Gurmukhi

Nomes de animais en panxabí en escrita gurmukhi

Gurmukhi (en panxabí ਗੁਰਮੁਖੀ, ɡʊɾmʊkʰi) é un alfasilabario que se utiliza para escribir a lingua panxabí na India. Deriva da escrita laṇḍā e en última instancia da brāhmī. Estandarizouna o segundo gurú sikh, Angad no século XVI, e nesa escrita escribiuse o libro sagrado do sikhismo, o Gurú Granth Sahib. O nome da escrita deriva do antigo panxabí "gurumukhī", " o que vén da boca do gurú". O gurmukhi moderno ten corenta e unha consoantes (vianjan), nove símbolos de vogais (lāga mātrā), dous símbolos para os sons nasais (bindī e ṭippī), e un símbolo que duplica o son de calquera consoante (addak). Utilízase principalmente no estado do Panxab na India, como a escrita oficial para o panxabí aínda que tradicionalmente era a escrita que utilizaban os sikhs, mentres os musulmáns empregaban a árabe-persa e os hindús a devanágari, aínda que nestes dous últimos casos a tendencia era a empregar para a escrita o urdú e o hindi Tamén se emprega amplamente nos estados indios de Haryana, Himachal Pradesh, Jammu e na capital naciional Delhi, onde o panxabí tamén é unha das linguas oficiais. Historicamente o gurmukhi tamén se adaptou para escribir outras linguas, como o braj bhasha, khariboli e sindi.

Consoantes

O gurmukhi contén 35 letras distintas. As tres primeiras son distintas xa que elas forman a base das vogai, e non son consoantes, ademais agás 'aira, nunca se utilizan soas.

Nome		Pron.	Nome		Pron.	Nome		Pron.	Nome		Pron.	Nome		Pron.
ੳ	uṛa	–	ਅ	æṛa	ə soa	ੲ	iṛi	–	ਸ	səsa	sa	ਹ	haha	ha
ਕ	kəka	ka	ਖ	kʰəkʰa	kʰa	ਗ	gəga	ga	ਘ	kəga	kà	ਙ	ngənga	ŋa
ਚ	chəcha	t͡ʃa	ਛ	chʰəchʰa	t͡ʃʰa	ਜ	jəja	d͡ʒa	ਝ	chəja	t͡ʃà	ਞ	neiia	ɲa
ਟ	ṭenka	ʈa	ਠ	ṭʰəṭʰa	ʈʰa	ਡ	ḍəḍa	ɖa	ਢ	ṭəḍa	ʈà	ਣ	ṇaṇa	ṇa
ਤ	təta	ta	ਥ	tʰətʰa	tʰa	ਦ	dəda	da	ਧ	təda	tà	ਨ	nəna	na
ਪ	pəpa	pa	ਫ	pʰəpʰa	pʰa	ਬ	bəba	ba	ਭ	pəba	pà	ਮ	məma	ma
ਯ	yaiya	ya	ਰ	rara	ra	ਲ	ləla	la	ਵ	vava	ʋa	ੜ	ṛaṛa	ɽa

Existen tamén outras seis consoantes, descoñecidas no Gurú Granth Sahib creadas colocando un punto (bindi) ao pé (pair) da consoante. Utilízanse principalmente para escribir palabras procedentes doutras linguas :

Nome		Pron.
ਸ਼	Sussa pair bindi	ʃa
ਖ਼	Khukha pair bindi	xa)
ਗ਼	Gugga pair bindi	ɣa)
ਜ਼	Jujja pair bindi	za
ਫ਼	Phupha pair bindi	fa
ਲ਼	Lalla pair bindi	ɭa

Lalla pair bindi é unha novidade recente do alfabeto gurmukhi e non sempre se considera unha letra diferente.

Vogais

Vogal			Nome			API
Ind.	Dwp.	con /k/	Nome	Unicode	Uso
ਅ	(none)	ਕ	Muktā	A	a	[ə]
ਆ	ਾ	ਕਾ	Kannā	AA	ā	[ɑ]
ਇ	ਿ	ਕਿ	Sihārī	I	i	[ɪ]
ਈ	ੀ	ਕੀ	Bihārī	II	ī	[i]
ਉ	ੁ	ਕੁ	Onkaṛ	U	u	[ʊ]
ਊ	ੂ	ਕੂ	Dulankaṛ	UU	ū	[u]
ਏ	ੇ	ਕੇ	Lāvā̃	E	ē	[e]
ਐ	ੈ	ਕੈ	Dulāvā̃	AI	e	[ɛ]
ਓ	ੋ	ਕੋ	Hōṛā	O	ō	[o]
ਔ	ੌ	ਕੌ	Kanōṛā	AU	o	[ɔ]

Exemplos de vogais :

Palabra	Transcrición	Significado
ਆਲੂ	ālū	pataca
ਦਿਲ	dil	corazón
ਗਾਂ	gã	vaca