Ver o código fonte de "Entroido"

[[Ficheiro:Cigarrones.jpg|dereita|miniatura|250px|[[Cigarrón]]s no Entroido de [[Verín]].]]

O '''Entroido'''<ref>{{DRAG|entroido}}</ref><ref>A variante ''antroido'', que malia ser usada, non figura como forma correcta no VOLGa.</ref> ou '''carnaval'''<ref>{{DRAG|carnaval}}</ref> é unha festa de carácter tradicional que se celebra entre os meses de febreiro e marzo, coincidindo co período inmediatamente anterior á [[Coresma]] e que se celebra principalmente en rexións de tradición [[catolicismo|católica]] e con menos extensión en zonas ortodoxas e moi modificado nalgunhas áreas protestantes, como é o caso do [[Fastelavn]] nalgúns dos países nórdicos.

O Entroido celébrase tamén en [[Galiza]] con características particulares, con disfraces e esmorgas moi diferenciadas entre diversas poboacións: son coñecidos os entroidos de [[Xinzo de Limia]], [[Laza]], [[Verín]], [[Vila de Cruces]], [[A Estrada]], [[Vilaboa]] e outros moitos, algúns dos cales están cualificados de festas de interese turístico nacional polo [[Ministerio de Industria, Turismo e Comercio de España|Ministerio de Industria, Turismo e Comercio]].<ref>{{Cita web|url= http://www.turgalicia.es/sit/listarecurso.asp?R1=v1&nombre=&provincia=*&municipio=*&tipo=*&internet=*&congresos=*&regular=*&discrepcional=*&Celebracion=0&B1=Buscar&incremento=20&incremento=20&ctre=212&cidi=G|título= Festas de interese turístico nacional de Galicia no Entroido|dataacceso= 26/01/2011|autor= |apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= |mes= |formato= html|obra= |editor= Turgalicia|páxinas= |lingua= gl|doi= |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20110519195040/http://www.turgalicia.es/sit/listarecurso.asp?R1=v1&nombre=&provincia=*&municipio=*&tipo=*&internet=*&congresos=*&regular=*&discrepcional=*&Celebracion=0&B1=Buscar&incremento=20&incremento=20&ctre=212&cidi=G|dataarquivo= 19/05/2011|url-morta= yes}}</ref>

== Entroido ou carnaval ==
{{Son|nomeficheiro=Comparsa dos peliqueiros.ogg|descrición=Son dos peliqueiros de Laza|título=Son dunha comparsa de peliqueiros.|posición=right}}
A palabra ''entroido'' deriva do [[lingua latina|latín]] '''introitus''', que significa "entrada" ou "comezo" da [[primavera]] e do rexurdimento da vexetación. Na zona norte de Galiza emprégase ''antroido'', como no [[Entroido de Ribadeo|''antroido'' ribadense]] e na zona da Fonsagrada ou incluso [[Monforte de Lemos]]; no leste da provincia de Ourense, nas terras de [[Viana do Bolo]], a forma tradicional é ''entrudio<ref>{{Cita libro|título=A lingua de Viana do Bolo: descrición e textos|apelidos=Álvarez Pousa|nome=Concepción|editorial=Universidade de Vigo. Servizo de Publicacións|ano=2023|ISBN=978-84-8158-948-1|páxina=164|cita=A celebración que ten lugar antes da Coresma, consistente en desfile de folións, comparsas e foliadas, recibe o nome das formas tradicionais de Entrudio e Intrudio, que se substitúen habitualmente na xente nova por Carnaval como solución maioritaria fronte a Entroido do galego común.}}</ref>'', mentres que no sur é máis frecuente ''entroido'' que é a forma que o DRAG recolle como normativa. Outras variantes recollidas no [[Atlas Lingüístico Galego]] son ''antroiro'', ''entroiro'', ''entrudio'' e ''entruido''<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/ilg_usc/status/1099276357132042241?lang=gl|título=Entroido, antroido, entroiro, antroiro, entruido, entrudio|páxina-web=ILG vía twitter}}</ref>. A forma entroido aparece documentada dende 1251<ref>Santamarina, Antón. ''[https://portaldaspalabras.gal/video/antroido-ou-entroido/ Antroido ou Entroido]''. ''Portal das Palabras'' (vídeo). 00:41 No minuto.</ref>. O entroido coñécese tamén como '''carnaval''' (vid. infra), que tamén é un termo galego, ou co francés '''mardi gras''', literalmente "martes graxo" (derivado de graxa, touciño). Nalgúns países onde o entroido desapareceu por presión eclesiástica ou policial, cando foi recuperado utilizouse o termo "carnaval" (así no Brasil<ref>''Dicionário Houaiss''</ref>). Tamén é carnaval o termo correcto para festas similares celebradas fóra dos días anteriores á Coresma, como os carnavais de verán.

=== Orixe da palabra ''carnaval'' ===
[[Ficheiro:Desfile Portela 2014 (906185).jpg|miniatura|250px|Celebración do entroido en [[Río de Xaneiro]].]]
A palabra vén do [[lingua italiana|italiano]] ''carnevale'', que ten como orixe, segundo a maioría dos etimoloxistas modernos<ref>Segundo o Dicionario da [[Real Academia Española|RAE]], ''do it. carnevale, haploloxía do ant. 'carnelevare', de 'carne', carne, e 'levare', quitar, e este calco do [[Lingua grega|gr]]. ἀπόκρεως''; e no [[Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa|Houaiss]]: ''[[latín medieval]] 'carneleváre' ou 'carnileária' (s. XI-XII) 'véspera do Xoves de Cinza, día en que se inicia a abstinencia de carne esixida na Coresma', do [[Lingua latina|latín clásico]] 'carnem leváre'(...); ocorre en varios dialectos de Italia, provén do [[Piemontés|milanés]] 'carnelevale' (1130), fíxase no it. 'carnevale' (séc. XIV) e de aí no fr. 'carneval' (1552) 'carnaval' (1680), pasando ás demais linguas europeas aínda no séc. XVII''.</ref> o [[latín vulgar]] ''carne-levare'', que significaba "abandonar a carne" (o cal xustamente era a prescrición obrigatoria para todo o pobo durante todos os venres da Coresma). Noutras zonas de [[España]] as denominacións populares de ''carnestoltes'' ou ''carnestolendas'', respectivamente, parecen indicar que esta é a opción etimolóxica máis sensata (do latín ''tolere'', retirar).

Posteriormente xurdiu outra etimoloxía manexada no ámbito popular: a palabra italiana ''carnevale'' significaría que durante a época do carnaval a "carne vale", ou sexa que se pode comer. Tamén se propón outra etimoloxía sen fundamento <ref>Houaiss: "Parecen sen fundamento histórico hipóteses que derivan a palabra da locución latina ''carrus navalis'' ('carro naval'), por asociación coa carreta en forma de barco usada en festas populares romanas, ou que lle atribúen ao 2º elemento do vocábulo orixinal no latín ''vale'' (adeus) ou no [[lingua francesa|francés]] ''aval'' (abaixo).</ref> que provén da expresión latina ''carrus navalis'', ou sexa unha especie de carro triunfal que posiblemente saíse en desfile durante estas datas.

== Calendario ==
{{Fusióndesde|ciclo do entroido}}
[[Ficheiro:Cigarron 1 verin jpereira.jpg|miniatura|[[Cigarrón]] no Entroido de [[Verín]].]]

O Entroido, ao variar conforme a Pascua e a Coresma, non ten datas fixas. O martes de entroido adoita coincidir en febreiro ou nos primeiros días de marzo, pero as celebracións relacionadas poden comezar xa en xaneiro.
É o que se coñece como [[ciclo do entroido]] e que ten nas diferentes vilas de Galiza distintas extensións. Tense tomado como referencia o entroido de Xinzo como o máis longo, se ben a súa distribución en cinco semanas é común a boa parte das comarcas centrais ourensás, como Maceda. En realidade non é o ciclo máis longo pois este é o de Laza onde o ciclo comeza segundo se dan as badaladas o día de ano novo co primeiro folión. Tamén son en ocasións máis longos que o entroido de Xinzo o entroido de Verín e o entroido de [[Vilariño de Conso]], segundo en que momento de febreiro ou marzo caia o entroido pois en Verín o ciclo dá comezo o día de santo Antón (17 de xaneiro) e en Vilariño de Conso o ciclo dá comezo o día de Candelas (2 de febreiro).
As súas datas fundamentais, por orde, son:
:* Domingo fareleiro
:* Domingo oleiro
:* Xoves de compadres
:* Domingo corredoiro
:* Xoves de comadres
:* Domingo de entroido
:* Luns de entroido
:* Martes de entroido
:* Mércores de cinza
:* Domingo de piñata

Non en todas as vilas se conservan ou existiron todas estas festividades. Ademais, aínda que os días grandes adoitan ser o domingo e o martes de Entroido, noutras localidades, como [[Laza]], a data referencial é o luns de Entroido.

== As máscaras ==
[[Ficheiro:Boteiro_vilarinho_couso.jpg|miniatura|dereita|Boteiro, Vilariño de Conso.]]
As [[máscara]]s do entroido galego presentan, segundo as zonas e comarcas, trazos diferentes. Podemos distinguir dous grandes grupos: 
:* As máscaras ourensás, que pertencen aos entroidos dun arco de vilas que nace en [[Maceda]] e [[Allariz]], esténdese polo sur da provincia e remonta polo leste ata chegar á [[Ribeira Sacra]]. Son, habitualmente, máscaras coloristas que cobren a cara, realizadas moitas delas en madeira e que teñen como misión meter medo, asustar, bater nos veciños ou escorrentalos. Aínda que ás veces van en grupo, a súa presenza é habitualmente individual. Entre elas están os [[cigarrón]]s de [[Verín]], os [[peliqueiro]]s de [[Laza]], os [[felo]]s de [[Maceda]], os [[boteiro]]s de [[Vilariño de Conso]], de [[Manzaneda]] e de [[Viana do Bolo]], as [[Charrúa (Entroido)|charrúa]]s de [[Allariz]], as [[Pantalla (Entroido)|pantallas]] de [[Xinzo de Limia|Xinzo]], os [[vergalleiro]]s de [[Sarreaus]], os [[murrieiro]]s da Teixeira, os [[troteiro]]s de [[Bande]], as [[Bonita (Entroido)|bonita]]s de Sande no concello de [[Cartelle]],<ref>[http://www.laregion.es/articulo/ourense/sande-reivindica-bonitas-entroido/20130930074009018885.html Sande reivindica sus 'bonitas' de Entroido] {{es}}</ref> os [[vellarrón]]s de [[Riós]] etc.

:* As máscaras da zona atlántica, nunha zona non continua que vai dende [[Cangas]] e [[Vilaboa]] ao sur ata as comarcas do [[comarca de Deza|Deza]] e o val do [[Ulla]]. Son traxes tamén coloristas, pero que frecuentemente deixan o rostro descuberto. Neles o traballo individual de elaboración do vestido é importante, pero máis o é a ''performance'', que adoita ser colectiva. É o caso dos [[Xenerais (Entroido)|xenerais]] de Deza e de Ulla, as [[damas e galáns]] de [[Cangas]] e [[Vilaboa]] e as [[madamitas|madamitas e madamitos]] do entroido de [[Cerdedo-Cotobade]].

Tamén existen outros costumes:
:* [[Meco (Entroido)|Mecos]] bonitos e mecos feos de [[Froxás das Viñas, Proente, A Merca|Froxás das Viñas]].
:* [[Volante (Entroido)|Volante]]s da Ribeira do [[Río Miño|Miño]] (Parroquias de Santiago de Arriba, San Pedro, Camporramiro e Nogueira).
:* O [[Oso de Salcedo]], en [[Salcedo, A Pobra do Brollón|Salcedo]] ([[A Pobra do Brollón]]).
:* O [[merdeiro]] en [[Vigo]].
:* O [[Irrio]] de [[Castro Caldelas]], que sae á rúa entre o 7 e o 11 de setembro e que posiblemente teña a súa orixe no entroido.

== A comida do entroido ==
[[Ficheiro:Filloas.jpg|dereita|miniatura|As filloas non poden faltar no entroido.]]
Parte da filosofía que rodea as festas do entroido inclúe a idea de comer e beber ben e ata encherse, sendo outra das facetas da idea de exceso e provocación destas festas.

Durante as festas tómanse grandes cantidades dos tradicionais [[chourizo]]s, [[lacón]]s e [[cachucha]]s. As [[androlla]]s e o [[caldo]] non faltan tampouco na maioría dos fogares xa que fan falta para repoñer as forzas de toda a foliada destes días.

Tamén nestas datas elabóranse sobremesas especiais como son as [[Orella (doce)|orella]]s e as [[filloa]]s, que son os pratos máis típicos do entroido.

== O Entroido na cultura popular galega ==
[[Ficheiro:Madamas e galáns de Cobres 2018.webm|dereita|miniatura|Madamas e galáns de Cobres.]]

{{AP|Febreiro na cultura popular galega}}

* ''A muller gobernadeira, no Antroido lava a salgadeira''.
* ''Algún día será domingo e martes de entroido''.
* ''Antroido á raxeira, Pascuas á lareira''.
* ''As pascuas con quen quixeres, os Antroidos coas vosas mulleres''.
* ''Cada entroido seu choqueiro''.
* ''Día de entroido e domingo de Páscoa, cada larpeiro na súa casa''.
* ''Domingo de Entroido larafuzán, comícheme a carne, deixácheme o pan''.

{{Cadro de citas
|cita= ''Adeus martes de entroido,''<br/>
''adeus, meu amiguiño,''<br/>
''ata domingo de pascua''<br/>
''non comerei máis touciño.''

''Adeus, martes de antroido,''<br/> 
''adeus meu queiridíño''<br/>
''ata o domingo de pascua''<br/>
''non volvo untar o fuciño.''

|fonte=Cantiga popular.|largo=35%|aliñamento=centro}}

== Galería de imaxes ==
{{VT|Galería de imaxes do entroido en Galicia}}
{{Galería
|Ficheiro:Santiago GDFL o entroido 37.JPG|Entroido en [[Santiago de Compostela]].
|Ficheiro:Oso de Salcedo.jpg|O [[Oso de Salcedo]], típico da parroquia de [[Salcedo, A Pobra do Brollón|Salcedo]] ([[A Pobra do Brollón]]).
|Ficheiro:Xenerais do Ulla.jpg|Xenerais do Ulla no martes de entroido en [[Fao, Touro|Fao]] ([[Touro]]).
|Ficheiro:Entroido Viana do Bolo 2009 0089.JPG (3314133174).jpg|[[Xigante]] no desfile de entroido de Viana do Bolo.
|Ficheiro:Entroido Ribeirao, Chantada 2018.webm|Volantes no entroido Ribeirao de Chantada.
|Ficheiro:Boteiro no entroido de Viana do Bolo 2009.jpg|[[Boteiro]] no desfile de domingo de entroido de Viana do Bolo.
|Ficheiro:Con cintas y cencerros.jpg|Volante do entroido Ribeirao.
|Ficheiro:Flores (doce) do Entroido en Galiza.jpg|Flores de Entroido.
}}

== Notas ==
{{listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commons|Entroido}}
{{wiktionary|entroido}}
{{wiktionary|carnaval}}
=== Bibliografía ===
* {{Cita libro |nome=Federico |apelidos=Cocho |título =O carnaval en Galicia |ano =2008 |editorial=Edicións Xerais de Galicia |isbn=978-84-9782-698-3}}
* {{Cita libro|ligazónautor=Nicolás Tenorio Cerero |apelidos=Tenorio Cerero |nome=Nicolás |título =[[La aldea gallega]] |ano =1914 |editorial=Imprenta de Manuel Álvarez |localización=Cádiz}}

=== Outros artigos ===
* [[Museo Galego do Entroido]]
* En Galicia: [[Entroido de Laza]], [[Entroido de Xinzo de Limia]], [[Entroido de Ribadeo]], [[Entroido Ribeirao]], [[Entroido de Meira]], [[Entroido de Salcedo]], [[Entroido de verán de Redondela]]
* [[Entroido de Cádiz]], [[Entroido de Santa Cruz de Tenerife]]
* Fóra de España: [[Entroido de Río de Xaneiro]], [[Entroido de Negros e Brancos]]
* [[Carnes tollendas]]

=== Ligazóns externas ===
* [https://web.archive.org/web/20071117092647/http://www.santiagodecompostela.org/turismo/interior.php?txt=t_antroido&lg=gal Entroido de Santiago de Compostela] en santiagodecompostela.org 
* [https://web.archive.org/web/20160305000716/http://andarela.blogaliza.org/2010/02/10/o-entroido/ O entroido], Asociación cultural Andarela
* [http://www.flickr.com/photos/pilarponte/sets/72157614437792574/ Álbum fotográfico do desfile do domingo de entroido de 2009 en Viana do Bolo] en [[Flickr]] {{es}}

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Entroido|*]]