Ver o código fonte de "José Elduayen"

{{Outros homónimos|Elduayen (homónimos)}}
{{Biografía}}
'''José Elduayen Gorriti''', '''Marqués do Pazo da Mercé''',<ref name="GEG"/> nado en [[Chinchón]],<ref name="TSH">[http://www.meh.es/Documentacion/Publico/PortalVarios/El%20Ministerio/ministros.pdf ''Ministros de Hacienda. De 1700 a 2004, tres siglos de historia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140505131440/http://www.meh.es/Documentacion/Publico/PortalVarios/El%20Ministerio/ministros.pdf |date=05 de maio de 2014 }} pp. 138-139, ISBN 84-476-0576-0</ref> [[Comunidade de Madrid]] o [[22 de xuño]] de [[1823]] e finado en [[Madrid]] o [[24 de xuño]] de [[1898]], foi un enxeñeiro e político [[España|español]], ministro de [[Ministerio de Economía e Facenda de España|Facenda]] durante o reinado de [[Amadeu I de España|Amadeu I]], ministro de Ultramar e ministro de [[Ministerio de Asuntos Exteriores de España|Estado]] durante o reinado de [[Afonso XII]] e novamente ministro de Estado e ministro de [[Ministerio do Interior de España|Gobernación]] durante a rexencia de [[María Cristina de Habsburgo-Lorena]].

== Traxectoria ==
[[Ficheiro:José de Elduayen 1878.jpg|miniatura|200px|esquerda|José Elduayen en 1878.]]
Foi fillo de José Elduayen y Garayoa e de Ángela Gorriti. Logo de obter a licenciatura en [[Enxeñería de Camiños, Canais e Portos]] en [[1844]], dirixe as obras do [[Ferrocarril de Langreu]] que se converteu na terceira liña férrea inaugurada en España e a primeira con proxecto enteiramente español. Neses anos comezaba a súa carreira na función pública, como responsable de Obras Públicas en [[Xixón]]. En [[1855]] trasladouse a Vigo. Participou na creación da Compañía del Ferrocarril de Medina a Zamora y de Orense a Vigo ([[MZOV]]), asumindo desde 1865 o control total da empresa. Con base no negocio ferroviario creou unha ampla rede clientelar na [[provincia de Pontevedra]].<ref>{{Versaleta|Castro Pérez, Felipe}} (2002). [http://www.usc.es/estaticos/xornal-historico/publicacions8242.html?p=6521 «En torno ó elduayenismo: reflexións sobre a política clientelista na provincia de Pontevedra (1856-1879)»] in ''Documentos de Traballo. Historia; 13''.</ref>

Foi pai adoptivo de [[Ángel Elduayen Mathet]] (1855-1927).

Casou o 25 de maio de 1856, en primeiras nupcias, con Carmen Martínez y Montenegro (1838-1895), filla de [[Francisco Javier Martínez Enríquez]], [[marqués de Valladares]], coa que tivo dúas fillas:
* a maior, María de los Milagros Elduayen Martínez (1858-1888), foi oitava marquesa de Valladares polo seu propio dereito e marquesa de Alcedo e de San Carlos polo seu matrimonio en 1883 con Fernando Quiñones de León, titular destes dous marquesados;
* a segunda, María de los Dolores Elduayen Martínez, nada en Vigo o 14 de febreiro de 1860, foi segunda marquesa do Pazo da Mercé (1901), oitava marquesa de Mos (1919) e décima de Valladares (1919), faleceu o día 1 de febreiro de 1929 sen lograr descendencia do seu marido, [[Miguel López de Carrizosa y de Giles]] (1857-1919), marqués de Casa Pavón y de Mochales.<ref name="GEG">{{Versaleta|Bugallal y Vela, Jaime}}. «Pazo da Mercé, Marquesado do» en ''[[Gran enciclopedia galega Silverio Cañada]] (en [[DVD]]).</ref>

Enviuvou, Elduayen, e, en segundas nupcias, casou con [[Purificación Fontán y Pérez-Palma]] ([[circa|c.]] 1844-1921),<ref>[http://hemerotecadigital.bne.es/pdf.raw?query=parent%3A0000950160+type%3Apress%2Fpage&name=La+%C3%89poca+%28Madrid.+1849%29.+22-4-1921%2C+n.%C2%BA+25.370 «Noticias de sociedad», p. 2, e necrolóxica, p. 4] en [[La Época (Madrid)|''La Época'']] do 22-4-1921.</ref> bisneta de [[Buenaventura Marcó del Pont]] e filla de Ventura Fontán y Marcó del Pont, Administrador-Director do Real Sitio de El Buen Retiro e da súa fábrica de porcelana, marquesa do Pazo de la Merced.
[[Ficheiro:José de Elduayen 1885.jpg|miniatura|200px|esquerda|José Elduayen en 1885.]]
[[Marqués do Pazo da Mercé]]<ref name="GEG"/> desde [[1875]],<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/1868/Guia_oficial_Espana-1875.pdf Guia Oficial de España. 1875] <sup>35,27 MB</sup></ref> militou no [[Partido Liberal-Conservador|Partido Conservador]] co que concorreu ás eleccións de 1857 obtendo un escano no [[Congreso dos Deputados de España|Congreso]] por [[Vigo]]. Nas sucesivas eleccións celebradas ata 1879 volverá a obter o escano por este distrito con excepción das eleccións de 1867 e nas de 1871, 1872 e 1873 cando foi deputado polo distrito da [[A Cañiza|Cañiza]].
[[Ficheiro:Monumento a Elduayen en Vigo.JPG|miniatura|275px|Estatua nos xardíns de [[Montero Ríos]].<ref name="ESTAT"/>]]
En 1877 mercou o [[Castelo de Monterreal]] de [[Baiona]],<ref>[http://www.baiona.org/muncipio/presentacion/historia Historia de Baiona. Concello de Baiona]</ref> onde levantou un palacete. O castelo sería vendido en 1924 por Ángel Elduayen Mathet ao asturiano Ángel Bedriñana Meana e vendido en 1966 ao estado español, e derrubado o palacete de Elduayen, para construír o [[Parador de turismo]] actual.<ref>{{Versaleta|López Otero, Beatriz}} e {{Versaleta|[[José Ramón Soraluce Blond|Soraluce Blond, José Ramón]]}} (2013). [http://ruc.udc.es/handle/2183/11722 ''Monterreal de Baiona. Transformaciones de un monumento''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304200548/http://ruc.udc.es/handle/2183/11722 |date=04 de marzo de 2016 }} <sup>55,63 MB</sup> ISBN 978-84-9749-579-0.</ref><ref>{{Versaleta|Rey Lama, Luis Alberto}} (2013) [http://issuu.com/la2011/docs/la_casa_de_baiona_internet/1 ''La casa de Baiona''] pp. 357-376.</ref>

En [[1878]] pasou ao [[Senado de España|Senado]] como [[senador vitalicio]] chegando a presidir a Cámara Alta entre 1896 e 1898.<ref>[http://www.senado.es/web/composicionorganizacion/organossenado/presidente/presidentessenado/PresidentesEntre18341923/index.html «Presidentes del Senado. Entre 1834 y 1923»]</ref>

Foi ministro de Facenda entre o [[26 de maio]] e o [[13 de xuño]] de [[1872]] nun goberno que presidiu [[Francisco Serrano Domínguez]], ministro de Ultramar en dúas ocasións: entre o [[12 de febreiro]] de [[1878]] e o [[7 de marzo]] de [[1879]], e entre o [[9 de decembro]] de [[1879]] e o [[19 de marzo]] de [[1880]] en gobernos de [[Antonio Cánovas del Castillo]] destacando nesta segunda etapa a promulgación da [[Lei de Abolición da escravitude en España]] que poñía fin ás prácticas escravistas aínda vixentes en [[Cuba]]. Posteriormente foi ministro de Estado en tres ocasións: entre o [[19 de marzo]] de [[1880]] e o [[8 de febreiro]] de [[1881]], entre o [[18 de xaneiro]] de [[1884]] e o [[27 de novembro]] de [[1885]], e entre o [[19 de xaneiro]] e o [[5 de marzo]] de [[1896]] en todas baixo a presidencia de Cánovas. Finalmente, entre o [[23 de novembro]] de [[1891]] e o [[25 de xuño]] de [[1892]] foi ministro de Gobernación noutro gabinete Cánovas.

Tamén foi gobernador civil de Madrid e gobernador do [[Banco de España]] entre 1877 e 1878.

Ó día seguinte do seu pasamento en 1898, e embalsamados os seus restos, foron trasladados en ferrocarril, canda os dos seus pais, da Estación del Norte de Madrid a Vigo, onde foron velados na antiga [[Casa Galega da Cultura|Casa do Concello da Praza da Constitución]], e dende alí foron levados e depositados en senllos [[sepulcro]]s nos laterais do interior da [[capela]] do [[Cemiterio de Pereiró]], financiada polo propio Elduayen.<ref>{{Versaleta|Lamas, Jorge}}: [http://galego.lavozdegalicia.es/noticia/vigo/vigo/2015/06/09/fallece-vigues-presidio-cuatro-ministerios-distintos/0003_201506V9C69910.htm «Falece o vigués que presidiu catro ministerios distintos»] ''La Voz de Galicia'', 9/6/2015.</ref>
[[Ficheiro:Don Quijote (Madrid). 1-3-1895. En Vigo levantan una estatua á Elduayen.jpg|miniatura|Caricatura en ''[[Don Quijote (1892)|Don Quijote]]'', 1895.]][[Ficheiro:Vigo, Calle Elduayen, Eugenio Krapf.jpg|miniatura|R/ Elduayen, postal de [[Eugenio Krapf|Krapf]].]]
<center>
{| class="wikitable"
|-
| align="center" | Predecesor: <br />   <br /> [[Juan Francisco Camacho]] 
| align="center" | [[Ficheiro:A Elduayen en Vigo, Ministerio de HACIENDA.JPG|175px]] <br /> [[Ministerio de Economía e Facenda de España|'''Ministro de Facenda''']] <br /> [[1872]] || align="center" | Sucesor:

<br /> [[Servando Ruiz Gómez]]
|-
| align="center" | Predecesores: <br />   <br /> [[Cristóbal Martín de Herrera]] <br /> [[Salvador Albacete]] 
| align="center" | [[Ficheiro:A Elduayen en Vigo, Ministerio de ULTRAMAR.JPG|175px]] <br /> [[Ministerio de Ultramar de España|'''Ministro de Ultramar''']] <br /> [[1879]] - [[1879]] <br /> [[1879]] - [[1880]] || align="center" | Sucesores:

<br /> [[Salvador Albacete]] <br /> [[Cayetano Sánchez Bustillo]]
|-
| align="center" | Predecesores: <br />    <br /> [[Francisco de Borja Queipo de Llano]] <br /> [[Servando Ruiz Gómez]] <br /> [[Carlos Manuel O'Donnell]] 
| align="center" | [[Ficheiro:A Elduayen en Vigo, Ministerio de ESTADO, 2016.JPG|175px]] <br /> [[Ministerio de Asuntos Exteriores de España|'''Ministro de Estado''']] <br /> [[1880]] - [[1881]] <br /> [[1884]] - [[1885]] <br /> [[1896]] || align="center" | Sucesores:

<br /> [[Antonio Aguilar Correa]] <br /> [[Segismundo Moret|Segismundo Moret Prendergast]] <br /> [[Carlos Manuel O'Donnell]]
|-
| align="center" | Predecesor: <br />   <br /> [[Francisco Silvela|Francisco Silvela y de la Vielleuze]] 
| align="center" | [[Ficheiro:A Elduayen en Vigo, Ministerio de GOBERNACIÓN.JPG|175px]] <br /> [[Ministerio do Interior de España|'''Ministro de Gobernación''']] <br /> [[1891]] - [[1892]] || align="center" | Sucesor:

<br /> [[Raimundo Fernández Villaverde]]
|}
</center>{{Start box}}
{{Succession box|período=[[1877]]-[[1878]]|predecesor=[[Pedro Salaverría]]|sucesor=[[Martín Belda y Mencía del Barrio]]|título=[[Lista de gobernadores do Banco de España|Gobernador do Banco de España]]}}{{End box}}

== Recoñecementos ==
En vida, os concellos de Baiona, [[Tui]] e Vigo (1887) adicáronlle o nome de senllas rúas.<ref>{{cita libro|apelidos={{Versaleta|Vázquez Xil}}|nome={{Versaleta|Lalo}}|ligazónautor=Lalo Vázquez Xil|título=As rúas de Vigo|ano=1994|anoorixinal=1991|edición=2ª|editor=[[Ediciones Cardeñoso]]|isbn=84-87379-47-8|localización=Vigo|páxina=123 e 126}}</ref> O 23 de agosto de 1896 inaugurouse un monumento en Vigo, feito por subscrición popular, obra do escultor [[Agustí Querol i Subirats]]<ref>{{Cita web |url=http://hoxe.vigo.org/movemonos/e_elduayen.php?lang=gal |título=Monumento a Elduayen na páxina web do Concello de Vigo |data-acceso=25 de agosto de 2015 |data-arquivo=08 de setembro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150908063604/http://hoxe.vigo.org/movemonos/e_elduayen.php?lang=gal |url-morta=yes }}</ref> e o arquitecto [[Jenaro de la Fuente Domínguez]], que logo sería desprazado en dúas ocasións e está situado, actualmente, nos xardíns de Montero Ríos.<ref name="ESTAT">[http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2006/04/01/4653208.shtml «Elduayen, titular de la estatua itinerante»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160312110105/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2006/04/01/4653208.shtml |date=12/03/2016 }} ''[[La Voz de Galicia]]'', 1/4/2006 {{Es}}.</ref>

== Galería de imaxes ==
{{Galería
|align = center
|width=175
|height=275
|Ficheiro:José Elduayen Gorriti, marqués del Pazo de la Merced., obra de M. Acosta.jpg|Elduayen, obra de M. Acosta.
|Ficheiro:José Elduayen Gorriti, Palacio del Senado, Madrid.jpg|[[Palacio do Senado de España|Palacio do Senado]].
|Ficheiro:Estudio Biográfico-Político del Excmo. Sr. Don José Elduayen Marqués del Pazo de la Merced.jpg|''Estudio Biográfico-Político del Excmo. Sr. Don José Elduayen...'' por [[Nicolás Taboada Fernández]].
|Ficheiro:Galicia y D. José Elduayen testimonio de los notables adelantos que Galicia en general, y la ciudad de Vigo más particularmente, deben al Excmo. Sr. D. José Eduayen, Marqués del Pazo de la Merced.pdf|''Galicia y D. José Elduayen'', 1896 ([[pdf]]).
}}

== Notas ==
{{Listaref|02}}

== Véxase tamén ==
{{commonscat|José Elduayen}}
=== Bibliografía ===
* {{Cita libro |título= Galicia y D. José Elduayen|nome= |apelidos= Faro de Vigo|ligazónautor=Faro de Vigo |coautores= |ano= 1896|editor= Sucesores de Rivadeneyra|localización= Vigo|isbn= |páxina= |páxinas= |dataacceso=1/1/2013 |url=http://galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=4934}} en [[Galiciana]]
* «Elduayen Gorriti, José» en ''[[Dicionario biográfico de Galicia]]'', t. 2, p.&nbsp;24. [[Ir Indo]].
* «Elduayen, José de» en ''[[Encyclopædia Britannica]]'' Eleventh Edition (1910–1911) (no [[dominio público]]) [https://archive.org/stream/encyclopaediabrit09chisrich#page/168/mode/2up volume 9, páxina 168]
* {{Versaleta|[[Xosé María Álvarez Blázquez|Álvarez Blázquez, Xosé María]]}} (1960) ''La Ciudad y los Días. Calendario Histórico de Vigo''.
* {{Versaleta|[[Julio Prada Rodríguez|Prada Rodríguez, Julio]]}} «Galicia» en {{Versaleta|[[José Varela Ortega|Varela Ortega, José]]}} (dir.) (2001). ''El poder de la influencia. Geografía del caciquismo en España (1875-1923)'', ISBN 84-259-1152-4.
* {{Versaleta|[[Nicolás Taboada Fernández|Taboada Fernández, Nicolás]]}} (1896). ''Estudio Biográfico-Político del Excmo. Sr. Don José Elduayen Marqués del Pazo de la Merced''.<sup>[http://realbiblioteca.patrimonionacional.es/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=63063]</sup>
=== Outros artigos ===
* [[Lista de gobernadores do Banco de España]]
* [[Lista de Presidentes do Senado de España|Lista de presidentes do Senado de España]]
* [[Antonio Cánovas del Castillo]]
* [[Caciquismo]]

=== Ligazóns externas ===
* [http://www.senado.es/web/conocersenado/senadohistoria/senado18341923/senadores/fichasenador/index.html?id1=2168 Ficha no Senado]

{{Onomástica do rueiro de Vigo}}
{{Control de autoridades}}
{{ORDENAR:Elduayen Gorriti, Jose}}
[[Categoría:Ministros de España]]
[[Categoría:Personalidades da política da Comunidade de Madrid]]
[[Categoría:Deputados de Galicia no Congreso dos Deputados]]
[[Categoría:Nados en Chinchón]]
[[Categoría:Nados en 1823]]
[[Categoría:Finados en 1898]]
[[Categoría:Marqueses de España]]
[[Categoría:Presidentes do Senado de España]]
[[Categoría:Gobernadores do Banco de España]]
[[Categoría:Políticos do Partido Conservador (España)]]
[[Categoría:Gobernadores civís de Madrid]]
[[Categoría:Ministros do Interior de España]]
[[Categoría:Ministros de Asuntos Exteriores de España]]