Lingua timucua

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Timucua
Pronuncia:[tiˈmuːkwa]
Falado en: Península de Florida
Extinción: segunda metade do século XVIII
Familia:
 Timucua
Escrita: Publicado en alfabeto español, 1612–1635
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: tjm
Mapa
Status

O timucua é unha lingua morta e illada falada outrora polo pobo timucua no norte e centro da actual Florida e no sur de Xeorxia. O timucua foi a principal lingua da área antes da colonización española en Florida. As diferenzas entre os nove ou dez dialectos do timucua eran leves, e servían para marcar bandas ou fronteiras tribais. Algúns lingüistas suxiren que o tawasa, que habitaban no que hoxe é o norte de Alabama poderían ter falado Timucua, mais isto é disputado.

A maior parte do que se sabe da lingua procede das obras de Francisco Pareja, un misioneiro franciscano que chegou a St. Agustin en 1595. Durante os seus 31 anos vivindo cos timucua, desenvolveu un sistema de escrita para a lingua. De 1612 a 1628, publicou varios catecismoss hispano-timucua, así como unha gramática da lingua timucua. Incluíndo as súas sete obras superviventes, só sobreviven dez fontes primarias de información sobre a lingua timucua, incluíndo dous catecismos escritos en timucua e español por Gregorio de Movilla en 1635, e unha carta en timucua traducida ao español para a Coroa de 1688.

En 1763 os británicos tomaron Florida a España tras a guerra dos Sete Anos, en troques de cederlles Cuba. A maioría dos colonos españois e dos indios da misión, incluídos os poucos falantes de timucua, partiron cara a Cuba, preto da Habana. O grupo lingüístico está agora extinto.

Vocabulario[editar | editar a fonte]

Vocabulario[1][2][1]
Galego Timucua
un yaha
dous yucha
tres hapu
home biro
muller nia
can efa
sol ela
lúa acu
auga ibi
porta ucuchua
lume taca
tabaco hinino
pan pesolo
bebida ucu

Exemplo de texto[editar | editar a fonte]

Aquí tedes unha mostra do P. O Confessionario de Pareja, que inclúe a entrevista dun sacerdote a oradores de Timucua preparándose para a conversión. Dáse a continuación en Timucua e en castelán orixinal, así como unha tradución ao galego.[3]

Hachipileco, cacaleheco, chulufi eyolehecote, nahebuasota, caquenchabequestela, mota una yaruru catemate, caquenihabe, quintela manta bohobicho?
La graja canta o otra aue, y el cuerpo me parece que me tiembla, señal es que viene gente que ay algo de nuebo, as lo assi creydo?
Cres que cando o corvo ou outro paxaro canta e o corpo treme, iso é un sinal de que a xente está a vir ou algo importante está a piques de suceder?

Notas[editar | editar a fonte]

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Fontes primarias
Fontes secundarias
  • Adams, Lucien and Julien Vinson, eds. (1886) Arte de la lengua timuquana, compuesto en 1614 por el padre Francisco Pareja, y publicado conforme al ejemplar original único. Paris: Maisonneuve Frères et Ch. Leclerc.
  • Broadwell, George Aaron. (2015) Timucua -ta: Muskogean parallels. New perspectives on language variety in the South: Historical and contemporary approaches, ed. Michael D Picone and Catherine Evans Davies, pp. 72–81. Tuscaloosa, AL: University of Alabama.B
  • Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Crawford, James. (1975). Southeastern Indian languages. In J. Crawford (Ed.), Studies in southeastern Indian languages (pp. 1–120). Athens, GA: University of Georgia.
  • Dubcovsky, Alejandra and George Aaron Broadwell. (2017) Writing Timucua: Recovering and interrogating indigenous authorship. Early American Studies 15:409–441.
  • Gatschet, Albert. (1877) The Timucua language. Proceedings of the American Philosophical Society 16:1–17.
  • Gatschet, Albert. (1878) The Timucua language. Proceedings of the American Philosophical Society 17:490–504.
  • Gatschet, Albert. (1880) The Timucua language. Proceedings of the American Philosophical Society 18:465–502.
  • Gatschet, Albert and Raoul de la Grasserie. (1890) Textes en langue timucua avec traduction analytique. Paris: Maisonneuve.
  • Goddard, Ives (Ed.). (1996). Languages. Handbook of North American Indians (W. C. Sturtevant, General Ed.) (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-048774-9.
  • Granberry, Julian. (1990). "A grammatical sketch of Timucua", International Journal of American Linguistics, 56, 60–101.
  • Granberry, Julian. (1993). A Grammar and Dictionary of the Timucua Language (3rd ed.). Tuscaloosa: University of Alabama Press. (1st edition 1984).
  • Granberry, Julian. (1956). "Timucua I: Prosodics and Phonemics of the Mocama Dialect", International Journal of American Linguistics, 22, 97–105.
  • Hann, John H. (1996) A History of the Timucua Indians and Missions, Gainesville, Florida: University Press of Florida. ISBN 0-8130-1424-7
  • Milanich, Jerald T. (1995) Florida Indians and the Invasion from Europe, Gainesville, Florida: University Press of Florida. ISBN 0-8130-1360-7
  • Milanch, Jerald T. (2004). "Timucua", In R. D. Fogelson (Ed.), Southeast (p. 219–228). Handbook of North American Indians (Vol. 17) (W. C. Sturtevant, Gen. Ed.). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-072300-0.
  • Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
  • Mooney, James. (1910). "Timucua", Bureau of American Ethnology, bulletin (No. 30.2, p. 752).
  • Sturtevant, William C. (Ed.). (1978–present). Handbook of North American Indians (Vol. 1–20). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. (Vols. 1, 16, 18–20 not yet published).
  • Swanton, John R. (1946). The Indians of the southeastern United States. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology bulletin (No. 137). Washington, D.C.: Government Printing Office.