Espeleotema

Columna de acreción na cova de Biserujka, illa de Krk, Croacia.

Espeleotema, en xeoloxía, é a denominación formal para o que comunmente se coñece como "formacións das cavidades". A palabra está formada polos termos gregos σπήλαιον spélaion "caverna", "gruta" (da que derivan tamén espeleoloxía e espeleólogo) e θέμα thema "depósito", "sedimento"., é dicir, "depósito nas cavidades", que se refire xeralmente a depósitos minerais secundarios, formados en covas, grutas ou cavernas, xeralmente en terreos cársticos, tras a xénese destas e nos cales as augas de infiltración que gotexan e escorren teñen un papel fundamental.

Pero atendendo ao uso estendido da palabra en alusión ás "formacións das cavidades", encontramos que existen non só espeleotemas secundarios, senón tamén primarios, dependendo do tipo de cova en que se encontren.

Espeleotemas en cavernas cársticas (espeleotemas secundarios ou epixenéticos)

Xeneralidades

A auga de filtración a través das fendas do terreo nas proximidades dunha caverna pode disolver certos compostos, normalmente calcita e aragonita (carbonato cálcico) e xeso (sulfato cálcico). A cantidade de mineral disolvido depende, entre outros factores, da concentración de dióxido de carbono e a temperatura da solución. Cando esta solución alcanza unha caverna chea de aire, a descarga do CO₂ altera a capacidade da auga para manter estes minerais en disolución, provocando que precipiten. Co tempo, que pode ser de decenas de miles de anos, a acumulación destes precipitados pode formar espeleotemas secundarios.

Os espeleotemas secundarios non se forman unicamente en cavernas cársticas, aínda que é nelas onde mellor se aprecian. Tamén poden formarse en calquera outra cavidade onde o gotexo de auga cargada de minerais procedentes do terreo teña ocasión de precipitar. Deste modo, poden encontrarse espeleotemas secundarios en tubos volcánicos que se encontren en terreos húmidos e incluso en cavidades artificiais, como minas, sempre que transcorra o tempo necesario para a súa formación.

Formas secundarias comúns

• Estalactitas.
• Estalagmitas.
• Columnas de acreción, por unión de estalactita e estalagmita.
• Excéntricas ou helictitas.
• Coadas.
• Bandeirolas.
• Pisolitas ou perlas das cavernas.
• Gours.
• Antiestalagmitas ou conulitos.
• Mondmilch, moonmilk ou leite de lúa.

Os espeleotemas secundarios formados por calcita pura son dunha cor branca e transparente, pero xeralmente aparecen coloreados por minerais como ferro, cobre ou manganeso, ou poden seren pardos pola inclusión de partículas de barro ou de sedimentos.

Química

Moitos factores inflúen na forma e na cor dos espeleotemas secundarios, incluíndo a cantidade e a dirección da filtración de auga, a cantidade de ácido na solución, a temperatura e a humidade ambiental da cova, as correntes de aire, o clima da superficie, a cantidade de precipitacións anuais e a densidade da cobertura vexetal exterior.

A maior parte da química da caverna cárstica desenvólvese en torno á calcita, CaCO₃, o mineral primario na rocha calcaria. É un mineral pouco solúbel, cuxa solubilidade aumenta coa introdución de dióxido de carbono, CO₂. É paradoxal que a súa solubilidade diminúe conforme a temperatura aumenta, ao contrario que a gran maioría dos sólidos disolvidos. Esta diminución débese a interaccións co dióxido de carbono, cuxa solubilidade diminúe con elevadas temperaturas. Cando o dióxido de carbono se libera, o carbonato cálcico precipita.

Moitas outras solucións nas cavernas non están compostas de calcaria ou dolomita, senón de xeso (sulfato cálcico hidratado), cuxa solubilidade aumenta proporcionalmente coa temperatura.

Testemuñas do clima

Pódense tomar mostras de espeleotemas secundarios para usalos, ao igual que un núcleo de xeo como un rexistro de cambios climáticos pasados.

Unha característica destes espeleotemas á a súa capacidade única para seren datados con gran precisión.

As estalagmitas son particularmente útiles para aplicacións paleoclimáticas pola súa forma relativamente simple e porque conteñen diversos rexistros climáticos, como isótopos de oxíxeno e carbono e trazas de catións. Estes poden achegar informacións sobre a precipitación no pasado, a temperatura, e os cambios na vexetación durante os últimos ~ 500 000 anos.

Espeleotemas en covas volcánicas (espeleotemas primarios ou sinxenéticos)

Os espeleotemas fórmanse tamén nas covas volcánicas como os tubos de lava. Aínda que en ocasións son similares en aparencia aos presentes nas covas cársticas, os espeleotemas primarios presentes nos tubos volcánicos están formados por arrefriamento da lava residual no interior da cova.

Dependendo da idade do tubo volcánico e do terreo en que se encontre, poden formarse no seu interior outros espeleotemas secundarios, como pequenas estalactitas e diversas concrecións, grazas a achegas de auga con minerais disolvidos que acaban precipitando.

Os espeleotemas primarios máis comúns nos tubos de lava son:

• Estafilitos (estalactita de lava) ou estalactitas de lava, de diversos tipos (cónicos, estriados, laminados...)
• Estafilitos de refusión, un tipo particular de estafilito.
• Castelos ou estalagmitas de lava.
• Cornixas e terrazas.
• Estrías de avance.

Os espeleotemas secundarios máis comúns nos tubos de lava de certa antigüidade son:

• concrecións, xeralmente calcárias, que se adoitan agrupar en acios, ou de xeso.
• Micro-estalactitas. Comezo de formación dunha estalactita, xeralmente sobre un estafilito preexistente.
• Microgours. Comezo de formación de gours sobre zonas de lava lisa.

Véxase tamén

Bibliografía

• Self, Charles A. e Hill, Carol A. (2003): "How speleothems grow: An introduction to the ontogeny of cave minerals". Journal of Cave and Karst Studies 65 (2): 130-151. [3] (en inglés) Consultada o 06/09/2012.

Outros artigos

• Estalactita
• Estalagmita

Ligazóns externas

• The Virtual Cave: an online guide to speleothems (en inglés) Consultada o 06/09/2012.