Saltar ao contido

Lingua hän

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Hän
Häł gołan
Falado en: Canadá e os Estados Unidos de América
Rexións: Yukón e Alasca
Total de falantes: 5 en Alasca, 1 en Yukón (2020)[1][2]
Familia: Na-dené
 Atapascana
  Atapascana setentrional
   Hän
Escrita: alfabeto latino (alfabeto dené)
Status oficial
Lingua oficial de: Alasca[3]
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: haa
Mapa

Mapa das linguas atapascanas. O hän atópase no norte, na fronteira entre Alasca e Yukón.
Status

O hän está clasificado como en perigo crítico polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[4]

A lingua hän (tamén soletreada como haen, e coñecida cos nomes alternativos dawson, han-kutchin e moosehide) é unha lingua atapascana falada polo pobo hän (hän hwëch'in; traducible como o pobo que vive ao longo do río, ás veces anglicizado como hankutchin). Fálase na aldea de Eagle, Alasca nos Estados Unidos e na cidade de Dawson City no Canadá, aínda que tamén hai falantes de Hän na cidade próxima de Fairbanks, Alasca.[5][6] Ademais, houbo un descenso dos falantes en Dawson City como resultado da afluencia de mineiros de ouro a mediados do século XIX.[6]

O hän clasifícase no subgrupo das linguas atapascanas setentrionais da familia de linguas na-dené. Está estreitamente relacionado coas linguas gwichʼin e tanana superior.[6]

Revitalización

[editar | editar a fonte]

Hai preto dunha ducia de persoas, todas de idade avanzada, que falan o hän como lingua materna,[7] aínda que hai unha crecente comunidade de falantes como segunda lingua.

Os Tr'ondëk Hwëch'in (anteriormente coñecidos como Primeira Nación de Dawson) no territorio de Yukón apoian a revitalización do hän, e hai esforzos actuais para revivir a lingua localmente. Faise un esforzo para promover as habilidades tradicionais e atopar un equilibrio entre o camiño dos acabados de chegar que promova aínda máis o desenvolvemento e a revitalización da lingua.[5] En setembro de 2022, só había un falante fluído de hän en Yukón, un ancián de 95 anos.[2]

Dende 1991, o Robert Service School en Dawson City acolle o programa "Hän Language", e o Tr'ondëk Hwëch'in apoia clases da lingua para adultos e fai encontros culturais bianuais.[6]

Hai moitos outros recursos utilizados para aprender hän, especialmente en liña, como FirstVoices e Yukon Native Learning Center. Estas ferramentas de aprendizaxe de idiomas en liña ensinan a tradición, a cultura, a historia e a lingua dos hän.

  1. Governor and Legislature
  2. 2,0 2,1 Galloway, Matt. "At 95, Tr'ondëk Hwëch'in First Nation’s last fluent Hän speaker hopes to pass on as much as he can". www.cbc.ca. Canadian Broadcasting Corporation. Consultado o 14 de outubro de 2022. 
  3. Chappell, Bill (21 de abril de 2014). "Alaska OKs Bill Making Native Languages Official". NPR. 
  4. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  5. 5,0 5,1 "Hän language, alphabet and pronunciation". www.omniglot.com. Consultado o 2017-08-22. 
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 "Yukon Native Language Centre". ynlc.ca. Arquivado dende o orixinal o 2020-10-16. Consultado o 2018-01-13. 
  7. "Hän". Ethnologue: Languages of the World. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Alaska Native Language Center. Alaska Native Language Center (consultado o 24 de xullo de 2005).
  • Manker, Jonathan e Tsuu T’ina Nation (2013). The Syntax of Sluicing in Hän. Dene Languages Conference, Calgary, Alberta.
  • Manker, Jonathan (2014). Tone Specification and the Tone-Bearing Unit (TBU) in Hän Athabascan. WSLCA 19 St. John's, Newfoundland.
  • Mithun, Marianne. (1999). The Languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
  • O’Leary, M. (2017) The Interaction of Wh-movement and Topicalization in Hän. 2016 Dene Language Conference Proceedings, 81–88.
  • Lehman, S. B. & O’Leary, M. (2019). Unexpected Athabaskan Pronouns. In Margit Bowler, Philip T. Duncan, Travis Major, Harold Torrence (eds.), UCLA Working Papers: Schuhschrift: Papers in Honor of Russell Schuh, 122–137.