Ver o código fonte de "Teatro"

{{sen referencias|data=setembro de 2015}}
{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=Música, danza e teatro}}
{{multiple image
 |perrow = 2
 | header =Teatro
 |total_width=325
 | image1 = Bernhardt Hamlet2.jpg
 | image3 = Sun Wukong at Beijing opera - Journey to the West.jpg
 | image4 = Kovalan.jpg
 | footer = No sentido horario, de esquerda a dereita:
* [[Sarah Bernhardt]] en 1899 como [[Hamlet]] na traxedia homónima de [[William Shakespeare|Shakespeare]]
* O personaxe [[Sun Wukong]] na [[ópera de Pequín]] en ''[[Viaxe ao Oeste]]''
* [[Koothu]], unha antiga forma india de arte escénica que se orixinou a principios de [[Tamilakam]]
}}

[[Ficheiro:Theater Orange.jpg|miniatura|dereita|210px|Teatro romano de [[Orange]] ([[Francia]]).]]
[[Ficheiro:Donetsk teatr kukol 02.jpg|miniatura|dereita|210px|Teatro de [[monicreque]]s.]]
[[Ficheiro:Panorámica interior del Teatro Colón (cropped).jpg|miniatura|dereita|210px|Interior do [[Teatro Colón de Buenos Aires|Teatro Colón]] de [[Buenos Aires]].]]

O '''teatro''' é unha forma colaborativa de [[artes escénicas|arte performativo]] que utiliza intérpretes en directo, normalmente [[Actor, actriz|actores ou actrices]], para presentar a experiencia dun acontecemento real ou imaxinario ante un público en directo nun lugar específico, a miúdo un escenario. Os intérpretes poden comunicar esta experiencia ao público mediante combinacións de [[aceno|xestos]], [[Falar|fala]], [[canción]]s, [[música]] e [[danza]]. É a forma máis antiga de [[drama]], aínda que o teatro en vivo uniuse ás formas modernas gravadas.  Utilízanse elementos artísticos, como os [[decorado]]s pintados, e [[tecnoloxía no teatro|técnicas escénicas]], como a [[Alumamento|iluminación]], para realzar a fisicalidade, a presenza e a inmediatez da experiencia.{{sfn|Carlson|1986|p=36}} Os lugares, normalmente edificios, onde teñen lugar representacións con regularidade tamén se denominan "teatros", como derivado do [[Lingua grega antiga|grego antigo]] θέατρον (théatron, "un lugar para ver"), á súa vez de θεάομαι (theáomai, "ver", "mirar", "observar").

O teatro occidental moderno procede, en gran medida, do [[teatro da antiga Grecia]], do que toma prestada a terminoloxía técnica, a clasificación en [[Xénero (arte)|xéneros]] e moitos dos seus [[temas (narrativos)|temas]], [[personaxes comúns]] e elementos argumentais. O artista teatral [[Patrice Pavis]] define a teatralidade, o [[Linguaxe teatral|linguaxe teatral]], a escritura escénica e a [[Especificidade da medio|especificidade]] do teatro como expresións sinónimas que diferencian ao teatro das demais [[artes escénicas]], a [[literatura]] e as artes en xeral.{{sfn|Pavis|1998|pp=345–346}}{{refn|group="n."| Baseándose na "[[semiótica]]s" de [[Charles Sanders Peirce]], Pavis chega a suxerir que "a especificidade dos signos teatrais pode residir na súa capacidade para utilizar [[Teoría semiótica de Charles Sanders Peirce#II. Icona, índice, símbolo|as tres funcións posibles dos signos]]: como [[Iconicidade|icona]] ([[Mimese|miméticamente]]), como [[Indicidade|índice]] (na situación da [[Elocución|enunciación]]), ou como símbolo (como [[Semiótica|sistema semiolóxico]] no modo ficcional). En efecto, o teatro fai visuais e concretas as fontes das palabras: indica e encarna un mundo ficticio por medio de signos, de modo que ao final do proceso de significación e simbolización o espectador reconstruíu un modelo teórico e estético que dá conta do universo dramático."{{sfn|Pavis|1998|pp=345–346}}}}

Unha '''compañía teatral''' é unha organización que produce representacións teatrais,<ref name=compdef>{{cita web | title=Theatre company definition and meaning | website=Collins English Dictionary | url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/theatre-company | data-acceso=21 de xaneiro do 2024}}</ref> a diferenza dunha [[compañía de teatro]] (ou compañía de actores), que é un grupo de actores que traballan xuntos.<ref name=troupedef1>{{Cita web|title=Definition of Troupe|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/troupe|data-acceso=21 de xaneiro do 2024|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref><ref name=troupedef2>{{cita web | title=Troupe definition and meaning | website=Collins English Dictionary | url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/troupe | data-acceso=21 de xaneiro do 2024}}</ref>

O teatro moderno inclúe representacións de [[Obra de teatro|obras]] e [[teatro musical]]. As formas artísticas do [[ballet]] e a [[ópera]] tamén son teatrilizadas e utilizan moitas convencións como a [[interpretación (comunicación)|interpretación]], o vestiario e a posta en escena que foron influentes no desenvolvemento do [[teatro musical]].

Por extensión tamén se chama teatro ao [[teatro (arquitectura)|edificio]] onde se realizan representacións teatrais e espectáculos afíns, así como ao [[repertorio]] (conxunto de creacións teatrais que se consideran propias dun [[autor]]: "o teatro de [[Roberto Vidal Bolaño|Vidal Bolaño]]"), época ("o teatro das [[Irmandades da Fala]]) ou país ("o teatro francés").

O termo provén do grego ''theatron'', nome que recibían as bancadas en forma de [[hemiciclo]] desde onde os espectadores contemplaban as representacións teatrais nos anfiteatros gregos. Theatron viría a ser, logo, o "lugar desde onde se mira". Posteriormente pasou a designar tamén ó espectáculo mesmo e ó lugar destinado a tales espectáculos.

En [[1961]], o Instituto Internacional do Teatro proclamou o día [[27 de marzo]] como o ''Día Mundial do Teatro'', conmemorando o día no que se inaugurou en [[París]] o festival ''Teatro das Nacións'' <ref>{{cita web|url=https://world-theatre-day.org/es/index.html|título=Día Mundial del Teatro |lingua=es|data-acceso=2022-11-27}}</ref> <ref>"Hoy celebramos el Día Mundial del Teatro", en ''La Voz de Galicia'', supl. ''La Voz de la Escuela'' 29.03.2019.</ref>.

== Historia ==
{{artigo principal|Historia do teatro}}
Existen varias teorías sobre a orixe do teatro. Segundo Oscar G. Brockett, ningunha delas pode ser comprobada, pois existen poucas evidencias e mais especulacións. Antropólogos de finais do século XIX e comezos do XX, elaboraron a hipótese de que este xurdiría a partir dos rituais primitivos.<ref>{{Cita libro|url=https://www.worldcat.org/oclc/30109459|título=History of the theatre|apelidos=Brockett|nome=Oscar G.|data=1995|editorial=Allyn and Bacon|ano=|edición=7ª|lugar=Boston|páxina=1|lingua=en|isbn=0205164838|oclc=30109459}}</ref> Outra hipótese sería o xurdimento a partir do relato de historias, ou se desenvolvería a partir de danzas, xogos ou imitacións. Os rituais na historia da humanidade comezan arredor dos 80 mil anos a. C.

A maioría dos estudos consideran que as orixes do teatro deben buscarse na evolución dos rituais máxicos relacionados coa [[Cinexética|caza]], do mesmo xeito que as [[Pintura rupestre|pinturas rupestres]] ou a recolección agrícola que, tras a introdución da música e a danza, se embocaron en auténticas cerimonias dramáticas onde se rendía culto aos deuses e expresábanse os principios espirituais da comunidade. Este carácter de manifestación sacra resulta un factor común á aparición do teatro en todas as civilizacións.
=== Antigo Exipto ===
O primeiro evento con diálogos rexistrado foi unha presentación anual de pezas sagradas no [[Antigo Exipto]] do mito de [[Osiris (deus)|Osiris]] e [[Isis]], contra o [[-2500|2500&nbsp;a. C.]],<ref>{{Cita libro|título=Cambridge paperback guide to theatre|url=https://archive.org/details/cambridgepaperba0000unse|apelidos=Stanton|nome=Sarah|apelidos2=Banham|nome2=Martin|data=1996|editorial=Cambridge University Press|ano=|lugar=Cambridge|páxina=[https://archive.org/details/cambridgepaperba0000unse/page/241 241]|isbn=0521446546|oclc=33101743}}</ref> que conta a historia da morte e resurrección de Osiris e a coroación de Horus.<ref>{{Cita libro|url=https://www.worldcat.org/oclc/30109459|título=History of the theatre|apelidos=Brockett|nome=Oscar G.|data=1995|editorial=Allyn and Bacon|ano=|edición=7.ª|lugar=Boston|páxina=9|lingua=en|isbn=0205164838|oclc=30109459}}</ref> O teatro comeza por medio de máscaras e dramatizacións con elas e acháronse testemuños de actores explicando que facían viaxes, polo que segundo os investigadores Driotton e Vandier é posible que existisen grupos de cómicos ambulantes desde o [[Imperio Medio de Exipto|Imperio Medio]].<blockquote>''Acompañei ao meu amo nas súas xiras, sen fallar na declamación. Deille a réplica en todos os seus parlamentos. Se el era deus, eu era soberano. Se el mataba, eu resucitaba.''</blockquote>
===Antiga Grecia===
[[Ficheiro:2007 Greece Epidavros theater.jpg|miniatura|upright|Teatro de Epidauro]]
[[Ficheiro:Taormina BW 2012-10-05 16-05-05.jpg|miniatura|upright|O teatro grego en [[Taormina]], [[Sicilia]]]]
A palabra "teatro" e o concepto de teatro, como algo independente da relixión, xurdiu na Grecia de Pisístrato ([[-560|560]]-[[-510|510&nbsp;a.C.]]), tirano ateniense que estableceu unha dinámica de produción para a traxedia e que posibilitou o desenvolvemento das especificidades desa modalidade. As raíces do [[teatro da antiga Grecia]] están baseadas nos ritos órficos e nos festivais celebrados para [[Dioniso]], onde levaban a cabo as escenificacións da vida dos deuses acompañadas de danzas e cantos ([[Ditirambo]]s). Máis tarde comezaron as primeiras representacións xa propiamente dramáticas, executadas nas prazas dos pobos por compañías que incluían só un actor e un coro. 

O teatro grego xorde tras a evolución das artes e cerimonias gregas como a festa da vendima (ofrecida a Dionisios) onde os mozos ían danzando e cantando cara ao templo do deus, a ofrecerlle as mellores [[vide]]s. Despois un mozo que resaltase entre o grupo de mozos transformábase no [[corifeo]] ou mestre do coro, quen dirixía ao grupo. Co tempo apareceron os [[bardo]]s e o [[rapsodo]]s{{refn|group="n."|un rapsodo (en grego, ῥαψῳδός) era un recitador de cantos de poesía épica.}}, que eran recitadores. A fins do século VI a.C., alcanzou extraordinaria celebridade o lendario poeta e intérprete [[Tespis]], en cuxo honra a frase ''o carro de Tespis'' alude, aínda hoxe, ao conxunto do mundo do teatro. 

No curso do século V a.C., durante a idade clásica de [[Grecia]], establecéronse os modelos tradicionais da traxedia e a comedia, e os dramaturgos [[Esquilo]] e [[Sófocles]] engadiron respectivamente un segundo e terceiro actor á acción, o que deu a esta unha complexidade que facía necesaria a creación de maiores escenarios. Para iso erixíronse grandes teatros de pedra, entre os que cabe citar o aínda conservado de [[Epidauro]] no século V a.C., capaz de albergar unhas 12{{esd}}000 persoas, e o de [[Dioniso]], en [[Atenas]], no século IV a.C.
[[Ficheiro:Sophokles.jpg|miniatura|esquerda|255x255px|<p>Sófocles</p>]]
A súa construción realizábase mediante o aproveitamento das saias dun outeiro, onde se dispoñían en forma semicircular as bancadas que rodeaban a ''orquestra'', espazo circular no que se efectuaba a maior parte da representación. Tras a ''orquestra'' levantábase unha edificación chamada ''skené'', escena, destinada a que os actores cambiasen a súa vestimenta. Diante dela levantábase unha parede columnada, o proscenio, que podía soster superficies pintadas que evocaban o lugar da acción. Estes decorados, xunto coas túnicas e máscaras empregadas polos actores e máquinas, constituían todo o aparello escénico.

As representacións do teatro grego facíanse ao aire libre, contaba cun [[Coro (grupo musical)|coro]] (dirixido polo Corifeo ou mestre do coro) que cantaba no [[Coro (arquitectura)|coro]] e danzaba ao redor dun altar. No teatro grego representábanse dous tipos de obras: a [[traxedia]], obra dramática de final desgraciado que trataba de temas de [[lenda]]s heroicas e utilizaba, oportunamente, aos deuses para o seu final; e a [[Sátira|comedia satírica]], que criticaba [[humor]]ísticamente a políticos e ás obras e incorrían nunha mímica iniciada por un coro de sátiros, e comedias que tiñan por tema asuntos da vida cotiá; todas estaban escritas en verso e utilizaban [[careta|máscaras]].

=== Roma ===
Os teatros romanos herdaron os trazos fundamentais dos gregos, aínda que introduciron certos elementos distintivos. Construídos inicialmente en madeira, só no ano 52{{esd}}a.{{esd}}C. [[Cneo Pompeio Magno|Pompeio]], erixiu en [[Roma]] o primeiro en pedra. A diferenza dos seus modelos helénicos,  levantaban sobre o chan plano e posuían varias plantas erixidas en cachotería. Con obxecto de mellorar a acústica, os arquitectos romanos reduciron a orquestra a un semicírculo, e os espectáculos presentábanse sobre unha plataforma, o ''pulpitum'', levantada diante da antiga ''skene'' que constitúe a orixe dos modernos escenarios. A [[Scaenae frons|''scaenae'' ''frons'']] (fachada escénica) era unha fachada monumental de varios pisos, que servía de fondo de escenario. A bancada (''cávea'') divídese en 3 partes: ''Ima'', ''media'' e ''suma'', situándose a primeira na zona inferior onde sentaban os senadores e a clase dirixente; quedando asentados na superior as mulleres e os escravos e na media o pobo. O conxunto podía cubrirse cun ''velum''. Roma optou tamén pola comedia, xa que estes tomaron o teatro como unha maneira de divertirse ou entreterse.
=== América ===
Nas culturas americanas prehispánicas o teatro chegou a adquirir un notable desenvolvemento, particularmente entre os [[Pobos maias|maias]]. Unha das obras máis representativas do [[Civilización maia |teatro maia]] é o drama quiché [[Rabinal Achí]]. O teatro maia achábase parcialmente vinculado aos ciclos agrícolas e á épica dos seus eventos históricos, e entre os [[azteca]]s e [[Imperio Inca |incas]], sociedades que en correspondencia coa súa estrutura teocrática deron ás súas actividades teatrais un matiz eminentemente guerreiro e relixioso. Os últimos xacementos apuntan que os espazos teatrais maias podían servir, ademais de para representar obras, para mostrar actos políticos teatralizados tales como negociacións, alianzas e humillación de cativos.<ref>{{Cita novas|título=Hallado en México un teatro maya de hace 1200 años |url=https://elpais.com/cultura/2012/08/29/actualidad/1346206999_277759.html|xornal=El País|data=29 de agosto de 2012|data-acceso=22 de xaneiro do 2024|issn=1134-6582|idioma=es|nome=Bernardo|apelidos=Marín}}</ref>
=== Idade Media europea ===
Tras séculos de misterioso esquecemento, a recuperación do teatro en Occidente tivo principal apoio no [[clero]], que o empregou con fins relixiosos. Así, desde o [[século XI]], foi habitual a representación nas igrexas de ''misterios'' e ''moralidades'', cuxo obxectivo era presentar de forma sinxela a doutrina cristiá aos fieis. A fin de facilitar a comprensión, o [[Lingua latina|latín]] cedeu paso paulatinamente ás [[lingua vernácula|linguas vernáculas]], e nos séculos [[século XIII|XIII]] e [[século XIV|XIV]], comezaron a representarse tanto as pezas relixiosas como as florecentes farsas profanas.
=== Renacemento ===
A eclosión do [[Renacemento]] en [[Italia]] tivo consecuencias decisivas sobre a evolución do teatro, pois, ao xurdir unha produción dramática de carácter culto, inspirada nos modelos clásicos e destinada ás clases aristocráticas, xeneralizouse no transcurso do [[século XVI]] a construción de salas cubertas dotadas de maiores comodidades.
==== Teatro en Italia ====
Como primeiro dos teatros modernos adoita citarse o [[Olímpico de Vicenza]], deseñado por [[Andrea Palladio]] e finalizado en 1585, que constituía unha versión dos modelos romanos e presentaba, ao fondo do escenario, unha perspectiva tridimensional con vistas urbanas. O modelo clásico do [[teatro a italiana]], vixente en moitos aspectos, foi con todo o teatro [[Farnese de Parma]], erixido en 1618, cuxa estrutura incluía o escenario, enmarcado por un arco [[proscenio]] e separado do público por un pano, e unha platea en forma de ferradura rodeada por varios pisos de galerías. Durante este tempo desenvolveuse tamén en [[Italia]] unha forma de teatro popular, a [[Commedia dell'arte|comedia da arte]], que coa súa énfase na liberdade de improvisación do actor deu un gran avance á técnica interpretativa.
==== Inglaterra: o teatro isabelino ====
{{AP|Teatro isabelino}}
[[Ficheiro:William Shakespeare.jpg|miniatura|upright|[[William Shakespeare]].]]
Os teatros erixidos en Inglaterra durante o reinado de [[Isabel I de Inglaterra]] foron moi diferentes entre si. Esta época destaca polo excepcional esplendor do xénero dramático, entre os que se destacou o londiniense [[Teatro do Globo|The Globe]] onde presentaba as súas obras [[William Shakespeare]]. Carentes de teito e construídos de madeira, o seu trazo máis característico era o escenario elevado rectangular, en torno ao cal o público rodeaba aos actores por tres lados, mentres as galerías reservábanse para a nobreza.
==== España: os currais de comedias ====
En España, e na mesma época que o teatro Isabelino en Inglaterra (séculos [[Século XVI|XVI]] e [[século XVII|XVII]]), créanse instalacións fixas para o teatro ao aire libre denominadas [[Corral de Comedias|currais de comedias]], coas que gardan similitudes construtivas. A diferenza do caso inglés, en España si [[Corral de comedias de Almagro|perviviron]] algúns exemplos destas edificacións. Expoñentes desta época son os autores [[Lope de Vega]], [[Tirso de Molina]] e [[Pedro Calderón de la Barca|Calderón de la Barca]], claros expoñentes do importante [[Século de Ouro]] español.
[[Ficheiro:Teatro Quintero. Calle Cuna. Sevilla.jpg|miniatura|upright|Vestibulo do Teatro Quintero de Sevilla. Marzo de 2017]]

=== Barroco e Neoclasicismo ===
[[Ficheiro:Paris Comedie-Francaise.jpg|miniatura|upright|A [[Comédie-Française]] no século XVIII.]]
O transcurso dos séculos [[Século XVII|XVII]] e [[Século XVIII|XVIII]] deu lugar a un gran enriquecemento da escenografía. A recuperación por parte do [[drama]] clásico francés da regra das tres unidades —acción, tempo e lugar— fixo innecesaria a simultaneidade de decorados, co que se empregou só un en cada acto, e pronto se xeneralizou o costume de cambialos nos entreactos. Posteriormente, a crecente popularidade da [[ópera]], que requiría varias montaxes, favoreceu o desenvolvemento de máquinas perfeccionadas que desen maior aparencia de veracidade a efectos tales como: a desaparición de actores e a simulación de voos —as chamadas "glorias", por exemplo facían posible o descenso das alturas do escenario dunha nube que portaba aos cantantes. O teatro da [[Teatro alla Scala|La Scala]] de [[Milán]], finalizado en 1778, constitúe un exemplo das grandes dimensións que eran precisas para albergar tanto ao público como á tremoia e ao aparello escénico.
=== Teatro moderno ===
Durante a maior parte do século XIX as ideas arquitectónicas e escenográficas mantivéronse en esencia inalterables, aínda que as esixencias de liberdade creativa iniciadas polos autores románticos conduciron a fins da centuria a un replanteamento xeral da arte dramática nos seus diversos aspectos.

Neste sentido foi fundamental a construción do monumental [[Bayreuth Festspielhaus|Festspielhaus de Bayreuth]], [[Alemaña]], erixido en 1876 de acordo coas instrucións do compositor [[Richard Wagner]], o que constituíu a primeira ruptura respecto dos modelos italianos. O seu deseño en abanico, coa platea graduada, o escurecemento do auditorio durante a súa representación e a localización da orquestra nun pequeno foso; eran elementos concibidos para centrar a atención dos espectadores sobre a acción e abolir no posible a separación entre escenario e público.

Esta esixencia de integración entre o marco arquitectónico, a [[escenografía]] e a representación foi acentuada nos últimos decenios do [[século XIX]] e primeiros do XX pola crecente importancia concedida á figura do director grazas a personalidades como o alemán [[Max Reinhardt]], autor de espectaculares montaxes, o francés [[André Antoine]], adaíl do naturalismo, o ruso [[Konstantín Stanislavski]], director e actor cuxo método de interpretación exercería gran influencia sobre o teatro moderno, ou o [[escenógrafo]] británico [[Edward Gordon Craig]], que na súa defensa dun teatro poético e estilizado avogou pola creación de escenarios máis sinxelos e dúctiles.

== Tipos de teatro ==
=== Drama ===
Débese considerar que o drama é un modo  de ficción representado nunha obra de teatro, non un xénero en por si.<ref name="elam98">Elam (1980, 98).</ref>

A primeira obra crítica sobre a literatura e o teatro é ''[[Poética]]'' (330&nbsp;a.C.) de [[Aristóteles]].

Aristóteles afirma que a traxedia xurdiu das improvisacións feitas polos xefes dos [[ditirambo]]s, un himno cantado e bailado en honra de [[Dioniso]], o deus grego da fertilidade e do viño. O ditirambo, como describe Brockett, probabelmente consistía nunha historia improvisada cantada polo líder do coro e un refrán tradicional, cantado polo coro. Este foi transformado nunha "composición literaria" por Arion (625-585&nbsp;a.C.), o primeiro que rexistrou por escrito ditirambos e os titulou.

As formas teatrais orientais rexistráronse arredor do ano 1000, co drama sánscrito do antigo teatro hindú. O que se podería considerar como teatro chinés tamén data da mesma época, mentres que as formas teatrais xaponesas ([[kabuki]], [[nô]] e [[kyogen]]) están rexistradas  dende o século XVII.

== Trazos distintivos do xénero dramático ==
[[Kurt Spang]] propón no seu traballo ''El drama. Teoría y comentario'' (1998) unha listaxe de sete trazos que delimitarían o terreo do texto dramático fronte aos outros xéneros:

:a.- '''Inseparabilidade de texto e representación''': sen podermos tirar da [[literatura]] dramática a posibilidade dunha [[lectura]] solitaria, deberemos no entanto considerar que un [[texto]] dramático se escribe coa finalidade última de ser representado;

:b.- '''Plurimedialidade do drama''': o vencellamento que se establece entre o [[texto]] e a [[representación]] implica, ademais do carácter colectivo, a utilización conxunta e simultánea de varios códigos, un verbal –o texto– e outros de carácter extraverbal –o decorado, vestiario, o movemento dos actores, sons, música etc.

:c.- '''[[Emisión]] e [[recepción]] conxuntas ou simultáneas''', característica que provoca unha estruturación diferente –para alá de que se realice ''in praesentia'' no momento da representación teatral– xa que esta recepción colectiva converte o texto dramático nun instrumento de transmisión ideolóxica máis eficaz e, polo tanto, máis perigoso, de aí, que en moitas ocasións o teatro sexa un dos xéneros máis censurados e controlados por parte do poder. Era tópica a afirmación de que o teatro era o "libro dos que non saben ler".
 
:d.- [[Autarquía]] ou [[ficción]] de '''auto-suficiencia''': a [[representación]] dramática semella manterse por si mesma fóra da presenza do [[autor]] e do [[Espectador|público]].

:e.- '''Dobre sistema de''' [[Comunicación (linguaxe)|comunicación]]: a aparente auto-suficiencia da comunicación das figuras entre si, provoca a necesidade dunha distinción entre dúas comunicacións que se producen simultaneamente na representación teatral grazas ao traballo conxunto dos códigos verbal e extraverbal: 
::unha comunicación ''horizontal e directa'' (a dos personaxes entre si) e 
::outra ''vertical e indirecta'' (a do autor co público a través do texto representado).

:f.- O '''[[diálogo]] dramático é funcional e formalmente diferente''', ademais de ser a principal -aínda que non a única- forma de comunicación verbal no drama,

:g.- '''Dobre ficción''': ademais da literaria, o espectador enfróntase á ficción do teatro e da representación escénica: os actores actúan coma se fosen as persoas que encarnan, o escenario convértese no espazo extraescénico que propón o autor, o tempo non é o da representación senón a ficción que propón o dramaturgo a través do texto.

== Estrutura da obra teatral ==
A practica formal que o autor desenvolve partindo dos seus coñecementos da teoría dramatúrxica compoñerá necesariamente a estrutura da obra que estea a crear. O autor, ó compo-la obra, atendendo á tradición dramatúrxica, ás pautas xenéricas, desenvolve primeiramente unha práctica formal: compón un [[texto]] que, como modelo, está sempre en revisión teórica.

A obra articularase en tres [[acto (teatro)|actos]] procurando unha progresiva incorporación do espectador mediante a creación de [[intriga]]. Dúas son as estruturas posibles:

:Estrutura pechada (tradicional)
* Acto 1º. Presentación do contexto e [[personaxe]]s. Aparece unha intriga secundaria.
* Acto 2º. Descóbrese o conflito principal.
* Acto 3º. Contén a sorpresa máis eficaz. No seu comezo hai solución ó conflito, rapidamente ofértase unha terceira intriga que desfai tódalas posibilidades de desenvolvemento [[Argumento|argumental]] e que fai que sexa desexable xa un desenlace.

:Estrutura aberta

A obra artella unha imaxe similar ó mundo exterior, ó que debe axustarse. Non hai linealidade argumental pois a obra está composta por fragmentos. Sempre hai un significado xeral, inda que aberto a diferentes interpretacións, consecuencia das múltiplas rupturas (acción, [[tempo]], [[espazo]]), rupturas que afectan especialmente ós personaxes.

== Elementos lingüísticos do teatro ==
[[Ficheiro:Entrada Liceo Brigantino.jpg|dereita|200px|miniatura|Entrada para unha obra teatral no [[Liceo Brigantino]], 1881.]]

No teatro a lingua convértese en fala. Os procedementos da trama comunicativa son:

=== O [[diálogo]] ===
É ‘acción falada’, os personaxes existen a través da palabra. As súas características son:
* Intercambio verbal de informacións.
* Exploración dos roles ou funcións dos personaxes.
* Determinación das liñas argumentais.
* Determinación rítmica.

Pénsese en ''[[Noite de trunfo]]'', de [[Leandro Carré Alvarellos]]. Consiste nun coloquio matrimonial no cal se manifesta a miseria vital dun autor de teatro.

=== O [[monólogo]] ===
Discurso do [[personaxe]] que non espera resposta. Non existe intercambio verbal. A acción interrómpese e transporta ó mundo interior dos personaxes.

Un exemplo é ''[[Recordos d’un vello gaiteiro]]'', de [[Alfredo Fernández]].

=== O [[soliloquio]] ===
Forma singular de monólogo que debería aplicarse ás obras construídas sobre un só personaxe, ofrecendo unha soa dimensión da realidade que se irá poboando de acción, feitos, ou personaxes que flúen do interior da única forza actuante que se encontra sobre a escena.

O transcendente desta forma dramática é a análise que de si mesmo pode face-lo personaxe e a renuncia a toda acción que non xurda das súas lembranzas. Un personaxe que vai dando vida a todo aquilo que, posiblemente, xa non a teña. Estamos ante a palabra, único elemento, que mantén en pé ó personaxe.
			
=== Á parte ===
Unha forma de monólogo. Ó personaxe escápanselle unhas poucas frases (só oídas polos espectadores) ou achégase ó proscenio, para con disimulo, comunicar ós espectadores o que pensa sobre algo dito ou sobre algún personaxe. Con esta técnica rómpese a separación natural entre a sala e a escena. Tivo moito éxito nos teatros do [[Século de Ouro|século de ouro]].

== Xéneros teatrais ==
* [[Auto sacramental]]
* [[Entremés]]
* [[Sainete]]
* [[Soliloquio]]
* [[Farsa]]
* [[Loa]]
* [[Comedia]]
* [[Traxedia]]
* [[Traxicomedia]]
* [[Paso]]

== Formas teatrais híbridas ==

* [[Comedia dell’arte]], comedia italiana ou bufonesca (XVI-XVIII).
* [[Teatro épico]] (XX).
* [[Teatro do absurdo]]

== Compoñentes sígnicos da representación ==

O espectador dunha obra de teatro vive unha ilusión ó ver na escena uns feitos expresados por medio do xesto e das palabras. É a escena como espazo de representación.

Na construción escénica combínanse variadas ordes artificiais: pintura, escultura e arquitectura fundíndose significativamente para potencia-lo espectáculo, mais hai que sumar outras manifestacións:
:* decorativas e icónicas, relacionadas cos obxectos escénicos
:* vestiario, un factor decorativo
:* a luminotecnia, efectos de representación, xogos de voces con funcións diversas: creadores de espazos interiores, destacando perfís, matizando imaxes. Alongan ou acurtan a dimensión da escena; crean efectos de misterio,...
:* a música, intensificadora de aspectos concretos da [[acción dramática]], chegando a adquirir valor autónomo.

==Notas==
{{listaref|group=n. }}
;Referencias
{{listaref}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
{{Wikiquote}}
=== Bibliografía ===
{{Div col|colwidth=30em}}
* {{cita libro | nome = Manuel F. | apelidos = Vieites | ligazónautor = Manuel Vieites | ano = 2007 | título = Literatura dramática. Unha introdución histórica | editorial = [[Editorial Galaxia|Galaxia]] | isbn = 978-84-9865-048-8 }}
* {{cita libro |editor-last=Banham |editor-first=Martin |year=1998 |orig-year=1995 |title=The Cambridge Guide to Theatre |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-43437-8 |url=https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh }}
* {{cita libro |last=Beacham |first=Richard C. |year=1996 |title=The Roman Theatre and Its Audience |location=Cambridge, MA |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-77914-3 }}
* {{cita libro |last=Benedetti |first=Jean |year=1999 |title=Stanislavski: His Life and Art |edition=Rev. |orig-year=1988 |location=London |publisher=Methuen |isbn=0-413-52520-1 }}
* {{cita libro |last=Benedetti |first=Jean |year=2005 |title=The Art of the Actor: The Essential History of Acting, From Classical Times to the Present Day |url=https://archive.org/details/artofactoressent0000bene_y3f3 |location=London |publisher=Methuen |isbn=0-413-77336-1 }}
* {{cita libro |last=Benedetti |first=Jean |year=2008 |pages=6–9 |editor-last1=Dacre |editor-first1=Kathy |editor-first2=Paul |editor-last2=Fryer |title=Stanislavski on Stage |location=Sidcup, Kent |publisher=Stanislavski Centre Rose Bruford College |isbn=978-1-903454-01-5 }}
* {{cita libro |editor-last=Black |editor-first=Joseph |title=The Broadview Anthology of British Literature: Volume 3: The Restoration and the Eighteenth Century |year=2010 |orig-year=2006 |publisher=Broadview Press |location=Canada |isbn=978-1-55111-611-2 |display-authors=etal }}
* {{cita libro |last=Brandon |first=James R. |chapter=Introduction |pages=xvii–xx |editor-last1=Baumer |editor-first1=Rachel Van M. |editor-first2=James R. |editor-last2=Brandon |title=Sanskrit Theatre in Performance |location=Delhi |publisher=Motilal Banarsidass |year=1993 |orig-year=1981 |isbn=978-81-208-0772-3 }}
* {{cita libro |editor-last=Brandon |editor-first=James R. |year=1997 |title=The Cambridge Guide to Asian Theatre |edition=2nd, rev. |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-58822-5 }}
* {{cita libro |last1=Brockett |first1=Oscar G. |first2=Franklin J. |last2=Hildy |year=2003 |title=History of the Theatre |url=https://archive.org/details/historyoftheatre0000broc_b8b5 |edition=Ninth, International |location=Boston |publisher=Allyn and Bacon |isbn=0-205-41050-2  }}
* {{cita libro |last=Brown |first=Andrew |chapter=Greece, Ancient |editor-last=Banham |editor-first=Martin |year=1998 |title=The Cambridge Guide to Theatre |edition=Rev. |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-43437-8 |pages=[https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh/page/441 441–447] |chapter-url=https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh/page/441 }}
* {{cita libro |last=Burt |first=Daniel S. |year=2008 |title=The Drama 100: A Ranking of the Greatest Plays of All Time |location=New York |publisher=Facts on File |isbn=978-0-8160-6073-3 |url=https://archive.org/details/drama100rankingo0000burt }}
* {{cita xornal |first=Marvin |last=Carlson |author-link=Marvin Carlson |url=https://journals.ku.edu/index.php/jdtc/article/view/1642/1606 |title=Psychic Polyphony |pages=35–47 |journal=Journal of Dramatic Theory and Criticism |date=Fall 1986 }}
* {{cita libro |last=Carlson |first=Marvin |year=1993 |title=Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present |url=https://archive.org/details/theoriesoftheatr0000carl |edition=Expanded |location=Ithaca and London |publisher=Cornell University Press |isbn=0-8014-8154-6 }}
* {{cita libro |last=Carnicke |first=Sharon Marie |year=1998 |title=Stanislavsky in Focus |url=https://archive.org/details/stanislavskyinfo0000carn |series=Russian Theatre Archive series |location=London |publisher=Harwood Academic Publishers |isbn=90-5755-070-9 }}
* {{cita libro |last=Cartledge |first=Paul |year=1997 |chapter='Deep Plays': Theatre as Process in Greek Civic Life |editor-last=Easterling |editor-first=P. E. |title=The Cambridge Companion to Greek Tragedy |url=https://archive.org/details/liang.cambridgecompani0000unse_z0t5 |series=Cambridge Companions to Literature series |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-42351-1 |pages=[https://archive.org/details/liang.cambridgecompani0000unse_z0t5/page/3 3]–35 }}
* {{cita libro |last=Counsell |first=Colin |year=1996 |title=Signs of Performance: An Introduction to Twentieth-Century Theatre |url=https://archive.org/details/nlsiu.792.cou.32003 |location=London and New York |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-10643-6 }}
* {{cita libro |last=Deal |first=William E. |year=2007 |title=Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan |url=https://archive.org/details/handbooktolifein0000deal_p1i5 |location=Oxford |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-533126-4 }}
* {{cita libro |title=The Italian Comedy: The Improvisation Scenarios Lives Attributes Portraits and Masks of the Illustrious Characters of the Commedia dell'Arte |last=Duchartre |first=Pierre Louis |publisher=Dover Publications |year=1966 |orig-year=1929 |translator=Randolph T. Weaver |isbn=0-486-21679-9 |lugar=Nova York|url=https://archive.org/details/italiancomedyimp0000duch }}
* {{cita libro |editor-last=Dukore |editor-first=Bernard F. |year=1974 |title=Dramatic Theory and Criticism: Greeks to Grotowski |location=Florence, Kentucky|publisher=Heinle & Heinle |isbn=978-0-03-091152-1 |url=https://archive.org/details/dramatictheorycr00duko }}
* {{cita libro |last=Elam |first=Keir |year=1980 |title=The Semiotics of Theatre and Drama |series=New Accents series |location=London and New York |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-03984-0 |url=https://archive.org/details/semioticsoftheat0000elam_y4s7 }}
* {{cita libro |last=Fergusson |first=Francis |author-link=Francis Fergusson |orig-year=1949 |title=The Idea of a Theater: A Study of Ten Plays, The Art of Drama in a Changing Perspective |url=https://archive.org/details/ideaoftheaterstu0000ferg  |location=Princeton, New Jersey|publisher=Princeton University Press |year=1968 |isbn=0-691-01288-1 }}
* {{cita libro |first1=John |last1=Gassner |last2=Allen |first2=Ralph G. |title=Theatre and Drama in the Making |location=New York |publisher=Applause Books |year=1992 |orig-year=1964 |isbn=1-55783-073-8 |url=https://archive.org/details/theatredramainma0000unse }}
* {{cita libro|last=Gauss|first=Rebecca B.|year=1999|title=Lear's Daughters: The Studios of the Moscow Art Theatre 1905–1927|series=American University Studies, Ser. 26 Theatre Arts|volume=29|location=New York|publisher=Peter Lang|isbn=978-0-8204-4155-9}}
* {{cita libro |last=Goldhill |first=Simon |year=1997 |chapter=The Audience of Athenian Tragedy |editor-last=Easterling |editor-first=P. E. |title=The Cambridge Companion to Greek Tragedy |url=https://archive.org/details/liang.cambridgecompani0000unse_z0t5 |series=Cambridge Companions to Literature series |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-42351-1 |pages=[https://archive.org/details/liang.cambridgecompani0000unse_z0t5/page/54 54]–68 }}
* {{cita libro |last=Goldhill |first=Simon |chapter=Programme Notes |pages=1–29 |editor-last1=Goldhill |editor-first1=Simon |editor-first2=Robin |editor-last2=Osborne |year=2004 |title=Performance Culture and Athenian Democracy |edition=New |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-60431-4 }}
* {{cita libro |last=Gordon |first=Mel |year=1983 |title=Lazzi: The Comic Routines of the Commedia dell'Arte |location=New York |publisher=Performing Arts Journal |isbn=0-933826-69-9 |url=https://archive.org/details/lazzicomicroutin00gord }}
* {{cita libro |last=Gordon |first=Robert |year=2006 |title=The Purpose of Playing: Modern Acting Theories in Perspective |url=https://archive.org/details/purposeofplaying0000gord |location=Ann Arbor |publisher=University of Michigan Press |isbn=978-0-472-06887-6 }}
* {{cita libro|translator=Janko, Richard|year=1987|title=Poetics with Tractatus Coislinianus, Reconstruction of Poetics II and the Fragments of the On Poets|author=[[Aristotle]]|location=Cambridge|publisher=Hackett|isbn=978-0-87220-033-3|ref={{SfnRef|Janko|1987}}}}
* {{cita libro|last=Johnstone|first=Keith|author-link=Keith Johnstone|orig-year=1981|title=Impro: Improvisation and the Theatre|url=https://archive.org/details/improimprovisati0000keit|edition=Rev.|location=London|publisher=Methuen|year=2007|isbn=978-0-7136-8701-9}}
* {{cita libro|last=Jones|first=John Bush|year=2003|title=Our Musicals, Ourselves: A Social History of the American Musical Theatre|location=Hanover|publisher=Brandeis University Press|isbn=1-58465-311-6|url=https://archive.org/details/ourmusicalsourse00jone}}
* {{cita libro |last=Kovacs |first=David |year=2005 |chapter=Text and Transmission |pages=379–393 |editor-last=Gregory |editor-first=Justina |title=A Companion to Greek Tragedy |series=Blackwell Companions to the Ancient World series |location=Malden, MA and Oxford |publisher=Blackwell |isbn=1-4051-7549-4 }}
* {{cita libro |last=Kuritz |first=Paul |year=1988 |title=The Making of Theatre History |url=https://archive.org/details/makingoftheatreh0000kuri |location=Englewood Cliffs, New Jersey|publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-547861-5 }}
* {{cita libro |last=Leach |first=Robert |year=2004 |title=Makers of Modern Theatre: An Introduction |url=https://archive.org/details/makersofmodernth0000leac |location=London |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-31241-7 }}
* {{cita libro |last=Ley |first=Graham |year=2007 |title=The Theatricality of Greek Tragedy: Playing Space and Chorus |url=https://archive.org/details/theatricalityofg0000leyg |location=Chicago and London |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-47757-2 }}
* {{cita libro|last1=Milling|first1=Jane|last2=Ley|first2=Graham|year=2001|title=Modern Theories of Performance: From Stanislavski to Boal|url=https://archive.org/details/moderntheoriesof0000mill|location=Basingstoke, Hampshire, and New York|publisher=Palgrave|isbn=978-0-333-77542-4}}
* {{cita libro |last=Moreh |first=Shmuel |year=1986 |chapter=Live Theater in Medieval Islam |title=Studies in Islamic History and Civilization in Honour of Professor David Ayalon |editor-first=Moshe |editor-last=Sharon |author-link=Moshe Sharon |location=Cana, Leiden |publisher=Brill |pages=565–601 |isbn=965-264-014-X }}
* {{cita libro |last=Pavis|first=Patrice|author-link=Patrice Pavis|year=1998|title=Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis|url=https://archive.org/details/dictionaryofthea0000pavi|translator=Christine Shantz|location=Toronto and Buffalo|publisher=University of Toronto Press|isbn=978-0-8020-8163-6}}
* {{cita libro |last=Pelling |first=Christopher |year=2005 |chapter=Tragedy, Rhetoric, and Performance Culture |pages=83–102 |editor-last=Gregory |editor-first=Justina |title=A Companion to Greek Tragedy |series=Blackwell Companions to the Ancient World series |location=Malden, MA and Oxford |publisher=Blackwell |isbn=1-4051-7549-4 }}
* {{cita xornal|last=Peterson|first=Richard A.|year=1982|title=Five Constraints on the Production of Culture: Law, Technology, Market, Organizational Structure and Occupational Careers|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-popular-culture_fall-1982_16_2/page/143|journal=[[The Journal of Popular Culture]]|volume=16 |issue=2|pages=143–153|doi=10.1111/j.0022-3840.1982.1451443.x }}
* {{cita libro |last=Pfister |first=Manfred |orig-year=1977 |title=The Theory and Analysis of Drama |translator=John Halliday |series=European Studies in English Literature series |location=Cambridige |publisher=Cambridge University Press |year=2000 |isbn=978-0-521-42383-0 }}
* {{cita libro|last=Rehm|first=Rusj|author-link=Rush Rehm|year=1992|title=Greek Tragic Theatre|series=Theatre Production Studies|location=London and New York|publisher=Routledge|isbn=0-415-11894-8}}
* {{cita libro |last=Richmond |first=Farley |chapter=India |pages=[https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh/page/516 516–525] |editor-last=Banham |editor-first=Martin |year=1998 |orig-year=1995 |title=The Cambridge Guide to Theatre |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-43437-8 |chapter-url=https://archive.org/details/cambridgeguideto0000banh/page/516 }}
* {{cita libro |editor-last1=Richmond |editor-first1=Farley P. |editor-first2=Darius L. |editor-last2=Swann |editor-first3=Phillip B. |editor-last3=Zarrilli |year=1993 |title=Indian Theatre: Traditions of Performance |publisher=University of Hawaii Press |isbn=978-0-8248-1322-2}}
* {{cita libro |last=Spolin |first=Viola |author-link=Viola Spolin |year=1999 |orig-year=1963 |title=Improvisation for the Theater |url=https://archive.org/details/improvisationfor0000spol  |edition=3rd |location=Evanston, Il |publisher=Northwestern University Press |isbn=0-8101-4008-X }}
* {{cita libro |last=Styan |first=J. L. |year=2000 |title=Drama: A Guide to the Study of Plays |location=New York |publisher=Peter Lang |isbn=978-0-8204-4489-5 }}
* {{cita libro |last=Taxidou |first=Olga |year=2004 |title=Tragedy, Modernity and Mourning|url=https://archive.org/details/tragedymodernity0000taxi |location=Edinburgh|publisher=Edinburgh University Press|isbn=0-7486-1987-9}}
* {{cita libro |last=Ward |first=A.C |orig-year=1945 |title=Specimens of English Dramatic Criticism XVII–XX Centuries |series=The World's Classics series |location=Oxford |publisher=Oxford University Press |year=2007 |isbn=978-1-4086-3115-7 }}
* {{cita xornal|last=Webster|first=T. B. L.|author-link=T. B. L. Webster|title=Monuments Illustrating Tragedy and Satyr Play|edition=2nd|type=Supplement, with appendix|journal=[[Bulletin of the Institute of Classical Studies]]|publisher=University of London|number=20|year=1967|pages=iii–190}}
* {{cita libro |last=Williams |first=Raymond |author-link=Raymond Williams|year=1966|title=Modern Tragedy|url=https://archive.org/details/moderntragedy0000will |location=London|publisher=Chatto & Windus|isbn=0-7011-1260-3}}
{{div col end}}

=== Outros artigos ===
* [[Acción dramática]]
* [[Dramaturgo]]
* [[Catarse]]
* [[Situación dramática]]

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Teatro| ]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Arte e lecer)]]