Saltar ao contido

Xerga chinook

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Xerga chinook
chinuk wawa, wawa, chinook lelang, lelang, chinook
Falado en: Canadá e os Estados Unidos de América
Rexións: Noroeste do Pacífico
Total de falantes: 1 (2013)[1]
Familia: Linguas crioulas
 Crioulo de base wakash
  Xerga chinook
Escrita: Alfabeto latino
historicamente taquigrafía duployana
Estatuto oficial
Lingua oficial de: De facto na costa noroeste do Pacífico até 1920.
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: chn
ISO 639-3: chn
Mapa
Status

A xerga chinook está clasificada como en perigo crítico polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[2]

A xerga chinook (chinuk wawa ou chinook wawa, tamén coñecida sinxelamente como chinook ou jargon) é unha lingua que xurdiu como un pidgin ou lingua de comercio no noroeste do Pacífico norteamericano. Estendeuse durante o século XIX desde o baixo río Columbia, primeiro a outras áreas dos actuais Oregón e Washington, despois á Columbia Británica e partes de Alasca, norte de California, Idaho e Montana, ás veces tomando as características dunha lingua crioula.[3] Descende en parte da lingua chinook, na que se basea gran parte do seu vocabulario.[4] Aproximadamente o 15 por cento do seu léxico é francés, e tamén fai uso de palabras de préstamo en inglés e doutros sistemas lingüísticos. Toda a súa forma escrita está na taquigrafía duployana desenvolvida polo sacerdote francés Émile Duployé.

Moitas palabras da xerga chinook seguen sendo de uso común no oeste dos Estados Unidos e na Columbia Británica do Canadá, e foi descrita como parte dunha herdanza multicultural que comparten os habitantes modernos do noroeste do Pacífico. O número total de palabras en xerga publicadas nos léxicos é só duns poucos centos.[5] Ten un sistema gramatical sinxelo. Na xerga chinook, a consoante /r/ é rara, e as palabras de préstamo en inglés e francés, como rice e merci, cambiaron na súa adopción á xerga, a lays e mahsi, respectivamente.

Nome[editar | editar a fonte]

A maioría dos libros escritos en inglés aínda usan o termo "chinook jargon", mais algúns lingüistas que traballan coa preservación dunha forma crioulizada da lingua usada en Grand Ronde, Oregón, prefiren o termo chinuk wawa (coa ortografía 'chinuk' no canto de 'chinook'). Os falantes históricos non usaban o nome de chinook wawa, senón de "the Wawa" ou "Lelang" (do francés la langue, a lingua). Wawa tamén significa fala ou palabras; "have a wawa" significa "manteña unha charla", mesmo no inglés idiomático moderno,[6] e lelang tamén significa a parte física do corpo, a lingua.[7]

O nome da xerga variou ao longo do territorio no que se usaba. Por exemplo: skokum hiyu na área de Boston Bar-Lytton do canón Fraser, ou en moitas áreas simplemente "a antiga lingua comercial" ou "a lingua da baía de Hudson".

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Grant, Anthony (2013). "Chinuk Wawa structure dataset". Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. Arquivado dende o orixinal o 14 de xaneiro de 2018. Consultado o 22 de outubro de 2023. 
  2. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  3. Lang, George (2008). Making Wawa: The Genesis of Chinook Jargon. Vancouver: UBC Press. pp. 127–128. ISBN 9780774815260. 
  4. "Chinook Jargon". Yinka Dene Language Institute. Consultado o 2 de decembro de 2009. 
  5. Gibbs, George (1863). "Dictionary of the Chinook Language, or, Trade Language of Oregon" (PDF) (Abridged ed.). New York: Cramoisy Press. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 4 de setembro de 2012. Consultado o 13 de xullo de 2012 – vía University of Washington Library. 
  6. Lillard, Charles; Glavin, Terry (1998). A Voice Great Within Us. Vancouver: New Star Books. ISBN 0921586566. 
  7. Chinuk Wawa / kakwa nsayka ulman-tili̩xam ɬaska munk-kəmtəks nsayka / As Our Elders Teach Us to Speak It. Chinuk Wawa Dictionary Project / University of Washington Press. 2012. ISBN 9780295991863. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Dicionarios en liña