Ver o código fonte de "Fosfano"

{{Chembox
| Watchedfields  = changed
| verifiedrevid  = 464392960
| Name           = Fosfano
| ImageFile      = 
| ImageFile1     = Monophosphan.svg
| ImageName1     = Fosfano
| ImageFileL2    = Phosphine-3D-balls.png
| ImageNameL2    = modelo de bolas do fosfano
| ImageFileR2    = Phosphine-3D-vdW.png
| ImageNameR2    = modelo de recheo de espazos do fosfano
| ImageFile3     = THC 2003.902.020 J. F. Shultz Investigation of Phosphine.tif
| ImageName3     = J. F. Shultz investigando o fosfano
| SystematicName = 
| OtherNames     = Fosfina<br>Fosfamina<br>Hidruro de fósforo<br>Trihidruro de fósforo
| IUPACName      = 
| Section1       = {{Chembox Identifiers
| IUPHAR_ligand = 
| UNII_Ref = 
| UNII = FW6947296I
| KEGG_Ref = 
| KEGG = 
| InChI = 
| InChIKey 
| ChEMBL_Ref = 
| ChEMBL = 
| StdInChI_Ref = 
| StdInChI = 
| StdInChIKey_Ref = 
| StdInChIKey = 
| CASNo_Ref = 
| CASNo = 7803-51-2
| PubChem = 24404
| ChemSpiderID_Ref = 
| ChemSpiderID = 22814
| DrugBank_Ref = 
| DrugBank = 
| ChEBI = 30278
| ChEBI_Ref = 
| SMILES = 
}}
| Section2       = {{Chembox Properties
| P=1 | H=3
| Appearance = gas incoloro
| Odor = feble, a [[allo]]
| Density = 1,379 g/l, gas (25 °C)
| Viscosity = 1,1x10<sup>-5</sup> Pa&middot;s
| MeltingPtC = −132.8
| BoilingPtC = −87.7
| BoilingPt_ref = 
| RefractIndex = 2,144
| VaporPressure = 41,3 atm (20&nbsp;°C)
| Solubility = soluble en [[alcohol]], [[éter]] e CS<sub>2</sub>, lixeiramente soluble en [[benceno]], [[cloroformo]] e [[etanol]]
| MagSus = 
| LogP = 
}}
| Section3       = 
| Section4       = 
| Section5       = 
| Section6       = {{Chembox Pharmacology
| ATCCode_prefix = 
| ATCCode_suffix = 
| ATC_Supplemental = 
}}
| Section7       = {{Chembox Hazards
| ExternalSDS = [http://www.inchem.org/documents/icsc/icsc/eics0694.htm ICSC 0694]
| GHSPictograms = {{GHS02}} {{GHS06}} {{GHS05}} {{GHS09}}
| NFPA-H = 4
| NFPA-F = 4
| NFPA-R = 2
| NFPA-S =
| FlashPt = Gas inflamable
| IDLH = 50{{nbsp}}ppm<ref name=PGCH>{{PGCH|0505}}</ref>
| REL = TWA 0.3{{nbsp}}ppm (0.4{{nbsp}}mg/m<sup>3</sup>), ST 1{{nbsp}}ppm (1{{nbsp}}mg/m<sup>3</sup>)<ref name=PGCH/>
}}
}}
O '''fosfano''' ou '''fosfina''' '''(PH<sub>3</sub>)''' é un [[gas]] inflamable e tóxico formado por un átomo de [[Fósforo (elemento)|fósforo]] e tres de [[hidróxeno]]. O fosfano puro é inodoro, pero as mostras técnicas poden ter un olor a [[allo]] ou peixe podre debido á presenza de fosfano substituído e de [[difosfano]] (P<sub>2</sub>H<sub>4</sub>). Cando ten trazas de P<sub>2</sub>H<sub>4</sub> o fosfano inflámase espontaneamente en presenza de [[aire]].<ref name=cdc>{{Cita web|url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0505.html|título=Phosphine|dataacceso=14 de setembro de 2020|autor=CDC|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Centers for Disease Control and Prevention|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref>

== Historia ==
O fosfano foi obtido por primeira vez en 1783 por [[Philippe Gengembre]] (1764–1838), un estudante de [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]], quentando [[fósforo branco]] nunha solución acuosa de [[potasa]].<ref>Gengembre  (1783) [https://archive.org/stream/mmoiresdemath10acad#page/651/mode/1up "Mémoire sur un nouveau gas obtenu, par l'action des substances alkalines, sur le phosphore de Kunckel"] (Memoria sobre un novo gas obtido pola acción de substancias alcalinas sobre fósforo de Kunckel), ''Mémoires de mathématique et de physique'', '''10''' :  651–658.</ref> En 1789 Lavoisier recoñeceu correctamente o gas como un composto de fósforo e hidróxeno en lugar de consideralo a forma gaseosa do elemento fósforo, como ata entón. En 1844 Paul Thénard, fillo do químico francés [[Louis Jacques Thénard]], usou unha trampa fría para separar o difosfano do fosfano xerado a partir do [[fosfuro de calcio]], demostrando que o difosfano é o responsable da inflamabilidade espontánea asociada co fosfano e tamén da pátina alaranxada ou marrón que o gas pode deixar en superficies debido a un proceso de [[Polímero|polimerización]]. O nome orixinal, "fosfina", foi usado por vez primeira para compostos organofosforados en 1857, analogamente ao uso de "aminas". O termo usaríase para o gas PH<sub>3</sub> cara 1865.<ref>William Odling, ''A Course of Practical Chemistry Arranged for the Use of Medical Students'', 2ª ed. (London, England:  Longmans, Green, and Co., 1865), [https://books.google.com/books?id=PQZZAAAAYAAJ&pg=PA227#v=onepage&q&f=false pp. 227], 230.</ref>

== Estrutura e propiedades ==
O fosfano é unha molécula piramidal trigonal con [[simetría molecular]] C<sub>3V</sub>. A lonxitude da ligazón P-H é de 1,42 [[Angstrom|Å]] e o [[ángulo]] das unións H-P-H é de 93,5º. O seu momento dipolar é de 0,58 D e a súa [[solubilidade]] en [[auga]] é de só 0,22 cm<sup>3</sup> de gas por cm<sup>3</sup> de líquido. O fosfano disólvese máis rapidamente en solventes non polares que en auga debido ás ligazóns non polares da unión P-H. É tecnicamente un [[anfótero]] en auga, pero cunha actividade débil como [[ácido]] ou [[Base (química)|base]]. O fosfano arde producindo un fume denso e branco de [[ácido fosfórico]].

== Preparación ==
Pode crearse de varias maneiras.<ref>{{cita libro | autor = Toy, A. D. F. | título = The Chemistry of Phosphorus | publisher = Pergamon Press | location = Oxford, UK | year = 1973 }}</ref> A nivel industrial pode fabricarse a partir da reacción do fósforo branco con [[hidróxido de sodio]] ou [[hidróxido de potasio]], producíndose hipofosfuro de potasio ou hipofosfuro de sodio como produto.

:3 KOH  +  P<sub>4</sub>  +  3 H<sub>2</sub>O   →   3 KH<sub>2</sub>PO<sub>2</sub>  +  PH<sub>3</sub>

De maneira alternativa, a [[dismutación]] catalizada por ácido do fósforo branco produce ácido fosfórico e fosfano. Ambas rutas son industrialmente significativas.

En [[laboratorio]] pode prepararse dismutando ácido fosfórico.<ref>Gokhale, S. D.; Jolly, W. L., "Phosphine", Inorganic Syntheses 1967, volume 9, pp.&nbsp;56–58. {{DOI|10.1002/9780470132401.ch17}}</ref>

:4  H<sub>3</sub>PO<sub>3</sub>   →  PH<sub>3</sub>  +   3 H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>

Como método alternativo se pode usar a [[hidrólese]] de [[fosfuro de aluminio]], [[fosfuro de calcio]] e [[tris(trimetilsilil)fosfano]].

== Abundancia ==
O fosfano é un compoñente da [[atmosfera]] terrestre a moi baixas e moi cambiantes concentracións.<ref>{{ cite journal |author1=Gassmann, G. |author2=van Beusekom, J. E. E. |author3=Glindemann, D. | title = Offshore atmospheric phosphine |url=https://archive.org/details/sim_naturwissenschaften_1996-03_83_3/page/129 | journal = Naturwissenschaften | year = 1996 | volume = 83 | issue = 3 | pages = 129–131 | doi = 10.1007/BF01142178 |bibcode = 1996NW.....83..129G}}</ref> É posible que contribúa de maneira significativa ao ciclo bioquímico global do fósforo. A fonte máis probable de fosfano é a [[Oxidorredución|redución]] de fosfato en materia orgánica en estado de [[putrefación]].<ref>{{ cite journal |author1=Roels, J. |author2=Verstraete, W. | title = Biological formation of volatile phosphorus compounds, a review paper | journal = Bioresource Technology | year = 2001 | volume = 79 | issue = 3 | pages = 243–250 | doi = 10.1016/S0960-8524(01)00032-3 | pmid = 11499578 }}</ref>

Pode atoparse tamén na atmosfera de [[Xúpiter]], onde se forma no interior cálido do planeta e reacciona con outros compostos da atmosfera <ref>{{cite news |last1=Kaplan |first1=Sarah |title=The first water clouds are found outside our solar system — around a failed star |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2016/07/11/the-first-water-clouds-are-found-outside-our-solar-system-around-a-failed-star/ |accessdate=September 14, 2020 |work=The Washington Post |date=July 11, 2016}}</ref> A síntese abiótica de fosfano implica grandes cantidades de [[enerxía]], como a que pode atoparse nas atmosferas convectivas e tormentosas dos xigantes de gas.<ref>{{cite news |last1=Chu |first1=Jennifer |title=A sign that aliens could stink |url=https://news.mit.edu/2019/phosphine-aliens-stink-1218 |accessdate=September 14, 2020 |work=MIT News |date=December 18, 2019}}</ref>

== Posible biosinatura extraterrestre ==
O fosfano foi detectado na zona atemperada da atmosfera de [[Venus]], a uns 50 km de altura sobre a superficie, a concentracións de 20 partes por mil millóns, unha concentración que non é posible segundo os procesos químicos coñecidos.<ref name=GreavesEtAl2020>{{cite journal |last1=Greaves |first1=J.S. |last2=Richards |first2=A.M.S. |last3=Bains |first3=W. |display-authors=et al |title=Phosphine gas in the cloud decks of Venus |journal=Nature Astronomy |date=2020 |doi=10.1038/s41550-020-1174-4 |arxiv=2009.06593 |url=https://www.nature.com/articles/s41550-020-1174-4 |accessdate=14 September 2020}}</ref> Venus non ten as altas presións e temperaturas para xerar fosfano tal como si as teñen as atmosferas dos xigantes de gas como Xúpiter, polo que a súa presenza debe ter outra explicación. O fosfano na atmosfera vai sendo destruído pola acción dos raios [[ultravioleta]] do Sol, polo que si se mantén no tempo ten que existir unha fonte que o xenere constantemente. No artigo no que se describe o descubrimento do fosfano en Venus suxire que a substancia podería orixinarse mediante procesos fotoquímicos ou xeoquímicos descoñecidos ata o momento ou, por analoxía coa Terra, mediante a presenza de vida.<ref name="GreavesEtAl2020" /><ref>{{cite news |last1=Drake |first1=Nadia |title=Possible sign of life on Venus stirs up heated debate |url=https://www.nationalgeographic.com/science/2020/09/possible-sign-of-life-found-on-venus-phosphine-gas/ |accessdate=14 September 2020 |work=National Geographic |date=14 September 2020}}</ref> Por esta razón o fosfano foi proposto como biosinatura en [[astrobioloxía]]. O fosfano na Terra asociase con ecosistemas anaeróbicos, podendo ser indicio de vida en exoplanetas anóxicos xa que non se coñecen procesos non biolóxicos que produzan fosfano en grandes cantidades en planetas de tipo terreste.

== Notas ==
{{listaref}}

== Véxase tamén ==
{{commonscat|Phosphine}}
=== Ligazóns externas ===
*[http://www.inchem.org/documents/icsc/icsc/eics0694.htm Tarxeta internacional de seguridade química]

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Compostos químicos]]