Xacemento arqueolóxico de Oreto y Zuqueca

Parte central do xacemento. Ao fondo, o Cerro de los Obispos

O xacemento arqueolóxico de Oreto y Zuqueca é un enclave con restos pertencentes a diferentes épocas, fundamentalmente ibérica, romana, visigoda e árabe.

O xacemento atópase no termo municipal de Granátula de Calatrava, unha localidade pertencente á provincia de Cidade Real. En concreto, áchase a aproximadamente 4 quilómetros ao sur da localidade, a tan só 100 metros do río Jabalón, no marco da ermida de Nuestra Señora de Oreto y Zuqueca, da cal toma o seu nome. Xeograficamente falando a disposición é inmellorable, pois, ademais do río, ao sur conta cunha pequena aglomeración de cerros de non moita altura, o cal permite que existan boas vías de comunicación coa área andaluza.

Este xacemento pódese visitar con guía os sábados, domingos e festivos desde as 10:00 ás 11:45.

Xeografía

O xacemento como tal consta de tres partes diferenciadas. Ao oeste atópase Cerro Domínguez, onde son perfectamente visibles nas súas ladeiras as diferentes terrazas que se corresponden cos restos existentes. A parte central, en chaira, está dominada pola actual ermida, ao redor dela pode visitarse a intervención arqueolóxica musealizada realizada nos últimos anos. Finalmente, ao leste, atópase o Cerro de los Obispos, de forma cónica. O conxunto do xacemento, aínda que pouco explorado, podería superar facilmente as 25 hectáreas de extensión.

Escavacións

O xacemento acondicionouse para facer máis fácil a visita.

As escavacións arqueolóxicas do xacemento comezan no ano 1996. Algunhas estruturas xa eran visibles, como a Ermida, e ao ir a realizar unhas obras de face a consolidala e mellorar a súa conservación acháronse restos romanos -de entre os que destaca unha pía bautismal paleocristiá do século IV- e unha necrópole visigoda. Así, realizouse unha serie de escavacións de urxencia enfocadas neste sentido.

No ano 2000 retómanse as escavacións, e desde entón prodúcense de maneira regular en anos vindeiros. Deste xeito aparecen os primeiros achados musulmáns nese mesmo ano. Na seguinte campaña acháronse diferentes restos, aínda que fundamentalmente uns baños árabes. Xa no 2002, seguíronse consolidando esas estruturas, e séguense producindo achados na necrópole, chegando a niveis iberorromanos.

Na campaña de 2003 empézanse a realizar traballos de cara a converter o xacemento nun enclave turístico perfectamente visitable, aínda que se seguen escavando algunhas zonas -en especial o hammam árabe-. En 2004 localízase unha posible vila tardorromana, e moitas estancias visigodas.

A campaña de 2005 resultaría decisiva desde o punto de vista da musealización, pois está enfocada basicamente a crear os itinerarios turísticos, consolidar e "embelecer" os restos máis visibles e establecer unha serie de explicacións que fagan máis proveitosa a visita. Así, no verán de 2006 o xacemento abriría as súas portas.

Restos materiais

Forno de cal.

Os restos do xacemento son, desde o punto de vista histórico, difíciles de separar, pois ao atoparse en diferentes niveis de ocupación superpostos é frecuente atopar estruturas de habitación con diferenzas cronolóxicas, de varios séculos, pegadas muro con muro.

Os restos máis visibles ou os máis importantes, son varios. En primeiro lugar hai unha impoñente necrópole -das máis voluminosas da Península Ibérica- que alberga gran cantidade de restos romanos, visigodos e árabes. Hai varias tumbas de fosa, e diversos enterramentos que axudan a comprender os usos funerarios destas épocas.

Doutra banda, a estrutura máis visible -e a cal foi a orixe das escavacións- é unha ermida, a cal dá nome ao xacemento. Na actualidade a súa interpretación ofrece dúbidas desde o punto de vista historiográfico, pois non só se solapa con parte do conxunto funerario senón que a súa planta parece ter continuidade espacial. Isto supón unha certa reutilización do espazo sacro a través das épocas.

Durante as campañas de escavación unha das estruturas que máis se estudou é o hamman árabe, é dicir, os baños. Atopáronse canalizacións, e puidéronse constatar estruturas de cara a integrar augas quentes e frías. Doutra banda, atopouse un forno para queimar cal, con restos dese material.

Tamén hai documentadas un gran número de estruturas habitacionais, de diferentes épocas.

Musealización

A zona na que se enmarca o xacemento é unha área de interese turístico desde o punto de vista arqueolóxico. Son moitos os xacementos que se poden atopar, ademais deste e o Cerro de La Encantada.

A posta en valor do funcionamento levouse a cabo establecendo un conxunto de pasarelas metálicas por encima do xacemento. Mesmo, na parte central hai unha sorte de atalaia que permite ver, de maneira global, o xacemento desde un punto de vista privilexiado.

Véxase tamén

Bibliografía

Xacemento Oreto y Zuqueca, Granátula de Calatrava

• GARCÉS TARRAGONA, A. M. e ROMERO SALAS, H., "Algunas notas antropológicas de la necrópolis de Oreto-Zuqueca", 2002.
• GARCÉS TARRAGONA, A. M., ROMERO SALAS, H. e FUENTES DOMÍNGUEZ, A., "Yacimiento arqueológico de Nuestra Señora de Oreto-Zuqueca (Granátula de Calatrava)", en Investigaciones arqueológicas en Castilla La Mancha, 2004, pp. 307–324.
• DONOSO GARCÍA, S. e RIPOLL VIVANCOS, P.J.: "Zuqueca", en Del nombre de las cosas: Granátula de Calatrava. Ensayo de toponimia. Cidade Real, 2004.
• GARCÉS TARRAGONA, A.M. e RIPOLL VIVANCOS, P.J.: "De Sikka a Zuqueca", en X Congreso Internacional de Caminería Hispánica. Madrid, 2010

Ligazóns externas

• Referencia ao xacemento en Arqueologiamedieval.com
• Referencia ao xacemento en Lacomarcadepuertollano.com Arquivado 23 de setembro de 2011 en Wayback Machine.
• Artigo en liña, De Sikka a Zuqueca: Un topónimo caminero de Oreto, de Ana M. Garcés & Pedro Ripoll. Arquivado 22 de marzo de 2019 en Wayback Machine.
• Xacemento Arqueolóxico de Nuestra Señora de Oreto - Zuqueca (Granátula de Calatrava) Arquivado 25 de xaneiro de 2021 en Wayback Machine.
• Foto aérea
• Horarios de visita para visita guiada en xacemento de Oreto y Zuqueca