Ver o código fonte de "Castelo de Santo Antón"

{{Artigo bo}}
{{Castelo|Castelo de Santo Antón|Castelo de Santo Antón na Coruña 14.jpg|pé_imaxe=Vista exterior do castelo dende o mar.<br/>
{{Mapa de localización
|A Coruña
|label      = Castelo de Santo Antón
|label_size = 80
|lat= 43.3657
|long= -8.3875
|width=300
|float=right
|mark       = 
|marksize   =15
|border     =
|caption=Localización no mapa provincial.
}}
|A Coruña|[[Provincia da Coruña]]|Galicia|Renacemento<ref name="VALCDM"/>|s. XVI|[[Renacemento]]<br/>[[Neoclásico]]|[[século XVI|s. XVI]]-[[século XVIII|XVIII]]<ref name="PXOM">[http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/documentos/urbanismo/ACORUNA/documents/0152CA003.PDF Ficha n.º 17] do [[Plan Xeral de Ordenación Municipal]] de 1998 da cidade da Coruña.</ref>|Museo arqueolóxico|Galicia| coordenadas = }}

O '''castelo de Santo Antón''', é un [[Castelo (fortificación)|castelo]] construído no [[século XVI]]<ref name="concello"/> que formaba parte, xunto co [[castelo de Santa Cruz]] (en [[Liáns, Oleiros|Liáns]]) e o [[castelo de San Diego]] (en [[Oza, A Coruña|Oza]], hoxe desaparecido), dunha rede estratéxica de castelos e [[Batería (exército)|baterías]] para a defensa da cidade da [[A Coruña|Coruña]]<ref>{{Cita libro |título=Viaje a Galicia :(1745) / Fr. Martin Sarmiento ; edición y estudio por J. L. Pensado |nome={{Versaleta|Martín}} |apelidos={{Versaleta|Sarmiento}} |ligazónautor=Martín Sarmiento |ano=1745 |isbn= 8460018784|páxina= 71|lingua=es |dataacceso=5 de febreiro de 2015 |url=https://books.google.es/books?id=-pb6zMD8GJAC&pg=PA198&dq=castillo+de+san+anton&hl=es&sa=X&ei=-zXTVIP_LMLqavCZgJgB&ved=0CE8Q6AEwBjgK#v=onepage&q=%22castillo%20de%20san%20anton%22&f=false|cita=Vi desde tierra el castillo de San Antón y enfrente al mediodía está el Castillo de San Diego, y los dos son las claves (68 r.) del puerto, y pescadería.}}</ref>. Foi declarado [[Monumento Histórico Artístico]] en 1949<ref>[http://www.unioviedo.es/restauracionyreconstruccion/images/docu/pdf/1949-05-05.pdf Decreto de 22 de abril de 1949 sobre protección dos castelos españois] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313152253/http://www.unioviedo.es/restauracionyreconstruccion/images/docu/pdf/1949-05-05.pdf |date=13 de marzo de 2016 }} {{es}}</ref> e desde o ano 1994 pasou a ter a consideración de [[Ben de Interese Cultural]] coa categoría de [[monumento]]<ref name="concello">[http://www.coruna.es/servlet/Satellite?pagename=cultura/Page/Generico-Page-Generica&cid=1322783576553&argIdioma=gl&itemID=1149055937727&itemType=Entidad Ficha do Museo Arqueolóxico - Castelo de Santo Antón] na páxina do Concello da Coruña.</ref>. Dende a súa inauguración no ano [[1968]] alberga o [[Museo Arqueolóxico e Histórico do Castelo de Santo Antón|Museo Arqueolóxico e Histórico da Coruña]].<ref name="concello"/>

== Historia ==
No lugar que hoxe ocupa o castelo, e que era un [[Illa|illote]] próximo ao [[porto da Coruña]], existía a finais da [[Idade Media]] unha [[capela]] dedicada a [[Antón Abade|santo Antón]] e nela confinábanse os [[navegante]]s co mal coñecido como ''[[lume de Santo Antón|lume de santo Antón]]'' (ergotismo), sendo tamén utilizado con posterioridade como [[lazareto]].<ref name="CNET">[http://www.castillosnet.org/espana/informacion.php?ref=C-CAS-017 Castillosnet.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150214131048/http://www.castillosnet.org/espana/informacion.php?ref=C-CAS-017 |date=14 de febreiro de 2015 }} {{Es}}.</ref>

=== Precedentes ===
[[Ficheiro:Castillo de San Antón, La Coruña, España, 2015-09-24, DD 32.jpg|miniatura|esquerda|Outra vista do castelo.]]

Na visita á Coruña de [[Carlos V]] o [[14 de abril]] de [[1520]], o Consello da cidade fíxolle chegar a necesidade existente de contar cunha boa defensa para facer fronte aos ataques dos [[Royal Navy|barcos ingleses]] e co obxecto de obter o permiso para a construción dunha Casa de Contratación, petición que fora feita pola nobreza e o clero galego nese mesmo ano, xa que desde o ano [[1503]] o comercio con América se centralizaba na [[Casa de Contratación de Sevilla]].

Co regreso da expedición de [[Fernão de Magalhães]] e [[Juan Sebastián Elcano]] en setembro de [[1522]], o Consello da Coruña fixo chegar un memorial ao emperador Carlos V, solicitando que o seu porto fose a base comercial da nova ruta aberta.

Finalmente o emperador concedeulle a Casa de Contratación á cidade o [[22 de decembro]] de 1522<ref>Que foi pechada no ano [[1573]]</ref>, facilitando o comercio co norte de [[Europa]].

=== Construción ===
[[Ficheiro:Entrada del Castillo de San Antón.jpg|miniatura|Entrada ao castelo.]]

No ano [[1528]] elixiuse a [[Illa de Santo Antón, A Coruña|illa de Santo Antón]] como o lugar para a construción dunha fortaleza.<ref name="GDAG">{{Versaleta|Soraluce Blond, José Ramón}}. ''Guía da Arquitectura Galega (1999)''. Guías Galaxia, [[Editorial Galaxia|Galaxia]], páx. 93 a 95. ISBN 84-8288-186-8.</ref> Nese ano recibíronse na Coruña cartas e provisións reais, nas que o [[Carlos V, Sacro Emperador Romano-Xermánico|emperador]] mandaba que se levantase unha fortificación.<ref name="MMEMU">{{Versaleta|[[Manuel Murguía|Murguía, Manuel]]}}: [https://books.google.es/books?id=MPf3ne9nj5AC&dq=%22castillo%20de%20san%20anton%22%201528&hl=es&pg=PA22#v=onepage&q=%22castillo%20de%20san%20anton%22%201528&f=false "El Castillo de San Antón]" en ''[[El Museo Universal]]'' n.º 3, p. 22-23, [[Madrid]], 15/2/1858 {{Es}}.</ref>

O [[enxeñeiro]] Fratín, inspector de fortificacións de [[Filipe II de España|Filipe II]], referendou o lugar en 1581<ref>{{cita libro|nome=Adelaida|apelidos=Riveira Bullón|url=http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11728/2/RiveiraBullon_Adelaida_DTCOM_2013.pdf|título=Reconstrucción infográfica y volumétrica de las etapas constructivas del Castillo de San Antón|editorial=[[Universidade da Coruña|UDC]]|data=2013|lingua=es|data-acceso=05 de febreiro de 2015|data-arquivo=05 de febreiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150205223349/http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11728/2/RiveiraBullon_Adelaida_DTCOM_2013.pdf|url-morta=yes}}</ref> e o rei autorizou a súa construción, que levou a cabo o profesor da Real Academia de Matemáticas, o enxeñeiro alférez Pedro Rodríguez Muñiz, que se atopaba en Galicia ao servizo do [[Capitán Xeneral|capitán xeneral]] [[Marquesado de Cerralbo|marqués de Cerralbo]].<ref name="GDAG"/>

A obra iniciouse no ano [[1587]], tal e como indica unha inscrición situada a carón do escudo do marqués de Cerralbo da portada da fortaleza.<ref name="ANGELDC">{{cita libro|apelidos={{Versaleta|Castillo}}|nome={{Versaleta|Ángel del}}|ligazónautor=Ángel del Castillo |título=Inventario Monumental y Artístico de Galicia (Inventario de la riqueza monumental y artística de Galicia) |lingua=es| url= http://www.fundacionbarrie.org/publicacions-detalle?576 |ano=1987|anoorixinal=1972|edición=2ª|editorial=[[Fundación Pedro Barrié de la Maza]]|isbn=84-85728-62-9|localización=A Coruña|páxina=261}}</ref>
[[Ficheiro:San anton castle cistern.jpg|miniatura|esquerda|[[Alxibe]] no interior.]]
Deseñou un modelo italiano adaptado a unha illa. Algún documento fala do uso para a construción de [[perpiaño]]s da [[escaleira]] exterior estragada da [[Torre de Hércules]].<ref name="PXOM"/><ref name="GDAG"/> A pedra da antiga [[muralla da Coruña|muralla da cidade]] tamén foi utilizada para a súa construción.

No ano [[1590]] o rei Filipe II ordenou ao seu arquitecto Tiburcio Spinochio que continuase e finalizase as obras do castelo que foran interrompidas polo ataque de [[Francis Drake]].<ref name="CNET"/> Deste xeito remataron nese mesmo ano as obras, coa construción dos aloxamentos para a [[tropa]], o [[alxibe]] e a torre que defende a porta.

A súa construción prolongouse desde o século XVI a boa parte do [[século XVII|XVII]], períodos durante os cales a cidade viu partir a [[Armada Invencible]], tivo que facer fronte aos ataques ingleses (Drake en maio de [[1589]]) e ao acoso da frota do [[arcebispo]] de [[Bordeos]] no ano [[1639]].

=== Batallas ===
[[Ficheiro:Castelo de Santo Antón na Coruña 2.jpg|miniatura|200px|Unha das pezas de [[artillaría]].]]
Durante o ataque de Francis Drake á cidade foron dúas compañías de [[soldado]]s e varias [[peza de artillaría|pezas de artillaría]] as que defenderon con eficacia o flanco [[sur]] da [[Cidade Vella da Coruña|Cidade Vella]] desde o castelo sen rematar.

No ano [[1639]] a frota do arcebispo de Bordeos atacou a cidade. O fogo cruzado da [[artillaría]] deste castelo e a do desaparecido de San Diego xogou un importante papel na defensa.<ref name="CNET"/>

=== Lazareto e prisión ===
Dos séculos XVI ao [[século XVIII|XVIII]] foi un edificio defensivo e [[prisión]], e máis tarde foi empregado como lazareto para illar os [[mariñeiro]]s que chegaban á cidade afectados dalgunha enfermidade infecciosa.<ref name="VALCDM">{{Versaleta|[[César Antonio Molina Sánchez|Molina Sánchez, Cesar Antonio]]}}: [https://books.google.es/books?id=mRDQf-65RMkC&lpg=PA125&dq=%22castillo%20de%20san%20anton%22%201528&hl=es&pg=PA126#v=onepage&q=%22castillo%20de%20san%20anton%22%201528&f=false ''Viaje a la Costa da Morte''] 2003, ISBN 84-8374-390-6 {{Es}}.</ref><ref name="TURISMOC">[http://www.turismocoruna.com/web/corTurServer.php?idSecweb=97&idCategoria=118 Turismocoruna.com] Páxina web de turismo do Concello da Coruña. {{es}}</ref>

=== Reformas do século XVIII ===
[[Ficheiro:Plano del Castillo de S. Antón de la Plaza de la Coruña, Antonio López Sopeña, 1776 (1).jpg|miniatura|250px|esquerda|Plano de Antonio López Sopeña, 1776.<ref name="PLANO1776">[http://www.mcu.es/ccbae/es/consulta/registro.cmd?id=181555 ''Plano del Castillo de S.<sup>n</sup> Anton de la Plaza de la Coruña con el Proyecto que se propone executar para aloxar dentro de el la Tropa que le guarnece: Acer la capilla, Avitacion para el Governador y Capellán''] [[Arquivo Xeral de Simancas]]. {{es}}</ref>]]
A fortaleza sufriu importantes reformas a partir do ano [[1777]] para instalar nela o Corpo de Enxeñeiros do Exército, reformas nas que se construíron unha batería baixa, un pequeno porto, unha capela, ameas e a casa do gobernador. Estas reformas fixéronse necesarias ao quedar obsoleta a súa capacidade defensiva xa que os buques do [[século XVIII]] eran máis altos que o castelo, quedando as súas plataformas desprotexidas.
[[Ficheiro:Castelo Santo Antón imaxe.JPG|miniatura|Casa do Gobernador.]]

=== Prisioneiros de sona do Castelo de Santo Antón ===
Desde comezos do século XVIII ata o [[século XX]] foi utilizado como [[prisión]]. Durante ese tempo estiveron reclusos no penal algúns persoeiros da época como:

* o defensor de Barcelona na [[Guerra de Sucesión Española]], o tenente xeneral [[Antonio de Villarroel]] que morrería no Castelo de Santo Antón o 22 de febreiro de 1726;<ref>[https://www.sapiens.cat/epoca-historica/historia-moderna/catalunya-1714/que-se-n-va-fer-dels-herois-de-la-guerra-de-successio_201177_102.html"Què se'n va fer dels herois de la Guerra de Successió?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210226175959/https://www.sapiens.cat/epoca-historica/historia-moderna/catalunya-1714/que-se-n-va-fer-dels-herois-de-la-guerra-de-successio_201177_102.html |date=26 de febreiro de 2021 }}: Sàpiens; núm. 89; març 2010; p. 31; ed. Grup Cultura 03; ISSN 1695-2014</ref> 
* o [[mariscal de campo]] [[Juan Díaz Porlier]]; 
* o navegante [[Alessandro Malaspina]] dende 1796 ata 1803, logo de caer en desgraza, ser xulgado e condenado tras regresar da súa [[Expedición Malaspina|expedición]]; 
* [[Melchor de Macanaz]] ([[Ministro (goberno)|ministro]] de [[Filipe V de España]]) durante catorce anos así como en 1822 o seu neto Pedro de Macanaz (ministro de [[Fernando VII]]).<ref name="VALCDM" /><ref name="PXOM" /><ref name="MMEMU" />

=== Século XX ===
{{Artigo principal|Museo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón}}
Nos anos 40 deste século a illa uniuse á terra por medio dunha prolongación do peirao das Ánimas.

No ano [[1960]] foi cedido polo [[Ministerio de Defensa de España|Ministerio do Exército]] ao concello da Coruña, para albergar un [[museo]] que, despois da realización de obras de reforma desde [[1964]] dirixidas por [[Francisco Pons Sorolla|Pons Sorolla]], abriu as súas portas no ano 1968. En 1975 foi nomeado director [[Felipe Senén López]].<ref name="GEGCOR">{{Versaleta|[[Juan Naya Pérez|Naya Pérez, Juan]]}} [[et al.]]: artigo "Coruña, A", en ''[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]]': ''A partir de 1975 ... empezaron os trámites para reinicia-las tarefas de limpeza e revisión dos traballos de investigación, materiais, estruturas, planimetría...''</ref>

A temática do espazo museístico é a [[arqueoloxía]] e alberga pezas de [[ourivaría]] [[protohistoria|protohistórica]], do [[Megalitismo en Galicia|megalitismo]], da [[Idade de Bronce en Galicia]], da [[cultura castrexa]], da [[romanización de Galicia]] e outras relacionadas coa cidade.<ref name="TURISMOC"/>

== Descrición ==
[[Ficheiro:Entrada al castillo.jpg|miniatura|esquerda|Entrada do castelo cos escudos.]]
Trátase dunha fortaleza construída no século XVI na entrada da baía da Coruña.<ref name="TURG">[http://www.turgalicia.es/ficha-recurso?cod_rec=10762&ctre=40 Castelo de Santo Antón] en [[Turgalicia]].</ref> Os seus antecedentes formais atópanse nos castelos italianos de inicios do século XVI, construídos por enxeñeiros ás ordes de [[Carlos I de España|Carlos I]], e co castelo de Sant'Elmo en [[Nápoles]] como un dos exemplos máis achegados.<ref name="GDAG"/>

É de estrutura alongada, adaptándose ao promontorio, coa entrada orientada cara ao porto.
[[Ficheiro:Santo Antón dende arriba.JPG|miniatura|Vista do patio de armas desde enriba.]]
A entrada está defendida por [[santabárbara]]s escavadas na [[rocha]]. No seu portalón sitúanse os escudos do [[Imperio español|Imperio]] co Vélaro de Ouro do gobernador marqués de Cerralbo e o da [[Inquisición]].

Cruzando a entrada chégase a un patio de armas protexido por cortinas abovedadas laterais, e onde se sitúan as [[casamata]]s que acollen achados arqueolóxicos da [[Provincia da Coruña|provincia]] ([[sartego]]s, [[escultura]]s, laudas, [[heráldica]]...).

Á parte alta accédese por unha ampla rampla. Neste lugar, á esquerda sitúase o acceso ao alxibe, lugar no que se recolle a auga da [[choiva]] por medio dun sistema de canalización. Tamén se atopa aquí o [[pozo]], que accede directamente ao alxibe. O extremo orientado cara á ría estrutúrase nunha plataforma estrelada para a colocación da artillaría,<ref name="TURG"/> onde se conservan canóns de época e as [[garita]]s.

A Casa do Gobernador é produto das reformas de finais do século XVIII e obra do enxeñeiro Antonio López Sopeña,<ref name="PLANO1776"/> que deseñou un palacete en [[Neoclasicismo|estilo neoclásico]]. Composto de dúas plantas, a inferior era a destinada a servir de cuartel e a superior estaba dividida entre dúas vivendas e a capela dedicada á [[Virxe do Rosario]], patroa da cidade. Á cuberta do edificio accédese a través dunha estreita [[escaleira de caracol]].<ref name="CNET"/>

== Galería de imaxes ==
{{Artigo principal|Galería de imaxes do castelo de Santo Antón}}
{{Galería
|align=center
|Ficheiro:Castillo de San Antón, La Coruña, España, 2015-09-25, DD 74.jpg|A Borna, reconstrución dun barco da Idade de Ferro.
|Ficheiro:Castell de San Anton.jpg|Contorna.
|Ficheiro:Castelo de San Antón (6915690499).jpg|Sinalización trilingüe.
|Ficheiro:Castillo de San Antón, La Coruña, España, 2015-09-25, DD 69.jpg|Cruceiro.
|Ficheiro:Castillo de San Antón, La Coruña, España, 2015-09-25, DD 64.jpg|Forticación.
|Ficheiro:Ar.E-T.3-C.2 039.jpg|Plan, Elevazion y Perfiles del Castillo de S. Antonio / dn. Franco.  Montaigú 1726?
|Ficheiro:Ar.E-T.3-C.3 056-03.jpg|Plan, Elevazion y Perfiles del Castillo de S. Antonio / dn. Franco.  Montaigú 1736?
|Ficheiro:Ar.E-T.3-C.3 056.jpg|Plan, Elevazion y Perfiles del Castillo de S. Antonio / dn. Franco.  Montaigú 1736?
|Ficheiro:Ar.E-T.3-C.3 058.jpg|Castelo de Santo Antón 1736?
|Ficheiro:Ar.E-T.3-C.3 58vnt.jpg|Castelo de Santo Antón 1736?
}}

== Notas ==
{{Listaref|30em}}
== Véxase tamén ==
{{commonscat}}
=== Bibliografía ===
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Basilio Cegarra Martínez|Cegarra Martínez, Basilio]]}} |ano=1999 |título=III. Guía e rutas da arte. A Coruña |páxina=61 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |localización=[[Vigo]] |id=ISBN 84-8288-326-7 }}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|Riveira Bullón, Adelaida}} |url=http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11728/2/RiveiraBullon_Adelaida_DTCOM_2013.pdf |título=Reconstrucción infográfica y volumétrica de las etapas constructivas del Castillo de San Antón |ano=2013 |editorial=[[Universidade da Coruña|UDC]] |lingua=es |data-acceso=05 de febreiro de 2015 |data-arquivo=05 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150205223349/http://ruc.udc.es/bitstream/2183/11728/2/RiveiraBullon_Adelaida_DTCOM_2013.pdf |url-morta=yes }}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|Rodríguez-Villasante Prieto, Juan A.}} |título=Historia y tipología arquitectónica de las defensas de Galicia |editorial=[[Ediciós do Castro]]|lingua=es |ano=1984 }}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|[[José Ramón Soraluce Blond|Soraluce Blond, José Ramón]]}} |título=O Castelo de San Antón |colección=Monografías nº1 |editorial=Museo Arqueolóxico e Histórico da Coruña |ano=1984 }}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|Soraluce Blond, José Ramón}} |título=Castillos y fortificaciones de Galicia: La arquitectura militar de los siglos XVI-XVIII |editorial=[[Fundación Barrié]] |lingua=es|ano=1985 }}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|Soraluce Blond, José Ramón}} |título=Guía da Arquitectura Galega |ano=1999 |colección=Guías Galaxia |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |páxinas=93 a 95 |id=ISBN 84-8288-186-8 }}

=== Outros artigos ===
* [[Casco de Leiro]]
* [[Illa de Santo Antón, A Coruña|Illa de Santo Antón]]
* [[Museo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón]]

=== Ligazóns externas ===
* [[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [https://vimeo.com/43662703 Vídeo do castelo de Santo Antón e o Museo arqueolóxico e histórico].

{{LugaresdeintereseACoruña}}
{{Castelos de Galicia}}
{{Barra portal|A Coruña}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Castelos de Galicia|Santo Anton]]
[[Categoría:Arquitectura na Coruña]]
[[Categoría:Monumentos do Camiño de Santiago]]
[[Categoría:Bens de Interese Cultural da provincia da Coruña]]
[[Categoría:Cárceres de Galicia|Santo Antón]]
[[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]]