Dicionário de Tupi Antigo

Dicionário de Tupi Antigo
Título orixinal	Dicionário de Tupi Antigo
Autor/a	Eduardo de Almeida Navarro
Cuberta	Célio Cardoso
Orixe	Brasil
Lingua	Portugués
Tema(s)	Lingua tupí
Xénero(s)	Dicionario
Editorial	Global
Data de pub.	2013 (primeira edición)
Páxinas	620
[ editar datos en Wikidata ]

O Dicionário de Tupi Antigo: a língua indígena clássica do Brasil é unha obra elaborada polo lexicógrafo e filólogo Eduardo Navarro e publicada en 2013. A obra foi concibida co obxectivo de difundir o tupí antigo a un público máis amplo.

Como o tupí antigo é unha lingua extinta, o dicionario ten un carácter filolóxico. Realizouse a partir de textos antigos, non de falantes da lingua, polo que é un dicionario histórico. Contén case oito mil palabras de entrada (ou lexemas) e dous mil topónimos e antropónimos cuxa orixe é o tupí. As palabras de entrada foron tomadas de textos dos séculos XVI e XVII. O propósito desta delimitación non é mesturar o tupí antigo cos seus desenvolvementos históricos, como as linguas xerais, incluíndo o nheengatu.

Navarro obtivo a súa cátedra asociada en 2006 co seu dicionario, que foi perfeccionando ata que foi publicado pola Global Editora de São Paulo en 2013, o mesmo ano en que Navarro se converteu en profesor titular da USP. O autor afirma que foi necesaria a creación dun dicionario para que completase a súa tradución das Cartas dos indios Camarões.

Contido e produción da obra

O dicionario está dividido en tres partes. Ademais da introdución e o prefacio de Ariano Suassuna, son:

1. Vocabulario portugués-tupí
2. Dicionario tupí-portugués
3. Etimoloxías de topónimos e antropónimos de orixe tupí, e outros tupinismos

A primeira parte é un vocabulario sinxelo portugués-tupí. Só están as palabras e as súas traducións, sen explicacións nin detalles. A segunda parte é o propio dicionario. Nel, coma no resto do libro, Navarro optou por actualizar a grafía empregada nas fontes primarias. Así, qu foi substituído por k, e ig escribiuse como y. A terceira parte do libro non é exhaustiva. Navarro afirmou que os traballos futuros deberían abordar un número moito maior de tupinismos e palabras de orixe tupí no portugués actual.

Fontes primarias empregads

Segundo Navarro, recompilouse e analizouse moita información sobre a lingua tupí, que antes estaba dispersa e inaccesible ao público en xeral. Só se utilizaron obras escritas ou publicadas nos séculos XVI e XVII. No século pasado deixou de falarse o tupí antigo, e aquí é onde se poden atopar os seus últimos documentos. Malia a súa antigüidade, o tupí antigo é a lingua indíxena brasileira máis coñecida.

Algunhas das obras máis importantes utilizadas como fonte foron, entre outras moitas:

• Catecismo na Língua Brasílica, de Antônio de Araújo
• Cartas dos índios Camarões
• Duas Viagens ao Brasil, de Hans Staden
• Historia Naturalis Brasiliae, do Marcgrave — esta obra axudou a recoller os nomes de animais e plantas en tupí.

Histórico

Outros dicionarios e vocabularios tupís foron publicados anteriormente. Navarro afirma que, até a publicación por Plínio Ayrosa, en 1938, de Vocabulario na Língua Brasílica, obra dun xesuíta do século XVI, o léxico do tupí antigo era practicamente descoñecido. Polo tanto, calquera dicionario feito antes deste pódese considerar pouco fiable.

En 1951, Antônio Lemos Barbosa publicou o seu Pequeno Vocabulário Tupi-Português, e en 1970, o Pequeno Vocabulário Português-Tupi . Para Navarro, “son os únicos que se basearon en gran parte no Vocabulario en lingua brasileira do século XVI e nos textos de autores do século XVI e XVII. Son, polo tanto, as únicas obras fiables que existen no xénero".

Outro dicionario relevante, non mencionado por Navarro na introdución á súa obra, foi o Diccionário tupi (antigo)-Português (1987), de Moacyr Ribeiro de Carvalho.

Reaccións

O antropólogo Benedito Prezia afirmou, no acto de lanzamento do dicionario, que Navarro está a rescatar unha débeda histórica co tupí. Lembrou que o último dicionario (que, en realidade, era un vocabulario) foi lanzado en 1950 e que, até entón, a gran referencia en tupí era aínda o dicionario dos xesuítas do século XVI.

Críticas

Como dixo o propio Navarro, ningunha obra é inmune aos erros, sobre todo unha grande obra. O dicionario suscitou algunhas polémicas, algunhas das cales foron corrixidas por Navarro. Unha delas é a ortografía da palabra pyrang, que significa vermello. En contra do que se informaba (antes da publicación do dicionario), a palabra escríbese con i : piranga, como na palabra ' ypiranga, que significa río vermello.

O mesmo crítico tamén afirma que a obra de Eduardo Navarro supostamente non menciona a outros importantes estudosos da lingua tupí. Tamén cuestionou algunhas das etimoloxías presentadas polo autor.

Outra crítica pasa pola actualización da ortografía utilizada nas fontes primarias. De feito, Navarro non só adoptou unha nova ortografía das palabras de entrada, senón que actualizou a ortografía das citas das fontes primarias, empregadas como exemplo. Navarro contesta que o seu obxectivo é difundir o antigo tupí, por iso escolleu esa ortografía.

Se o fixera [en referencia ao uso da grafía orixinal dos documentos], volvería o dicionario inútil a un público máis vasto. Como xa salientei outrora, difundir o tupí antigo é a meta por min colmada.[...] E [o crítico] quere, así como acontece consigo mesmo, que ninguén a lea, ninguén a escriba, ninguén a fale, ninguén, en fin, a saiba. El quere fidelidade total á ortografía dos orixinais para que o tupí antigo continúe a ser fracamente coñecido ou soamente que o sexa en nível estrutural[...]

Eduardo Navarro

Véxase tamén

Outros artigos

• Método Moderno de Tupi Antigo