Cortello dos Lobos
Coordenadas: 42°02′25″N 6°54′21″O / 42.04031389, -6.90596667 O Cortello dos Lobos é un conxunto etnolóxico creado como trampa para a caza de exemplares vivos de lobo na localidade de Lubián, pertencente ao concello homónimo da provincia de Zamora[1].
Lubián, ao igual cás restantes localidades da bisbarra de Seabra, foi un territorio lobeiro por excelencia. O home, na súa arela por reducir a capacidade depredadora deste cánido ideou ao longo da historia diversos tipos de trampas. O cortello é un destes exemplos, como tamén o son o chorco, o pechado lobeiro ou a neveira. Todas estas construcións sitúanse na metade norte de España.
A falta de documentación relacionada co Cortello dos Lobos, xunto co seu carácter popular, fai que a súa orixe sexa incerta. Atribúenselle varios séculos de antigüidade, non sendo preciso o dato de se os construíron os paisanos de Lubián ou os pastores nómades no seu deambular entre Estremadura e a Cordilleira Cantábrica. Na actualidade encóntrase rehabilitado, aínda que sen uso dende mediados do século XX.
Contexto[editar | editar a fonte]
As trampas para lobos son unha mostra etnográfica do patrimonio do norte da Península Ibérica. Existen exemplos deste nos territorios de Cantabria, Castela e León, Galicia, Navarra e no norte de Portugal. Dada a súa presenza nun espazo xeográfico tan amplo, a súa denominacións son moi variadas, entre elas as de fosos, lobeiras, curral, curros, cortellos, cousos, chorcos, pozos e calellos. Ademais, a súa existencia encóntrase xa presente no Libro da Montaría de Afonso XI.[2]
En Castela e León existen varios exemplos no norte das provincias de Burgos, León e Zamora. Nesta última consérvanse dous na denominada Alta Seabra: o "Curro dos Lobos" de Barxacova e o "Cortello dos Lobos" de Lubián. As dúas pertencen ao que a bibliografía especializada denomina "foso de cabrita".[2]
Etimoloxía[editar | editar a fonte]
O vocábulo cortello, de orixe galega, significa curral, é dicir, un espazo pechado e descuberto, nas casas ou no campo, que serve habitualmente para a garda de animais.
Denomínase cortello, e non curral, porque en Lubián se fala un galego moi particular. A súa situación nun territorio de relevo especialmente montañoso, con difícil acceso ás restantes localidades zamoranas de Seabra, unido á doada accesibilidade ás veciñas localidades da provincia de Ourense, favoreceu durante séculos a súa relación e intercambio con estas últimas localidades galegas. A súa poboación utiliza a diario unha "fala" considerada galaico-portuguesa, doadamente constatable nos topónimos e denominacións existentes no seu termo municipal.[3][4][5]
Descrición[editar | editar a fonte]
O Cortello dos Lobos é unha construción propia da arquitectura popular do noroeste español. A súa finalidade é a de servir de trampa específica para a caza de exemplares vivos de lobos. Trátase dun recinto de forma circular, cun diámetro de arredor de trinta metros. O seu interior, encóntrase delimitado cunha parede de pedras ensambladas sen argamasa e dunha altura de arredor de tres metros. A cara interior da parede está formada por laxas, é dicir, por pedras planas que dificultan a fuxida do lobo do recinto.
Esta construción encóntrase situada a media montaña, a uns cincocentos metros por enriba de Lubián. A súa construción fíxose aproveitando a inclinación da aba, de forma que a parte exterior do muro situado monte arriba, encóntrase a nivel do terreo. Esta última característica facilita a entrada do lobo no recinto dun salto. No interior, máis ou menos cara ao centro, esiste un mogote de pedra que se utilizaba para atar o cebo, xeralmente unha cabra ou ovella.
Funcionamento[editar | editar a fonte]
O cortello usábase preferentemente durante os meses de inverno, pois en verán o lobo adoitaba dirixirse cara a territorios situados máis ao sur, principalmente aos chairos da Meseta e a Portugal.
O funcionamento do cortello require a existencia dun cebo, xeralmente unha cabra ou ovella. Para iso, as familias de Lubián alternábanse no seu mantemento. O beo da ovella indefensa e atada a un mogote, era suficiente reclamo como para que o lobo fixese acto de presenza. Este, tras localizar o bordo do cortello situado monte arriba e a rentes de chan, accede dun salto ao interior en busca da presa.
Unha vez dentro, o lobo non tarda en ser consciente de que foi apresado, polo que se dedica infrutuosamente a buscar unha saída. Esta conduta de supervivencia propicia que o cebo non adoite ser atacado. No caso contrario, o concello de Luibián encargábase de aboar satisfactoriamente a familia que o achegou.
Coñecida a captura por calquera dos veciños, e ao berro de lobo no cortello! dá aviso aos restantes veciños do lugar que, á súa vez, son convocados á porta do cortello co repique das campás da igrexa. Varios mozos da aldea son os encargados de entrar no recinto para reducir o Lobo. Para iso, contan coa axuda dunha espadalleira, forquiña agrícola de madeira con dous brazos que comunmente se utiliza para crebar a codia ou espadar o liño.[6] Unha vez apresado, o lobo é inmobilizado cun bozo de ferro e varias argolas.
Os veciños do concello, congregados á porta alintelada do cortello, acompañan aos captores e ao lobo no seu regreso ao lugar. O lobo era conducido a unha corte, onde adoitaba morrer de angustia polo apresamento nun prazo aproximado de 24 horas.
Morto o lobo, era cargado polos mozos do lugar nun burro para pasealo polo resto das aldeas veciñas a xeito de trofeo. Nestas localidades adoitaban recibir moedas e produtos da terra como recompensa polo apresamento. Finalmente, en Lubián organizábase unha festa á que asistía toda a comunidade.
Normativa[editar | editar a fonte]
Non existen ordenanzas municipais que regulen o funcionamento do cortello, actuando os habitantes da aldea conforme á tradición existente durante séculos e conforme á interpretación do 'Monteiro Maior' ', autoridade que exercía como tal en todo o relacionado co cortello.
Actualidade[editar | editar a fonte]
O Cortello dos Lobos encóntrase restaurado e sen uso.[2] Os habitantes de Lubián organizan en torno a esta singular trampa de lobos o denominado Día do Corteño. O acto consiste nunha cea popular, a base de cordeiro e amenizada coa narración de historias.[7]
Tanto o "Cortello dos Lobos" de Lubián, como o "Curro dos Lobos" de Barxacova foron presentados, infrutuosamente, nas Cortes de Castela e León co fin de que a Xunta de Castela e León abra o expediente oportuno para que sexan declarados como bens de interese cultural con categoría de conxunto etnolóxico.[2]
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ "ayuntamientolubian.es". Arquivado dende o orixinal o 29 de novembro de 2014. Consultado o 16 de setembro de 2013.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Diario de Sesiones Arquivado 21 de setembro de 2013 en Wayback Machine. Cortes de Castilla y León.
- ↑ El dialecto galaico-portugués falado en Lubián (Zamora). Toponimia, textos e vocabulario; Autor: CORTÉS VÁZQUEZ, Luis; ISBN 978-84-7800-866-7
- ↑ "Concello de Lubián: Cultura". Arquivado dende o orixinal o 29 de novembro de 2014. Consultado o 16 de setembro de 2013.
- ↑ "elcorreogallego.es". Arquivado dende o orixinal o 21 de setembro de 2013. Consultado o 16 de setembro de 2013.
- ↑ "sanabria.com.es". Arquivado dende o orixinal o 24 de xuño de 2010. Consultado o 16 de setembro de 2013.
- ↑ Cruz Sánchez, Pedro Javier. Guía de caminos y rincones históricos en el paraje natural de los Montes de Valsaín (en castelán). Junta de Castilla y León. Consejería de Cultura y Turismo. Consultado o 8 de xullo de 2018.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- El Cortello Dos Lobos de Lubián (Zamora); Autor: Juan Carlos Cabrero Figueiro; Localización: Argutorio, revista de la Asociación Cultural "Monte Irago", ISSN 1575-801X, Ano 5, Nº. 11, 2003 , páxs. 39-41]