Ver o código fonte de "Xeróglifo exipcio"

{{Sen referencias|data=setembro de 2017}}
{{Sistema de escrita
|cabeceira          = 
|cabeceira_estilo   = 
|nome               = Xeróglifos exipcios
|imaxe              = [[Ficheiro:Egypte louvre 144 hieroglyphes.jpg|210px]]
|imaxe_nota         = Xeroglífico exipcio no museo do [[Louvre]]
|imaxe2             = 
|imaxe2_nota        = 
|tipo               = logográfico
|tipo_descrición    = 
|tipo_taquigráfico  = 
|forma_taquigráfica = 
|linguas            = [[Lingua exipcia]]
|creador            = 
|creación           = 
|publicación        = 
|uso                = ± [[3500 a. C.]] – [[400]]
|situación          = 
|familia            = 
|fam1               = 
|impresión          = 
|derivados          = [[Alfabeto meroítico]]<br/>[[Alfabeto protosinaítico]]<br/>[[Demótico exipcio]]<br/>[[Hierático]]
|correlatos         = 
|iso15924           = Egyp
|dirección          = 
|unicode            = [http://www.unicode.org/charts/PDF/U13000.pdf U+13000–U+1342F]
}}
Os '''xeróglifos exipcios''' son unha das formas de escrita empregadas no [[Antigo Exipto]] para representar a [[lingua exipcia]]. As outras dúas son a [[hierático|hierática]] e a [[demótico exipcio|demótica]].

== Orixe ==
O termo procede da expresión grega que significa "gravura sagrada" (ἱερογλύφος [hieroglyphos], de hiero- (ἱερός), "sagrado", e glyphei (γλύφειν), "gravura"). En [[lingua exipcia]], a frase [[transliteración|translitérase]] como ''mdw nṯr'' (ou ''medu netjer''), literalmente "palabras de deus".

Os xeróglifos exipcios utilizan elementos [[ideográfico]]s e [[Fonética|fonéticos]] simultaneamente, isto é, signos que representan ideas ou sons. As posibilidades son:
# O deseño dun obxecto concreto representa a palabra que denota ese obxecto: unha perna significa "perna".
# Unha acción visíbel concreta pódese representar mediante os seus trazos máis característicos: dúas pernas camiñando significan "ir".
# O deseño dun obxecto concreto (ou, ás veces dúas ou mesmo tres) pode representar unha palabra que contén as mesmas consoantes.
# 24 [[signo]]s [[consoante|consonánticos]] que constitúen un [[sistema de escrita]] fonético (consonántico).
# "Determinativos", signos engadidos ao final dunha palabra transcrita mediante signos consonánticos para indicar a categoría [[semántica]], sen ser totalmente precisos.

Era habitual que os [[escriba]]s mesturasen os métodos de representación descritos.

== Historia e evolución ==
[[Ficheiro:Egypt Hieroglyphe2.jpg|miniatura|Templo de [[Komombo]].]]
A inscrición máis antiga coñecida hoxe en día (descuberta en [[1998]]) aparece nunhas trescentas tabletas de [[arxila]] na tumba U-j pertencente a un gobernante do Período Predinástico en [[Abydos]] e datadas arredor do 3400 a.C. Durante moito tempo, a inscrición xeroglífica máis antiga foi a [[Paleta de Narmer]], atopada en [[Hierakonpolis]] a década de 1890.

Co tempo, apareceron formas simplificadas que representaban sons e constituíron as escritas [[hierático|hierática]], ou "sagrada" (sacerdotal) e [[demótico exipcio|demótica]] ou "popular", que eran, ademais, máis apropiadas para seren usadas nos [[papiro]]s. A [[Pedra de Rosetta]] contén un texto en xeróglifos e en demótico (ademais de en [[lingua grega|grego]]).

Os xeróglifos continuáronse a usar durante a dominación persa (séculos [[século -VI|VI]] e [[século -V|V]] a.C.), após a conquista de [[Alexandre Magno]] e durante o período greco-romano (332 a.C.-395 d.C.). Os xeróglifos desta época adquiren unha complexidade que se atribúe a un intento de afirmación cultural que distinguise aos verdadeiros exipcios dos seus conquistadores. Estes asumiron o carácter sagrado da escrita xeroglífica e imaxinaron este sistema, complexo, aínda que racional, como un método secreto, alegórico e mesmo máxico, de transmisión de coñecemento místico, En vez de interese, curiosamente, decidiron "respectalo", ignorándoo.

No [[século IV]] xa apenas había quen coñecese esta escrita. O seu uso nos monumentos cesou cando o emperador romano [[Teodosio I]] clausurou todos os templos non [[cristianismo|cristiáns]] en [[391]] (o texto máis recente é de [[364]].

Neste mesmo século [[Horapollo]] publicou a ''Hieroglyphica'', unha "explicación" de preto de 200 signos. Sendo maiormente falsa, dificultou a interpretación posterior dos xeróglifos porque se tomou totalmente en serio. Resultou influente especialmente no simbolismo [[Renacemento|renacentista]], e especialmente no [[libro de emblemas]] de [[Andrea Alciato]] e no ''[[Hypnerotomachia Poliphili]]'' de [[Francesco Colonna]].

De entre os estudosos occidentais que tentaron descifrar esta escrita destacan [[Johannes Goropius Becanus]] no [[século XVI]] e [[Athanasius Kircher]] no [[século XVII]]. Pero os traballos máis decisivos foron os de [[Thomas Young]] e [[Jean-François Champollion]] a comezos do [[século XVIII]]. O descubrimento da [[Pedra de Rosetta]] polas tropas de [[Napoleón]] foi decisivo.

== A escrita ==

A escrita hieróglífica conta con 24 signos que representan un son (como as nosas [[letra]]s), moitos outros signos que representan dous sons e algúns que representan tres. As [[vogal|vogais]] non se transcriben e son descoñecidas hoxe en día polo que, á hora de [[transliteración|transliterar]], óptase por introducir sons inventados, un "e" con frecuencia. Por exemplo, ''nfr'' ("fermoso", "bo") verémolo como ''nefer''.

O sistema de transliteración que se mostra na primeira columna da tabela que segue ten máis dun século de antigüidade e está superado, pero segue a funcionar como referencia. Usa varios signos cuxo valor se descoñece, como por exemplo "3", que posibelmente era [l] en [[lingua exipcia|exipcio antigo]] e se perdeu en exipcio medio. As consoantes transcritas como (''d, g, dj'') ([[sonoro|sonoras]]) poden ter sido realmente [[exectivo|exectivas]].

As transliteracións son sempre únicas pero as transcricións son diferentes para cada lingua actual. Por exemplo, o fundador da XXII dinastía tranlitérase como sššnq pero é ''Shoshenq'' en inglés, ''Chéchanq'' en francés e ''Scheschonq'' en alemán. As publicacións científicas usan a transliteración de preferencia á transcrición.

== Tabela de sistemas de transliteración ==

{|  width="633" border="1" cellspacing="2" cellpadding="4"
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Xeroglífico
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Semellanza
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Erman & Grapow 1926&ndash;1953
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Gardiner 1957
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Buurman, Grimal, ''et al.'' 1988
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Schenkel 1991
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Hannig 1995
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Allen 2000
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | Schneider 2003
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>A</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | [[voitre]]
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | 3
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | 3
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | A
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | 3
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | 3
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | 3
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ɹ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>i</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | [[xunco]]
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ỉ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ỉ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | i
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ỉ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | j
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | j
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ỉ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>i-i</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | par de xuncos (ou trazos diagonais esquerda-dereita)
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ỉj
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | y
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>a</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | brazo
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | &#705;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | &#705;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | a
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | &#705;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | &#705;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | &#705;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ɗ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>w</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | cria de codorniz
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | w
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>b</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | perna
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | b
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>p</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | arpilleira de xuncos ou banqueta
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | p
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>f</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | [[víbora]] con cornos
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | f
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>m</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | [[moucho]]
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | m
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>n</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | onda de auga
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | n
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>r</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | boca
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | r
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | l
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>h</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | abeiro de xuncos
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | h
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>H</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | mecha trenzada
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | H
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḥ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>x</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | placenta ou bola de fíos (?)
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | x
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḫ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>X</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | barriga de animal con cola
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | X
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ẖ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>z</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | pano dobrado
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | z, s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | z
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>s</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | fecho de porta
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ś
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ś
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | s
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ś
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>S</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | estanque
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | S
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | š
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>q</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | aba de outeiro
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḳ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḳ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | q
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḳ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | q
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | q
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḳ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>k</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | cesto con asa
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | k
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>g</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | soporte para xarra
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | g
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>t</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | molete de pan
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | t
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>T</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | soga
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ṯ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ṯ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | T
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | č
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ṯ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ṯ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | c
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>d</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | man
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | d
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | d
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | d
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ṭ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | d
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | d
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḍ
|- 
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | <hiero>D</hiero>
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | [[cobra]]
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḏ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḏ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | D
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | č&#803;
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḏ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | ḏ
|  class="xl24" align="center" valign="middle" width="75" | c&#803;
|}

Así, a palabra [[Tolomeo]] escribiríase así:

  <hiero>p:t-wA-l:M-i-i-s</hiero>

As letras, que se inscribirían nun [[cartucho]] por ser o nome dun [[faraón]], son:
{|
|- valign="middle" border ="0"
| P<br>T
| O
| L<br>M
| E E S
|}

(aínda que EE considérase unha única letra e translitérase como I ou Y.

Outro exemplo de funcionamento dos xeróglifos é o de dous significados da palabra exipcia ''pr'' (vocalizada normalmente como ''per''):

1. "casa": <hiero>pr:Z1</hiero>
Aquí funciona como un [[logograma]], representándose a palabra mediante un único signo. O trazo vertical por baixo do xeróglifo é a maneira máis habitual de indicar que o signo funciona como [[ideograma]].
2. "saír": <hiero>pr:r-D54</hiero>
O xeróglifo transmite as consoantes ''pr''. A boca por baixo do xeróglifo é un "complemento fonético" que indica que a lectura neste caso é fonética. O terceiro xeróglifo é o "determinativo", un [[ideograma]] que inscrebe o termo nunha área semántica determinada; neste caso implica un verbo de movemento.

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Antigo Exipto]]
[[Categoría:Cultura de Exipto]]
[[Categoría:Xeróglifos]]
[[Categoría:Linguas antigas]]