Wikipedia:Ligazóns mortas

Ó igual que moitas outras grandes páxinas web, a Wikipedia sofre o fenómeno coñecido como ligazóns mortas ou podremia de ligazóns (inglés: link rot). As ligazóns externas, habitualmente empregadas como referencias e citas, pasan a ser gradualmente irrelevantes ou rotas (tamén chamadas mortas), segundo as webs ligadas desaparecen, cambian o seu contido ou trasládanse de dominio ou dirección. Isto presenta unha ameaza para a fiabilidade da Wikipedia e para os métodos de citar as fontes.

O esforzo requirido para previr as ligazóns mortas é significativamente menor que o esforzo requirido para reparar ou mitigar unha ligazón morta. Polo tanto, a prevención das ligazóns mortas fortaleze a enciclopedia. Esta páxina fornece estratexias e métodos para previr as ligazóns mortas antes de que aparezan, incluíndo o uso de servizos de arquivo web e o uso correcto dos modelos de citas. Recoméndase tamén engadir unha ligazón de arquivo como parte de cada referencia web, ou enviar a URL referenciada para o seu arquivo, no momento en que se crea ou actualiza unha referencia.

Porén, as ligazóns mortas non poden previrse sempre, polo que tamén se explica nesta páxina como mitigar este problema atopando ligazóns arquivadas previamente e outras fontes alternativas. Non se debe eliminar información referenciada soamente porque a URL da fonte non estea xa dispoñible. A verificabilidade non require que tódala información referenciada inclúa unha ligazón dispoñible, nin require que a fonte estea publicada en liña. Agás as URLs das seccións de ligazóns externas non usadas para referenciar contido nos artigos, non se debe eliminar unha URL soamente polo feito de que non estea xa dispoñible.

Previr as ligazóns mortas

Ó escribir e desenvolver un artigo, pódense previr as ligazóns mortas de varias formas. A primeira forma é evitar as URLs baleiras, indicando o título, autor, editorial, data e calquera outra información relevante da fonte. Así, se a ligazón deixa de funcionar a información engadida poderá axudar ós futuros Wikipedistas a localizar unha nova fonte para o texto orixinal, ben en liña ou ben nunha copia impresa. Isto resulta moi complicado ou imposible cunha URL baleira illada que non achega información adicional da fonte de información.

Servizos de arquivo web

Outro método para previr as ligazóns mortas é o uso de servizos de arquivo web. Os dous servizos deste tipo máis populares e habitualmente empregados son Wayback Machine, e WebCite. Estes servizos recollen e preservan páxinas web para uso futuro aínda cando a web orixinal deixa de estar dispoñible ó trasladarse, modificarse ou borrarse. O arquivo web resulta especialmente importante ó citar páxinas webs que sexan pouco estables ou propensas a cambios, como webs de novas puntuais ou páxinas mantidas por organizacións con problemas económicos. Unha vez obtida a URL da versión arquivada da páxina web, usa os parámetros |url-arquivo= e |data-arquivo= no modelo de citas empregado para indicala. O modelo incorporará automaticamente a ligazón arquivada na referencia:

{{cita web|url=http://www.freakonomics.com/2008/01/24/wall-street-journal-paywall-sturdier-than-suspected/ |título=Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected |apelidos=Dubner |nome=Stephen J. |editorial=The New York Times Company |data=24 de xaneiro de 2008 |data-acceso=28 de outubro de 2009|lingua=en}}

• Dubner, Stephen J. (24 de xaneiro de 2008). "Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected" (en inglés). The New York Times Company. Consultado o 28 de outubro de 2009. 

{{cita web |url=http://www.freakonomics.com/2008/01/24/wall-street-journal-paywall-sturdier-than-suspected/ |título=Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected |apelidos=Dubner |nome=Stephen J. |editorial=The New York Times Company |date=24 de xaneiro de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110815224523/http://www.freakonomics.com/2008/01/24/wall-street-journal-paywall-sturdier-than-suspected/ |data-arquivo=15 de agosto de 2011|lingua=en}}

• Dubner, Stephen J. (24 de xaneiro de 2008). "Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected" (en inglés). The New York Times Company. Arquivado dende o orixinal o 15 de agosto de 2011. 

Porén, non todas as páxinas webs poden arquivarse. Os webmasters e editoriais poden usar un estándar de exclusión de robots no seu dominio que non permite este arquivo, ou basearse en JavaScript, Flash ou outros códigos complexos que non resultan doados de copiar. Nestes casos poden existir métodos alternativos para preservar os datos.

Métodos alternativos

A maioría dos modelos de citas teñen un parámetro |cita= que pode empregarse para almacenar citas de texto da fonte referenciada. Isto pode usarse para almacenar unha cantidade limitada de texto da fonte dentro do modelo de citas. Isto pode ser especialmente útil para fontes que non poden ser arquivadas polos servizos de arquivo web.

{{cita web |url=http://freakonomics.blogs.nytimes.com/2008/01/24/wall-street-journal-paywall-sturdier-than-suspected/ |título=Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected |apelidos=Dubner |nome=Stephen J. |editorial=The New York Times Company|data=24 de xaneiro de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080430085418/http://freakonomics.blogs.nytimes.com/2008/01/24/wall-street-journal-paywall-sturdier-than-suspected/ |data-arquivo=30 de abril de 2008 |cita=''...the Wall Street Journal will not, as has been widely speculated, tear down its paywall entirely...''|lingua=en}}

• Dubner, Stephen J. (24 de xaneiro de 2008). "Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected" (en inglés). The New York Times Company. Arquivado dende o orixinal o 30 de abril de 2008. ...the Wall Street Journal will not, as has been widely speculated, tear down its paywall entirely... 

Ó usar o parámetro |cita= débese escoller o material máis breve e relevante posible que preserver o contexto da referencia. Almacenar o texto completo da fonte non é axeitado baixo a licenza da Wikipedia, polo que só se deben escoller as porcións de texto máis importantes para apoiar a información incluída no artigo. Unha cita tamén pode axudar na procura de versións alternativas da fonte no caso de que a orixinal deixe de estar dispoñible. Cando sexa posible, os materiais relevantes que estean no dominio público poden copiarse tamén ó Wikisource para futuras consultas.

Reparar unha ligazón morta

Procura nunha web concreta

É habitual que as páxinas webs se trasladen dentro dunha web concreta, debido a migracións de servidor ou mantemento e cambios do sitio web. Un índice web ou unha característica de procura específica na propia web adoitan ser útiles para procurar a páxina movida.

Motores de busca

Unha procura nun motor de busca usando o título dunha páxina pode tamén axudar a atopar dita páxina. Unha procura na web do exemplo anterior (usando Google, Yahoo ou outros motores de busca) pode facerse dalgunha destas formas:

site:freakonomics.blogs.nytimes.com/ "Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected"

site:nytimes.com/ "Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected"

"Wall Street Journal Paywall Sturdier Than Suspected"

Da mesma forma, unha procura dalgunhas das compoñentes da ligazón morta eliminando os símbolos de puntuación pode ter éxito, e as procuras usando unha sub-cadea única ou particular dunha URL poden tamén dar resultados positivos.

Arquivos de internet

Os servizos de arquivo web son moi útiles para procurar versións arquivadas das páxinas webs. De atopar unha versión arquivada dunha ligazón morta, debe comprobarse tamén que este arquivo segue apoiando a información incorporada no artigo á que acompaña como referencia. Tamén pode ser útil comprobar a data de acceso indicada na referencia ou o historial do artigo para confirmar cando foi incorporada a ligazón na referencia e confirmar que a versión arquivada concorda co material do artigo.

Algúns dos servizos de arquivo web fiables máis empregados son:

• Wayback Machine: https://archive.org/web/
• Internet Archive: https://archive.org/
• WebCite: http://www.webcitation.org/query
• UK Government Web Archive: http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/

Na maioría de modelos de citas os arquivos das ligazóns indícanse nos parámetros |url-arquivo=, |data-arquivo= e |urlmorta=. A ligazón primaria substitúese automaticamente pola arquivada cando se indica o valor |urlmorta=si, mantendo a ligazón orixinal como referencia.

Mitigar unha ligazón morta

En ocasións os intentos de reparar unha ligazón morta non terán éxito. Nestes casos debe considerarse atopar unha fonte alternativa para que a perda da orixinal non prexudique a verificabilidade do artigo. Porén, ó facer isto hai que ter coidado para evitar os sitios espellos da Wikipedia e non caer nun incumprimento da verificabilidade.

Keeping dead links

A dead, unarchived source URL may still be useful. Such a link indicates that information was (probably) verifiable in the past, and the link might provide another user with greater resources or expertise with enough information to find the reference. It could also return from the dead. With a dead link, it is possible to determine if it has been cited elsewhere, or to contact the person originally responsible for the source. For example, one could contact the Yale Computer Science department if http://www.cs.yale.edu/~EliYale/Defense-in-Depth-PhD-thesis.pdf^{[Ligazón morta]} were dead. Place {{dead link}} after the dead URL and just before the </ref> tag if applicable, leaving the original link intact. Placing {{dead link}} auto-categorizes the article into Articles with dead external links project category, and into specific monthly date range category based on |date= parameter. Do not delete a URL just because it has been tagged with {{dead link}} for a long time.