Cruzamento léxico

O cruzamento léxico é un procedemento de formación de novos vocábulos no que dous elementos ou formas lingüísticas, que se inflúen mutuamente por semellanza de sons ou de sentido, se combinan para dar lugar a unha palabra nova.

Contaminación e cruzamento léxico

Aínda que adoita ser presentado como un caso de contaminación lingüística, do que se diferencia con dificultade, nesta última hai un determinante que apenas muda o seu corpo fonético, pola influencia recibida. Así en casos de contaminación exemplificados por Edwin B. Williams, as alteracións son mínimas: estrela que deriva do latín *stellam sufriu a contaminación de astro (< astrum), apenas no -r-; ou amañecer do latín *admanescere leva o -ñ- por influxo de mañá (< *maneanam).

Por contra o cruzamento léxico orixina un novo vocábulo no que, ás veces, resulta complicado adiviñar cales son os elementos formantes, aínda que proveñen de ambos (ou dun terceiro). O adxectivo do galego (porco) silleiro "o que ten o lombo levantado" é posibelmente explicábel como un cruzamento do latín cingulum "cinto" e máis (porcus) singularis, este literalmente "porco solitario" (orixe do francés sanglier "xabarín" e do galego senlleiro).

Exemplos de cruzamento léxico

• Aleuto "esperto" < latín electus "elixido, eleito" x latín lectus "lido".
• Birollo "vesgo" < latín *bis-oculum "dous + ollo" x céltico virare "xirar".
• Buraco < dunha raíz xermánica afín ao inglés to bore ou o alemán bohren "furar, aburacar" cruzado co latín *furaculum < furare "furar". Do mesmo xeito a variante burato cruzaríase cun derivado do latín furare + sufixo -attu
• Cómbaro "faixa de terra que separa dúas fincas contiguas" < latín cumulum (> galego cómaro) x raíz céltica *comb- "curvado, lombado".
• Folerpa "pedazo de neve que cae" < céltico follem x celto-latino drappum.
• Liorta "pelexa; rebumbio" < lío x loita.
• Maínzo "millo americano" < maíz (vocábulo de orixe americana) x paínzo "millo miúdo" (do latín panicium)
• Mocalla "chuvia miúda" < moco "moco" (latín muccum) x poalla "chuvia fina" (de po < latín pulvis).
• Pucharca < puzo (< latín puteum) x charca (de posíbel orixe prerromana).
• Rascallo "mollo de ramas para varrer o forno" < rascar ( < latín rasecare) x vasallo "vasoira de xestas ou uces" ( este posibelmente do latín *versaculu, compárese vasoira < versoria).
• Véspora "vespa" < vespa "idem" x espora "aguillón para cabalarías".

Bibliografía

• Ferreiro, Manuel, Gramática histórica galega (Manual). t. I. Santiago de Compostela. Laiovento. 1996, 2ª ed.
• Regula, M., e Jernej, J., Grammatica italiana descrittiva: su basi storiche e psicologiche. Bern und München. Francke Verlag. 1975, reimpr. da edic. de 1965.
• Rivas Quintas, Eligio, Léxico galego: Historia e fenomenoloxía. Lugo. Alvarellos. 1989.
• Williams, Edwin Bucher, Do latim ao português: Fonologia e morfologia históricas da língua portuguesa. Rio de Janeiro. Tempo Brasileiro. 1975, tradución portuguesa do orixinal de 1938.