Ver o código fonte de "Célula"

{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=Bioloxía e Xeoloxía}}
{{Outros homónimos}}
[[Ficheiro:Cork Micrographia Hooke.png|miniatura|dereita|210px|Debuxo procedente do libro ''[[Micrographia]]'', que representa a estrutura da [[cortiza]] da [[sobreira]] como a viu [[Robert Hooke]] ao microscopio por vez primeira.]]
[[Ficheiro:Celltypes gl.svg|miniatura|dereita|450px|Esquema sinxelo dunha [[célula eucariótica|célula eucariota]] (á esquerda) e outra [[Célula procariótica|procariota]] (á dereita).]]
[[Ficheiro:Epithelial-cells.jpg|300px|miniatura|[[Célula epitelial|Células epiteliais]] nun [[Cultivo celular|cultivo]]. O [[ácido desoxirribonucleico|ADN]] está tinguido de verde; os filamentos de [[queratina]], en vermello.]]

A '''célula''' (do [[lingua latina|latín]] ''cellula'', que significa 'cuarto pequeno, cela') é a unidade estrutural e funcional mínima con [[vida]], a cal é capaz de realizar tódalas funcións características ou vitais de calquera [[ser vivo|organismo vivo]]: a [[nutrición]], a [[relación]] co medio que a rodea e a [[reprodución]]. Todos os seres vivos existentes posúen, cando menos, unha célula. Estes seres formados por unha soa célula son os chamados [[Organismo unicelular|organismos unicelulares]], mentres que se están constituídos por un conxunto de varias (ata miles de millóns)<ref>{{Cita libro|last=Lodish|title=Molecular Cell Biology,6e|year=2007|publisher=W.H.Freeman and Company|isbn=0-7167-7601-4}}</ref> reciben o nome de [[Organismo pluricelular|organismos pluricelulares]]. A maioría das células son invisibles para o [[ollo]] humano, polo que fan falla [[microscopio]]s para poder observalas. Malia isto, non todas as células teñen o mesmo tamaño, deste xeito podémonos atopar con células moito máis grandes ou pequenas ca outras. Entre as células máis grandes coñecidas atópanse os [[Ovo (bioloxía)|ovos]] non fertilizados da [[avestruz]]<ref>{{Cita libro|apelidos=Campbell|nome=Neil A.|autor2=Brad Williamson; Robin J. Heyden|título=Biology: Exploring Life|editor=Pearson Prentice Hall|data=2006|localización=Boston, Massachusetts|url=http://www.phschool.com/el_marketing.html|id=ISBN 0-13-250882-6}}</ref> e as células nerviosas que as [[xirafa]]s teñen ao longo do seu [[pescozo]], as cales poden chegar a acadar máis de 3 metros de lonxitude<ref name="Encarta">{{Cita web|título=Célula|obra=[[MSN Encarta]]|url=http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761568585/C%C3%A9lula.html|dataacceso=19-10-2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081206101500/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761568585/c%C3%A9lula.html|dataarquivo=06-12-2008|urlmorta=yes}}</ref>.

Segundo a [[teoría celular]], enunciada no ano [[1839]], non é concibible un organismo vivo nun elo máis baixo que o dunha célula. Deste modo, os seres vivos máis sinxelos constitúense por unha soa célula, como poden ser os [[protozoos]] causantes de [[Doenza|enfermidades]] do home coma a [[malaria]] ou a doenza do sono. Tamén son unicelulares moitos organismos que se consideran [[planta]]s polo feito de sintetizaren os seus alimentos a partir da [[luz]] mediante o proceso da [[fotosíntese]].

Non obstante, os organismos máis complexos da [[natureza]] están compostos por moitas células, conformando un [[animais|animal]] ou [[planta]] pluricelular. As células, conforme aumentan a complexidade, diferéncianse entre elas para levar a cabo funcións específicas nas que se especializan. Por exemplo, nunha [[árbore]] unhas células do [[parénquima]] son as encargadas de face-la [[fotosíntese]] nas súas [[folla]]s, mentres que outras están no interior do [[tronco (árbore)|tronco]] dándolle a rixidez que mantén a árbore erguida. No ser humano temos case 800 tipos distintos de células, algunhas, como os [[eritrocito]]s do [[sangue]], teñen como función transportar o [[Osíxeno molecular|osíxeno]] dende os [[pulmón]]s ata unha célula epitelial dun [[dedo]] do noso [[pé (anatomía)|pé]]; outras teñen o labor de transmitir as instrucións dende o [[cerebro]] ata algún [[músculo]] do [[brazo]] para levantalo, son as chamadas [[neurona]]s.

A estrutura da célula é complexa, e aínda quedan aspectos por coñecer da mesma, como a súa fisioloxía completa ou os detalles do [[ciclo celular]].

As células apareceron na Terra hai polo menos 3.500 millóns de anos.<ref name="Origin1">Schopf, JW, Kudryavtsev, AB, Czaja, AD, and Tripathi, AB. (2007). Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils. Precambrian Research 158:141-155.</ref><ref name="Origin2">Schopf, JW (2006). Fossil evidence of Archaean life. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 29;361(1470):869-85.</ref><ref name="RavenJohnson2002">Peter Hamilton Raven; George Brooks Johnson (2002). Biology. McGraw-Hill Education. p. 68. ISBN 978-0-07-112261-0.</ref>

== Historia ==
=== Niveis de organización dos seres vivos ===
{{Artigo principal|Materia|Ser vivo}}
Os seres vivos están formados por células, pero as células xúntanse para formaren niveis superiores máis complexos. Así podemos comprobar que se organizan en diferentes niveis que mostran unha xerarquía, cada nivel formado coas unidades precedentes. Esta organización divídese en dous niveis: abióticos e bióticos, diferenciados, respectivamente, pola vida ou carencia dela en cada un. Desta forma, non foi ata anos despois do comezo do [[século XVIII]] cando se considerou que a [[materia]] non estaba formada por tres niveis ([[órgano]]s, [[Tecido (bioloxía)|tecidos]] e materia amorfa). Isto foi grazas aos avances tecnolóxicos que se fixeron nos estudos a pequena escala, cando puido descubrirse que había máis que materia amorfa máis aló dos tecidos, como ata entón se pensaba.

* '''Niveis abióticos'''
# Nivel subatómico: formado polas [[Partícula subatómica|partículas subatómicas]], ou sexa, [[electrón]]s, [[protón]]s e [[neutrón]]s.
# Nivel atómico: constituído polas agrupacións das partículas subatómicas, dando lugar a [[átomo]]s.
# Nivel molecular: xerado pola unión dos átomos para formar [[molécula]]s.

* '''Niveis bióticos'''
# Nivel celular: que se divide en células eucariotas (animais ou vexetais) e en células procariotas (como as [[bacteria]]s).
# Nivel pluricelular: onde se atopan os [[tecido (bioloxía)|tecidos]], [[órgano (bioloxía)|órganos]], aparatos e sistemas.
# [[Poboación]]: un conxunto de organismos da mesma [[especie]].
# [[Comunidade biolóxica|Comunidade]] ou [[biocenose]]: están constituídas polas poboacións e o medio no que coexisten.
# [[Biosfera]]: é o conxunto de todas as comunidades biolóxicas da [[Terra]].

=== O microscopio ===
{{Artigo principal|Microscopio|Microscopio óptico|Microscopio electrónico}}
[[Ficheiro:Robert Hooke portrait.jpg|miniatura|[[Robert Hooke]], quen acuñou o termo «célula».]]
A resolución é a distancia que debe haber, como mínimo, para que dous obxectos poidan ser vistos como independentes o un do outro. Por exemplo, o ollo humano posúe unha resolución de 0,2 [[milímetro]]s, polo que calquera obxecto que estea a menos distancia doutro será para nós un único obxecto. Así, grazas ao descubrimento do [[microscopio]] conseguiuse un grande avance na investigación do último nivel de aparente materia amorfa que non tiña organización algunha e permitiu observala con moito máis detalle. O microscopio aumenta esta resolución mediante dúas [[lente (óptica)|lentes]] de [[vidro]] que amplían a [[imaxe real|imaxe]] (a primeira amplía a da segunda).

Os primeiros microscopios apareceron ao redor do ano [[1600]], e foron chamados [[Microscopio óptico|microscopios ópticos]] simples ou compostos (cunha lente ou dúas, respectivamente). Malia isto, non foi ata [[1665]] cando [[Robert Hooke]] observou ao microscopio unha lámina delgada de [[cortiza]] coa axuda dun microscopio composto de 50 aumentos feito por el mesmo<ref name="Geocities">{{Cita web|título=¿Qué es la célula?|obra=Geocities.com|url=http://es.geocities.com/que_es_la_celula/|dataacceso=19-10-2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081016032811/http://es.geocities.com/que_es_la_celula/|dataarquivo=16-10-2008|urlmorta=yes}}</ref>. Deste xeito puido comprobar que o anaco analizado estaba dividido en moitos compartimentos semellantes aos [[Panal|panais]] das [[abella]]s, e chamoulle a cada un deles "célula" (''celiña'')<ref name="Geocities" />. O propio Hooke describe así o que viu:
{{Cita|... Puiden percibilo con claridade como se estivese perforado e poroso, semellante a un panal de abellas, mais os poros non eran regulares [...] estes poros, ou celas, [...] foron certamente os primeiros poros microscópicos que vin e, quizais, que nunca antes se viran, xa que nunca coñecín escritor ou persoa que fixese calquera mención a eles antes disto...<ref name="Hooke">[http://www.ucmp.berkeley.edu/history/hooke.html Robert Hooke]</ref>|[[Robert Hooke]]}}

Co [[século XX]] apareceron máis avances na investigación da célula, xa que o [[microscopio electrónico]], coa súa resolución de 0,5 [[nanómetro]]s, permitiu ver con detalle o interior destas e comprobar a súa constitución interna (ultraestrutura) e o seu funcionamento.

=== A suma de unidades vivas ===
Tralo descubrimento de Hooke, esta investigación quedou estancada durante século e medio ata que no [[século XIX]] apareceu en [[Alemaña]] a idea de que os [[Ser vivo|seres vivos]] estaban formados pola agregación de millóns de unidades vivas. No ano [[1838]] [[Matthias Schleiden]] comprobou que en calquera fragmento de planta podían recoñecerse as células que Hooke descubrira. Un ano despois, en [[1839]], [[Theodor Schwann]] analizou unha mostra procedente dun animal e puido comprobar que estes tamén estaban formados por células. Ambos os dous enunciaron a primeira teoría celular, que dicía que todos os organismos proviñan dunha soa célula que se desenvolvía formando novas células. Afirmaron que a célula era a unidade estrutural básica de vida que é capaz de vivir por si mesma.

O que eles dous non sabían era que as células non aparecen do nada de xeito espontáneo, cousa que quedou demostrada na [[década]] de [[1860]]. O que eles pensaban era que as novas células se formaban no interior das vellas a partir da materia amorfa que as rodeaba.

=== A teoría celular ===
{{Artigo principal|Teoría celular}}
Por fin, a finais do século XIX enunciouse a teoría celular case como hoxe en día a coñecemos. De maneira moi xeral, a célula é:
* A unidade estrutural dos seres vivos, os cales teñen que estar constituídos por unha célula, como mínimo.
* A unidade funcional que é capaz de realizar as funcións de nutrición, relación e reprodución básicas para a supervivencia da mesma.
* A unidade reprodutora que crea, mediante a [[división celular]], novas células semellantes, xa que todas as células proveñen doutra que existía antes<ref>{{Cita libro|apelidos=Maton|nome=Anthea|autor2=Fucking Hopkins, Jean Johnson, Susan LaHart, David Quon Warner, Maryanna Wright, Jill D|título=Cells Building Blocks of Life|url=https://archive.org/details/cellsbuildingblo00mato|editor=Prentice Hall|ano=1997|localización=New Jersey|id=ISBN 0-13-423476-6}}</ref>.

A influencia que esta teoría tivo na bioloxía no [[século XX]] fixo que os biólogos estudasen a célula e deixasen esquecidas a un lado as investigacións dos organismos.

== Tipos de células ==
As células divídense en dous grandes grupos: as [[Célula eucariota|células eucariotas]], as cales teñen un [[núcleo celular]] que contén o [[material xenético]] e que está diferenciado e separado por unha [[parede celular|membrana]] dobre; e as [[Célula procariota|células procariotas]], as cales teñen os [[xene]]s no [[citoplasma]] celular e non está limitado por ningunha membrana, carecendo tamén de moitos dos [[orgánulo]]s da célula eucariota.

=== Célula procariota ===
[[Ficheiro:Average prokaryote cell-gl.svg|miniatura|dereita|300px|Célula procariota típica.]]
{{Artigo principal|Célula procariótica}}
As [[Célula procariota|células procariotas]] (do [[Lingua grega|grego]] ''pro'', "antes", e ''karyon'', "núcleo") son aquelas nas que no [[citoplasma]] non posúen [[orgánulo]]s membranosos nin [[Núcleo celular|núcleo]] diferenciado. As [[arquea]]s e as [[bacteria]]s conforman os dous [[Dominio (bioloxía)|dominios]] deste tipo de células.

O seu tamaño é dez veces menor ao das [[Célula eucariota|células eucariotas]] e reciben diferentes nomes segundo a súa forma. Ás [[Esfera|esféricas]] chámaselles [[Coco (bacteria)|cocos]]; ás que teñen forma de bastón, [[bacilo]]s; outras [[curva]]das, son os [[vibrio|vibrións]]; e, por último, as que semellan [[resorte]]s reciben o nome de [[espirilo]]s.

En canto á súa estrutura, esta é bastante sinxela:
* Posúe unha [[membrana plasmática]] e unha [[parede celular]] que a separa do contorno.
* "Flotando" no [[citoplasma]] aparecen diversos [[ribosoma]]s.
* Un [[cromosoma]], que non está separado do citoplasma por ningunha membrana, contén o material hereditario da célula. Ademais, dispersos polo citoplasma, pode haber [[plásmido]]s, é dicir, anacos deste material hereditario.

As funcións que realiza están adaptadas á vida sen orgánulos, polo que moitas delas se fan directamente no citoplasma.
* A [[nutrición]] pode ser [[Nutrición autótrofa|autótrofa]], facendo a [[fotosíntese]], ou [[Nutrición heterótrofa|heterótrofa]], [[Parasito|parasitando]] outros organismos ou [[Descomposición biolóxica|descompoñéndoos]]. A [[enerxía]] pódena obter grazas á [[respiración celular]] ou por medio da [[fermentación]].
* As máis das células están dotadas dun [[flaxelo]] para poderen desprazarse (función de relación co medio), mentres que outras se transforman en [[espora]]s se as condicións son adversas.
* Reprodúcense por [[fisión binaria|fisión]], dividindo o seu material hereditario e rompendo pola metade o seu "corpo".

=== Célula eucariota ===
[[Ficheiro:Biological cell.svg|miniatura|375px|Diagrama dunha [[célula eucariótica|célula eucariota]] dun [[animal]], a cal amosa os compoñentes subcelulares. '''[[Orgánulo]]s:'''<br/>
{{Columnas
| width = 180px
| gap = 20px
| col1  = (1) [[nucléolo]]<br/>
(2) [[Núcleo celular|núcleo]]<br/>
(3) [[ribosoma]]<br/>
(4) [[vesícula]]<br/>
(5) [[Retículo endoplasmático#Retículo endoplasmático rugoso|retículo endoplasmático rugoso]]<br/>
(6) [[aparato de Golgi]]<br/>
(7) [[citoesqueleto]]<br/>
| col2  =   (8) [[Retículo endoplasmático#Retículo endoplasmático liso|retículo endoplasmático liso]]<br/>
(9) [[mitocondria]]s<br/>
(10) [[vacúolo]]<br/>
(11) [[citoplasma]]<br/>
(12) [[lisosoma]]<br/>
(13) [[centríolo]]s nos [[centrosoma]]s}}]]

{{Artigo principal|Célula eucariótica}}
As [[Célula eucariota|células eucariotas]] (do [[Lingua grega|grego]] ''eu'' 'verdadeiro' e ''karyon'' 'núcleo') son aquelas nas que se poden diferenciar tres partes básicas:
* A membrana celular ou [[Membrana plasmática|plasmática]] é a encargada de regular a entrada e saída de [[Substancia química|substancias]]. Recobre a célula separándoa do contorno no que se atopa.
* O [[citoplasma]] ou [[contido celular]] é todo o espazo existente que abarca a membrana, excluíndo o [[núcleo celular]]. Está formado por unha disolución acuosa e viscosa chamada [[hialoplasma]] ou [[citosol]] na cal se atopan inmersos os diversos [[orgánulo]]s encargados de faceren todas as funcións da célula.
* O [[núcleo celular]] trátase da estrutura máis grande e visible. Tamén é, ademais, a parte máis importante, xa que contén toda a información necesaria para a subsistencia da célula e contén o material xenético necesario para a súa reprodución.

As células eucariotas, á súa vez, divídense en dous grupos: as [[Célula animal|células animais]] e mais as [[Célula vexetal|células vexetais]]. Esta distinción faise segundo a súa constitución interna e en función do ser vivo do que formen parte, isto é, cada un dos tipos pode presentar orgánulos en común ou ter algúns específicos.

{| align="center" class="toccolours" border="1" style="border:1px solid gray; border-collapse:collapse; clear: both;"
|+'''Comparación das características de células procariotas e eucariotas'''
|-
|&nbsp;
!Procariotas
!Eucariotas
|-
!Organismos típicos
|[[Bacteria]]s, [[archaea]]s.
|[[Protista]]s, [[fungi|fungos]], [[planta]]s, [[Animal|animais]].
|-
!Tamaño típico
|~ 1-5 [[µm]].<ref name=CampbellBiology320>{{Cita libro|title=Campbell Biology—Concepts and Connections|year=2009|publisher=Pearson Education|pages=320}}</ref>
|~ 10-100 [[µm]]<ref name=CampbellBiology320 /> (os [[espermatozoide]]s, quitando a cola, son máis pequenos).
|-
!Tipo de [[Núcleo celular|núcleo]]
|[[Nucleoide]]; sen núcleo verdadeiro.
|Núcleo verdadeiro con membrana dobre.
|-
![[Ácido desoxirribonucleico|ADN]]
|Circular (normalmente).
|[[Moléculas]] en liña ([[cromosoma]]s) con [[proteína]]s [[histona]]s.
|-
![[Ácido ribonucleico|ARN]]-/síntese proteica
|As dúas fanse no [[citoplasma]].
|A síntese do ARN faise no núcleo;<br/>a síntese proteica no citoplasma.
|-
![[Ribosoma]]s
|50S+30S.<ref>Unidades Svedberg, que miden o coeficiente de sedimentación dunha partícula.</ref>
|60S+40S.
|-
!Estrutura citoplasmática
|Moi poucas estruturas.
|Moi estruturadas con endomembranas e un [[citoesqueleto]].
|-
![[Quimiotaxe|Movemento celular]]
|[[Flaxelo]]s feitos de [[flaxelina]].
|Flaxelos e [[cilio]]s que conteñen [[microtúbulo]]s; [[lamellipodio]]s e [[filopodio]]s que conteñen [[actina]].
|-
![[Mitocondria]]s
|''(non ten)''.
|Desde unha a varios miles.
|-
![[Cloroplasto]]s
|''(non ten)''.
|En [[alga]]s e [[planta]]s.
|-
!Organización
|Normalmente unha por unha.
|Unha por unha, en colonias ou en organismos multicelulares maiores con células especializadas.
|-
![[División celular]]
|[[Fisión binaria]] (división sinxela).
|[[Mitose]] (fisión ou [[xemación]]).<br/>[[Meiose]].
|}

{| align="center" class="toccolours" border="1" style="border:1px solid gray; border-collapse:collapse;"
|+'''Comparación das estruturas entre as células animais e vexetais'''.
|-
|
!Célula animal típica
!Célula vexetal típica
|- valign="top"
!Orgánulos
|
* [[Núcleo celular|Núcleo]]
** [[Nucléolo]] (dentro do núcleo)
* [[Retículo endoplasmático rugoso]]
* [[Retículo endoplasmático liso]]
* [[Ribosoma]]s
* [[Citoesqueleto]]
* [[Aparato de Golgi]]
* [[Citoplasma]]
* [[Vacúolo]]s
* [[Vesícula]]s
* [[Mitocondria]]
* [[Lisosoma]]s
* [[Centrosoma]]
** [[Centríolo]]s
|
* [[Núcleo celular|Núcleo]]
** [[Nucléolo]] (dentro do núcleo)
* [[Retículo endoplasmático rugoso]]
* [[Retículo endoplasmático liso]]
* [[Ribosoma]]s
* [[Citoesqueleto]]
* [[Aparato de Golgi]] ([[dictiosoma]]s)
* [[Citoplasma]]
* [[Vacúolo]]
* [[Vesícula]]s
* [[Mitocondria]]
* [[Plasto]]s
** [[Cloroplasto]]s
** [[Amiloplasto]]s
|}

== Subcompoñentes celulares ==
Todas as células, tanto as procariotas coma as eucariotas, teñen unha [[Membrana plasmática|membrana]] que as envolve, separando o seu interior do medio que as rodea, regulando o que entra e sae e mantendo o [[Potencial de repouso|potencial eléctrico da célula]]. No interior da membrana, un [[citoplasma]] [[Sal común|salgado]] ocupa unha gran parte do volume celular. Todas as células posúen [[ácido desoxirribonucleico|ADN]], o material hereditario dos [[xene]]s, e [[ácido ribonucleico|ARN]], que contén a información necesaria para [[Expresión xénica|construír]] diversas [[proteína]]s como os [[enzima]]s, a maquinaria principal das células. Tamén hai outros tipos de [[biomolécula]]s.

=== Membrana celular ===
[[Ficheiro:Cell membrane detailed diagram gl.svg|dereita|300px|Diagrama dunha membrana celular.]]
{{Artigo principal|Membrana plasmática}}
A membrana celular ou plasmática é unha envoltura laminar que recobre a célula e que a separa e diferencia do contorno no que se atopa e das células que hai ao seu arredor. Trátase dunha dobre capa lipídica que serve como "contedor" para os contidos celulares, así como para a súa protección mecánica e está formada principalmente por [[lípido]]s e [[proteína]]s. Unha das súas funcións máis importantes é a de regular a entrada e saída de [[substancia química|substancias]] na célula. A membrana plasmática é bastante flexible, polo que lle confire á célula unha forma máis ben circular.

=== Citoesqueleto ===
{{Artigo principal|Citoesqueleto}}
O [[citoesqueleto]] é unha trama [[tridimensional]] de microtúbulos e microfilamentos que proporciona o soporte interno ás células, ademais de ser quen organiza e mantén a forma destas. Trátase dunha estrutura dinámica que mantén a forma da célula, e que intervén facilitando os fenómenos de movemento celular e desempeñando un importante papel tanto no transporte intracelular coma na [[división celular]] durante a [[reprodución]], así como tamén durante a [[endocitose]], expulsión de materiais, e a [[citocinese]], separación das células filla trala división. O citoesqueleto eucariota está composto por [[microfilamento]]s, [[Filamento intermedio|filamentos intermedios]] e [[microtúbulo]]s. Hai unha manchea de proteínas asociadas a eles, cada unha controlando unha estrutura celular, dirixindo, liando e aliñando filamentos. O [[citoesqueleto procariota]] está menos estudado pero se sabe que participa no mantemento da forma da célula, na súa polaridade e na citocinese<ref>{{Cita publicación periódica|autor=Michie K, Löwe J|título=Dynamic filaments of the bacterial cytoskeleton|url=https://archive.org/details/sim_annual-review-of-biochemistry_2006_75/page/467|revista=Annu Rev Biochem|volume=75|páxinas=467–92|ano=2006|pmid=16756499|doi=10.1146/annurev.biochem.75.103004.142452}}</ref>.

=== Material xenético ===
{{Artigo principal|Ácido desoxirribonucleico|Ácido ribonucleico}}
Existen dous tipos de material xenético: o [[ácido desoxirribonucleico]] (ADN) e o [[ácido ribonucleico]] (ARN). A maior parte dos organismos usan o ADN para o almacenamento de información, pero [[Virus ARN|algúns virus]] (como os [[retrovirus]]) teñen ARN como o seu material xenético. A información biolóxica contida nun organismo está [[Código xenético|codificada]] na súa [[secuencia de ADN]] ou ARN. O ARN tamén é usado para o transporte de información (como o [[ARNm]]) e para realizar funcións [[Enzima|enzimáticas]] (como o [[ARN ribosómico]]) en organismos que usan o ADNA para o código xenético en si mesmo. As moléculas de [[ARN transferente|ARN de transferencia]] (ARNt) son usadas para engadiren aminoácidos específicos durante o proceso de tradución de proteínas.

O material xenético das células procariotas está organizado nunha molécula de ADN circular simple (o [[cromosoma bacteriano]]) na rexión central ([[nucleoide]]) do citoplasma. O material xenético das células eucariotas está dividido en diferentes moléculas lineares chamadas [[cromosoma]]s, no interior dun núcleo discreto, a miúdo con máis material xenético noutros orgánulos como as [[mitocondria]]s e os [[cloroplasto]]s<ref name="Teoría endosimbiótica">Véxase a [[endosimbiose|teoría endosimbiótica]].</ref>.

Unha célula humana ten material xenético no seu núcleo (o [[Xenoma|xenoma nuclear]]) e nas súas mitocondrias (o [[xenoma mitocondrial]]). Nos humanos o xenoma nuclear está dividido en 23 parellas de moléculas de ADN lineares chamadas [[cromosoma]]s. O xenoma mitocondrial é unha molécula de ADN circular distinta do ADN nuclear. Aínda que o [[ADN mitocondrial]] é moi pequeno comparado cos cromosomas nucleares, ten codificadas 13 proteínas que toman parte na produción de enerxía mitocondrial así como na de ARNt específicos.

O material xenético estraño (moi comunmente ADN) tamén pode ser introducido artificialmente na célula mediante un proceso chamado [[transfección]]. Este pode ser transitorio, se o ADN non está dentro do [[xenoma]] da célula, ou estable, se o está. Certos [[virus]] tamén insiren o seu material xenético no xenoma.

=== Orgánulos ===
{{Artigo principal|Orgánulo}}
Os [[orgánulo]]s son cada un dos elementos que constitúen as células eucariotas e que teñen unha función na que cada un está especializado. O normal é que estean separados e rodeados dentro dunha membrana [[Lípido|lípida]]. Cabe dicir que, dependendo do tipo de célula eucariota (animal ou vexetal), estas poden ter algúns orgánulos en común, ou poden posuír orgánulos específicos que permiten diferencialas doutro tipo de eucariotas.

* '''Núcleo celular'''
[[Ficheiro:Diagram human cell nucleus es.svg|dereita|300px|Diagrama dun núcleo celular, co seu nucléolo.]]
{{Artigo principal|Núcleo celular}}
{{Véxase tamén|Nucléolo}}
O [[Núcleo celular|núcleo]] é a estrutura máis importante e grande da célula. É o lugar onde se atopa toda a información que as células eucariotas (tanto animais coma vexetais) precisan para sobreviviren, isto é, controla as reaccións químicas que se producen no citoplasma, e, ademais, é onde se garda toda a información que necesitan para a súa [[reprodución]] mediante a [[división celular]], tanto por [[mitose]] coma por [[meiose]]. O normal é que o seu tamaño rolde un terzo do tamaño total da célula<ref name="Monografías">{{Cita web|título=LA CÉLULA|obra=Monografias.com|url=http://www.monografias.com/trabajos11/lacelul/lacelul.shtml|dataacceso=19-10-2008}}</ref>. Unha parte do contido nuclear está formada pola [[cromatina]], un conxunto de fibras moi pequenas que, ao condensárense no proceso de división celular, constitúen os [[cromosoma]]s que conterán a información do núcleo que terá a célula filla.

Ademais, o principal compoñente do núcleo é o [[nucléolo]], que se atopa no seu interior. Neste atópase a rexión dos [[cromosoma]]s ([[ácido desoxirribonucleico|ADN]]), os cales conteñen os [[xene]]s dos [[ARNr]]. Nel transcríbense estes xenes e axústanse as [[proteína]]s ribosómicas para formar as subunidades que posteriormente darán lugar aos [[ribosoma]]s que se atopan no citoplasma. Durante o proceso da [[mitose]] na reprodución celular, o nucléolo desaparece unha vez que os cromosomas do núcleo se condensan e se detén a [[síntese]] do [[ácido ribonucleico|ARN]].

* '''Parede celular'''
[[Ficheiro:Plant cell wall diagram gl.svg|dereita|150px|Diagrama dunha parede celular.]]
{{Artigo principal|Parede celular}}
A [[parede celular]] é unha capa exterior, ríxida e grosa, que se atopa exclusivamente nas células vexetais, fúnxicas e mais nas células procariotas. Recobre a [[membrana plasmática]] e posúe algúns [[Poro nuclear|poros]] cos que pode intercambiar substancias. Nas células vexetais está composta por [[celulosa]], mentres que nas procariotas é de [[mureína]]. Realiza a función de protexer a célula de [[Osmose|fenómenos osmóticos]] que a poderían chegar a danar. Debido ao feito de que estas paredes son ríxidas, as células vexetais presentan unha forma máis [[Polígono|poligonal]] que as animais.

* '''Mitocondrias'''
[[Ficheiro:Animal_mitochondrion_diagram_gl.svg|dereita|150px|Diagrama dunha mitocondria.]]
{{Artigo principal|Mitocondria}}
As [[mitocondria]]s son os orgánulos encargados de subministraren a maior parte da [[enerxía]] necesaria para a actividade celular; actúan, polo tanto, como [[Central enerxética|centrais enerxéticas]] da célula. Conseguen sintetizar o [[adenosín trifosfato]] usando o [[osíxeno]] como aceptor final de electróns ao liberaren a enerxía almacenada nos nutrientes celulares (normalmente a [[glicosa]]). A súa forma é xeralmente [[Óvalo|ovalada]] e están envoltas nunha dobre membrana.

* '''Cloroplastos'''
[[Ficheiro:Scheme Chloroplast-gl.svg|150px|dereita]]
{{Artigo principal|Cloroplasto}}
Os [[cloroplasto]]s son os orgánulos encargados de realizar a [[fotosíntese]] nas [[Célula vexetal|células vexetais]]. A súa función é a de absorberen a [[Radiación solar|luz solar]] e usala xunto coa [[auga]] e mais o [[dióxido de carbono]] para produciren [[Carbohidrato|azucres]], a materia prima para a produción de enerxía e [[biomasa]] en todas as [[planta]]s verdes, e [[alga]]s e os [[Animal|animais]] que dependen delas, directa ou indirectamente. Teñen forma ovalada, ao igual que as mitocondrias. Atópanse principalmente nas [[folla]]s e posúen un [[pigmento]] de cor [[verde]] captador da enerxía da luz chamado [[clorofila]], causante da cor destas.

* '''Retículo endoplasmático'''
[[Ficheiro:Nucleus ER.png|dereita|150px|Diagrama dun retículo endoplasmático ao carón dun núcleo.]]
{{Artigo principal|Retículo endoplasmático}}
{{Véxase tamén|Ribosoma}}
O [[retículo endoplasmático]] ou endoplásmico é un conxunto de tubos planos e sacos comunicados entre si que forman unha rede de tubos e cisternas interconectados. Intervén en funcións relacionadas coa [[síntese de proteínas]], co [[metabolismo]] de [[lípido]]s e algúns [[esteroide]]s, así como no transporte intracelular. Divídese en dous tipos: o [[retículo endoplasmático liso]] e o [[retículo endoplasmático rugoso]]. O retículo endoplasmático rugoso ten adheridos á súa parede exterior algúns [[ribosoma]]s. Sempre está situado xunto ao [[núcleo celular]], xa que está unido á [[envoltura nuclear]].

Os [[ribosoma]]s son os orgánulos da célula onde se leva a cabo a [[tradución (proteínas)|síntese das proteínas]]. Atópanse esparexidos polo [[citoplasma]] da célula, aínda que abundan máis no [[retículo endoplasmático rugoso]]. Tamén hai ribosomas dentro das mitocondrias e cloroplastos.<ref>{{Cita publicación periódica|autor=Ménétret JF, Schaletzky J, Clemons WM, ''et al''|título=Ribosome binding of a single copy of the SecY complex: implications for protein translocation|publicación=Mol. Cell|volume=28|páxinas=1083–92|ano=2007|doi=10.1016/j.molcel.2007.10.034}}</ref>. Están compostos por unha mestura de [[ácido ribonucleico|ARN]] e [[proteína]]s. Son un conxunto de pequenas fábricas onde se interpreta a mensaxe do ARN mensaxeiro e traducilo na creación de proteínas.

* '''Aparato de Golgi'''
[[Ficheiro:Endomembrane system diagram no text nucleus.png|dereita|150px|Diagrama dun aparato de Golgi.]]
{{Artigo principal|Aparato de Golgi}}
O [[aparato de Golgi]] é un conxunto de sacos planos rodeados dunha membrana e colocados uns enriba dos outros que teñen a función de modificar as moléculas que lle chegan en [[vesícula]]s procedentes do [[retículo endoplasmático rugoso]], tales como as proteínas e lípidos sintetizados pola célula. Trátase dun orgánulo importante no procesado das proteínas destinadas á [[secreción]].

* '''Lisosomas'''
{{Artigo principal|Lisosoma}}
Os [[lisosoma]]s son [[vesícula]]s, rodeadas por unha membrana, que conteñen [[enzima]]s [[hidrólise|hidrolíticos]] encargados da dixestión intracelular de [[molécula]]s [[materia orgánica|orgánicas]] de gran tamaño. Estes orgánulos son bastante heteroxéneos en canto á súa forma e o seu tamaño; a súa diversidade reflicte a ampla variedade de materiais que dixiren. Realizan, ademais, unha función protectora, xa que devoran os [[virus]] e as [[bacteria]]s que poidan atacar a célula. O [[retículo endoplasmático rugoso]] é o encargado de crear os encimas hidrolíticos, mentres que o aparato de Golgi é o que, posteriormente, os empaqueta, e del evaxínanse os lisosomas.

* '''Centríolos'''
[[Ficheiro:Centriole3D.png|dereita|150px|Diagrama dun centríolo.]]
{{Artigo principal|Centríolo}}
Os [[centríolo]]s son os orgánulos encargados de dirixiren os movementos da célula. A súa forma é semellante á de dous tubos feitos de filamentos colocados perpendicularmente un ao outro, e atópanse sempre preto do [[Núcleo celular|núcleo]]. É unha das estruturas exclusivas das [[Célula animal|células eucariotas animais]]. Son os encargados da creación do [[fuso acromático]] durante a [[mitose]] e dos [[cilio]]s ou [[flaxelo]]s para o desprazamento celular (movementos de tipo vibrátil).

* '''Vacúolos'''
{{Artigo principal|Vacúolo}}
Os [[vacúolo]]s son grandes cavidades rodeadas e constituídas por unha membrana, que se atopan no citoplasma das células. Estes orgánulos aparecen, principalmente, nas [[Célula vexetal|células vexetais]], aínda que se pode achar algún nas animais e nalgúns organismos unicelulares, como nas [[ameba]]s. Nas [[célula vexetal|células vexetais]] son tan grandes que, o núcleo e o citoplasma están desprazados cara á periferia da célula. No interior dos vacúolos vexetais hai [[auga]] con substancias disoltas almacenadas. Fórmanse a partir da [[fusión de vesículas]] procedentes do [[retículo endoplasmático]] e do [[aparato de Golgi]].

== Ciclo celular ==
{{Artigo principal|Ciclo celular}}
[[Ficheiro:Cell Cycle.svg|dereita|miniatura|Diagrama do ciclo celular. En laranxa, a interfase (que alberga outras); e en amarelo, a [[fase M]], que se trata da fase de división.]]
O [[ciclo celular]] é o tempo que transcorre desde que a célula existe como tal ata que se divide. Este ciclo divídese noutros dous períodos na vida da célula: a interfase e a fase de división.

=== Interfase ===
{{Artigo principal|Interfase}}
Neste período de [[interfase]] é cando a célula realiza todos os procesos celulares. Divídese en varias etapas que inclúen:
* Un primeiro intervalo (no debuxo, [[fase G1|G1]]) no que a célula medra e fai a [[síntese]] das [[proteína]]s e do [[ácido ribonucleico|ARN]]. Nel a célula dobra o seu tamaño e a súa masa debido á continua síntese de todos os seus compoñentes, como resultado da expresión dos [[xene]]s que codifican as proteínas responsables do seu [[fenotipo]] particular. 
* Unha [[fase S|fase de síntese]] (no debuxo, S) na que a célula leva a cabo a [[replicación do ADN]]. Como resultado, cada [[cromosoma]] (aínda en forma de [[cromatina]]) ten a súa réplica idéntica e queda formado por dúas [[cromátide]]s irmás. Tras esta duplicación do ADN, o núcleo contén o dobre de proteínas nucleares e de ADN.
* Un último intervalo (no debuxo, [[fase G2|G2]]) de síntese que é tamén un segundo período de crecemento celular. Cando remata, a célula sufriu cambios na súa estrutura, sendo o máis importante a condensación da cromatina para formar os cromosomas. Neste momento dá comezo a fase de división.

=== Fase de división ===
{{Artigo principal|Mitose|Meiose}}
É o período no que a célula realiza a división para a obtención de células fillas idénticas á nai. Son dous os procesos mediante os cales unha célula pode dividirse: a [[mitose]] e a [[meiose]]. Estes organízanse en diferentes fases: [[profase]], [[metafase]], [[anafase]] e [[telofase]], que rematarán coa división final do citoplasma, por estrangulamento (as células vexetais por formación dun [[fragmoplasto]] e a parede divisoria), completando así a [[división celular]]. No caso da meiose esta consta de dúas divisións.

Durante este proceso pode haber erros na copia de ADN que as células fillas reciben. Isto pode ser [[reparación do ADN|reparado]] polo propio mecanismo de [[replicación do ADN]], o cal ten un sistema de detección de erros, ou pode resultar nunha [[célula canceríxena]], que deberá morrer mediante a [[apoptose]]. Se, pola contra, esta non morre ou non se corrixe o defecto isto pode dar lugar á aparición de [[cancro]].

== Funcións celulares ==
As células, ao estaren [[Ser vivo|vivas]], realizan, como tales, as tres funcións básicas destes: a [[nutrición]], a [[relación]] e mais a [[reprodución]].

=== Nutrición ===
[[Ficheiro:Glucokinase-1GLK.png|miniatura|Os [[enzima]]s, un tipo de proteínas implicadas no metabolismo celular.]]
{{Artigo principal|Crecemento celular|Metabolismo}}
A [[nutrición]] é o proceso mediante o cal a célula obtén todos os [[nutriente]]s que precisa para poder realizar as súas funcións vitais. As fases da nutrición celular son, basicamente, estas:
* En primeiro lugar a célula absorbe os nutrientes que entran nela a través da membrana celular mediante a [[fagocitose]].
* Nunha segunda fase, prodúcese a transformación da materia en enerxía nos lisosomas que a dixiren grazas aos [[encima]]s dixestivos que degradan as [[macromolécula]]s noutras máis sinxelas ([[catabolismo]]), para que despois sexan almacenadas nos vacúolos.
* Finalmente, as moléculas procedentes da dixestión son absorbidas, mentres que os [[Material de refugallo|materiais de refugallo]] xerados neste proceso se desbotan expulsándoos ao exterior.

Segundo o tipo de célula, terá ou ben unha [[nutrición autótrofa]] mediante [[fotosíntese]], se elabora os seus propios alimentos incorporando do medio [[materia inorgánica]], que pode transformar en compostos orgánicos, nutrición propia de [[Célula vexetal|células vexetais]]; ou ben unha [[Nutrición heterótrofa|heterótrofa]], se o que fai é elaborar os seus alimentos a partir de materia orgánica e inorgánica xa existente incorporando moléculas que son dixeridas polos [[lisosoma]]s, forma habitual nas [[Célula animal|células animais]].

[[Ficheiro:Proteinsynthesis-1-.png|frame|100px|Esquema xeral da síntese de proteínas.<br/>No interior do [[Núcleo celular|núcleo]] da célula (''azul claro''), os [[xene]]s (ADN, ''azul escuro'') son [[Transcrición (xenética)|transcritos]] a [[ácido ribonucleico|ARN]]. Este ARN é despois sometido a unha [[modificación postranscricional|modificación]] e control postranscricional, dando como resultado un [[ARNm]] maduro (''vermello''), que é transportado para fóra do núcleo ata o [[citoplasma]] (''carne''), onde sofre a [[Tradución (xenética)|tradución]] nunha proteína. O ARNm é traducido polos [[ribosoma]]s (''violeta''), coincidindo os [[codón]]s de tres bases do ARNm cos anticodóns de tres bases do [[ARN de transferencia|ARNt]] apropiado. As novas proteínas xa sintetizadas (''negro'') son normalmente modificadas posteriormente, como cando se vinculan a unha molécula (''laranxa'') para convertérense en activas por completo.]]

==== Obtención de enerxía ====
{{Véxase tamén|Respiración celular|Fermentación}}
A célula emprega procesos para a obtención de [[enerxía]] que precisa para o seu desenvolvemento, ou sexa, para realizar as súas funcións. Dependendo de se o proceso se fai en presenza ou non de osíxeno, o proceso pode ser aerobio ou anaerobio.

A [[respiración celular]] lévase a cabo nas [[mitocondria]]s e precisa de osíxeno para a súa realización. Nestes [[orgánulo]]s degrádase a [[materia orgánica]] en [[Materia inorgánica|inorgánica]], proceso chamado [[catabolismo]], para que se desprenda a enerxía que conteñen. Mediante esta respiración consómese osíxeno e despréndese [[dióxido de carbono]] e [[vapor de auga]].

Por outra banda, a [[fermentación]] non se produce en ningún orgánulo, senón no propio hialoplasma (contido acuoso no que flotan os orgánulos dentro do citoplasma). A fermentación non precisa de osíxeno, o que fai que non se aproveite toda a enerxía que conteñen as moléculas inxeridas. Ademais, tamén ten o inconveniente de que se producen máis refugallos ca na respiración celular. Por iso o normal é que isto só se faga cando a achega de osíxeno é moi reducida e insuficiente para a célula; malia isto, nas menos das veces, hai algunha célula que só obtén enerxía mediante a fermentación.

==== Síntese proteica ====
{{Artigo principal|Síntese de proteínas}}
As células son capaces de sintetizaren novas proteínas, as cales son esenciais para a modulación e mantemento das actividades celulares. Este proceso leva á formación de novas moléculas proteicas dos bloques de [[aminoácido]]s baseados en información codificada no ADN/ARN. Xeralmente, a síntese de proteínas consiste en dous grandes chanzos: a [[Transcrición (xenética)|transcrición]] e a [[Tradución (proteínas)|tradución]].

A transcrición é o proceso onde a información xenética do ADN é usada para producir unha tira de ARN complementario. Esta cadea de ARN é procesada para dar [[ARN mensaxeiro]] (ARNm), que é libre para migrar a través da célula. As moléculas de ARNm están atadas aos complexo de proteínas do ARN chamados [[ribosoma]]s e que están localizados no [[citosol]], onde son traducidas en secuencias polipeptídicas. O ribosoma media a información da secuencia polipeptídica baseada na secuencia de ARNm. A secuencia de ARNm está relacionada directamente coa secuencia polipeptídica vencellándose a moléculas adaptadas do [[ARN transferente|ARN de transferencia]] (ARNt) en bolsas no interior dos ribosomas. O novo polipéptido dóbrase nunha molécula proteica tridimensional.

=== Relación ===
A función de [[relación]] das células trata do xeito en que estas reciben información do medio en forma de [[estímulo]]s, detectan os cambios producidos nel, e reaccionan elaborando unha resposta fronte a estes cambios. Un dos xeitos de resposta a un cambio detectado no medio é a fabricación de substancias por parte das células. Estas substancias son expulsadas ao exterior. Un exemplo disto sería a segregación da [[suor]] como resposta á [[calor]] que hai no exterior.

==== Realización de movementos ====
{{Véxase tamén|Pseudópodo|Miocito|Cilio|Flaxelo}}
As células pódense mover durante moitos procesos: como na curación dunha ferida (os glóbulos brancos e as células que inxiren as bacterias trasládanse ao lugar da [[infección]] para mataren os microorganismos que a causan), unha resposta inmune ou unha [[metástase]]. Asemade, os [[fibroblasto]]s móvense ata alí para remodelaren as estruturas danadas. En caso de que un [[tumor]] se estea a desenvolver, as células dun tumor primario sepáranse e invaden outras partes do corpo. No movemento das células participan moitos receptores e outras proteínas<ref>{{Cita web |url=http://www.biolsci.org/v03p0303.htm |título=The Forces Behind Cell Movement<!-- Título xerado por bot --> |data-acceso=20 de marzo de 2009 |data-arquivo=20 de novembro de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081120205241/http://www.biolsci.org/v03p0303.htm |url-morta=yes }}</ref>.

Para poder levar a cabo esta acción, as células posúen diferentes tipos de estruturas que lles axudan. Hai algunhas que teñen un movemento ameboide que consiste en emitir os chamados [[pseudópodo]]s (do [[Lingua grega|grego]] ''pseudos'', "falso", e ''podo'', "pé"), ou falsos pés, que son unhas prolongacións do seu citoplasma. O proceso divídese en tres pasos: a célula crea as protuberancias, adhire estes pseudópodos ao lugar ata o que quere avanzar e unha contracción do citoesqueleto que tira do resto da célula fai que esta avance. Trátase do xeito de desprazamento das [[ameba]]s (de aí o seu nome), aínda que tamén a dos nosos [[Glóbulo branco|glóbulos brancos]]. Cada un destes pasos está conducido por forzas físicas xeradas por segmentos únicos do citoesqueleto<ref name="AlbertsB">Alberts B, Johnson A, Lewis J. et al. Molecular Biology of the Cell, 4e. Garland Science. 2002</ref><ref name="Ananthakrishnan">Ananthakrishnan R, Ehrlicher A. The Forces Behind Cell Movement. Int J Biol Sci 2007; 3:303-317. http://www.biolsci.org/v03p0303.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081120205241/http://www.biolsci.org/v03p0303.htm |date=20 de novembro de 2008 }}</ref>. Existe un movemento contráctil que é aquel no que a célula ten a capacidade de contraerse e relaxarse. Estas células, chamadas fibras musculares ou [[miocito]]s, posúen unha forma alongada. O seu interior está formado por moitos [[filamento]]s organizados e dispostos paralelamente de xeito que poidan esvarar os uns por riba dos outros. A contracción e relaxación das fibras [[Músculo|musculares]] realízase grazas á interacción entre dúas [[proteína globular|proteínas globulares]] chamadas [[actina]] e [[miosina]]. As [[Célula muscular|células musculares]] son o exemplo máis claro deste tipo de movemento, aínda que tamén hai [[microorganismo]]s, como pode ser a [[vorticela]], que se moven desta maneira. Finalmente está o movemento vibrátil no que a base reside nuns compoñentes extracelulares formados por pequenos filamentos do [[citoesqueleto]] que ten a célula. O movemento baséase no bater destes filamentos. Neste grupo están as células que posúen [[cilio]]s, que son diminutos e recobren a parte externa da membrana plasmática. Teñen forma de [[pelo]]s ananos e o seu bater é dando un golpe forte na dirección desexada, seguido dunha recuperación lenta á súa posición orixinal. Un exemplo de célula ciliada é o [[paramecio]]. E tamén están os [[flaxelo]]s, que son máis longos e teñen forma de látego. Adoitan aparecer no extremo da célula e nunca en grandes cantidades. O seu proceder é mediante golpes secos en forma de ondulacións. É propio dos [[espermatozoide]]s e dalgúns [[protozoo]]s, como poden ser as [[euglena]]s.

=== Reprodución ===
{{Artigo principal|División celular}}
{{Véxase tamén|Mitose|Meiose}}
A función de [[reprodución]] das células consiste na produción dunha copia de si mesmas para obteren unha descendencia idéntica á célula nai. Por unha banda, as células procariotas divídense por [[fisión binaria]]. Pola outra, nas eucariotas isto faise mediante a duplicación do [[ácido desoxirribonucleico|ADN]] e unha división do citoplasma. Existen dous procesos para levar a cabo isto segundo o tipo de célula e, por conseguinte, a función que terá.

A [[mitose]] ou división do núcleo é o proceso mediante o cal a célula se divide en dúas fillas idénticas á nai. Realízase tras a duplicación dos [[cromosoma]]s (coa información xenética) para lograr unha distribución equitativa destes. Este é o xeito normal de división celular, no que a célula segue a ser [[diploide]], é dicir, consérvase o número de cromosomas; por este motivo é que se di dela que é unha división celular conservadora. En organismos unicelulares realízase para a subsistencia da [[especie]], mentres que nos organismos pluricelulares serve para o crecemento do individuo ou para a substitución das células mortas.

A [[meiose]] é o proceso de obtención de [[gameto]]s a partir de células [[diploide]]s, dando como resultado catro células [[haploide]]s, isto é, coa metade de información que contiña a primeira. Consiste nunha sucesión de dúas divisións consecutivas; unha primeira na que se obteñen dúas células, as cales se volven dividir en dúas na segunda división, dando lugar a catro células. Pódese dicir que o proceso é similar ao ocorrido en dúas [[mitose]]s seguidas, pero hai importantes diferenzas na repartición cromosómica que se produce. O obxectivo deste tipo de reprodución celular é para conservar o número de cromosomas dunha especie, xa que, desta forma, a unión de dous gametos haploides (un [[óvulo]] e un [[espermatozoide]]) durante a [[reprodución sexual]] dá como resultado un [[cigoto]] diploide, que se dividirá por mitose ata orixinar o novo organismo. Se, pola contra, os gametos fosen diploides, ao xuntárense, o número de cromosomas duplicaríase de xeración en xeración.

== Morte celular ==
{{Artigo principal|Apoptose}}
As células, como seres vivos que son, nacen, medran, reprodúcense e morren. Todas as células están destinadas a morrer; hai dúas maneiras: unha morte natural e outra violenta causada por mor dunha [[infección]] provocada por un [[virus]]. Pola outra banda, o proceso de morte natural é sinxelo: a célula "suicídase", é dicir, dixire os seus orgánulos e estruturas e rompe en fragmentos mediante un proceso chamado [[apoptose]]. Os restos que quedan son dixeridos polas células que se atopan ao seu carón. Esta morte sucede cando as células son innecesarias para o organismo.

=== Cancro ===
{{Artigo principal|Cancro}}
O [[cancro]] é o resultado da división incontrolada dunha célula, invadindo o espazo ocupado por tecidos que se atopan, normalmente, preto dela. Esta célula posúe un dano nalgunha cadea do seu [[ácido desoxirribonucleico|ADN]] (normalmente unha [[mutación]]) sen [[reparación do ADN|reparación]] posible, polo que ese erro se transmite ás células fillas que produce ao dividirse. Isto pode ser transferido por parte dos proxenitores, sendo máis común a aparición espontánea (ou sexa, sen herdanza parental).

== Orixe das células ==
{{Artigo principal|Abioxénese}}
Existen tres hipóteses principais sobre a orixe das pequenas moléculas que puideron cobrar vida nunha Terra primitiva. Unha é que viñeron dos [[meteorito]]s ([[meteorito Murchison]]). Outra é que se crearon nos [[Fonte hidrotermal|chemineas hidrotermais]] mariñas profundas. A terceira é que foron sintetizadas por un [[lóstrego]] nunha [[atmosfera terrestre|atmosfera]] reducida ([[experimento de Miller e Urey]]), aínda que non é seguro que a Terra tivese unha atmosfera. Non hai datos experimentais que demostren como eran as primeiras formas con replicación propia. Suponse que o [[ácido ribonucleico|ARN]] é a primeira molécula con replicación propia, dado que é capaz de almacenar información xenética e mais canalizar [[Reacción química|reaccións químicas]] ([[hipótese do mundo de ARN]]). Pero outras entidades, tales como a [[arxila]] ou o [[ácido nucleico peptídico]], puideron preceder ao ARN con replicación propia<ref name=OrgelLE>{{Cita publicación periódica|título=The origin of life--a review of facts and speculations|autor=Orgel LE|revista=Trends Biochem Sci|ano=1998|volume=23|páxinas=491–5|pmid=9868373}}</ref>.

As células afloraron, como mínimo, hai 3.000 ou 3.300 millóns de anos. Un carácter importante das células é a súa membrana plasmática, composta por unha dobre capa de [[lípido]]s. As primeiras membranas foron, probablemente, máis sinxelas e permeables que as actuais, cunha soa cadea de ácido graxo por lípido. Coñécese que os lípidos crean espontaneamente unha vesícula de dobre capa na auga, e puideron preceder ao ARN. Non obstante, as primeiras membranas celulares puideron ser producidas por ARN catalítico, ou incluso precisar de proteínas estruturais antes de poder formarse como tales<ref>{{Cita publicación periódica|autor=Griffiths G|título=Cell evolution and the problem of membrane topology|revista=Nature reviews. Molecular cell biology|volume=8|páxinas=1018–24|ano=2007|pmid=17971839|doi=10.1038/nrm2287}}</ref>.

=== Orixe das células eucariotas ===
{{Artigo principal|Eucarioxénese}}
Semella que as células eucariotas evolucionaron a partir dunha [[Simbiose|comunidade simbiótica]] de células procariotas. Hai unha certeza case absoluta de que os orgánulos de produción que conteñen ADN, como as [[mitocondria]]s e os [[cloroplasto]]s, son os restos, respectivamente, de [[proteobacteria]]s e [[cianobacteria]]s simbióticas que [[Respiración|respiraban]] osíxeno, onde os restos da célula parecen derivar dunha célula procariota [[archaea]]<ref name="Teoría endosimbiótica" />.

Aínda hai un debate considerable sobre se os orgánulos como o [[hidroxenosoma]] precederon á orixe das [[mitocondria]]s ou viceversa<ref>Véxase a [[hipótese do hidróxeno]] sobre a orixe de células eucarióticas.</ref>

O sexo, como unha coreografía estereotipada da meiose e fecundación que persiste en case que todas as eucariotas existentes, puido xogar un papel na transición de procariotas a eucariotas. Unha teoría de "orixe do sexo como vacinación" suxire que o xenoma eucariota poida estar unido a xenomas parasitos de procariotas en numerosas roldas de [[transferencia lateral de xenes|transferencias de xenes laterais]]. O sexo como fecundación xurdiu cando un [[hóspede]] infectado comezou a intercambiar xenomas nucleares que contiñan simbiontes coevolucionados transmitidos verticalmente que transportaron a protección contra a infección horizontal de simbiontes máis virulentos<ref name="sterrer">{{Cita publicación periódica|autor=Sterrer W.|título=On the origin of sex as vaccination|revista=Journal of Theoretical Biology|volume=216|páxina=387-396|ano=2002|pmid=12151256|doi=10.1006/jtbi.2002.3008}}</ref>.

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
* {{Cita libro|autor=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|título=Molecular Biology of the Cell|edición=4ª ed|editor=Garland|ano=2002|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=mboc4.TOC&depth=2|id=ISBN 0-8153-3218-1}}
* {{Cita libro|autor=Lodish H, Berk A, Matsudaira P, Kaiser CA, Krieger M, Scott MP, Zipurksy SL, Darnell J|título=Molecular Cell Biology|edición=5ª ed|editor=WH Freeman: New York, NY|ano=2004|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=mcb.TOC|id=ISBN 978-0-7167-4366-8}}
* {{Cita libro|autor=Cooper GM|título=The cell: a molecular approach|edición=2ª ed.|editor=ASM Press|localización=Washington, D.C|ano=2000||url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=cooper.TOC&depth=2|id=ISBN 0-87893-102-3}}
* {{Cita libro|autor=Gall JG, McIntosh JR|título=Landmark Papers in Cell Biology|editor=Bethesda, MD and Cold Spring Harbor|ano=2001|url=http://cellimages.ascb.org/cdm4/browse.php?CISOROOT=/p4041coll11|localización=NY: The American Society for Cell Biology and Cold Spring Harbor Laboratory Press|data-acceso=03 de xaneiro de 2022|data-arquivo=02 de decembro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091202210521/http://cellimages.ascb.org/cdm4/browse.php?CISOROOT=%2Fp4041coll11|url-morta=yes}} Comentarios e ligazóns ás investigacións orixinais publicadas na libraría ASCB de imaxes e vídeos.

=== Outros artigos ===
* [[Bioloxía celular]]
* [[Célula animal]]
* [[Célula vexetal]]
* [[Célula fotoeléctrica]]
* [[neurona|Célula nerviosa]]
* [[Célula nai]]
* [[Célula solar]]

=== Ligazóns externas ===
* [http://centros.edu.xunta.es/iesoteropedrayo.ourense/dptos/bio/web_bio_nova/Presentacions.htm Presentacións didácticas sobre a célula]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} na páxina web do Departamento de Bioloxía e Xeoloxía do [[IES Otero Pedrayo]] ([[Ourense]]).
* [http://webs.uvigo.es/mmegias/5-celulas/1-introduccion.php Introdución á célula] no ''Atlas de Histología Vegetal y Animal'' da Facultade de Bioloxía da [[Universidade de Vigo]] {{Es}}.
* [https://web.archive.org/web/20090223054341/http://www.ixedu.com/es/celula/Introduccion.html Animacións gráficos e outros materiais didácticos] {{Es}}.
* [http://vcell.ndsu.nodak.edu/animations/ Animacións educativas de células virtuais] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180810114233/http://vcell.ndsu.nodak.edu/animations/ |date=10 de agosto de 2018 }} {{En}}.

{{Orgánulos}}
{{Materia}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Artigos destacados]]
[[Categoría:Célula| ]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]]