Ver o código fonte de "Nubia"

[[Ficheiro:NubianPharoahs.jpg|miniatura|Faraóns nubios da [[XXV Dinastía exipcia|XXV Dinastía]]]]
[[Ficheiro:Ancient_Egypt_map-en.svg|miniatura|Mapa do Antigo Exipto, co [[Deserto Nubio]] marcado]]
'''Nubia'''<ref>{{DRAG|nubia}}</ref> ({{IPAc-en|ˈ|n|uː|b|i|ə|,_|ˈ|n|j|uː|-}}) é unha rexión ao longo do [[Río Nilo]] que inclúe a zona entre [[Asuán]] no sur de [[Exipto]] e [[Khartún]] no centro do [[Sudán]]. Foi a sede dunha das primeiras [[civilización]]s da [[Idade Antiga|antiga]] [[África]], xa que a [[cultura Kerma]] durou dende o 2500 a.C. ata a conquista polo [[Imperio Novo de Exipto]] baixo o [[faraón]] [[Thutmose I]] arredor do 1500 a.C. Nubia foi o fogar de varios imperios africanos, o máis destacado o [[reino de Kush]], que conquistou Exipto durante o século VIII a.C durante o reinado de [[Piye]] e gobernou o país como a [[XXV Dinastía de Exipto|XXV Dinastía]] (para ser substituída un século despois polo nativa exipcia [[XXVI Dinastía Exipto|XXVI Dinastía]]).

O colapso de Kush no século IV d.C despois de máis de mil anos de existencia precipitouse por unha invasión do reino [[Etiopía|etíope]] [[Reino de Aksum|Aksum]] e viu o nacemento de tres reinos cristiáns, [[Nobatia]], [[Makuria]] e [[Alodia]], os dous últimos duraron aproximadamente un milenio. O seu eventual declive iniciou non só a partición de Nubia en dúas metades, a norte conquistada polos otománs e a metade sur polo [[sultanato de Sennar]] no século XVI, senón tamén unha rápida [[Islam]]ización e [[Arabización]] parcial do [[pobo nubio]]. Nubia volveuse unir co [[Quedivato de Exipto]] no século XIX. Hoxe, a rexión de Nubia está dividida entre Exipto e Sudán.

A ciencia [[Arqueoloxía|arqueolóxica]] que se refire á antiga Nubia chámase [[Nubioloxía]].

== Lingua nubias ==
{{AP | Linguas nubias}}
Só se coñecen parcialmente algúns aspectos da historia lingüística de Nubia. Aínda que se suxeriu varias veces que a lingua antiga mellor documentada, o [[Lingua meroítica|Meroítico]], estaría relacionada con [[Linguas nilo-saharianas]], esta lingua debería considerarse unha [[lingua non clasificada]].<ref>Bender, 1998, ''The Nilo-saharan languages''</ref>> Tamén na zona chamada na antigüidade "Nubia" hai actualmente [[linguas cuxiticas]] cara á parte oriental do antigo '''[[reino de Kush]]''' e un grupo de [[linguas cordofanas]] na parte sur do mesmo reino. Isto implica que parte dos pobos chamados  simplemente "nubios" poderían falar linguas que non son da familia nilo-sahariana.

Outras evidencias suxiren que incluso nas rexións nubias non periféricas falarían polo menos dúas variedades do grupo de linguas nubias, unha subfamilia da [[linguas nilo-saharianas|familia nilo-sahariana]] que inclúe o [[nobiin]], [[Idioma kenzi-dongolawi|kenuzi-dongola]], [[midob]] e algunhas variedades relacionadas coa área [[norte]] das montañas [[Nuba]]. A lingua [[nubia antiga]] empregouse sobre todo nos textos relixiosos dos séculos VIII e IX.

== Historia ==
=== Nubia na Antigüidade ===
{{AP | Reino de Kush}}
Antigamente, o territorio actualmente chamado Nubia estaba moi influenciado pola cultura do [[antigo Exipto]], especialmente durante o cumio de Exipto sendo unha especie de vicerreinado exipcio. Nubia podería formar parte da área citada nas fontes [[Biblia|Bíblicas]] co nome de  [[Kush]], ''Cush'', ''Cus ou [[cusitas]]''.<ref>2 Samuel 18: cusitas.</ref><ref>[http://wol.jw.org/en/wol/d/r4/lp-s/1200001093 Cus.]</ref>

Para o antigo [[Kemet]] (Antigo Exipto), Nubia era "Tai-Seiti" (a terra do "pobo do arco"), unha poboación difícil de someter porque sabían usar os seus arcos e frechas.

As inscricións de Jebel Suliman, na marxe oeste, fronte á aldea de Degheim, mostran que Nubia foi conquistada por [[Djer]] (3000 a.C.), o terceiro [[faraón]] da [[Primeira dinastía de Exipto|I Dinastía]]. Máis tarde, o faraón [[Snefru]], da IV dinastía, predecesor dos faraóns que construíron as [[pirámides de Gizeh]], ordenou inscribir que invadira Nubia e trouxera 100.000 cativos e máis de 200.000 cabezas de gando. Este feito reflicte a cobiza de Snefru, pero tamén é un indicio da próspera poboación nubia.

Un dos templos máis importantes erixiuno a raíña [[Hatshepsut]] (1490-1468 a.C.), en [[Buhen]], dedicado a [[Horus]], o deus falcón, e outros en [[Semna]] oeste e en [[Dibeira]]. No leste de Semna ([[Kumma]]) dedicou o templo ao deus [[Jnum]] e foi ampliado polo seu sucesor, [[Thuhmose III]]. [[Thutmose III]] tamén dedicou un templo, en Semna oeste, aos deuses locais, a Dedwan, o deus do incenso e de Nubia.

Os faraóns do [[Imperio Novo de Exipto|Imperio Novo]], como [[Ramsés II]] (1290-1224 a. C.), subiron á realeza porque puideron prevalecer sobre os [[nubios]] arrastrándoos á derrota. Para amosar a súa divindade, este soberano decidiu construír o seu gran templo en [[Abu Simbel]]. Ramsés II construíu o templo de Aksha no centro de Nubia, e o vicerrei Setau e a súa esposa foron representados, venerandoo, no templo de [[Faras (Nubia)|Faras]].

Deste xeito, co impoñente poder dos exipcios sobre Nubia, produciuse a unión de dúas poboacións diferentes. É importante saber que a poboación nubia era negra, o que deu lugar á aparición dos primeiros faraóns negros.

O dominio dos faraóns negros de orixe nubia durou aproximadamente 75 anos, nos que quixeron crear unha certa harmonía entre o Alto e Baixo Exipto e Nubia. Consideráronse plenamente exipcios aínda que eran reservados á hora de amosar as súas características nubias, é dicir, a súa característica cor de pel. Ademais, moitas das representacións feitas a estes faraóns foron completamente cambiadas.

Unha das notables decisións tomadas durante o mandato dos faraóns nubios foi a admisión de soldados do mesmo grupo étnico ao exército do faraón, un dereito que antes se lle negaba ao pobo nubio.

=== O Reino de Napata ===
{{AP | Napata}}
Durante o [[Terceiro Período Intermedio|Terceiro período intermedio de Exipto]] (1085 - 750 a.C.), Nubia recuperou a súa independencia. Formouse entón un "reino kushite" que durou mil anos. No século VIII a.C, os nubios [[Shabako]], [[Taharqo]] e [[Pianjy]] vingaron aos seus antepasados e dirixiron os seus carros de guerra a Kemet (Exipto), para tomar a [[dobre coroa]] do Alto e Baixo Exipto, fundando a [[XXV dinastía exipcia]]. Permaneceron no trono durante 67 anos e aínda se poden ver os seus monumentos. Cara ao 660, os faraóns kushitas foron expulsados á súa rexión de orixe, Nubia, e formaron en [[Napata]] un reino orixinal, síntese das influencias nubias e exipcias, o reino de Kush adoptou moitas prácticas exipcias, como a súa relixión e as [[Pirámide (construción)|pirámides]].

=== Época Meroítica ===
{{AP | Meroe}}
[[Ficheiro: Nubia pyramids1.JPG |miniatura| left | [[Pirámides de Nubia]] en [[Meroe]].]]

Cara ao 591 a.C., como resultado da expedición de [[Psammético II]] contra Kush, a capital trasladouse de Napata a Meroe. A isto sumouse o endurecemento das condicións climáticas, que relegaron o norte a funcións secundarias.

Do 315 ao 295 a.C., a ruptura (nunca rematada) co modelo exipcio acentuouse. Ao abeiro de [[Nastasen]] (335 a 315 a.C.), Meroe arrebatou a Napata as últimas grandes funcións que lle quedaban, as de lugar de coroación e enterro de soberanos.

Despois das campañas de [[Alexandre o Grande]] o territorio chamado actualmente Nubia nomeuseo "Ætiopia" ou, máis precisamente: "Baixa Etiopía" (non confundir co actual estado chamado [[Etiopía]]). Naquel momento tivo lugar a chegada das "[[Kandake|Kandakes]]", raíñas que exercían o poder político supremo.

Na época romana, os kushites comerciaban cos romanos e tamén eran mercenarios. Durante ese tempo, as distintas rexións dividíronse e loitaron polo control de Nubia, deixando a rexión vulnerable aos ataques, que aproveitaron os Noba para conquistar Nubia. É posible que a palabra "Nubia" proveña da Noba, ou da palabra exipcia Nub: [[ouro]]. Os romanos chamáronlles entón Nobatae.

=== Nubia medieval ===
[[Ficheiro:Makurie es.svg |miniatura| reinos de Nobatia, [[Makuria]] e [[Alodia]].]]
É a comezos da Idade Media cando comeza a aparecer o topónimo "Nubia", termo derivado do importante reino cristián de [[Nobatia]], aínda que xa entón, Nubia era unha referencia para mencionar a toda a rexión chamada antigamente "Baixa Etiopía". Ao redor do ano [[350]], Nubia foi invadida e destruída polo reino [[etíope]] de [[Reino de Aksum|Axum]]. Debaixo formáronse tres novos reinos:

* [[Nobatia]], ao norte, entre a primeira e segunda fervenza do Nilo, coa capital en Faras;
* [[Makuria]], no centro, con capital en Dongola;
* [[Alodia]], ou Aloa, máis ao sur, coa súa capital en Soba, preto de Khartún.

O rei Silko de Nobatia escribiu en grego antigo e rexistrou as súas vitorias no templo de Talmis (hoxe [[Kalabsha]]) ao redor do ano [[500]]. No 373, Xoán de Efeso rexistrou que un sacerdote [[Monofisismo|monofisito]] chamado Xuliano converteu ao rei e aos seus nobres cara ao [[545]]. Tamén observou que o reino de Alodia converteuse cara ao [[569]].

[[Século VII]], Makuria converteuse na principal potencia da rexión, o suficientemente poderosa como para evitar a invasión dos árabes. Despois de moitos fracasos, estableceron un tratado de paz con [[Dongola]], permitindo o comercio entre as dúas potencias. Ese tratado, chamado [[Bakt]], durou 600 anos. Os nubios foron considerados como grandes guerreiros desde o tempo dos [[faraón]]s, ata a mediados do século X, máis de cincuenta mil nubios servían no exército do [[Fatimid|califato fatimido]].<ref>Richard Andrew Lobban (2010). '' Global Security Watch - Sudán ''. Santa Bárbara: ABC CLIO, pp. 20. ISBN 978-0-31335-332-1.</ref> Foi ao final da Idade Media o [[Islam]]ismo se impuxo finalmente en toda a rexión. A igrexa "real" de Dongola foi substituída por unha mesquita arredor de [[1350]].

=== Moderna Nubia ===
Ao longo do século XIV, o goberno de Dongolan colapsou, dividindo a rexión que caeu baixo a influencia de Exipto, que se apropiou do norte do país, deixando o reino de [[Sennar]] ao sur cara ao século XVI.

Máis tarde Exipto logrou o control da rexión, con [[Mehemet Ali]] no século XIX, pero na década de 1880 os británicos tomaron o control do país que se converteu nun "condominio" angloexipcio.

Despois do final da colonización inglesa, Nubia separouse en dúas partes, unha en [[Exipto]] e outra no [[Sudán]].

Moitos nubios exipcios víronse obrigados a reasentarse debido á construción do [[lago Nasser]], logo da construción do encoro. Pódense atopar aldeas nubias ao norte de Asuán na marxe oeste do río [[Nilo]] e na illa [[Elefantina]]. Moitos nubios viven noutras cidades, como [[O Cairo]].

=== Localidades con restos de interese arqueolóxico ===
As cidades máis importantes de Nubia, relacionadas coa historia do antigo Exipto, situadas desde a primeira fervenza do río Nilo son:
{|
|
* [[Bigeh]]
* [[Debod]]
* [[Kerma]]
* [[Templo de Taffa|Tafa]]
* [[Kalabsha]]
* [[Dendur]]
|
* [[Gerf Hussein]]
* [[El Dakka]]
* [[El Maharraka]]
* [[Es Sebua]]
* [[Amada]]
* [[El Derr]]
|
* [[El Lessiya]]
* [[Aniba]]
* [[Qasr Ibrim]]
* [[Abu Simbel]]
* [[Abahuda]]
* [[Faras (Nubia)|Faras]]
|
* [[Buhen]]
* [[Mirgissa]]
* [[Kumma]]
* [[Semna]]
* [[Amara (Nubia)|Amara]]
* [[Sedeinga]]
|
* [[Gebel Dosha]]
* [[Soleb]]
* [[Sesebi]]
* [[Isla de Argo]]
* [[Kawa]]
* [[Gebel Barkal]]
|}

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
* Thelwall, Robin (1978) 'Lexicostatistical relations between Nubian, Daju and Dinka', ''Études nubiennes: colloque de Chantilly, 2-6 juillet 1975'', 265—286.
* Thelwall, Robin (1982) 'Linguistic Aspects of Greater Nubian History', in Ehret, C. & Posnansky, M. (eds.) ''The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History.'' Berkeley/Los Angeles, 39–56. [https://web.archive.org/web/20050403072826/http://thenubian.net/aspect.php versión en liña]
* Frédérique Fogel: Mémoires du Nil. Les Nubiens d'Égypte en migration. Karthala (1997)

=== Outros artigos ===
* [[Alto Exipto]]

=== Ligazóns externas ===
* [http://www.wdl.org/es/item/2550 "Viaje a Etiopía, Sudán oriental y Nigritia"] escrito por Pierre Tremaux en 1862-63. Conta con amplas descricións e debuxos de Nubia.
* [http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/le_royaume_de_kouch.asp ''Le royaume de Kouch''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808065028/http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/le_royaume_de_kouch.asp |date=08 de agosto de 2011 }}, par Brigitte Gratien, Directeur de recherche au CNRS, Institut de papyrologie et d'égyptologie à l'université de Lille III. {{fr}}
* [http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/histoire_de_la_nubie_chretienne.asp ''Histoire de la Nubie chrétienne''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808064942/http://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/histoire_de_la_nubie_chretienne.asp |date=08 de agosto de 2011 }}, par Christian Cannuyer, Professeur à la faculté de théologie de l’université catholique de Lille. {{fr}}
* [https://web.archive.org/web/20140104162559/http://pharaons-noirs.fr/ ''Voyage au pays des pharaons noirs'']: Récit de voyage et notices sur l'histoire de la Nubie {{en}}
* [http://www.pbs.org/wonders/Episodes/Epi1/1_retel1.htm ''Le racisme et la redécouverte de l'Ancienne Nubie''.] {{en}}
* [http://www.thenubian.net/index.php TheNubian]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210427122457/http://www.thenubian.net/index.php |date=27 de abril de 2021 }}: un site très complet sur l'étude de la Nubie et de la civilisation nubienne. {{en}}

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Xeografía de Exipto]]
[[Categoría:Historia de Exipto]]
[[Categoría:Xeografía do Sudán]]
[[Categoría:Historia do Sudán]]