Lei Paccionada Navarra

A Lei Paccionada ou Lei de Modificación de Foros da Provincia de Navarra é á norma legal aprobada polas Cortes Xerais de España o 16 de agosto de 1841, durante a rexencia de Baldomero Espartero. Mediante a devandita norma estendeuse a Navarra a organización política e xudicial vixente no resto de España, deixando só un sistema de autonomía económico-administrativa para a provincia exercido pola Deputación Foral de Navarra.

A denominación de "paccionada" alude ao feito de que a súa elaboración fíxose de acordo ao procedemento derivado do compromiso ofrecido no chamado Convenio de Bergara polo xeneral Baldomero Espartero á finalización da Primeira Guerra Carlista. Este compromiso concretouse na Lei de Confirmación de Foros de 1839, que establecía que tan pronto como a situación o permitise introduciríanse as modificacións que na lexislación privativa de Navarra requiría o estado constitucional, oíndo antes ás autoridades navarras.

A Lei Paccionada foi o sustento do réxime económico-administrativo especial do que veu gozando Navarra desde 1841, permanecendo na actualidade formalmente vixente sendo un dereito histórico recoñecido polo Amelloramento do Foro, texto este que na súa disposición final afirma a súa vixencia salvo no que se opoña ao establecido polo propio Amelloramento.^[1]

Orixe[editar | editar a fonte]

A derrota das armas carlistas na primeira guerra civil de tal nome selouse co convenio coñecido como Convenio de Bergara asinado en Oñati o 29 de agosto de 1839 entre o xeneral do exército liberal Baldomero Espartero e o do exército carlista Rafael Maroto e feito público en Bergara diante das tropas de ambos os bandos dous días despois.

No devandito convenio recollíanse unha serie de compromisos relativos á liberación dos prisioneiros de guerra, o respecto e recoñecemento aos graos de oficialía do exército carlista, a integración dos soldados do exército carlista no exército liberal, así como determinadas medidas relativas á sorte de orfos e viúvas. Así mesmo, recollía como principal estipulación de carácter político que o propio xeneral liberal recomendaría con interese ao goberno da monarquía o mantemento dos foros das provincias Vascongadas e de Navarra, territorios estes nos que xunto a Aragón e Cataluña o apoio á causa carlista fora especialmente significativo e cuxa defensa do sistema foral fora unha das bandeiras do carlismo.

Apenas dous meses despois de asinado, ese compromiso en relación aos foros de Navarra e das provincias vascas foi convertido en lei e sancionado pola raíña Isabel II na Lei de Confirmación de Foros do 25 de outubro de 1839. Dita norma establecía que se confirmaban os foros de Navarra e as Provincias Vascongadas. Con todo, prevíase a necesidade de iniciar modificacións lexislativas que culminasen na plena adecuación ao sistema constitucional do réxime legal das institucións destes territorios.

Suprimidos, xunto co resto de institucións do Antigo Réxime en España, Deputación do Reino e o Consello Real de Navarra, a provincia estivo representada no procedemento de elaboración da lei pola Deputación Provincial de Navarra, integrada principalmente por personalidades da burguesía liberal navarra.

Finalizado o proceso, no que alcanzaría especial protagonismo José Yanguas y Miranda naquel momento secretario da Deputación Provincial de Navarra, chegouse a un acordo sobre o que a lei sería finalmente elaborada, sendo finalmente aprobada polas Cortes Xerais o 16 de agosto de 1841.

Contido[editar | editar a fonte]

A lei consta de 26 artigos referentes á organización política, administrativa e xudicial da provincia de Navarra, así como tamén referente ao réxime fiscal, impositivo e dos bens da coroa.

Con ela Navarra pasou a dispoñer un feixe de facultades e prerrogativas económico-administrativas distinto ao das demais provincias de España. Ditas competencias, exercidas pola Deputación Provincial de Navarra, concedéronlle o carácter de provincia foral e á súa deputación provincial da denominación de Deputación Foral e Provincial de Navarra.

Así, estableceuse que a deputación provincial sería o órgano superior administrativo da provincia, asignándolle boa parte das facultades que no pasado exerceran o Consello Real de Navarra e a Deputación do Reino de Navarra.

De maneira especial, e a diferenza das demais deputacións provinciais, concedéuselle unha ampla marxe de intervención e tutela sobre a actividade dos municipios e concellos de Navarra. Así mesmo, como particularidade especial da deputación navarra estableceuse que do mesmo xeito que a Deputación do Reino estaría composta por 7 membros elixidos polos meiriñados históricos.

Doutra banda, a lei estendeu a Navarra a planta da administración xudicial e militar, suprimindo a figura preconstitucional do vicerrei, e dispoñendo no seu lugar en Pamplona un mando militar como no resto das provincias. Así mesmo designouse a Pamplona como asento dunha audiencia territorial de xustiza. No ámbito xudicial, con todo, a pesar da implantación da planta xeral, a lei confirmou a plena vixencia do dereito foral privado navarro.

A lei non introduciu novidade e mantivo en Navarra o sistema tradicional de aproveitamento dos bens comunais, así como o dos montes e pastos propiedade da Coroa. Así mesmo, mantívose a exención de que gozaba Navarra como reino de usar papel selado. Doutra banda, a pesar de que estendeu a Navarra en cambio o réxime de comercio do tabaco e do sal, recoñeceu á Deputación participación nel, así como dos aranceis recadados nas aduanas navarras da fronteira hispanofrancesa.

Como punto de especial relevancia, non se estendeu a Navarra o réxime tributario do resto de España. No seu lugar, estableceuse unha sistema polo que a provincia debía ingresar nas arcas públicas unha cantidade global que sería a única suma coa que Navarra contribuiría aos gastos xerais do Estado. Para o pago desta cantidade, deixábase á Deputación total marxe de autonomía sobre como recadar esa suma. Tal disposición inaugurou o sistema de convenios económicos que posteriormente o Amelloramento do Foro recollería e que actualmente permanece vixente.

Controversias sobre a natureza da lei[editar | editar a fonte]

Durante o século XIX e aínda no XX tanto desde ámbitos doutrinais como políticos suscitouse en diversas ocasións a controversia sobre o verdadeiro carácter da lei e a posibilidade que tiñan ou non as cortes españolas de modificala ou derrogala sen o previo acordo con Navarra.

Para unha corrente, a lei foi aprobada polas cortes españolas como outra lei calquera, sendo por iso o seu carácter xurídico de lei ordinaria, polo que as cortes podían modificala ou derrogala como calquera outra lei. Devandita postura foi defendida xa no século XIX por Cánovas del Castillo, e máis recentemente polos profesores Eduardo García de Enterría, Tomás-Ramón Fernández e Martínez Tomás, así como por autores navarros como Rafael de Navascués, Pedro Larumbe ou Demetrio Loperena.

Segundo outra postura, a pesar do seu carácter formal de lei, a de 1841 é en realidade un pacto ou convenio que non pode ser modificado unilateralmente. Esta postura defende que en 1841 Navarra tiña condición de Estado independente que negociou con España un acordo con prestacións e contraprestacións, polo que a lei que contén o acordo non pode ser alterada unilateralmente por unha soa das partes. Presidentes do goberno español como Juan Prim e Práxedes Mateo Sagasta, xa no século XIX defenderon esta postura, da que tamén participaron José Alonso Ruiz de Conejares, ministro de Xustiza navarro en 1841, Serafín Olave, Arturo Campión, Eladio Esparza, Rafael Aizpún, Tomás Rodríguez Garraza, Jaime Ignacio del Burgo e Víctor Manuel Arbeloa.

Por último, un terceiro sector da doutrina defende unha postura intermedia, recoñecendo que aínda que, por unha banda, o seu carácter formal é de lei ordinaria e non houbo pacto previo entre as partes anterior á propia lei, senón unhas meras consultas baixo a forma de negociacións. Por outra, si houbo unha vontade política de convir de maneira transaccional a modificación de foros. Desta opinión participaron Pablo Ilarregui e Fulgencio Barrena, ambos os negociadores comisionados pola Deputación de Navarra, e autores como Razquin Lizarraga ou Ignacio Olábarri.