Saltar ao contido

Usuario:LiteraturagalegaCPG

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Cancionero Popular Gallego y en particular de la provincia de la Coruña[editar | editar a fonte]

Situación histórica[editar | editar a fonte]

No século XIX Galiza atopábase en problemas a niveis culturais, políticos, lingüísticos e mais sociais. Os galegos necesitaban que se volvese a defender a lingua galega e a recuperala no ámbito escrito, despois dun século de silencio. Nesta época de final de século na que se necesitaba a recuperación da identidade de Galiza, publícase a obra a tratar, os tomos do Cancionero Popular Gallego y en particular de la provincia de la Coruña por José Pérez Ballesteros.

Biografía de José Pérez Ballesteros[editar | editar a fonte]

José Pérez Ballesteros nace en Santiago de Compostela o 30 de xullo de 1833 e morre na Coruña o día 30 de outubro de 1918. Estudou Dereito e Filosofía e Letras na Universidade de Santiago de Compostela. Ademais, no ano 1865 acadou o cargo da cátedra  de Lóxica, Psicoloxía e Ética, a cal exerceu no Instituto da Coruña, sendo o seu director. Tratou o estudo do folclore na sociedade chamada El Folklore Gallego[1], presidida por Emilia Pardo Bazán. Por outro lado, tamén dedicou a súa vida á composición literaria co libro poético Foguetes e composicións publicadas en diversos xornais e revistas como El Heraldo Gallego ou Revista de Galicia. Porén, colaborou na edición política de Lo Gayter del Llobregat, con catro poemas xunto a outros cinco escritores galegos.

Tomos do Cancionero Popular Gallego[editar | editar a fonte]

O Cancionero Popular Galego [2] trata unha gran diversidade de temas os cales a maior parte deles son de carácter popular, é dicir, en relación ao pobo galego coma “amorosos”, “desaires”, “enfermedades” ou “picarescas”. Ademais, moitas das temáticas que aparecen son tratadas cunha ton sátira. Tamén é algo destacábel que dentro da obra, o autor da mesma ensine aos lectores as equivocacións máis comúns a nivel ortográfico, que se producen dentro dos diferentes poemas, usando unha páxina de erratas para levalo a cabo.

Tomo I[editar | editar a fonte]

Prólogo introductorio[editar | editar a fonte]

Prólogo introductorio en galego-portugués de Teóphilo Braga[3], chamado Sobre á poesía popular de Galliza que contextualiza os diversos textos na época e na situacioón galega. A súa relevancia ven dada xa que na época de publicación do libro, Teófilo, era o presidente da república portuguesa. Polo tanto grazas a este aspecto entendemos as influencias a nivel ideolóxico que se producen no prólogo, ademais do idioma no que está escrito.

Teóphilo tamén se centra nos rasgos métricos e distintivos que se producen nas distintas cantigas sempre realizando unha ligazón co seu lugar de orixe.

Dentro do prólogo Teophhilo relata a unión común que se produce entre os distintos tipos de estrofas e a súa forma, que se presentan nas cantigas populares tanto galegas como portuguesas. Algunas das mencionadas son a distribución en distico, a quadra ou mesmo os tercetos aos que Teophilo lles da unha importante mención xa que son habituais neste tipo de composicións de feito imos poñer algún exemplo deles:

Veña o pandeiro á ruar,

Qu' estas son as mazarocas,

Que hoxe texo de fiar.

Mociñas, á bailar todas;

Mociña, arriba! arriba!

Ti tamén, meu Farabolos.

Cadas un é pro que é

O pan está pra fouciña;

Antoniño, saca o pé.

Temas[editar | editar a fonte]

Agravios, Agrícolas y metereológicos, Amorosos, Animales, Plantas y Frutas, Aritmética, Astros, Ausencias, Baile y Música, Bienvenida, Burlescos, Cantar, Casamiento, Celos, Consejos, Cualidades Personales, Conjuro, Desaires,  Desdenes, Desengaños,Despedidas, Desprecios, Diálogos y “enchoyadas”, Diálogo entre dos varones, Diálogo de <<los doce sentidos>>, Días de la semana, Dote, Edades, Educación, Enfermedades, Enseñanza, Experiencia, Fanfarronadas, Geográficas, Graciosas, Honradez, Indefinida, Intereses, Juego de terminaciones, Maldiciones, Mentir, Muiñeiras, Murmuración, Nombres de personas, Oficios, Pérdidas, Picarescas, Piropos, Quejas, Reconvención, Reflexivas, Reunión alegre, Rondadores, Santos, santuarios y romerías, Supersticiosa, Temor, Trsiteza, Vecinos, Apéndice.

Cantiga en Desaires, páxina 71:

Non ch’as quero, non ch’as quero

nabizas d’o teu nabal;

non ch’as quero, non ch’as quero,

que me poden facer mal.

Tomo II[editar | editar a fonte]

Agravios, Agricola, Aguinaldo, Amorosos, Animales, Plantas y Frutas, Aritmética, Astros, Ausencias, Baile y Música, Burlescos, Cantar, Casamiento, Comida, Consejos, Cualidades Personales, Desaires, Desconfianza, Desdenes, Desengaños, Deseos, Despedidas, Desprecios, Diálogos y Enchoyadas, Diálogos de Pullas, Diálogo de Antón e Marica, Días de la semana, Edades, Educación, Enfermedades, Fanfarronadas, Geográficas, Graciosas, Infantiles, Intereses, Juramento, Maldiciones, Mayo, Mentiras, Muiñeiras, Murmuración, Nombres de Personas, Oficios, Picarescas, Piropos, Reconvención, Reconciliación, Reflexivas, Remordimientos, Rondadores, Ruada, Santos, Santuarios y Romerías, Sucias, Temor, Trajes, Tristeza, Vacilación, Villancicos.

Cantiga en Desprecios, páxina 120:

¡Dáseme tanto por ti,

como si nunca te vira!

¡encólgate n-un castaño

co-as pernas para riba!

Tomo III[editar | editar a fonte]

Agravios, Agrícolas, Aguinaldo, Alboradas, Amorosos, Animales, Plantas y Frutas, Aritmética, Astros, Ausencias, Baile y Música, Burlescos, Cantar (sobre), Casamiento, Celos, Cinco Sentidos, Comida, Consejos, Cualidades Personales, Cuna, Desaires, Desconfianza, Desengaño, Desdenes, Deseos, Despedidas, Desprecios, Diálogos y <<enchoyada>>, Días, Dote, Edades, Educación, Enfermedades, Enseñanza, Fanfarronadas y Valentonadas, Geográficas, Graciosas, Gratitud, Hurto, Infantiles, Juego De Palabras, Hábitos, Honradez, Indolencia, Intereses, Malevolencia, Maldiciones, Mentiras, Meses, Metereológicos, Muiñeiras, Murmuración, Nombres De Personas, Odio, Oficios, Pérdidas, Picarescas, Piropos, Pregones, Quejas, Reconvención, Reflexivos, Religiosos, Rondadores, Romances, Ruada, Salutación, Santos, Santuarios y Romerías, Sucios, Supersticiosos, Trabalenguas, Trajes, Tristeza, Vacilación, Villancico.

Cantiga en Desconfianza, páxina 97:

Quèreme un mozo d’a vila

e quèreme ûn d’a montaña:

o primeiro m’engañóu

e ¡penso qu’ os dous m’engañan!

Relevancia do Cancionero Popular Gallego[editar | editar a fonte]

Algúns cancioneiros publicados con anterioridade ao Cancionero Popular Gallego non tiveron o mesmo privilexio debido á falta de interese, apoio económico e patrocinio. E aínda que Ballesteros recolleu o traballo de outras persoas, polo menos en parte, creouse unha gran polémica. Califícase como o “Primeiro Cancionero Gallego”, aínda que outros o preceden e tivo moi boas críticas, como por exemplo as recibidas por parte de Emilia Pardo Bazán:

Volviendo al monumento ya levantado, repito que lo que más

interesante en él, es la claridad con que revela y destaca la

fisionomía moral del pueblo gallego [...]

Pero entiéndase bien en qué consiste el valor de un

Cancionero recogido en ferias y desfollas, de labios de mozos,

jornaleras ó marineros; un Cancionero donde la copla tradicional

conservada y transmitida de boca á boca por innumerables

generaciones, se codea con la acabada de improvisar por la

cantadora que repica el pandeiro en la fiesta del patrón, ó corre

la regueifa [...].

Quisiera yo ver á los que hacen ascos á las coplas populares en

el compromiso de escribir una docena de cantares sencillos, pero

donde rebosase el sentimiento. Comprenderían entonces cuanto

más fácil es rimar hinchadas silvas y empalagosas décimas, que

imitar la rapidez, la concisión, la energía, la espontaneidad de la

copla popular, su belleza característica y propia, cuando la

posee, que es harto á menudo [...].

Yo no sé si á mucha gente de Galicia le sucederá lo que á mí

recorriendo este Cancionero: evocar toda la vida del pueblo, en

su integridad, en su riqueza de sentimientos y de ideas, en su

círculo limitado, pero lleno de color y de realidad, que hace del

libro un tesoro para el Folk-lore general, y un archivo de

preciosos documentos humanos sobre una raza de gran

originalidad psíquica [...].

Pero no es el único mérito que puede contraerse el de

cantidad, y el colector del Cancionero ha ganado otros muchos,

en la ordenada clasificación, en las distintas notas de carácter

gramatical, lexicográfico y topográfico, tan breves como claras y

útiles, que enriquecen la obra. Creo que ésta, como la mayor

parte de las de su mismo género será más estimada por algunos

sabios extranjeros que por el público español: pero al menos los

que nacimos en esta tierra, ¿cómo no hemos de respirar con

placer inexplicable el aroma de ese mazo de amapolas, menta,

castaño en flor, helecho, hinojo, áspera retama y fresca

manzanilla...? ¡el ambiente de nuestros prados y nuestros

montes! (Pardo Bazán, 1984: 99-120).[4]

A relevancia do Cancionero Popular Gallego vén dada polo feito de haber sido tratada por investigadores do século XIX, mais é certo que houbo tamén estudosos a posteriori que fixeron como propia a súa información que estaban dentro do Cancionero Popular Gallego, sen realizar ningún tipo de indicación da fonte, nin facer referencia á orixe das súas opinións. Cómpre destacar outra liña de ratificación da transcendencia da obra. O éxito da obra deu lugar a influencias en cancioneiros e romanceiros posteriores.

Ademais do mencionado con anterioridade, o valor do Cancionero Popular Gallego ten importancia polo uso por parte doutros investigadores do ámbito das Humanidades, tales como etnógrafos, antropólogos ou mesmo historiadores. Isto trae consigo a confirmación de certos comportamentos que se producen a nivel tanto vital como a nivel social no entorno das aldeas galegas.

Repercusión na lingua e na cultura[editar | editar a fonte]

O Cancionero Popular Gallego foi unha peza que marcou un feito no momento no que foi publicada e que seguiu a ser unha obra que serviu como modelo no século XX conforme da información utilizada por distintos investigadores. A abundante información que nos ensina, a través, aproximadamente das 2600 estrofas. A maior parte dos textos teñen a súa orixe nos labios dos galegos e galegas de finais de século

Os textos que están recollidos no Cancionero Popular Gallego, os cales datan dos anos previos á súa publicación e máis do século XIX, inflúen na importancia de subliñar os testemuños da época segundo expón o autor da mesma.

Por outra banda, os textos do Cancionero Popular Gallego amosan con grande similitude a lingua oral da época. A obra estaba pensada para un público alleo a Galiza. Respecto á gramática e ás variedades lingüísticas pódense observar dialectalismos por influencia xeográfica e ademais cambios flexivos en certos substantivos e verbos.

De seguido, cabe mencionar os distintos rasgos que se producen en relación ás actitudes e mais usos do galego decimonónico. Nos diferentes cantares, os antropónimos que se introducen deixan ver a evolución e desenrolo ao longo do século XIX de certos fonemas na lingua galega, como por exemplo a consoante velar xorda [x] española que no galego é substituída nos nomes propias pola fricativa palatal xorda [∫].

Para finalizar, é importante recordar a gran cantidade españolismos que penetraron na lingua falada e na literatura durante o Rexurdimento e o século XX. No caso do Cancionero Popular Gallego, isto afectou a que aparezan moitos españolismos nas súas cantigas.

Citas[editar | editar a fonte]

Para amosar e fortalecer a tese de que o Cancionero Popular Gallego ten un gran apoio por parte de escritores de gran relevancia da propia época e mais de épocas posteriores imos expoñer algunhas citas, como a citada anteriormente de Emilia Pardo Bazán, que fagan visible o que estamos a dicir:

Merece bien de su pátria el señor Pérez Ballesteros, y es de

esperar que el señor Murguía y los hermanos De la Iglesia, que

desde hace años coleccionan romances y canciones antiguas y

modernas de su país, se animen á darlas á conocer al público en

breve plazo, aun á riesgo de faltarles la protección de sus

mismos compatriotas y la de ciertas corporaciones que

patrocinan á veces obras de ninguna importancia regional,

provincial ó local en prejuicio de otras de reconocida utilidad en

la Historia, en la Literatura y en la lengua pátria (Martínez Salazar, 1981:414)

Aínda que outros estudiosos como José de Santiago Gómez non salientaron o traballo de Ballesteros:

Me non: trasposición muy común en el gallego, y de la cual

hay ejemplos en el Cancionero inédito castellano del siglo XV,

perteneciente á la biblioteca de S. M. D. Alfonso XII, y que el

anotador Gómez de Nieva creyó infundadamente erratas del

original (III, 2, n. 3).

Trasposiciones. –Son muy frecuentes en gallego las

trasposiciones, como veremos en los siguientes ejemplos. “Antes

que me d’aquí vaya”; “se m’o raposo non come”: esta

trasposición es desconocida en el castellano. “Lle non ha de

pasar”; esta forma de trasposición es muy común: “non lle no

mando”; ben sei a quen dixeche que me non podías ver”;

ejemplos de esta trasposición, muy frecuente en gallego, hay

varios en el Cancionero inédito castellano del siglo XV, que

existe en la Biblioteca Real, y no son erratas del original

(Santiago Gómez, 1918: 256).

Mais por outra banda, autores como Ramón Cabanillas, responsábel dunha edición do Cancionero Popular Gallego, quixo facer relevancia canto ao coñecemento dos textos tradicionais:

Cantigas recollidas nas aldeias e ribeiras do val do Salnés, nas

coleicións inéditas de Don Xosé Millán, Don Fernando

Santalices e Don Xosé Ramón e Ferández-Oxea, nos cancioneiros

de Pérez Ballesteros, Cotarelo Valledor, Filgueira Valverde, o P.

Loís M.ª Fernández e Fermín e Loís Bouza Brey, antre as

imprentadas por Constantino Lagarón e nos xurdíos traballos

pubricados na revista “Nós” por Vicente M. Risco, Florentino

Cuevillas, Álvaro das Casas, Antón Fraguas, Xaquín Lourenzo,

Amador Rodríguez Martínez, Isaac Forneiro Barandela,

Francisco Lanza, Ben-Cho-Shey. (Cabanillas 1976:81)

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  1. Cancionero popular gallego y en particular de la provincia de la Coruña de Pérez Ballesteros, J. Con un prólogo del ilustre mitógrafo portugués Theóphilo Braga. Madrid: Akal, 3 vols.
  2. Gramática da lingua galega de Freixeiro Mato, X. R. (1998). Vol. I. Fonética e fonoloxía. Vigo: A Nosa Terra
  3. “Xosé Pérez Ballesteros e a poesía popular galega”. En Cancionero popular gallego y en particular de la provincia de la Coruña por José Pérez Ballesteros. Con un prólogo del ilustre mitógrafo portugués Theóphilo Braga, [IIX]. Madrid: Akal, vol. I., Alonso Montero, X. (1979).
  4. “Introducción histórica. O papel das clases letradas na valoración e transmisión da literatura popular en Galicia entre 1745 e 1885”. N’A poesía popular de Galicia (1745-1885). Recopilación, estudio e edición crítica, Blanco, D. (Ed.), 15-108. Vigo: Xerais, vol. I. BLANCO, D. (2001). “Introducción”.

Referencias[editar | editar a fonte]

  1. "Emilia Pardo Bazán e El Folklore Gallego" (PDF). 
  2. "Cancionero Popular Gallego, Tomos I-III". 
  3. "Biografía Teóphilo Braga". 
  4. "Citias varios estudiosos" (PDF).