Romance (métrica)

Portada do Libro dos cincuenta romances (c. 1525), primeira colección de romances coñecida.

Os romances son unha combinación métrica orixinaria de España que consiste nunha serie indefinida de versos de oito sílabas ("octosílabos"), na cal os pares presentan rima asoante escrita por autores en poemas e os impares quedan soltos.

Estrutura e evolución

Pode agruparse en cuartetas asonantadas de romance, chamadas tamén "tiranas" (8-,8a,8-,8a) ou en series indefinidas de octosílabos.

A primeira opción é propia dos poetas do Romanceiro novo (séculos XVI ao XXI), autores cultos e individualizados, raramente anónimos, que compuñan imitando o estilo dos romances vellos e divulgaban os seus textos en forma escrita, ben manuscrita, ben impresa como pregos soltos. Estes romances agrupábanos logo diversos coleccionistas en cancioneiros manuscritos (formados por cadernos pequenos cosidos) que ás veces eran impresos.

A segunda é máis ben propia do Romancero vello (séculos XIV e XV): romances anónimos e elaborados pola colectividade que proveñen da descomposición de cantares de xesta medievais e difundíanse de forma oral e cantada. Nestes últimos pode aparecer unha licenza métrica que ten orixe nunha arcaísme da lingua: a chamada e paragóxica, e tamén é propio dos romances vellos que non teñan unha soa versión, senón que existan moitas que difiren en versos e detalles, con moitas variantes.

O Romancero novo enriqueceu a métrica do romance adaptándoos ás veces á forma de letrilla, que contén un refrán ou bordón. Desde as súas orixes aparecen modificados mediante procedementos como a glosa e o contrafactum. Enseguida incluíranse en libros de música, como os manuais de vihuela de Luís Milán ou Alonso de Mudarra, que puideron modificalos oportunamente. Por outra banda, pódense compor tamén romances con versos de menos sílabas (sete, seis ou cinco sílabas) nese caso denomínanse romancillos ou endechas. Nos séculos XVII, XVIII e XIX os autores cultos empezaron a usar tamén o romance hendecasílabo (isto é, de versos de once sílabas), que se denominou romance heroico.

O máis antigo dos romances vellos que conservamos hoxe, Gentil dona, gentil doa, copiouse cara a 1421 no cartapacio do estudante mallorquín Jaume de Olesa e consérvase na Biblioteca Nacional de Florencia, pero é mesmo máis antigo un romancillo hexasílabo ou de seis sílabas, pertencente ao xénero literario da serranilla, a Serranilla da Zarzuela, que é un pouco anterior. De finais desa década sería O arcebispo de Zaragoza (1429), ambientado en tempos de Alfonso V de Aragón, e algo posterior Alfonso V e a conquista de Nápoles (anterior a 1448), ambos os atopados en cartapacios notariais.

Exemplo de romance

Romance do Conde Olinos.

Conde Olinos por amores

é neno e baixou á mar,

foi a dar auga ao seu cabalo

a mañá de San Juan.

Desde as torres máis altas

a raíña ouviulle cantar:

-Mira, nena, como canta

a sirenita do mar.

-Non é a sirenita, nai,

que esa ten outro cantar:

é a voz do conde Neno

que por min chorando está.

-Si é a voz do conde Neno

eu mandareille matar,

que para casar contigo

fáltalle sangue real.

-Non lle mande matar, nai,

non o mande vostede matar,

que si o manda matar, nai,

xuntos hannos de enterrar.

-Gardas mandaba a raíña

ao conde Neno buscar,

que lle maten a lanzadas

e o seu corpo boten ao mar.

El morreu á media noite

e ela aos galos cantar;

ela, como filla de reis,

entérrana no altar

e el, como fillo de condes,

tres pasitos máis atrás.

Dela naceu unha rosa

e del un tulipán;

a nai, chea de envexa,

ambos os mandou cortar.

Dela naceu unha pomba,

del un forte gavilán,

Xuntos voan polo ceo,

xuntos voan par a par.

Véxase tamén

• Romances (poesía)
• Métrica
• Lírica

Ligazóns externas

• Selección do Romancero na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes
• Selección de romances na media voz