Wade-Giles

Wade-Giles, ás veces abreviado como Wade, é un sistema de romanización (notación fonética e transliteración) para o idioma chinés baseado na fonética do mandarín. Comezou a desenvolverse a partir dun sistema ideado por Thomas Wade a mediados do século XIX, e consolidouse co dicionario chinés-inglés de Herbert Giles. Foi o sistema de transliteración máis importante no mundo anglófono durante a maior parte do século XX.

Historia

O sistema Wade-Giles foi deseñado para que os especialistas chineses transliterasen termos chineses. Esta orixe conduciu á sensación xeneralizada de que o sistema non é intuitivo para os leigos nin útil para o ensino da pronunciación do chinés.

A República da China utilizou o Wade-Giles durante décadas como sistema padrón de facto, en coexistencia con varios sistemas de romanización oficiais que se sucederon correlativamente: Gwoyeu Romatzyh (1928), MPS II (1986) e Tongyong Pinyin (2000). Na actualidade, practicamente todos os topónimos taiwaneses de uso internacional pódense ver en Wade-Giles. Moitos estadounidenses e canadenses de orixe taiwanesa escriben os seus nomes chineses co sistema Wade-Giles, facendo caso omiso da puntuación.

O Hanyu Pinyin é o sistema oficial e máis utilizado na República Popular da China. En Singapur, o Pinyin ensínase nas escolas nacionais e utilízase en documentos oficiais, aínda que un cambio de política gobernamental reverteu o requisito de rexistrar os nomes chineses en Pinyin.

Táboa de exemplos e comparativa

**Vogais**
IPA	a	ɔ	ɤ	ai	ei	au	ou	an	ən	aŋ	əŋ	aɚ	ʊŋ	i	ie	iou	iɛn	in	iŋ
Pinyin	a	o	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	ong	yi	ye	you	yan	yin	ying
Tongyong Pinyin	a	o	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	ong	yi	ye	you	yan	yin	ying
Wade-Giles	a	o	o/ê	ai	ei	ao	ou	an	ên	ang	êng	êrh	ung	i	yeh	yu	yen	yin	ying
Zhuyin	ㄚ	ㄛ	ㄜ	ㄞ	ㄟ	ㄠ	ㄡ	ㄢ	ㄣ	ㄤ	ㄥ	ㄦ	ㄨㄥ	ㄧ	ㄧㄝ	ㄧㄡ	ㄧㄢ	ㄧㄣ	ㄧㄥ
exemplo	阿	哦	俄	艾	黑	凹	偶	安	恩	昂	冷	二	中	一	也	又	言	音	英

**Vogais**
IPA	u	uo	uei	uan	uən	uʊn	uəŋ	uʊŋ	y	ye	yɛn	yn	iʊŋ
Pinyin	wu	wo	wei	wan	wen		weng		yu	yue	yuan	yun	yong
Tongyong Pinyin	wu	wo	wei	wan		wun		wong	yu	yue	yuan	yun	yong
Wade-Giles	wu	wo	wei	wan	wên		wêng		yü	yüeh	yüan	yün	yung
Zhuyin	ㄨ	ㄨㄛ	ㄨㄟ	ㄨㄢ	ㄨㄣ		ㄨㄥ		ㄩ	ㄩㄝ	ㄩㄢ	ㄩㄣ	ㄩㄥ
exemplo	五	我	位	完	文	文	翁	翁	玉	月	元	云	用

**Consoantes**
IPA	p	pʰ	m	fəŋ	fʊŋ	tiou	tuei	tʰ	ny	ly	kɤɻ	kʰ	xɤ	tɕiɛn	tɕiʊŋ	tɕʰin	ɕyɛn
Pinyin	b	p	m	feng		diu	dui	t	nü	lü	ger	k	he	jian	jiong	qin	xuan
Tongyong Pinyin	b	p	m		fong	diou	duei	t	nyu	lyu	ger	k	he	jian	jyong	cin	syuan
Wade-Giles	p	p'	m	fêng		tiu	tui	t'	nü	lü	kêrh	k'	ho	chien	chiung	ch'in	hsüan
Zhuyin	ㄅ	ㄆ	ㄇ	ㄈㄥ		ㄉㄧㄡ	ㄉㄨㄟ	ㄊ	ㄋㄩ	ㄌㄩ	ㄍㄜㄦ	ㄎ	ㄏㄜ	ㄐㄧㄢ	ㄐㄩㄥ	ㄑㄧㄣ	ㄒㄩㄢ
exemplo	玻	婆	末	封	封	丟	兌	特	女	旅	歌儿	可	何	件	窘	秦	宣

**Consoantes**
IPA	ʈʂɤ	ʈʂɨ	ʈʂʰɤ	ʈʂʰɨ	ʂɤ	ʂɨ	ɻɤ	ɻɨ	tsɤ	tsuo	tsɨ	tsʰɤ	tsʰɨ	sɤ	sɨ
Pinyin	zhe	zhi	che	chi	she	shi	re	ri	ze	zuo	zi	ce	ci	se	si
Tongyong Pinyin	jhe	jhih	che	chih	she	shih	re	rih	ze	zuo	zih	ce	cih	se	sih
Wade-Giles	chê	chih	ch'ê	ch'ih	shê	shih	jê	jih	tsê	tso	tzŭ	ts'ê	tz'ŭ	sê	szŭ
Zhuyin	ㄓㄜ	ㄓ	ㄔㄜ	ㄔ	ㄕㄜ	ㄕ	ㄖㄜ	ㄖ	ㄗㄜ	ㄗㄨㄛ	ㄗ	ㄘㄜ	ㄘ	ㄙㄜ	ㄙ
exemplo	哲	之	扯	赤	社	是	惹	日	仄	左	字	策	次	色	斯

**Tons**
IPA	ma˥˥	ma˧˥	ma˨˩˦	ma˥˩
Pinyin	mā	má	mǎ	mà
Tongyong Pinyin	ma	maˊ	maˇ	maˋ
Wade-Giles	ma¹	ma²	ma³	ma⁴
Zhuyin	ㄇㄚ	ㄇㄚˊ	ㄇㄚˇ	ㄇㄚˋ
exemplo (traditional/simplificado)	媽/妈	麻/麻	馬/马	罵/骂

Véxase tamén

Pinyin

Ligazóns externas

Este artigo sobre lingüística é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.