Ver o código fonte de "Fósforo (elemento)"

{{Elemento químico
|bgcolor = a0ffa0
|nome = Fósforo
|anterior = [[Silicio]]
|posterior = [[Xofre]]
|símbolo = P
|número = 15
|superior = [[Nitróxeno|N]]
|inferior = [[Arsénico|As]]
|serie_química = [[Non metal]]
|grupo = [[Elementos do grupo 15|15]]
|período =  [[Elementos do periodo 3|3]]
|bloque = [[Elementos do bloque p|p]]
|densidade = 1823 
|aparencia = Incoloro / vermello / branco prateado
|imaxe=PhosphComby.jpg
|CAS = 
|EINECS = 
|masa_atómica = 30,973761998(5)<ref>[http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm CIAAW]</ref>
|radio_medio = 100 
|radio_atómico = 98 
|radio_covalente = 106 
|radio_van_der_waals = 180 
|configuración_electrónica = <nowiki>[</nowiki>[[Neon|Ne]]<nowiki>]</nowiki>3[[orbital atómico|s]]<sup>2</sup> 3p<sup>3</sup>
|electróns_por_nivel = 
|estados_oxidación = ±3, '''1''', 5 (levemente [[ácido]])
|óxido = 
|estrutura_cristalina = monoclínica
|estado = Sólido
|P_fusión = 317,3 
|P_ebulición = 550 
|E_fusión = 0,657
|E_vaporización = 12,129
|T_crítica = 
|P_crítica = 
|volume_molar = 
|presión_vapor = 20,8
|velocidade = 
|electronegatividade =  2,19
|calor_específica = 
|cond_eléctrica = 1,0 × 10<sup>-9</sup>
|cond_térmica = 0,235
|E_ionización1 = 1011,8
|E_ionización2 = 1907
|E_ionización3 = 2914,1
|E_ionización4 = 4963,6
|E_ionización5 = 6273,9
|isótopo1_nm = 31
|isótopo1_isomería = 
|isótopo1_abundancia = 100%
|isótopo1_neutróns = 16
|isótopo1_p_semidesintegración = 
|isótopo1_modo_desintegración = 
|isótopo1_enerxía = 
|isótopo1_produto = 
|isótopo2_nm = 32
|isótopo2_isomería = 
|isótopo2_abundancia = 
|isótopo2_neutróns = 
|isótopo2_p_semidesintegración = 14,28 [[día]]s
|isótopo2_modo_desintegración = [[Emisión beta|β<sup>-</sup>]]
|isótopo2_enerxía = 
|isótopo2_produto = <sup>32</sup>S
}}

O '''fósforo''' ('''P''') é o [[Elemento químico|elemento]] número 15 da [[táboa periódica]]; isto é, ten 15 [[protón]]s no seu [[núcleo atómico|núcleo]], e, en estado [[neutro]], outros tantos [[electróns]]. É un [[non metal]] multivalente pertencente ao grupo do [[nitróxeno]], que se atopa na natureza combinado en fosfatos inorgánicos e en organismos vivos, pero nunca en estado nativo. É moi reactivo e [[óxido|oxídase]] espontáneamente en contacto có [[osíxeno]] atmosférico emitindo [[luz]], dando nome ao fenómeno da [[fosforescencia]].

== Historia ==
O fósforo —do [[lingua latina|latín]] ''phosphŏrus'', e este do [[lingua grega|grego]] φωσφόρος, ''portador de luz''— antigo nome do [[Venus|planeta Venus]], foi descuberto polo [[alquimia|alquimista]] [[Alemaña|alemán]] [[Hennig Brand]] en [[1669]] en [[Hamburgo]], ao destilar unha mestura de [[ouriño]]s e [[area]] mentres buscaba a [[pedra filosofal]]. Ao evapora-la [[urea]] obtivo un material branco que brillaba na escuridade e ardía coma unha chama brillante. Dende entón ás substancias que brillan na escuridade sen arder chámaselles [[fosforescencia|fosforescentes]]. Brand mantivo o seu descubrimento en segredo pero outro alquimista alemán, Kunckel, redescubriuno en [[1677]].

== Función biolóxica ==
Os compostos de fósforo interveñen en funcións vitais para os [[ser vivo|seres vivos]], polo que está considerado coma un [[elemento químico esencial]]. Forma parte das [[molécula]]s de [[ácido desoxirribonucleico|ADN]] e [[ARN]]. As células emprégano para almacenar e transportar a enerxía mediante o [[adenosín trifosfato]]. Ademais a adición i eliminación de grupos fosfato ás [[proteína]]s, [[fosforilación]] e [[desfosforilación]] respectivamente, é o mecanismo principal para regula-la actividade de proteínas intracelulares, e dese modo o [[metabolismo]] das [[Célula|células eucariotas]] tales coma os [[espermatozoide]]s.

== Abundancia e obtención ==
Debido á súa reactividade, o fósforo non se atopa nativo na [[natureza]], pero forma parte de numerosos [[mineral|minerais]]. A [[apatita]] é unha importante fonte de fósforo, existindo importantes xacementos en [[Marrocos]], [[Rusia]] i [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] entre outros países.

A forma alotrópica branca pódese obter por distintos procedementos; nun deles, o fosfato tricálcico obtido das rochas quéntase nun forno a 1450&nbsp;°C en presenza de [[silicio]] e [[carbono]], reducindo o fósforo que se libera en forma de [[vapor]].

== Notas ==
{{Listaref|30em}}
== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
{{Refempeza}}
* {{Cita web |título=Táboa periódica dos elementos |url=http://www.consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_pr_TaboaPeriodicaDosElementos-PropiedadesElementos_XG_RAGC_RAG_CN_20190313_2pp.pdf |editorial=[[Consello da Cultura Galega]], [[Xunta de Galicia]], [[Real Academia Galega de Ciencias]], [[Real Academia Galega]] e [[Universidade de Santiago de Compostela|Ciencia Nosa]] |ano=2019 |ref=harv }}
* {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1={{Versaleta|Bermejo}} |nome2=A. |apelidos2={{Versaleta|González}} |nome3=M. |apelidos3={{Versaleta|Vázquez}} |ano=2006 |título=O nome e o símbolo dos elementos químicos |url=http://www.cirp.es/pub/docs/cite/elementos_quimicos.pdf |editorial=[[Xunta de Galicia|Xunta]], [[Secretaría Xeral de Política Lingüística]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-4325-8 }}
* {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1={{Versaleta|Bermejo}} |nome2=A. |apelidos2={{Versaleta|González}} |nome3=M. |apelidos3={{Versaleta|Maneiro}} |ano=2018 |título=Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións |url=https://libraria.xunta.gal/gl/guia-dos-elementos-quimicos-historia-propiedades-e-aplicacions |editorial=[[Xunta de Galicia]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-5297-7 }}
{{Reftermina}}
=== Ligazóns externas ===
* [http://www.lenntech.com/espanol/tabla-peiodica/P.htm Fósforo, descrición] {{Es}}

{{Táboa periódica}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Fósforo]]