Ver o código fonte de "República Popular de Polonia"

{{Xeografía política}}
A '''República Popular de Polonia''' (en [[Lingua polaca|polaco]]: ''Polska Rzeczpospolita Ludowa'') foi o [[Estado socialista]] que se estableceu en [[Polonia]] tras a finalización da [[segunda guerra mundial]].

Xa cerca do final da guerra as forzas do [[Wehrmacht|Exército Alemán]] foron expulsadas do territorio polaco grazas ao avance do [[Exército Vermello]] da [[Unión Soviética]]. A [[Conferencia de Ialta]] sancionou a formación provisional dun goberno de coalición procomunista polaco. Algúns polacos viron no acordo unha traizón para contentar o líder soviético [[Iosif Stalin]], aínda que había outros como [[Wanda Wasilievska]], a líder do Związek Patriotów Polskich (ZPP) que pretendían a plena integración na URSS como República Federada.<ref>{{Cita web|título=Wanda Wasilewska – była Polka|url=https://kobieta.wp.pl/wanda-wasilewska-byla-polka-6082179327235201a?nil=&src01=6a4c8&src02=isgf|páxina-web=kobieta.wp.pl|data-acceso=2022-02-15|lingua=pl|nome=Wirtualna|apelidos=Polska}}</ref>

Após a morte de Stalin en 1953 produciuse a [[desestalinización]], e en [[Europa Oriental|Europa do Leste]] unha época de desxeo; os comunistas polacos foron dirixidos nese tempo por Władysław Gomułka. Polonia gozou dun período de relativa estabilidade na seguinte década, pero a mediados dos 60, comezaron a aumentar as dificultades económicas e políticas. En decembro de [[1970]], o goberno anunciou fortes incrementos nos prezos dos alimentos básicos nun intento por evitar o colapso. Comezou entón unha onda de mobilizacións populares contra os devanditos incrementos polo cal o goberno introduciu un novo programa económico que produciu un inmediato ascenso nos niveis de vida, pero que durou pouco tempo ao desenvolverse a [[crise do petróleo de 1973]]. Na década de 1970 o goberno de Edward Gierek foi forzado finalmente a subir os prezos o que levou a unha nova onda de protestas públicas.

Este ciclo interrompeuse co nomeamento en 1978 de Karol Wojtyła como papa [[Xoán Paulo II, papa|Xoán Paulo II]]. Este nomeamento inesperado tivo un efecto electrizante sobre a oposición ao comunismo en Polonia. A principios de agosto de 1980, comezaron outras manifestacións lideradas polo electricista [[Lech Wałęsa]], fundador do sindicato independente "[[Solidariedade (Polonia)|''Solidariedade'']]", e forzou o goberno de [[Wojciech Jaruzelski]] a declarar a [[lei marcial]] en decembro de 1981 levando á prisión a maioría dos líderes da oposición. Con todo, o cambio xa era próximo. Coas reformas de [[Mikhail Gorbachev]] na Unión Soviética, o aumento da presión da [[Igrexa católica]] e dos sindicatos, xunto á masiva [[débeda externa]], o goberno viuse obrigado a negociar coa oposición. En 1983 Wałęsa recibiu o [[Premio Nobel da Paz]], e por se o goberno non lle deixase volver a Polonia, enviou a súa muller Danuta a recollelo. En 1988, a Mesa de Negociacións alterou radicalmente a estrutura do goberno polaco e da súa sociedade. En abril de 1989, Solidariedade foi legalizada e permitíuselle participar nas seguintes eleccións. Os seus candidatos obtiveron a vitoria. En 1990, Jaruzelski renunciou ao seu mandato. Sucedeuno [[Lech Wałęsa]] en decembro. Cara a finais de agosto do seguinte ano, xa se formou o goberno de Solidariedade, e en decembro Wałęsa foi elixido presidente transformándose a República Popular de Polonia na actual República de Polonia. Posteriormente, Wałęsa perdeu as eleccións, obtendo un 1% no ano 2000; en 2021 con 78 anos afirmou que buscaba traballo porque a súa pensión era insuficiente <ref>{{Cita web|título=Preguntes freqüents - Lech Walesa: "No tinc prou diners, la meva pensió és baixa i necessito feina"|url=https://www.ccma.cat/tv3/alacarta/preguntes-frequents/lech-wasa-no-tinc-prou-diners-la-meva-pensio-es-baixa-i-necessito-feina/video/6133157/|data-acceso=2022-02-15|lingua=ca|apelidos=TV3}}</ref>

== Creación da República Popular de Polonia (1945-1956) ==
[[Ficheiro:FronterasDePolonia19201947.svg|esquerda|miniatura|280x280px|Fronteiras vellas e novas de Polonia en 1945 (Repartición polaco-soviético de Prusia Oriental).]]

=== Devastación da guerra ===
Polonia sufriu enormes perdas durante a segunda guerra mundial. En 1939 Polonia tiña 35,1 millóns de habitantes, ao final da guerra 19.1 millóns no interior das súas fronteiras, e o primeiro censo posterior á guerra, de febreiro de 1946, reflectiu 23,9 millóns.<ref name="Piotrowski-32">{{Cita libro|apelidos=[[Tadeusz Piotrowski (sociólogo)|Tadeusz Piotrowski]]|apelidos2=|título=Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide...|ano=1997|apelidos-editor=|páxinas=32|capítulo=|url-capítulo=|editorial=McFarland & Company|lugar=|ID=ISBN 0-7864-0371-3|url=http://books.google.com/books?vid=ISBN0786403713&id=A4FlatJCro4C&pg=PA32&lpg=PA32&ots=0IlJR6MG2S&dq=+million+Poland&sig=Esmrof0S3TFXalYmblDK3jQOBOQ|formato=|dataacceso=|lingua=en}}</ref><ref name="GP-595">[[Norman Davies]], ''[[God's Playground]], a History of Poland'', [[Columbia University Press]], ISBN 0-231-05352-5, [http://books.google.com/books?id=DMoPXktGwiUC&pg=RA2-PA595&lpg=RA2-PA595&dq=35.1+million+february+14+1946+23.9+million&source=web&ots=4tl_c3p0Ul&sig=gTebVE7DoP_Bx152K_WIT0AbJVY Google Print, p.595]</ref> Preto duns 6 millóns de cidadáns polacos, un 21,4% aproximadamente, morreu entre 1939 e 1945. Máis dun 80% da capital foi destruída durante o cerco de Varsovia. [[Polonia]], que era aínda unha sociedade basicamente agraria, sufriu un enorme dano nas súas infraestruturas durante a guerra e padeceu un forte atraso industrial no tempo após a guerra. As perdas en recursos nacionais e infraestruturas ascenderon a un 30 % do potencial anterior á guerra.

En [[1947]] o Goberno polaco rexeitou o [[Plan Marshall]] e en [[1949]] Polonia pasou a formar parte do [[COMECON|Consello de Axuda Mutua Económica]], organización internacional de economías socialistas que dominaba a [[Unión Soviética]].

=== Consolidación do poder socialista (1945-1948) ===
[[Ficheiro:PKWN_Manifest.jpg|miniatura|311x311px|O manifesto do PKWN, publicado o 22 de xullo de 1944.]]
A Unión Soviética acordou na [[Conferencia de Ialta|conferencia de Yalta]] formar unha coalición composta polo Partido Obreiro Polaco, membro do prooccidental Goberno polaco no exilio, e membros da "Armia Krajowa", movemento de resistencia, así como permitir a celebración dunhas eleccións libres.

A decisión de [[Ialta|Yalta]] favoreceu aos comunistas, que gozaron do soporte da URSS, elevada moral, control dos ministerios principais, servizos de seguridade etc. Co fallo da operación Tempestade de Armia Krajowa en 1944, coa derrota dos nazis e a liberación dos territorios da Polonia polo [[Exército Vermello]], o control dos territorios de Polonia pasou aos comunistas polacos, que exerceron unha decisiva influencia no goberno provisional.

O primeiro ministro de Polonia no exilio, Stanisław Mikołajczyk, dimitiu en 1944 e, xunto con outros moitos polacos no exilio, regresou á súa patria, onde o Goberno Provisional (Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej; RTTP), creara o Comité Nacional de Liberación, controlado polos comunistas desde [[Lublin]]. Este goberno estaba dirixido polo socialista Edward Osóbka-Morawski, pero os comunistas tiñan a maioría da postos clave. Ambos os gobernos estiveron baixo o control do ''Krajowa Rada Narodowa''; (KRN), e non foron recoñecidos polo cada vez máis illado goberno no exilio, que formara o seu propio parlamento (''Rada Jedności Narodowej''; RJN). 

O novo Goberno Provisional de Unidade Nacional, como se coñeceu até as eleccións de 1947, estableceuse o 28 de xuño con Mikołajczyk como Primeiro Ministro. O principal rival do Partido Obreiro Polaco foron os veteranos da Armia Krajowa, xunto co Partido Campesiño Polaco (Polskie Stronnictwo Ludowe; PSL) de Mikołajczyk e os veteranos do exército polaco que loitaran no oeste. Pero ao mesmo tempo, os partidos de orientación soviética controlados polo Exército vermello e as forzas de seguridade, conseguiron a maior parte do poder, especialmente no Partido Obreiro Polaco, baixo o control de Władysław Gomułka e Bolesław Bierut.

Mikołajczyk e os seus colegas no goberno polaco no exilio insistiron en manterse na defensa das fronteiras de Polonia anteriores a 1939 (ao leste da [[liña Curzon]] e a rexión de Kresy) como base da futura fronteira polaco-soviética. Con todo esta posición non podía ser defendida na práctica, Stalin ocupaba o territorio en cuestión, e obtivera a promesa do control de devanditas áreas por parte de [[Winston Churchill|Churchill]] e [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] en 1943. O goberno no exilio rexeitou aceptar as fronteiras propostas o que enfureu aos aliados, particularmente a Churchill, facendo que se visen menos inclinados a oporse ás intencións de Stalin acerca de como se debía estruturar o novo goberno de Polonia.

Con todo, Polonia preservou o seu status de estado independente, a pesar das teses de influentes comunistas, como Wanda Wasilewska, a favor de que Polonia fose unha república soviética.

[[Iosif Stalin|Stalin]] prometera na conferencia de [[Ialta|Yalta]] que se celebrarían eleccións libres en Polonia. Os comunistas, guiados por Gomułka e Bierut, celebraron un referendo, coñecido como tres veces si, que incluía tres preguntas moi xerais e estaba orientado a confirmar a popularidade dos comunistas en Polonia. Por mor de que os partidos máis importantes de Polonia do momento carecían de listas e podían dar soporte a calquera opción, o PSL de  Mikołajczyk decidiu consultar aos seus militantes a oposición á abolición do senado, mentres que o bloque comunistas democrático apoiaba o "3 veces si".

Seguindo o resultado do referendo, a economía polaca comezou a ser nacionalizada.

Os comunistas consolidaron o poder gradualmente. Algúns opositores foron perseguidos, ou mesmo condenados a morte, como [[Witold Pilecki]], organizador da resistencia de Auschwitz. Aínda que a persecución inicial destas organizacións antinazis levou a moitos partisanos á fuxida, as accións de  Służba Bezpieczeństwa, [[NKVD]], e do [[Exército Vermello]], diminuíron os seus efectivos. En 1947 promulgouse unha [[amnistía]] para a maioría dos partisanos, as autoridades do partido comunista esperaban unhas 12 000 persoas que entregaría as súas armas, pero foron ao redor dos 55.000.<ref>[https://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DKPAtzokoPrentsaWEB/buscar.do?amicus=178866&pc=true&lang=es&data=1972-05-07&pagina=2 ''Diario Vasco'', 7 de maio de 1972. Sección "25 años"]</ref>

En 1946, formouse un Bloque Democrático, progubernamental, en 1947 que incluíu o predecesor Partido Obreiro Polaco dos comunistas e os seus aliados. En xaneiro de 1947, o candidato comunista obtivo 417 dos 434 asentos do parlamento. Moitos membros dos partidos da oposición, incluído Mikołajczyk, abandonaron o país. Os gobernos occidentais non protestaron, o que levou a moitos anticomunistas a falar dunha traizón. No mesmo ano, o novo lexislativo creou a Pequena Constitución de 1947, e creouse o [[Partido Obreiro Unificado Polaco]] (PZPR), fusión do Partido Obreiro Polaco e o Partido Socialista Polaco.

Outra forza política de Polonia, o vello partido de [[Józef Piłsudski]], o (Partido Socialista Polaco, Polska Partia Socjalistyczna; PPS), sufriu un desastre total. Unha facción, que incluía a Osóbka-Morawski, tentou reunir forzas co PPS e formar unha unidade contra os comunistas. Outra facción liderada por Józef Cyrankiewicz, argumentou que os socialistas debían defender aos comunistas no desenvolvemento dun programa socialista, aínda que se opuxesen á estratexia dun só partido. As hostilidades anteriores á guerra continuaron e Mikołajczyk opúxose a formar un partido de unidade fronte aos socialistas. Os socialistas xogaron con estas divisións desprendéndose de Osóbka-Morawski e facendo a Cyrankiewicz primeiro ministro. En 1948 os socialistas e a facción socialista de Cyrankiewicz uníronse para formar o PZPR. Creáronse a seguir outros dous partidos, o Partido Campesiño Unificado, (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe) e Partido Demócrata (Stronnictwo Demokratyczne).

== O sistema político socialista ==
A República Popular de Polonia definíase como un Estado socialista, e como tal contaba cunha serie de institucións semellantes ás do resto dos países do campo socialista. Desde o referendo de [[30 de xuño|xuño]] do [[1946]], existía unha soa cámara lexislativa, a Dieta, composta por 460 parlamentarios, escollida nas eleccións entre listas presentadas pola Fronte de Unidade Nacional, unha agrupación de partidos que incluía o [[Partido Obreiro Unificado Polaco|Partido Obreiro Unido Polaco]], o Partido Campesiño Unido e o Partido Democrático.

A Fronte de Unidade Nacional presentaba as listas ás comisións electorais a través dos seus comités rexionais. A lei permitía que se presentasen máis listas, á parte das da Fronte de Unidade Nacional, pero non era habitual. Nas listas presentábanse máis candidatos que postos a ocupar, e os votantes tachaban os candidatos que rexeitaban, votando ao resto. As eleccións considerábanse válidas cando nelas participaba a metade ou máis dos electores da circunscrición. Así mesmo, os candidatos elixidos eran aqueles que sacaban máis dun 50% de votos válidos.

A Dieta elixía o Consello de Estado, o Consello de Ministros e a Cámara Suprema de Control. Do mesmo xeito, podía revogar todos os cargos previamente designados. Ningún organismo podería disolver a Dieta, constituíndoa como máximo órgano do Estado. Subdividíase en 18 comisións parlamentarias, cada unha a cargo dun aspecto da vida nacional. Os deputados estaban obrigados a responder ante os electores, polo que mantiñan reunións periódicas con eles, habitualmente nos locais da Fronte de Unidade Nacional, nas que lles informaban e falaban con eles. Tamén recibían votantes, con cita previa, en determinados días e horas.

A Cámara Suprema de Control encargábase, como o seu nome indica, de axudar á Dieta a controlar aos restantes órganos do Estado.

O Consello de Estado da República Popular de Polonia era unha xefatura de Estado colexiada formada por 17 membros, todos eles pertencentes á Dieta, que os nomeaba e revogaba como membros do Consello. O Goberno recaía no Consello de Ministros, que tiña amplas facultades pero estaba suxeito ao control da Dieta.

Na Constitución da República Popular de Polonia de 1976 mencionábase ao Partido Obreiro Unificado de Polonia como ''"a forza política dirixente da sociedade na edificación do socialismo"''. A FUN definíase como "«plataforma común da acción das organizacións sociais e agrupación patriótica de todos os cidadáns independentemente á súa afiliación política ou das súas [[Crenza|crenzas]], estando dirixido polo POUP. Isto daba ao Partido Obreiro Unificado de Polonia facultade para establecer liñas políticas xerais a seguir polos órganos do Estado para o desenvolvemento socialista da República.

== Notas ==
{{Listaref}}
== Véxase tamén ==
{{Commonscat|Polish People's Republic}}
{{portal|Historia}}
=== Outros artigos ===

* [[Polonia]]
* [[Segunda guerra mundial]]
* [[Guerra fría]]
* [[Europa Oriental|Europa do Leste]]
* [[Comunismo]]
* [[Socialismo]]

=== Ligazóns externas ===


{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Estados desaparecidos de Europa]]
[[Categoría:Estados comunistas]]
[[Categoría:Europa do Leste]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]]