Xiros idiomáticos galegos

Os xiros idiomáticos son expresións propias dunha lingua cun significado unitario que non pode deducirse do significado das palabras que os forman e que carece de tradución literal noutra lingua. Tamén podemos denominalos locucións ou mesmo frases feitas,^[1] as cales na actualidade son interferidas continuamente pola lingua castelá, sobre todo nas xeracións máis novas, nas cidades e mesmo nos medios de comunicación.

A seguinte lista contén unha serie de xiros idiomáticos e ditos propios da lingua galega.

Expresión	Significado
Onde (el) vai! Vaiche boa!	Hai moito tempo que pasou
Estache bo o choio! Vaiche boa!	Non anda nada ben a cousa
A unha carreiriña dun can	A pouca distancia
Vai nun corrediño!	Vai enseguida
Ir/andar con xeito, Ir con pés de la, ir/andar con tino, andar con pés de manteiga	Ir con coidado, con precaución
Andar a paso de boi	Andar con lentitude
Quen veña detrás que tanga/sache	Que se esforce, que traballe quen me suceda
Estar coma tres nun zapato	Estar amolado, fastidiado
Estar/ir coma un rei nunha cesta	Estar moi ben, cómodo
Traballar de balde	Traballar gratis, sen cobrar nada
Chegar e encher	Conseguir algo moi doadamente
Caer coma un peixe, coma un paxariño	Caer, deixarse sorprender inesperadamente
Caer coma a sopa no mel	Chegar oportunamente, a tempo
Estar na horta e non ver as verzas	Non decatarse, non darse conta de nada
Mexar fóra de testo	Dicir ou facer algo que non vén a conto
Ser ruín coma a fame	Ser mala persoa
Saber o que esqueceu o demo	Saber moitas cousas
Outra vaca máis no millo!	O que nos faltaba! Outro que tal baila!
Verlle o cu á carriza/curuxa!	Pasar por unha situación moi má; presentir un perigo ou dificultade
Quen ten cu ten medo!	Que as fai, ten medo ou está intranquilo.
Poñerse na fura de diante	Alporizarse, axitarse
Estar levado do diaño/demo	Estar moi enfadado
Non me gustaría estar no seu pelello!	Non me gustaría estar no seu lugar
Facerlle as beiras (a alguén)	(1) Gabar alguén para conseguir algo. (2) Namorar alguén
Facer bo a alguén	Levar alguén polo bo camiño
Nin fai nin desfai, nin arre nin xo, nin ata nin desata	Nin unha cousa nin a outra, a medias tintas
Estalle a vir Pedro Chosco!	Estalle a vir o sono
Medirlle o lombo, sacarlle do lombo, calcarlle as costas a alguén	Baterlle a alguén
Encher a andorga, o bandullo	Fartarse de comida
Mallar en alguén coma en centeo verde	Pegarlle unha gran malleira a alguén
Parar todo en fume	Quedar en nada, non se levar a cabo un asunto
Andar ao rabo dun	Andar detrás, xeralmente molestando
Andar á xaneira	Andar en celo
Estache bo o choio! Estache bo o biolo!	Estar mal ou complicado o asunto
Manda carallo! Vaites, vaites!	Expresións que indican sorpresa
Tras do que non corro non canso	Non me importa nada,non se me dá nada
Aínda non lle caeu a casca do cu	Ser inmaturo, infantil
Confundir o cu coas témporas	Estar completamente desinformado
Andar con díxome-díxomes	Andar con contos
Andar de cacho para cribo, de cacho para cabazo	Andar dun sitio para outro
Falar dos biosbardos, falar do xato e esquecer o trato, falar das nubes	Irse do tema
Andar na(s) verza(s)/uvas, estar nas patacas, andar aos biosbardos	Estar despistado
Diga a miña veciña e teña o meu fol fariña	Non importar o que digan os máis
Vaillo contar a túa avoa	Non crer nada do que se está a dicir
Acabouse o conto, morra o conto!	Dar por rematada unha polémica, non se fale máis
Orneos de burro non chegan ao ceo	Desacreditar o que se está escoitando
Aprendiz de moitas ciencias, mestre de poucas sabencias	O que di saber de todo, non sabe de nada
Varrer para a casa, leva-la auga para o seu muíño/rego	Antepoñer os seus intereses
Coller folgos, coller azos	Coller ánimo
Madia leva	Así calquera; úsase para expresar acordo.
A máis non dar, a correr	Con moita présa, ás carreiras
Cada moucho no seu souto,cada rato no seu burato	Cada un ao seu
Non hai quen lle tusa, ser o galo do poleiro	Ter moitos fumes
Cara de ferreiro/can	Cara de poucos amigos
Botar terra ao asunto	Dar por rematado un asunto ou discusión
Chegar e encher	Ter ou dar moitas facilidades
Dar a roncha	Causar molestia
De bo/mal aire/lúa	De bo/mal humor
De bo ano	con bo aspecto
Pola/coa boca pequena	Por detrás
Ás carreiras, a lume de carozo	Con moita présa
Con pés de la, con pés de manteiga	Con moito coidado
Chorar ás cuncas, chorar os sete chorares, chorar a fío	Chorar desconsoladamente
De tal pau, tal acha; fillo de porco marrán seguro; de tal pano, tal saia	O carácter e os costumes xustifícanse por cuestións hereditarias; fai como o pai ou como a familia.
Nunca choveu que non escampase	Todos os males teñen remedio
Dime con quen vas e direiche o que fas	Pódese coñecer a un polas compañías que frecuenta
Meu dito, meu feito	"Dito e feito"
Baixar as orellas, marchar coas orellas gachas, co rabo entre as pernas	Acovardarse
Durmir coma unha pedra	Ter un sono moi profundo
Duro de cascos	Pouco intelixente
Non hai mellor palabra que a que está por dicir	É mellor estar calados
Deus é bo e o demo non é malo	Nin si, nin non
En todas partes hai cans descalzos, toda a terra éche país	En todas partes é parecido
Estache boa a navalla! (que non corta o queixo fresco)	Sorpresa ou estrañeza ante algo novo, xeralmente con matiz de desacordo ou rexeitamento