Ver o código fonte de "Ateísmo"

{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=Filosofía}}
[[Ficheiro:Atheismsymbol endorsed by AAI.svg|miniatura|Símbolo deseñado pola [[Alianza Atea Internacional]] en 2007.]]
[[Ficheiro:Dawkins at UT Austin.jpg|miniatura|[[Richard Dawkins]], importante impulsor do ateísmo.]]
O '''ateísmo''' é o rexeitamento á [[crenza]] na existencia dunha ou máis [[deidade]]s.<ref name="eb2011-atheism"/><ref name="encyc-philosophy"/> En sentido estrito, é a postura expresa na que non existe ningún deus.<ref name="RoweRoutledge"/><ref name="encyc-unbelief-def-issues"/><ref name="oxdicphil"/> Nun sentido máis amplo, é a ausencia de crenza en que exista algunha deidade.<ref name="encyc-unbelief-def-issues"/><ref name="oxdicphil"/><ref name="religioustolerance"/><ref>{{cita enciclopedia |url=http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/atheism |encyclopedia=Oxford Dictionaries |título=Atheism |editorial=Oxford University Press |data-acceso=21 de novembro de 2013 |data-arquivo=11 de setembro de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160911080901/http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/atheism |url-morta=yes }}</ref> Oponse o [[Teísmo (filosofía)|teísmo]],<ref name="reldef"/><ref name="OED-theism" /> que na súa forma máis xeral é a crenza na [[Existencia de deus|existencia de polo menos unha deidade]].<ref name="OED-theism">{{Cita libro |título=Oxford English Dictionary |edición=2nd |ano=1989 |cita=A crenza nunha deidade, ou deidades, en contraposición ao ateísmo}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/theism |título=Merriam-Webster Online Dictionary |cita=...a crenza na existencia dun deus ou deuses... |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110514194441/http://www.merriam-webster.com/dictionary/theism |dataarquivo=14 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref><ref>{{Cita web|autor=Smart, J. J. C. |título= "Atheism and Agnosticism" |editor= The Stanford Encyclopedia of Philosophy |data= (Spring 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.) |url = http://plato.stanford.edu/archives/spr2013/entries/atheism-agnosticism/ }}</ref>

O termo ''ateo'' provén etimoloxicamente do latín ''athĕus'' e este do grego {{lang|grc|[[:wikt:ἄθεος|ἄθεος]]}}, que significa 'sen deus(es)' e foi empregado de forma pexorativa para referirse a quen rexeitaba aos deuses adorados pola súa sociedade.<ref name="drachmann">{{cita libro |apelidos=Drachmann |nome=A. B. |título=Atheism in Pagan Antiquity |url=http://books.google.com/?id=cguq-yNii_QC&dq=Atheism+in+Pagan+Antiquity&printsec=frontcover&q= |editorial=Chicago: Ares Publishers |ano=1977 ("unha reimpresión inalterada da edición de 1922") |isbn=0-89005-201-8 |cita=Ateísmo e ateo son palabras formadas a partir de raíces gregas e con terminacións derivadas do grego. Con todo, non son gregas, a súa formación non está en consonancia coa linguaxe grega. En grego dise {{Transl |grc |atheos}} e {{Transl |grc |atheotēs}}. A estas as palabras en inglés ''ungodly'' (impío) e ''ungodliness'' (impiedade) corresponden con bastante exactitude. Exactamente da mesma maneira que impío, {{Transl |grc |atheos}} foi utilizado como unha expresión de severa censura e condena moral. Este uso é antigo, e o máis antigo que se pode rastrexar. Non é senón ata máis tarde que o atopamos empregado para referirse a un credo filosófico determinado. |idioma=inglés}}</ref> Co xurdimento e a difusión do [[librepensamento]], o [[escepticismo científico]] e o subsecuente incremento da [[crítica da relixión]], diminuíu o alcance do termo. As primeiras persoas en identificarse a si mesmas coa palabra «ateo» viviron na [[Ilustración]] durante o século {{Versaleta|xviii}}.{{sfn|Armstrong|1999}} A [[revolución francesa]], notable polo seu "ateísmo sen precedentes", presenciou o primeiro gran movemento político da historia en avogar pola supremacía da razón humana.<ref name="HancockLambert">{{Cita libro |apelido=Hancock|nome=Ralph|título=The Legacy of the French Revolution |ano=1996 |editor=Rowman and Littlefield Publishers|lugar=Lanham, Estados Unidos|isbn=978-0847678426 |páxina=22|url=https://books.google.com/books?id=uPgQy3VJ3iIC |dataacceso=30 de maio de 2015}}, [https://books.google.com/books?id=uPgQy3VJ3iIC&pg=PA22 Extracto da páxina 22]</ref>

Os argumentos a favor do ateísmo abarcan desde aspectos filosóficos a perspectivas sociais e históricas. As razóns para non crer en deidades inclúen argumentos de ausencia de [[Existencia de Deus#Argumentos empíricos|evidencia empírica]],<ref name="logical">{{cita web | url=http://www.infidels.org/library/modern/nontheism/atheism/logical.html | autor=Varios autores | título=Logical Arguments for Atheism | editorial=[[Internet Infidels]] | obra=The Secular Web Library | dataacceso=2 de outubro de 2012}}</ref><ref>{{cita web | url=http://shook.pragmatism.org/skepticismaboutthesupernatural.pdf | título=Skepticism about the Supernatural | apelido=Shook |nome=John R. | dataacceso=2 de outubro de 2012}}</ref> o [[problema do mal]], o [[argumento das revelacións inconsistentes]], o rexeitamento a conceptos [[Falseamento|infalsables]] e o [[argumento da non crenza]], entre outros.<ref name="logical"/><ref name="Drange-1996">{{cita web | nome=Theodore M. | apelido=Drange | ligazónautor=Theodore Drange | ano=1996 | url=http://www.infidels.org/library/modern/theodore_drange/aeanb.html | título=The Arguments From Evil and Nonbelief | editorial=[[Internet Infidels]] |obra=Secular Web Library | dataacceso=2 de outubro de 2012}}
</ref> Aínda que algúns ateos adoptaron filosofías [[secularismo|seculares]] (como o [[Humanismo (filosofía)|humanismo]] e o [[escepticismo]]),<ref name="honderich">Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". ''The Oxford Companion to Philosophy''. Oxford University Press. p 376. ISBN 0-19-866132-0.
</ref><ref>{{Cita libro |apelido=Fales |nome=Evan |título=Naturalism and Physicalism |postscript=,}} in {{harvnb|Martin|2006|pp=122–131}}.</ref> non existe unha ideoloxía ou conxunto de conduta único ao que todos os ateos se adhiran.<ref>{{harvnb|Baggini|2003|pp=3?4}}.</ref> Moitos deles sosteñen que o ateísmo é unha cosmovisión máis [[Navalla de Occam|parsimoniosa]] que o teísmo e que por tanto a [[carga da proba]] non recae en quen non cre na existencia de deuses, senón que é o crente quen debe xustificar o seu teísmo.<ref>{{harvnb|Stenger|2007|pp=17–18}}, citing {{cita libro|apelido=Parsons|nome=Keith M.|título=God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism|url=https://archive.org/details/godandtheburdeno0000pars|ano=1989|lugar=Amherst, Nova York|editorial=Prometheus Books|isbn=978-0-87975-551-5}}</ref>

Dado que as nocións de ''ateísmo'' varían, as estimacións precisas de cantos ateos existen no globo son unha tarefa complexa.<ref name="Martin2007">{{cita libro | apelido=Zuckerman | nome=Phil| editor=Martin, Michael T | título=The Cambridge Companion to Atheism | ano=2007 | editorial=Cambridge University Press | lugar=Cambridge, Inglaterra | isbn=978-0-521-60367-6 | ol = 22379448M | páxina=56 | url=http://books.google.com/books?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA56 | dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref> Segundo unha estimación feita en 2007, os ateos representaban o 2,3 % da poboación mundial, ademais dun 11,9 % de [[irrelixión|non relixiosos]] (ateos non incluídos).<ref name="eb2007-demographics"/> Nunha enquisa de [[WIN/GIA]] de 2012 preguntouse «Independentemente de se asiste a un lugar de culto ou non, diría vostede que é unha persoa relixiosa, non relixiosa ou un ateo convencido?». O 59 % da poboación mundial identificouse como relixiosa, un 23 % non relixiosa e un 13 % declarouse atea convencida. Os ateos están concentrados principalmente en [[Asia Oriental]], especialmente a [[República Popular da China|China]] (47 %) e o [[Xapón]] (31 %), e en [[Europa Occidental]] (cunha media do 14 %), onde sobresae [[Francia]] (29 %). En comparación co mesmo estudo realizado no 2005, en sete anos a relixiosidade diminuíu nove puntos porcentuais mentres que os ateos aumentaron tres nos países en común.<ref name="gallup2012">{{cita web |url=http://www.wingia.com/web/files/news/14/file/14.pdf |título=Religiosity and Atheism Index |autor=<!--none specified--> |editorial=[[WIN/GIA]] |data=27 de xullo de 2012 |lugar=[[Zürich]] |dataacceso=1 de outubro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131021065544/http://www.wingia.com/web/files/news/14/file/14.pdf |dataarquivo=21 de outubro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref>
== Definicións e distincións ==
[[Ficheiro:AteísmoImplícitoExplícito.svg|miniatura|Diagrama que mostra as relacións entre as definicións entre o ateísmo [[ateísmo débil|débil]]/[[ateísmo forte|forte]] e implícito/explícito.
<br/>
Os ateos explícitos positivos/fortes (na {{Color|purple|'''dereita'''}}) afirman que «ao menos existe unha deidade» é unha afirmación falsa.
<br/>
Os ateos explícitos negativos/débiles (na {{Color|blue|'''dereita'''}}) rexeitan ou rehúyen a crenza que existe algunha deidade, sen afirmar en efecto que «ao menos unha deidade existe» é falso.
<br/>
Os ateos implícitos negativos/débiles (na {{Color|blue|'''esquerda'''}}) inclúen a persoas que non cren nunha deidade, pero non rexeitaron conscientemente tal crenza: nenos pequenos, persoas que non foron expostas a ideas teístas e algúns agnósticos.

<small>Os tamaños no diagrama non indican os tamaños relativos dentro dunha poboación.</small>]]
Non existe consenso sobre cal é a mellor maneira de definir e dividir ao ''ateísmo''.<ref name="eb1911-atheism"/> Entre os aspectos en disputa atópase a pregunta a que entidades sobrenaturais se opón, se é unha afirmación ''per se'' ou só a ausencia dela e se require un rexeitamento explícito e deliberado ou non. Considerase compatible co [[agnosticismo]],<ref name="agnosticism-compatible"/><ref name="flint-agnostic-atheism"/><ref name="encyc-unbelief-compatible"/><ref name="martin-agnosticism-entails"/><ref name="barker-agnostic-atheism"/><ref name="besant-open-to-new-truth"/><ref name="holyoake-question-of-probability"/> pero tamén diferente.<ref name="eb2011-atheism-critique"/><ref name="eb2011concise-atheism"/><ref name="eb1911-atheism-sceptical"/>

O termo '''ateísmo''', na súa noción etimolóxica refírese á falta de crenza na existencia de calquera [[deus]], que é a definición máis aceptada no ámbito filosófico. Con todo, existen outras definicións máis ou menos amplas do termo, na súa maioría xurdidas da [[cultura popular]].

O termo provén do adxectivo [[lingua grega|grego]] ἄθεος ''(''transliteración'': atheos)'', que significaba ‘sen [[deus]]’ (en calquera dos deus sentidos, de non crer nun ou máis deuses ou de non veneralos debidamente); sendo ἀ- ''a'' a partícula negativa ‘non’ ou ‘sen’; e θεός (transliteración ''theós'': ‘deus’).

Dentro desta definición son ateístas tanto as persoas que negan a existencia de deuses, como as que sen creren en deus ningún, non negan a súa existencia. Porén, unha noción frecuente da palabra exclúe a estes últimos, diferenciándoos como [[agnosticismo|agnósticos]], e considerando ateísta só a quen negan explicitamente a existencia de todo deus. Moitos autodenominados agnósticos néganse a recoñecérense como ateístas.

No seu sentido filosófico máis estrito, o ateísmo inclúe aquelas persoas que declaran non creren en ningún deus determinado (como [[Brahma]] ou [[Alá]]) pero cren no [[sobrenatural]], como o [[Qi (enerxía)|Qi]] [[República Popular da China|chinés]] ou a [[astroloxía]].

É importante distinguir o ateísmo da falta de [[relixión]], xa que existen relixións que negan ou non mencionan a existencia de deus algún, e que por conseguinte, son ateas. Coma exemplo podemos citar o [[xainismo]], o [[budismo]], o [[taoísmo]] ou o [[confucianismo]]<ref name="Comte1">{{cita libro|apelidos=Comte-Sponville, André|título=El alma del ateísmo (Introducción a una espiritualidad sin Dios)|ano=2006|editor=Paidós Contextos|isbn=978-84-493-1938-9|páxinas=211}}</ref>. No entanto, no uso popular da palabra estas persoas están excluídas, xa que a cultura popular considera ás veces o ateísmo como [[Sinonimia|sinónimo]] de [[escepticismo]] [[ciencia|científico]].

A pesar do xurdimento de elementos relixiosos na conduta dos ateístas, e das comunidades ateístas, é importante resaltar que o ateísmo non é unha [[relixión]] por si mesma, senón unha postura filosófica, ideolóxica ou persoal respecto á existencia de deuses.

Como os conceptos sobre a definición do ateísmo varían, é difícil determinar cantos ateos existen no mundo actualmente con precisión. Segundo unha estimación, ao redor do 2,3% da poboación mundial descríbese coma atea, porén, o 11,9% descríbese coma non-relixiosa. De acordo con outra estimación, as taxas de persoas que se autodeclaran coma ateas son máis altas nos países occidentais, aínda que tamén varíe abondo en grao nese grupo: Estados Unidos (4%), Italia (7%), España (11%), Reino Unido (17%), Alemaña (20%) e Francia (32%). Segundo unha enquisa do 2015 do Gallup, os países coas maiores porcentaxes de ateos son: China (61%), Xapón (31%) e República Checa (30%).

Propúxose unha variedade de categorías para diferenciar as súas diferentes formas.

=== Alcance ===
Parte da ambigüidade e controversia existente en definir ''ateísmo'' xorde da dificultade de lograr un consenso na definición de palabras como ''[[deidade]]'' ou ''[[deus]]''. A pluralidade extrema de diferentes [[concepcións de deus]] e deidade levou a diferentes ideas respecto a súa aplicación. Na Antigüidade clásica, os romanos acusaron os cristiáns de ser ateos por non adorar ás súas deidades [[paganismo|pagás]]. De forma gradual e a medida que este uso diminuía, empezouse entender ao [[Teísmo (filosofía)|teísmo]] como a crenza en calquera divindade, sexa a propia ou non.{{sfn|Martin|2006}}

Con respecto ao rango dos fenómenos rexeitados, o ateísmo pode rexeitar desde a existencia das deidades, ata a existencia de calquera concepto [[espiritualidade|espiritual]], [[sobrenatural]] ou [[transcendente]], tales como aqueles do [[budismo]], [[hinduísmo]], [[xainismo]] e [[taoísmo]].<ref name="eb2011-Rejection-of-all-religious-beliefs"/>
=== Implícito vs. explícito ===
{{AP|Ateísmo implícito e explícito}}
As definicións de ''ateísmo'' varían segundo o grao de reflexión que unha persoa debe ter respecto dos deuses para ser considerada atea. Algunhas definicións inclúen á simple ausencia de crenza en que algún deus exista. Esta definición extensa incluiría aos recentemente nados e aquelas persoas que non foron expostas a ideas teístas. Xa en 1772, o [[barón de Holbach]] dixo que «Todos os nenos nacen ateos; non teñen nin idea de Deus».<ref>{{cita libro |apelido=d'Holbach |nome=P. H. T. |ligazónautor=Barón de Holbach |título=Good Sense |url=http://www.gutenberg.org/ebooks/7319 |ano=1772 |dataacceso=7 de abril de 2011}}
</ref> Similarmente, [[George H. Smith]] (1979) suxeriu que: «O home que non coñece ao teísmo é un ateo porque non cre nun deus. Esta categoría tamén incluiría ao neno que ten a capacidade conceptual para aprender os problemas implicados, pero que aínda non é consciente deles. O feito de que este neno non crea nun deus cualifícao como ateo».<ref>{{harvnb|Smith|1979|p=14}}.</ref> Smith acuñou o termo ''ateísmo implícito'' para referir a «a ausencia de crenza teísta sen un rexeitamento consciente» e ''ateísmo explícito'' para a definición máis común da incredulidade consciente. [[Ernest Nagel]] contradí a definición de Smith como simple «ausencia de teísmo», recoñecendo só o ateísmo explícito como o verdadeiro «ateísmo».<ref name="Nagel1959">
{{cita libro
|título= Basic Beliefs: The Religious Philosophies of Mankind |capítulo=Philosophical Concepts of Atheism
|nome=Ernest |apelido=Nagel |ligazónautor=Ernest Nagel
|ano=1959 |editorial=Sheridan House
|cita=Eu entendo por 'ateísmo' unha crítica e unha negación das principais afirmacións de todas as variedades de teísmo... o ateísmo non se identifica coa pura incredulidade... Por tanto, un neno que non recibiu ningunha instrución relixiosa e nunca oíu falar de Deus, non é un ateo -porque non está a negar ningunha afirmación teísta. Do mesmo xeito, no caso dun adulto que, se se retirou da fe do seu pai, sen reflexión ou debido á franca indiferenza cara a calquera asunto teolóxico, tampouco é un ateo -porque un adulto así non está a desafiar o teísmo nin profesando ningunha opinión sobre o tema. }}
<br />reprinted in ''Critiques of God'', edited by Peter A. Angeles, Prometheus Books, 1997.
</ref>
=== Positivo vs. negativo ===
Filósofos como [[Antony Flew]]<ref name="presumption">{{harvnb|Flew|1976|pp=14ff}}: «Nesta interpretación convértese nun ateo: non alguén que afirme claramente a non existencia de Deus, senón alguén que simplemente non sexa un teísta. Imos, para unha pronta referencia futura, a introducir as etiquetas 'ateo positivo' para o primeiro e 'ateo negativo' para o segundo».
</ref> e [[Michael Martin]]{{sfn|Martin|2006}} diferenciaron o [[ateísmo forte|ateísmo positivo]] (forte) co [[ateísmo débil|ateísmo negativo]] (débil). O ateísmo positivo é a afirmación consciente que os deuses non existen. O ateísmo negativo inclúe todas as outras formas do [[non teísmo]]. De acordo a esta clasificación, quenquera que non sexa teísta é un ateo negativo ou positivo. Os termos ''forte'' e ''débil'' son relativamente recentes, mentres que os termos ''positivo'' e ''negativo'' teñen unha orixe anterior e usáronse (de maneiras lixeiramente diferentes) na literatura filosófica<ref name="presumption"/> e en apoloxéticas católicas.<ref>{{cita publicación periódica |url=http://www.nd.edu/Departments/Maritain/jm3303.htm |título=On the Meaning of Contemporary Atheism |publicación=The Review of Politics |nome=Jacques |apelido=Maritain |data=xullo 1949 |volume=11 |número=3 |páxinas=267–280 |doi=10.1017/S0034670500044168 |ref=harv |apelidos= |revista= |data-acceso=07 de maio de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20051113062053/http://www.nd.edu/Departments/Maritain/jm3303.htm |dataarquivo=13 de novembro de 2005 |urlmorta=yes }}</ref> Baixo esta división do ateísmo, a maioría dos agnósticos serían ateos negativos.

Mentres que hai quen afirma, como [[Michael Martin]], que o agnosticismo implica un ateísmo negativo,<ref name="martin-agnosticism-entails"/> varios agnósticos consideran que a súa postura é distinta ao ateísmo,<ref name="Kenny2006" /><ref>{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/omar-baddar/why-im-not-an-atheist-the-case-for-agnosticism_b_3345544.html | título=Why I'm Not an Atheist: The Case for Agnosticism |data=28 de maio de 2013 |editorial=Huffington Post |dataacceso=26 de novembro de 2013}}
</ref> pois poden considerar a este último non máis xustificado que o teísmo ou que require de igual convicción.<ref name="Kenny2006">{{cita libro |nome=Anthony |apelido=Kenny |ligazónautor=Anthony Kenny |título=What I believe |url=https://archive.org/details/whatibelieve0000kenn |capítulo=Why I Am Not an Atheist |editorial=Continuum |isbn=0-8264-8971-0 |cita==A verdadeira postura por defecto non é nin o teísmo nin o ateísmo, senón o agnosticismo... unha pretensión de coñecemento ten que estar fundamentada, a ignorancia só necesita ser confesada.|ano=2006}}</ref> A declaración que o coñecemento, xa sexa a favor ou en contra, da existencia dos deuses é inalcanzable, enténdese ás veces coa implicación que o ateísmo tamén require un [[salto de fe]].<ref>{{cita novas|título=Many atheists I know would be certain of a high place in heaven|url=http://www.irishtimes.com/newspaper/opinion/2009/0725/1224251303564.html|apelido=O'Brien|nome=Breda|ligazónautor=Breda O'Brien|editorial=Irish Times|dataacceso=9 de abril de 2011|data=7 de xullo de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110520132651/http://www.irishtimes.com/newspaper/opinion/2009/0725/1224251303564.html|dataarquivo=20 de maio de 2011|deadurl=yes}}</ref><ref>
{{cita web | url=http://www.ncregister.com/blog/matthew-warner/more-faith-to-be-an-atheist-than-a-christian | título=More faith to be an atheist than a Christian | autor=Matthew Warner | data= 8 de xuño de 2012 | dataacceso=26 de novembro de 2013}}
</ref> As respostas comúns inclúen que as proposicións relixiosas non demostradas merecen tanta incredulidade como ''todas'' as proposicións sen probas<ref>{{harvnb|Baggini|2003|pp=30–34}}. «Quen afirma seriamente que deberiamos dicir 'Eu non creo nin nego que o Papa é un robot', ou 'En canto a se comer ou non este anaco de chocolate converterame nun elefante son completamente agnóstico'. Ante a ausencia de boas razóns para crer esas afirmacións extravagantes, nós adecuadamente desconfiamos delas, non nos limitamos a suspender o xuízo.»
</ref> e que a improbabilidade da existencia divina non implica que a posibilidade contraria teña a mesma probabilidade de ser certa.<ref>{{harvnb|Baggini|2003|p=22}}. «A falta dunha proba non é razón para a suspensión da crenza. Isto é porque cando temos unha falta da proba absoluta podemos ter aínda evidencia abafadora ou unha explicación que é de lonxe moi superior ás alternativas».</ref> O filósofo escocés [[J. J. C. Smart]] argumentou que «en ocasións unha persoa autenticamente atea pode describirse a si mesma, mesmo apaixonadamente, como agnóstica debido á xeneralización irracional do [[escepticismo filosófico]] que nos prohibe dicir que sabemos algo sobre calquera cousa, a excepción quizais das verdades das matemáticas e a lóxica formal».<ref name="stanford">{{cita web |url=http://plato.stanford.edu/entries/atheism-agnosticism/ |título=Atheism and Agnosticism |nome=J.C.C. |apelido=Smart |data=9 de marzo de 2004 |editorial=Stanford Encyclopedia of Philosophy | dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref> Para algúns ateos, como o filósofo [[Fernando Savater]], o agnosticismo é unha forma covarde e inconsecuente de ateísmo.<ref>[http://books.google.es/books?id=xkH7cpftlfMC&pg=PA775 ''La conciencia trágica en/de la actual filosofía española''], Eloy Bueno de la Fuente. ''Homenaje al profesor Jaime García Alvarez en su 65 aniversario: Filosofía y Teología'', Revista Agustiniana, p. 775</ref> Por conseguinte, algúns autores ateos como [[Richard Dawkins]] prefiren diferenciar ás posturas teístas, ateas e agnósticas de acordo á súa posición dentro dun [[espectro de probabilidade teísta]], é dicir, a probabilidade de verdade que cada quen asigna á afirmación «Deus existe».{{sfn|Dawkins|2006|p=50}} No persoal declárase «agnóstico na mesma medida en que o son respecto das fadas no fondo do xardín».<ref>''[[The God Delusion]]'' p.&nbsp;74</ref>
=== Definición como imposible ou transitorio ===
Anterior ao século XVIII, a existencia de Deus aceptábase tan universalmente no mundo occidental que mesmo se cuestionaba a posibilidade do ateísmo auténtico. Baixo o contexto do ''[[innatismo]] teísta'', a idea de que todas as persoas cren en Deus desde o nacemento, estaba a connotación de que os ateos simplemente eran teístas en negación.<ref>{{cita libro |apelido=Cudworth |nome=Ralph |ligazónautor=Ralph Cudworth |título=The True Intellectual System of the Universe: the first part, wherein all the reason and philosophy of atheism is confuted and its impossibility demonstrated |url=https://archive.org/details/trueintellectual00cudw |ano=1678}}
</ref>

Ademais existe a crenza de que os ateos rapidamente cren en Deus en momentos de crises, se [[conversión|converten]] [[conversión in artigo mortis|''in artigo mortis'']] (xusto antes de morrer) ou que «[[non hai ateos nas trincheiras]]».<ref>See, for example: {{Cita novas|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/features/ohair090896.htm|title=Atheist Group Moves Ahead Without O'Hair|first=Sue Anne|last=Pressley|newspaper=The Washington Post|date=8 de setembro de 1996|accessdate=22 de outubro de 2014}}</ref> Con todo, existiron contraexemplos, entre eles casos de ateos literalmente nas trincheiras.<ref>{{cita web |apelido=Lowder |nome=Jeffery Jay |ano=1997 |título=Atheism and Society |url=http://www.infidels.org/library/modern/jeff_lowder/society.html |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110522025011/http://www.infidels.org/library/modern/jeff_lowder/society.html |dataarquivo=22 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref>

Mesmo se cuestionou a necesidade da palabra ''ateísmo'':

{{cita|De feito, «ateísmo» é un termo que non debería existir. Absolutamente ninguén necesita identificarse a si mesmo como un «non-[[Astroloxía|astrólogo]]» ou «non-[[alquimista]]». Non temos palabras para as persoas que dubidan que Elvis aínda vive ou que os alieníxenas cruzaron a galaxia só para molestar granxeiros e os seus gandos. O ateísmo non é máis nada que os ruídos que as persoas sensatas manifestan na presenza de crenzas relixiosas inxustificadas.{{sfn|Harris|2006|p=[http://books.google.com/?id=ypyMZlkgHGIC&pg=PA51&dq=No+one+ever+needs+to+identify+himself+as+a+%22non-astrologer%22+or+a+%22non-alchemist&f=false 51]}}|''[[Carta a una nación cristiana]]'', [[Sam Harris]]}}

== Conceptos ==
[[Ficheiro:D'Holbach.jpg|miniatura|[[Barón de Holbach|Paul Henri Thiry, Baron d'Holbach]], un defensor do ateísmo do século XVIII.
<blockquote class="templatequote">A fonte da desdita do home é a ignorancia da natureza. A pertinacia con que se aferra a opinións cegas imbuídas na súa infancia, as que se entretexen coa súa propia existencia, o consecuente prexuízo que deforma a súa mente, que prevén a súa expansión, que o somete á escravitude da ficción, xorde para condenalo ao erro incesante.<ref>Paul Henri Thiry, Baron d'Holbach, ''System of Nature; or, the Laws of the Moral and Physical World'' (London, 1797), Vol. 1, p. 25</ref><div class="templatequotecite">&#8212;''[[Système de la Nature]]''</div>
</blockquote>]]

A clasificación máis ampla do fundamento ateo é a súa división entre ateísmo práctico e teórico.
=== Ateísmo práctico ===
{{ap|Ateísmo práctico}}
Considérase ao ateísmo práctico como unha forma de actuar na que os ateos prácticos ou [[pragmatismo|pragmáticos]] viven coma se non existisen deuses, de ser posible explicando fenómenos naturais sen necesidade de referencias divinas. Aínda que nesta postura non se nega explicitamente a existencia de ningún deus, si pode considerarse innecesaria ou inútil; para os ateos prácticos de existir algunha deidade esta non provería [[sentido da vida|sentido]] á vida nin influenciaría na vida cotiá.<ref name="Zdybicka-p19-21">{{harvnb|Zdybicka|2005|p=19-21}}.</ref><ref>{{cita libro |apelido=Gericke |nome=Jaco |enlaceautor= |título=The Hebrew Bible and Philosophy of Religion |url=https://archive.org/details/hebrewbiblephilo0000geri|dataacceso=22 de xuño de 2014 |idioma=inglés |ano=2012 |editorial=Society of Biblical Literature |ubicación= |isbn=9781589837089 |páxina=[https://archive.org/details/hebrewbiblephilo0000geri/page/352 352] |cita= }}</ref>

Unha forma de ateísmo práctico con implicacións para a [[comunidade científica]] é o [[Naturalismo (filosofía)|naturalismo metodolóxico]]: segundo o xeólogo [[Steven Schafersman]], a «tácita adopción ou suposición do naturalismo filosófico dentro do [[método científico]] con ou sen a plena aceptación ou crenza en el».<ref name="neps">{{cita web |apelido=Schafersman |nome=Steven D. |url=http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:NSuw6hjn_w0J:www.tcnj.edu/~scholars/111%2520Evolution%2520FSP/NATURALISM%2520IS%2520AN%2520ESSENTIAL%2520PART%2520OF%2520SCIENCE%2520AND%2520CRITICAL%2520INQUIRY.doc+Naturalism+is+an+Essential+Part+of+Science+and+Critical+Inquiry&hl=en&gl=ca&pid=bl&srcid=ADGEESiOoQ0c8zeA-NUM5qRN7EZqXoJs8b3hGUyuOedNRD9OheY2WLJHpdgNCsxwDJ0iJVdxIhSyytGXR-RXodM3cV8JYd6mEmBRuSQhAsvgFyIDPrw2HT3KXZTEoujo4lXsMckPLn-U&sig=AHIEtbS7vrl9TTdgC7ZY94opxblINuXYMw&pli=1 |título=Naturalism is an Essential Part of Science and Critical Inquiry |data = febreiro 1997|editorial=Conference on Naturalism, Theism and the Scientific Enterprise. Department of Philosophy, The University of Texas |dataacceso=7 de abril de 2011}} Revisado en maio de 2007
</ref>

O ateísmo pragmático pode tomar diversas formas:
* Ausencia de motivación relixiosa: a crenza en deuses non impele a acción moral, relixiosa ou calquera outro tipo de actuar.
* Exclusión activa dos problemas divinos e relixiosos da procura intelectual e acción práctica.
* Indiferenza: a ausencia de interese nos problemas divinos e relixiosos.
* Descoñecemento do concepto de deidade.<ref name="Zdybicka-p19-21"/>

=== Ateísmo teórico ===
==== Argumentos ontolóxicos ====
O ateísmo teórico explicitamente expón argumentos contra a existencia de deuses e refuta os [[Existencia de Deus#Argumentos a favor de a existencia de Deus|argumentos teístas comúns]], tales como o [[Argumento teleolóxico|argumento do deseño]] ou a [[aposta de Pascal]]. É principalmente unha ontoloxía, concretamente unha [[Fisicalismo|ontoloxía física]].

{{VT|Ateísmo agnóstico|Non cognitivismo teolóxico|Aposta de Smith}}
==== Argumentos epistemolóxicos ====
O ateísmo [[epistemolóxico]] sostén que as persoas non poden coñecer a Deus ou determinar a súa existencia. Fundaméntase no [[agnosticismo]], que toma unha variedade de formas. Na filosofía da [[inmanencia]], a divindade é unha entidade inseparable do mundo, que inclúe á mente propia, e cada [[conciencia]] individual está contida no [[Suxeito (filosofía)|suxeito]]. De acordo a esta forma de agnosticismo, a limitación na perspectiva humana prevén calquera inferencia obxectiva desde a crenza nun deus á afirmación da súa existencia independente do crente. O agnosticismo racionalista de [[Immanuel Kant]] e os pensadores da [[Ilustración]] só aceptan o coñecemento deducido a través da razón humana; esta forma de ateísmo afirma que os deuses non son identificables por medio algún, polo que a súa existencia xamais poderá chegarse a coñecer. O [[escepticismo]], baseado nas ideas de [[David Hume]], afirma que a certeza sobre calquera asunto é imposible, polo que nunca ninguén poderá saber de forma segura se un deus existe ou non. Hume, con todo, sostivo que tales conceptos [[metafísica|metafísicos]] imperceptibles deben rexeitarse como un «sofismo e unha ilusión».<ref name="hume-metaphysics"/> Existe debate respecto se o agnosticismo debese clasificarse dentro do ateísmo, xa que tamén pode considerarse como unha cosmovisión independente e fundamental.<ref name="Zdybicka-p19-21"/>

Outras formulacións ateas poden clasificarse como epistemolóxicas ou [[ontoloxía|ontolóxicas]], como o [[positivismo lóxico]] e o [[ignosticismo]], que afirma que termos elementais tales como «Deus» e frases como «Deus é todopoderoso» carecen de significado ou intelixibilidade. O [[non cognitivismo teolóxico]] sostén que a afirmación «Deus existe» non expresa unha proposición, senón unha frase sen sentido ou cognitivamente baleira. De maneira similar, existe debate se tal postura pode clasificarse como unha forma de ateísmo ou agnosticismo. Os filósofos [[Alfred Jules Ayer|A. J. Ayer]] e [[Theodore M. Drange]] rexeitan ambas as categorías, declarando que ambas as correntes aceptan que «Deus existe» é unha proposición, polo que separan ao non cognotivismo nunha categoría propia.<ref>[[Theodore Drange|Drange, Theodore M.]] (1998). [http://www.infidels.org/library/modern/theodore_drange/definition.html ''Atheism, Agnosticism, Noncognitivism'']. [[Internet Infidels]], ''Secular Web Library''. Retrieved 2007-APR-07.</ref><ref>[[Alfred Ayer|Ayer, A. J.]] (1946). ''Language, Truth and Logic''. Dover. pp. 115–116. In a footnote, Ayer attributes this view to "Professor H. H. Price".</ref>

{{VT|Ateísmo agnóstico|Non cognitivismo teolóxico}}
==== Argumentos metafísicos ====
A autora Zofia Zdybicka escribiu:

{{cita|O ateísmo [[metafísica|metafísico]] [...] inclúe a todas as doutrinas que sosteñen o monismo metafísico (a homoxeneidade da realidade). Pode ser:
a) Absoluto: un rexeitamento absoluto á existencia de Deus asociado co monismo [[Materialismo|materialista]] (en todas as súas correntes, tanto as antigas como as modernas).
b) Relativo: o rexeitamento implícito de Deus en todas as filosofías que, aínda que aceptan a existencia dun absoluto, conciben a ese absoluto carente de todas as calidades propias de Deus: transcendencia, personalidade propia e unidade. Está asociado co monismo idealista ([[panteísmo]], [[panenteísmo]], [[deísmo]]).<ref name="Zdybicka-p19-21"/>}}
{{VT|Monismo|Fisicalismo}}

[[Ficheiro:Epikouros BM 1843.jpg|miniatura|left|É que Deus quere previr o mal, pero non é capaz? Entón non é omnipotente.<br />
É capaz, pero non desexa facelo? Entón é malévolo.<br />
É capaz e desexa facelo? De onde xorde entón o mal?<br />
É que non é capaz nin desexa facelo? Entón por que chamalo Deus?{{sfn|Hume|1779}}<br />
-[[Problema do mal|Paradoxo de Epicuro]]]]

==== Argumentos lóxicos ====
O ateísmo lóxico afirma que varias das concepcións dos deuses, tales como o [[Deus persoa]]l das relixións [[Relixión abrahámica|abrahámicas]] como o [[cristianismo]], posúen calidades loxicamente inconsistentes entre si. Tal ateísmo presenta argumentos dedutivos contra a [[existencia de Deus]], que sinalan a incompatibilidade entre os atributos divinos, tales como perfección, [[Deidade creadora|creador do mundo]], [[inmutabilidade]], [[omnisciencia]], [[omnipresenza]], [[omnipotencia]], [[omnibenevolencia]], [[transcendencia]], personalidade, [[sobrenatural]], [[xustiza|xusto]] e [[misericordia|misericordioso]].<ref name="logical"/>

O ateísmo [[teodicea|teodiceo]] afirma que o mundo como o coñecemos non pode reconciliarse coas calidades comunmente atribuídas a Deus ou os deuses polos teólogos. Argumentan que a existencia dunha [[deidade]] [[omnisciencia|omnisciente]], [[omnipresente]], [[omnipotencia|omnipotente]] e [[omnibenevolencia|omnibenevolente]] non é compatible cun mundo no que existe o [[Mal (filosofía)|mal]] e o [[sufrimento]] ([[argumento do mal]]), e no que o amor divino está oculto a tantas persoas ([[Argumento da non crenza|argumento do ocultamento divino]]).<ref name="Drange-1996"/>

Un argumento similar ao do mal atribúeselle a [[Siddhartha Gautama]] (véxase ''[[duḥkha]]''),<ref>V.A. Gunasekara,{{cita web |url=http://www.buddhistinformation.com/buddhist_attitude_to_god.htm |título=The Buddhist Attitude to God |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080102053643/http://www.buddhistinformation.com/buddhist_attitude_to_god.htm |dataarquivo=2 de xaneiro de 2008}} In the Bhuridatta Jataka, "The Buddha argues that the three most commonly given attributes of God, viz. omnipotence, omniscience and benevolence towards humanity cannot all be mutually compatible with the existential fact of dukkha."
</ref> sabio de cuxas ensinos se fundou o [[budismo]].<ref>{{cita web|apelido = Boeree|nome = George | ligazónautor = C. George Boeree |título=An Introduction to Buddhism
|editorial=Shippensburg University|url=http://webspace.ship.edu/cgboer/buddhaintro.html|dataacceso=10 de setembro de 2011}}</ref>

{{VT|Existencia de Deus#Argumentos en contra da existencia de Deus}}
=== Redución da relixión ===
O filósofo [[Ludwig Feuerbach]]<ref>Feuerbach, Ludwig (1841) ''[[The Essence of Christianity]]''</ref> e o pai da psicanálise [[Sigmund Freud]] argumentaron que Deus e outras crenzas relixiosas [[Redución (filosofía)|non son máis que]] invencións humanas creadas para satisfacer variados desexos ou necesidades psicolóxicas e emocionais. Esta postura é compartida por moitos [[budismo|budistas]].<ref>Walpola Rahula, ''What the Buddha Taught.'' Grove Press, 1974. Páxinas 51–52.</ref>

[[Karl Marx]] e [[Friedrich Engels]], influenciados por Feuerbach, argüíron que estas crenzas cumpren funcións sociais utilizadas por quen está no poder para oprimir á clase traballadora. De acordo con [[Mikhail Bakunin]], «a idea de Deus implica a abdicación da razón e da xustiza humana; é a negación máis decisiva da liberdade humana, e leva necesariamente á escravitude dos homes, tanto na teoría como na práctica». Bakunin investiu o soado aforismo de [[Voltaire]] «Se Deus non existise, sería necesario inventalo», escribindo en resposta: «se deus existise realmente, habería que facelo desaparecer».<ref>[[Mikhail Bakunin|Bakunin, Mijail]] (2008), [http://books.google.es/books?id=Qlp5fW4pJP8C&printsec=frontcover&dq=Bakunin+Dios+y+el+Estado&hl=es&sa=X&ei=ZdO7U73YCayr0gXZ5ICgBg&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=Dios%20desaparecer&f=false ''Dios y el Estado''], Madrid: El Viejo Topo; traduc. [[Diego Abad de Santillán]], <small>ISBN 84-96831-91-4</small>, pp. 120 e 124.</ref>

{{VT|Orixe das relixións|Psicoloxía evolucionista da relixión|Psicoloxía da relixión}}
=== Ateísmo nas relixións ===
O ateísmo é aceptable dentro dalgúns sistemas de crenzas relixiosas e espirituais, como o [[hinduísmo]], o [[xainismo]], o [[budismo]], o [[sinteísmo]] e o [[Movemento raeliano|raelismo]],<ref>{{cita libro|título=Intelligent Design|url=http://www.rael.org/request.php?1|ano=2005|autor=The Raelian Foundation|páxina=312|dataacceso=21 de maio de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140707122732/http://www.rael.org/request.php?1|dataarquivo=07 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> os [[Novos movementos relixiosos|movementos]] [[Neopaganismo|neopagáns]],<ref name="Neopaganism">{{Cita libro |editor1-last=Claydon |editor1-first=David |editor2-last=Harper |editor2-first=Anne C. |editor3-last=Morehead |editor3-first=John W. |display-editors=1 |last1=Johnson |first1=Philip |last2=Clifford |first2=Ross |last3=Lewis |first3=Mark |last4=Madsen |first4=Ole Skjerbaek |last5=Morehead |first5=John W. |last6=Mulholland |first6=Ken |last7=Payne |first7=Simeon |last8=Riecke |first8=Christina |last9=Smulo |first9=John |display-authors=1 |date=2005
|title=Religious and Non-Religious Spirituality in the Western World ("New Age") |work=A New Vision, A New Heart, A Renewed Call |volume=2 |publisher=William Carey Library |isbn=978-0-87808-364-0 |page=194
|url=http://books.google.com/?id=RfGhUW8RdUIC&pg=PA194&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false |quote=Although Neo-Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices&nbsp;... Some are atheists, others are polytheists (several gods exist), some are pantheists (all is God) and others are panentheists (all is in God).}}</ref> como o [[wicca]],<ref name="Wicca">{{cita libro|apelido=Matthews|nome=Carol S.|url=http://books.google.com/?id=stQQJlV9FT8C&pg=PA115&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|título=New Religions|editorial=Chelsea House Publishers|cita=Non hai unha cosmovisión única que todos os neopagáns ou wiccanos adhiran. Unha fonte de información en liña indica que dependendo de como sexa definido o termo Deus, os neopaganos poderían ser clasificados como monoteístas, diteístas (dous deuses), politeístas, panteístas, ou ateos.|ano=2009|isbn=978-0-7910-8096-2}}
</ref> e as [[relixións non teístas]]. As escolas [[Ástika e nástika|āstikas]] do hinduísmo sosteñen que o ateísmo é un camiño válido cara á ''[[Moksha (hinduismo)|moksha]]'', pero extremadamente dificultoso, xa que os ateos non poden esperar ningunha axuda da [[deidades hindú|divina providencia]] na súa viaxe.<ref>{{cita libro | apelido = Chakravarti| nome = Sitansu| título = Hinduism, a way of life| editorial = Motilal Banarsidass Publ.| ano = 1991| páxina = 65| url = http://books.google.com/books?id=J_-rASTgw8wC&pg=PA71&hl=en#v=onepage&q=atheist&f=false| isbn = 978-81-208-0899-7|cita = For the thoroughgoing atheist, the path is extremely difficult, if not lonely, for he can not develop any relationship of love with God, nor can he expect any divine help on the long and arduous journey. |dataacceso=15 de xullo de 2014}}
</ref> O xainismo cre que o universo é eterno e non ten necesidade dun creador, con todo venérase aos [[tirthankara]]s, que poden transcender o tempo e o espazo<ref name="devdutt">{{cita web  | apelido =Pattanaik  | nome =Devdutt  | título =63 worthy beings  | editorial =Mid-day  | data =18 de agosto de 2009  | url =http://www.mid-day.com/specials/2009/aug/180809-Vardhamana-Mahavir-Jainism-Devlok-Play-24th-Tirthankara.htm  | dataacceso =15 de xullo de 2014  | data-arquivo =27 de setembro de 2012  | url-arquivo =https://web.archive.org/web/20120927173952/http://www.mid-day.com/specials/2009/aug/180809-Vardhamana-Mahavir-Jainism-Devlok-Play-24th-Tirthankara.htm  | url-morta =unfit  }}</ref> e teñen maior poder que o deus [[Indra]].<ref>{{cita libro | apelido =Muni Nagraj | nome = | editor = | título =Āgama and Tripiṭaka: A Comparative Study : a Critical Study of the Jaina and the Buddhist Canonical Literature, Volume 1| editorial =Today & Tomorrow's Printers and Publishers| ubicación = | isbn =978-81-7022-730-4 | oclc = |páxina=203}}
</ref> O [[Budismo ateo|budismo secular]] non defende a crenza en deuses. O budismo temperán era ateo, pois o camiño de [[Siddhartha Gautama|Buda Gautama]] non supón deuses. [[Concepto de deus no budismo|Concepcións posteriores]] do budismo consideran ao propio Buda unha divindade, o que suxire que os seus seguidores poden obter a divindade, e reverencian aos [[bodhisattva]]s<ref>{{cita libro |url=http://books.google.com.vc/books?id=Jb0rCQD9NcoC&printsec=frontcover#v=onepage&q=atheism&f=false |apelido=Kedar |nome=Nath Tiwari |ano=1997 |título=Comparative Religion |editorial=[[Motilal Banarsidass]] |isbn=81-208-0293-4 |páxina=50}}
</ref> e o [[Siddhartha Gautama|Buda eterno]].

{{VT|Relixións non teístas}}
== Filosofías ateas ==
[[Ficheiro:Jean-Paul_Sartre_FP.JPG|miniatura|200px|[[Jean-Paul Sartre]] (1905-1980), filósofo e literato francés.]]
O ateísmo [[Axioloxía|axiolóxico]] ou construtivista rexeita a existencia de deuses en favor dun «absoluto máis elevado», tales como a [[humanidade]]. Esta forma de ateísmo favorece ao home como a fonte absoluta da ética e os valores, e permite aos individuos resolver os seus problemas morais sen recorrer a seres sobrenaturais. [[Karl Marx]] e [[Sigmund Freud]] usaron este razoamento para comunicar mensaxes de liberación, desenvolvemento pleno e felicidade liberada.<ref name="Zdybicka-p19-21"/> Unha das críticas ao ateísmo máis comúns foi a idea contraria, que negar a existencia dun deus conduce ao [[relativismo moral]], o que deixaría ao ateo sen fundamento moral ou ético<ref name="misconceptions">{{cita web |url=http://articles.exchristian.net/2006/12/common-misconceptions-about-atheists.html |título=Common Misconceptions About Atheists and Atheism |apelido=Gleeson |nome=David |data=10 de agosto de 2006 | dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref> e volvería o súa [[Sentido da vida|vida en absurda]] e miserable.<ref>{{harvnb|Smith|1979|p=275}} «Quizais a crítica máis común contra ao ateísmo é a afirmación que este leva inevitablemente á [[bancarrota moral]]».</ref> [[Blaise Pascal]] argüíu esta postura no seu ''[[Pensées]].''<ref>[[Blaise Pascal|Pascal, Blaise]] (1669). ''[[Pensées]]'', II: ''The Misery of Man Without God''.</ref>

[[Jean-Paul Sartre]] identificouse a si mesmo como «[[existencialismo ateo|existencialista ateo]]»,{{sfn|Sartre|2006|p=28}}{{sfn|Sartre|2004|p=127}} menos preocupado en negar a existencia de Deus que en demostrar que «é necesario que o home se atope a si mesmo e convénzase de que nada pode salvalo de si mesmo, así sexa unha proba valedoira da existencia de Deus».{{sfn|Sartre|2006|p=69}}{{sfn|Sartre|2001|p=45}} Para Sartre, este ateísmo «declara que se Deus non existe, hai polo menos un ser no que a existencia precede á esencia, un ser que existe antes de poder ser definido por ningún concepto, e que este ser é o home ou, como di [[Martin Heidegger|Heidegger]], a realidade humana».{{sfn|Sartre|2006|p=28}}{{sfn|Sartre|2004|p=127}} A consecuencia práctica deste ateísmo foi descrita por Sartre como a inexistencia de mandatos ''a priori'' ou valores absolutos que poidan ser invocados para gobernar a conduta humana, e que os humanos están «condenados» a inventalos por si mesmos, o que fai ao home absolutamente «responsable de todo o que fai».{{sfn|Sartre|2001|p=32}}

{{VT|Existencialismo ateo|Humanismo secular}}
== Ateísmo, relixión e moral ==
{{AP|Ateísmo e relixión}}

=== Crenzas e comportamentos sociais ===
O sociólogo [[Phil Zuckerman]] analizou en 2009 os estudos sociolóxicos existentes sobre a irrelixiosidade e concluíu que o benestar social está correlacionado positivamente coa [[irrelixión]]. Descubriu que hai unha menor taxa de ateísmo e irrelixiosidade en nacións pobres e menos desenvolvidas (especialmente en África e Suramérica) que nas democracias ricas e industrializadas.<ref>{{cita libro |autor=Norris, Pippa and Ronald Inglehart |ano=2004 |título=Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide |url=https://archive.org/details/sacredsecularrel0000norr |editorial=Cambridge University Press}}
</ref><ref>
{{cita libro |autor=Bruce, Steve |ano=2003 |título=Religion and Politics location=Cambridge, UK}}
</ref> Os seus descubrimentos en relación ao ateísmo nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] foi que, comparados cos seus compatriotas relixiosos, «as persoas ateas e irrelixiosas» son menos [[nacionalistas]], [[prexuízo|prexuiciosas]], [[Antisemitismo|antisemitas]], [[Racismo|racistas]], [[dogma|dogmáticas]], [[Etnocentrismo|etnocéntricas]], [[pechada de mente|pechadas de mente]] e [[autoritarismo|autoritarias]], e nos estados coas maiores porcentaxes de ateos, a taxa de asasinatos está baixo á media; pola contra, nos estados máis relixiosos, esta é superior á media.<ref name="Zuckerman">{{Cita publicación periódica | first1=Phil | last1=Zuckerman | year=2009 | title=Atheism, Secularity, and Well-Being: How the Findings of Social Science Counter Negative Stereotypes and Assumptions | url=http://pitweb.pitzer.edu/academics/wp-content/uploads/sites/38/2014/12/FAC-Zuckerman-Sociology-Compass.pdf | journal=Sociology Compass | volume=3 | issue=6 | pages=949–971 | doi=10.1111/j.1751-9020.2009.00247.x | ref=harv | apelidos= | data= | revista= | data-acceso=26 de maio de 2017 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150608173754/http://pitweb.pitzer.edu/academics/wp-content/uploads/sites/38/2014/12/FAC-Zuckerman-Sociology-Compass.pdf | dataarquivo=08 de xuño de 2015 | urlmorta=yes }}</ref><ref name="Guardian">
{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2010/sep/12/pope-benedict-atheism-secularism |title=Societies without God are more benevolent |publisher=[[The Guardian]] |date=2 de setembro de 2010 |accessdate=21 de novembro de 2013}}</ref>

=== Ateísmo e irrelixión ===
[[Ficheiro:Lightmatter buddha3.jpg|miniatura|left|upright|O [[budismo]] é descrito ás veces como [[Relixións non teístas|non teísta]] debido a [[Concepto de deus no budismo|a súa ausencia]] dunha [[deidade creadora]], pero esa pode ser unha opinión demasiado simplista.<ref>{{cita web|url=http://www.alanwallace.org/is%20Buddhism%20Really%20Nontheistic_.pdf|autor=Wallace, B. Alan Ph.D.|título=Is Buddhism Really Non-Theistic?|series=National Conference of the American Academy of Religion lectures|localización=Boston, MA|data=November 1999|dataacceso=22 de xullo de 2014|páxina=8|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160304060920/http://www.alanwallace.org/Is%20Buddhism%20Really%20Nontheistic_.pdf|dataarquivo=04 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}"Thus, in lixeiro of the theoretical progression from the bhavaºga to the tath?gatagarbha to the primordial wisdom of the absolute space of reality, Buddhism is not so simply non-theistic as it may appear at first glance."</ref>]]
Asúmese a miúdo que as persoas que se autoidentifican como ateas son irrelixiosas, pero de feito algunhas seitas das relixións principais rexeitan a existencia dunha deidade persoal e [[deidade creadora|creadora]].<ref name="winston2">{{cita libro |apelido=Winston |nome=Robert (Ed.) |título=Human |editorial=New York: DK Publishing, Inc |ano=2004 |isbn=0-7566-1901-7 |páxina=299 |cita=A incredulidade existiu durante séculos. Por exemplo, o budismo e o xainismo foron chamados relixións ateas porque non avogan pola crenza nos deuses.}}</ref> Nos anos recentes, certas denominacións relixiosas acumularon un número crecente de seguidores abertamente ateos, tales como o xudaísmo [[Ateísmo xudeu|ateo]] e [[Xudaísmo humanista|humanista]]<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/subdivisions/humanistic.shtml |título=Humanistic Judaism |data=20 de xullo de 2006 |editorial=BBC |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110416143510/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/subdivisions/humanistic.shtml |dataarquivo=16 de abril de 2011 |deadurl=yes }}</ref><ref>
{{cita publicación periódica|apelido=Levin |nome=S. |data=maio 1995 |título=[[Jewish Atheism]] |publicación=New Humanist |volume=110 |número=2 |páxinas=13–15 |ref=harv}}
</ref> e o [[ateísmo cristián]].<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/atheism/types/christianatheism.shtml |título=Christian Atheism |data=17 de maio de 2006 |editorial=BBC | dataacceso=9 de abril de 2011}}
</ref><ref>{{cita libro |apelido=Altizer |nome=Thomas J. J. |ligazónautor=Thomas J. J. Altizer |título=The Gospel of Christian Atheism |url=http://www.religion-online.org/showbook.asp?title=523 |ano=1967 |editorial=London: Collins |páxinas=102–103 |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060929171840/http://www.religion-online.org/showbook.asp?title=523 |dataarquivo=29 de setembro de 2006 |urlmorta=yes }}</ref><ref>
{{cita publicación periódica|apelido=Lyas |nome=Colin |data=xaneiro 1970 |título=On the Coherence of Christian Atheism |publicación=Philosophy: the Journal of the Royal Institute of Philosophy |volume=45 |número=171 |páxinas=1–19 |ref=harv | doi=10.1017/S0031819100009578}}
</ref>

O sentido estrito do ateísmo positivo non leva ningunha crenza particular á parte de afirmar a inexistencia dos deuses; deste xeito, os ateos poden albergar calquera número de crenzas espirituais. Pola mesma razón, os ateos poden soster unha ampla variedade de crenzas éticas, que van desde o [[universalismo moral]] do [[Humanismo (filosofía)|humanismo]], que afirma que un mesmo código moral debese aplicarse consistentemente a todos os humanos, ata o [[nihilismo moral]], que sostén que a moralidade carece de sentido.<ref>{{harvnb|Smith|1979|pp=21–22}}</ref>

Filósofos como [[Slavoj Žižek]],<ref>Slavoj Žižek: Less Than Nothing (2012)</ref> [[Alain de Botton]],<ref>Alain de Botton: [[Religion for Atheists]] (2012)</ref> [[Alexander Bard]] e [[Jan Söderqvist]]<ref>Alexander Bard and Jan Söderqvist: The Global Empire (2012)</ref> defenderon que os ateos deben recuperar a relixión como un acto de resistencia contra o teísmo e non permitir que a relixión sexa precisamente un inxusto monopolio dos teístas.

=== Mandamentos divinos e ética ===
De acordo ao [[dilema de Eutifrón]] de [[Platón]], o papel dos deuses en diferenciar o bo do malvado é innecesario ou arbitrario. O [[Teoría do mandamento divino|argumento de que a moral debe provir de Deus]] e que non pode existir sen un sabio creador, usouse persistentemente no debate político, mais non no ámbito filosófico.<ref>{{harvnb|Smith|1979|p=275}}. «Entre os moitos mitos asociados coa relixión, ningún é tan difundido, ou con efectos máis desastrosos, que o mito que os valores morais non poden divorciarse da crenza dun deus». In [[Dostoevsky]]'s ''[[Bratia Karamazovy|The Brothers Karamazov]]'' (Book Eleven: ''Brother Ivan Fyodorovich'', Chapter 4) existe o famoso argumento de que "se non hai Deus, todo está permitido.'': "'Pero, que será entón dos homes? Pregunteille, 'sen Deus e a vida inmortal? Todas as cousas son lícitas entón, poden facer o que lles gusta?'"''
</ref><ref name="Kant CPR A811">For [[Immanuel Kant|Kant]], the presupposition of God, soul, and freedom was a practical concern, for "Morality, by itself, constitutes a system, but happiness does not, unless it is distributed in exact proportion to morality. This, however, is possible in an intelligible world only under a wise author and ruler. Reason compels us to admit such a ruler, together with life in such a world, which we must consider as future life, or else all moral laws are to be considered as idle dreams&nbsp;..." (''Critique of Pure Reason'', A811).</ref> Consideráronse principios morais tales como «Matar é malo» como [[lei divina|leis divinas]] que requiren un lexislador e xuíz divino. Con todo, moitos ateos argumentan que tratar lexislativamente á moralidade constitúe unha [[falsa analoxía]] e que esta non depende dun lexislador da mesma maneira que as leis o fan.<ref>{{harvnb|Baggini|2003|p=38}}
</ref> [[Friedrich Nietzsche]] defendeu a existencia dunha moral independente das crenzas teístas e afirmou que a moral baseada en Deus «posúe verdade só se Deus é verdadeiro: mantense ou esborrallase xunto á crenza en Deus».<ref name="Fortin & Benestad">{{cita libro|url = http://books.google.com/?id=19ccmx1W58IC&pg=PA16|título =Human Rights, Virtue, and the Common Good|editorial = [[Rowman & Littlefield]]|cita=That problem was brought home to us with dazzling clarity by Nietzsche, who had reflected more deeply than any of his contemporaries on the implications of godlessness and come to the conclusion that a fatal contradiction lay at the heart of modern theological enterprise: it thought that Christian morality, which it wished to preserve, was independent of Christian dogma, which it rejected. This, in Nietzsche's mind, was an absurdity. It amounted to nothing less than dismissing the architect while trying to keep the building or getting rid of the lawgiver while claiming the protection of the law. | dataacceso=9 de abril de 2011|isbn = 978-0-8476-8279-9|ano = 1996}}
</ref><ref name="Craig & Moreland">
{{cita libro|url = http://books.google.com/?id=g8bHRrVu3SsC&pg=PA392|título =The Blackwell Companion to Natural Theology|editorial = [[Wiley-Blackwell]]|cita=Morality "has truth only if God is truth–it stands or falls with faith in God" (Nietzsche 1968, p. 70). The moral argument for the existence of God essentially takes Nietzsche's assertion as one of its premises: if there is no God, then "there are altogether no moral facts". | dataacceso=9 de abril de 2011|isbn = 978-1-4051-7657-6|data = 11 de maio de 2009}}
</ref><ref name="Miller">
{{cita libro|url = http://books.google.com/?id=VgMB9-tMSMoC&pg=PA85|título =Victorian Subjects|editorial = [[Duke University Press]]|cita=Like other mid-nineteenth-century writers, George Eliot was not fully aware of the implications of her humanism, and, as Nietzsche saw, attempted the difficult task of upholding the Christian morality of altruism without faith in the Christian God.| dataacceso=9 de abril de 2011|isbn = 978-0-8223-1110-2|ano = 1991}}</ref>

Existen [[ética normativa|sistemas éticos normativos]] que non requiren de principios ou mandamentos dados por unha deidade. Entre eles están a [[ética das virtudes]], o [[contrato social]], a [[ética kantiana]], o [[utilitarismo]] e o [[obxectivismo]]. [[Sam Harris]] propuxo que a prescrición moral (procura de regras éticas) non é un asunto exclusivo da filosofía, senón que tamén pode ser abordada significativamente pola [[ciencia da moral]]. Con todo, como calquera corpo científico esta debe responder á crítica encarnada pola [[falacia naturista]].<ref>{{cita libro |título=Principia Ethica |url=http://fair-use.org/g-e-moore/principia-ethica/s.13 |ano=1903 |nome=G. E. |apelido=Moore |ligazónautor=G. E. Moore |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110514054112/http://fair-use.org/g-e-moore/principia-ethica/s.13 |dataarquivo=14 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref>

Os filósofos [[Susan Neiman]]<ref>{{cita vídeo |people=[[Susan Neiman]] |title=Beyond Belief Session 6 |medium=Conference |publisher=The Science Network |location=[[Salk Institute]], La Jolla, CA |data=6 de novembro de 2006}}
</ref> e [[Julian Baggini]],<ref>{{harvnb|Baggini|2003|p=40}}</ref> entre outros, sosteñen que comportarse eticamente unicamente debido a un mandato divino non é unha conduta ética auténtica, senón soamente unha obediencia cega. Baggini argúe que o ateísmo é un fundamento superior para a ética e afirma que é necesario un marco moral externo a imperativos relixiosos para avaliar a moralidade dos imperativos ''per se'': ser capaz de discernir, por exemplo, que «Debes roubar» é inmoral incluso cando a relixión propia o ordena; e sostén que os ateos, por tanto, teñen a vantaxe de estar máis inclinados a realizar tales cuestionamentos éticos que os relixiosos.<ref>{{harvnb|Baggini|2003|p=43}}</ref>

O [[Filosofía política|filósofo político]] contemporáneo inglés [[Martin Cohen (filósofo)|Martin Cohen]] ofreceu o exemplo histórico do uso dos mandatos bíblicos en favor da [[tortura]] e a [[escravitude]] como evidencia de que as ordes relixiosas seguen os costumes políticos e sociais, e non ao revés; pero tamén observou que a mesma tendencia parece replicarse nos supostamente fríos e obxectivos filósofos.<ref>101 Ethical Dilemmas, 2nd edition, by Cohen, M., Routledge 2007, pp&nbsp;184–5. (Cohen sinala particularmente que Platón e Aristóteles producían argumentos a favor da escravitude.)
</ref> Cohen ampla este argumento con máis detalle en ''Filosofía política: desde [[Platón]] a [[Mao Tse Tung|Mao]]'', onde argumenta que o [[Corán]] desempeñou un papel en perpetuar os códigos sociais de principios do século VII a pesar dos cambios posteriores na sociedade segrar.<ref>Political Philosophy from Plato to Mao, by Cohen, M, Second edition 2008</ref>

=== Crítica da relixión ===

Algúns ateos prominentes, recentemente [[Christopher Hitchens]], [[Daniel Dennett]], [[Sam Harris]] e [[Richard Dawkins]], precedidos por pensadores como [[Bertrand Russell]], [[Robert G. Ingersoll]], [[Voltaire]] e o novelista [[José Saramago]], criticaron as relixións denunciando aspectos nocivos das prácticas e doutrinas relixiosas.<ref>{{harvnb|Harris|2005}}, {{harvnb|Harris|2006}}, {{harvnb|Dawkins|2006}}, {{harvnb|Hitchens|2007}}, {{harvnb|Russell|1957}}</ref>

[[Ficheiro:Karl Marx.jpg|miniatura|170px|[[Karl Marx]] (1818-1883), teórico político e sociólogo prusiano (Alemaña).]]
[[Karl Marx]] escribiu: «A miseria relixiosa é á vez a expresión da miseria real e a protesta contra a miseria real. A relixión é o suspiro da criatura oprimida, o sentimento dun mundo sen corazón, así como o espírito dunha situación sen alma. É o [[opio do pobo]]. Necesítase a abolición da relixión entendida como felicidade ilusoria do pobo para que poida darse a súa felicidade real. A esixencia de renunciar ás ilusións sobre a súa condición é a esixencia de renunciar a unha condición que necesita de ilusións. A crítica á relixión é, por tanto, en xerme, a crítica do val de bágoas, cuxo halo o constitúe a relixión».<ref>Marx, Karl (1844). [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1843/critique-hpr/intro.htm ''A Contribution to the Critique of Hegel's'' Philosophy of Right], ''Deutsch-Französische Jahrbücher'', febreiro.</ref><ref>[[Gerald A. Cohen]], ''"El opio del pueblo. Dios en Hegel, Feuerbach y Marx"'', en ''Si eres igualitarista, ¿cómo es que eres tan rico?'', Paidos, 2001, ISBN 84-493-1093-8, pág. 109</ref> [[Vladimir Lenin]] dixo que «cada idea relixiosa e cada idea de Deus é vileza indescritible [...] do tipo máis perigoso, 'contaxio' da clase máis abominable. Millóns de pecados, accións noxentas

, actos de violencia e contaxios biolóxicos [...] son por lonxe menos perigosos que a sutil e espiritual idea de Deus ataviado dos máis intelixentes disfraces ideolóxicos».<ref name="MartinAmis">Martin Amis; Koba the Dread; Vintage Books; London; 2003; ISBN 978-0-09-943802-1; p.&nbsp;30–31</ref>

Existe correlación entre o [[fundamentalismo|fundamentalismo relixioso]], a [[relixión|relixión extrínseca]] (cando se fomenta a relixión porque serve a intereses ocultos),<ref name="Moreira-almeida2006">{{cita publicación periódica|doi=10.1590/S1516-44462006005000006 |apelido1=Moreira-almeida |nome1=A. |apelido2=Neto |nome2=F. |apelido3=Koenig |nome3=H. G. |ano=2006 |título=Religiousness and mental health: a review |publicación=Revista Brasileira de Psiquiatria |volume=28 |páxinas=242–250 |pmid=16924349 |número=3 |ref=harv}}
</ref> o [[autoritarismo]], o [[dogmatismo]] e os prexuízos.<ref>Véxase por exemplo: {{cita publicación periódica| apelido1=Kahoe |nome1= R.D.|data=xuño 1977 |título=Intrinsic Religion and Authoritarianism: A Differentiated Relationship|publicación=Journal for the Scientific Study of Religion|volume=16|número=2 |páxinas= 179–182 |jstor=1385749 | doi=10.2307/1385749 | ref=harv}} Véxase tamén: {{cita publicación periódica| apelido1=Altemeyer |nome1= Bob |apelido2= Bruce|nome2= Hunsberger |ano=1992 |título=Authoritarianism, Religious Fundamentalism, Quest, and Prejudice| publicación = [[International Journal for the Psychology of Religion]]| volume=2|número=2| páxinas= 113–133 | doi = 10.1207/s15327582ijpr0202_5 | ref=harv}}
</ref> [[Sam Harris]] critica a dependencia da relixión occidental da autoridade divina, que ve como unha guía cara ao autoritarismo e o dogmatismo.{{sfn|Harris|2006a}} Utilizáronse estas razóns xunto a feitos históricos, tales como as [[cruzadas]], a [[inquisición]], a [[caza de bruxas]] e os numerosos [[Terrorismo|atentados terroristas]], como probas dos perigos da relixión e réplica aos supostos efectos positivos da crenza na relixión.<ref>{{cita web |apelido=Harris |nome=Sam |ligazónautor=Sam Harris (author) |título=An Atheist Manifesto |url=http://www.truthdig.com/dig/print/200512_an_atheist_manifesto |dataacceso=9 de abril de 2011 |editorial=[[Truthdig]] |ano=2005 |cita=Nun mundo esnaquizado pola ignorancia, só o ateo négase a negar o obvio: a fe relixiosa promove a violencia humana nun grao asombroso. |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110516191405/http://www.truthdig.com/dig/print/200512_an_atheist_manifesto |dataarquivo=16 de maio de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Os crentes contraargumentan dicindo que os [[Ateísmo de estado|réximes que apoiaron ao ateísmo]], tales como a [[Unión Soviética]], tamén foron culpables de asasinatos en masa.<ref name="John S. Feinberg, Paul D. Feinberg">{{cita libro|url = http://books.google.com/?id=Nl-f5SKq9mgC&pg=PA697|título=Ethics for a Brave New World, Second Edition (Updated and Expanded)|editorial =[[Greg Koukl|Stand To Reason]]|cita=Fai máis de medio século, cando aínda era un neno, recordo escoitar a unha serie de anciáns ofrecer a seguinte explicación dos grandes desastres que ocorreran en Rusia: "Os homes esquecéronse de Deus; Por iso ocorreu todo isto. Desde entón pasei case 50 anos traballando na historia da nosa revolución; No proceso lin centos de libros, recompilei centos de testemuños persoais, e xa contribuín oito volumes dos meus propios esforzos para despexar os cascallos deixados por ese trastorno. Pero se se me pedise hoxe que formulase da maneira máis concisa posible a causa principal da revolución ruinosa que tragou a uns 60 millóns da nosa xente, non podería dicilo con máis precisión que repetir: «Os homes esquecéronse de Deus; Por iso ocorreu todo isto.|dataacceso = 18 de outubro de 2007|isbn = 978-1-58134-712-8|data = 4 de novembro de 2010}}
</ref><ref name="Totalitarianism and Atheism">{{cita web |url=http://catholiceducation.org/articles/apologetics/ap0214.htm |título=Answering Atheist's Arguments |editorial=Catholic Education Resource Center |apelido=D'Souza |nome=Dinesh |ligazónautor=Dinesh D'Souza |dataacceso=9 de abril de 2011 |data-arquivo=14 de outubro de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071014184253/http://catholiceducation.org/articles/apologetics/ap0214.htm |url-morta=yes }}</ref> En resposta, ateos como Sam Harris e Richard Dawkins manifestaron que as atrocidades de Stalin non foron influenciados polo seu ateísmo, senón o [[marxismo]] dogmático, e que aínda que Stalin e Mao casualmente eran ateos, eles non actuaron no nome do ateísmo; a diferenza das primeiras, que foron xustificadas pola relixión.{{sfn|Dawkins|2006|p=291}}<ref>[http://www.edge.org/3rd_culture/harris06/harris06_index.html 10 myths and 10 truths about Atheism] Sam Harris</ref>

{{VT|Crítica a relixión|Crítica o ateísmo|Ética laica|Moral laica}}

== Etimoloxía ==
[[Ficheiro:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|miniatura|esquerda|A palabra grega {{lang|grc|αθεοι}} (''atheoi''), tal e como aparece na [[Epístola aos efesios]] ([http://bibref.hebtools.com/?book=%20Ephesians&verse=2:12&src=! 2:12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161013133157/http://bibref.hebtools.com/?book=%20Ephesians&verse=2:12&src=%21 |date=13 de outubro de 2016 }}) do papiro 46 de comezos do século III. Polo xeral, traducida como «[aqueles] sen Deus».<ref>A palabra {{lang|grc|αθεοι} }-en calquera das súas formas- non aparece en ningún outro lugar que na [[Septuaginta]] ou o [[Novo Testamento]]. {{Cita libro |apelido=Robertson |nome=A.T. |título=Word Pictures in the New Testament |origyear=1932 |ano=1960 |editorial=Broadman Press |capítulo=Ephesians: Chapter 2 |url-capítulo=http://www.ccel.org/r/robertson_at/wordpictures/htm/EPH2.RWP.html |cita=Antiga palabra grega, non na LXX, só aquí no Novo Testamento. Ateos no sentido orixinal de estar sen Deus e tamén no sentido de hostilidade cara a Deus pola falta de adoración cara a el. Véxanse as palabras de Paulo en Rom 1:18-32.| dataacceso=9 de abril de 2011 |idioma=inglés}}
</ref>]]
Na [[Grecia antiga|antiga Grecia]] temperá, o adxectivo ''atheos'' (ἄθεος, do prefixo negativo ἀ- + θεός «deus») significaba «sen deus(es)». Foi usado ao principio como un termo censurador que aproximadamente quería dicir «malvado» ou «impío». No século V [[Antes de Cristo|antes da nosa era]], a palabra comezou a indicar unha [[Irrelixión|irrelixiosidade]] máis deliberada e activa no sentido de «cortar lazos cos deuses» ou «negar aos deuses». Logo, o termo ἀσεβής (''asebēs'') empezou a ser aplicado contra aqueles que blasfemamente negaban ou faltaban o respecto aos deuses locais, mesmo se eles crían noutros deuses. É por iso que as traducións modernas de textos clásicos ás veces reproducen ''atheos'' como ''ateo''. Como substantivo abstracto, estaba tamén o termo ἀθεότης (''atheotēs''), «ateísmo». [[Marcus Tullius Cicero|Cicerón]] transliteró a palabra grega pola [[latín|latina]] ''átheos''. Usouse frecuentemente o termo no debate entre os [[Cristianismo primitivo|primeiros cristiáns]] e os [[Relixión da Grecia antiga|helenistas]], cada lado aplicándoo, en sentido pexorativo, ao bando contrario.<ref name="drachmann"/>

O termo en inglés ''atheist'' (ateo, do francés ''{{lang|fr|athée}}''), no sentido de «aquel [...] que nega existencia en Deus ou deuses»,<ref>{{cita web |url=http://www.thefreedictionary.com/atheist |título=atheist |editorial=American Heritage Dictionary of the English Language |ano=2009 |dataacceso=21 de novembro de 2013}}
</ref> precede a ''atheism'' (''ateísmo'' en inglés), achándose o seu primeiro uso en 1566<ref>{{cita libro |series=English recusant literature, 1558–1640 |volume=203 |título=A Replie to Mr Calfhills Blasphemous Answer Made Against the Treatise of the Cross |páxina=51 |nome=John |apelido=Martiall |ligazónautor=John Marshall (priest) |lugar=Louvain |ano=1566 |url=http://books.google.com/books?id=20snAQAAIAAJ&q=%22to%20entre#v=snippet&q=atheist&f=false | dataacceso=9 de abril de 2011}}
</ref> e logo en 1571.<ref>Rendered as ''Atheistes'': {{cita libro |apelido=Golding |nome=Arthur |ligazónautor=Arthur Golding |título=The Psalmes of David and others, with [[Jean Calvin|J. Calvin]]'s commentaries |ano=1571 |páxinas=Ep. Ded. 3 |cita=Os ateistas din que ... non hai Deus.}} Translated from Latin.
</ref> O uso de ''atheist'' como etiqueta de falta de relixiosidade pode rastrexarse ata 1577.<ref>{{cita libro |apelido=Hanmer |nome=Meredith |ligazónautor=Meredith Hanmer|título=The auncient ecclesiasticall histories of the first six hundred years after Christ, written by Eusebius, Socrates, and Evagrius |editorial=London |ano=1577 |páxina=63 |oclc=55193813 |cita=A opinión que teñén de ser ateos, ou de homes sen Deus.}}
</ref> ''Atheism'' provén da adopción do francés ''{{lang|fr|athéisme}}''<ref name="mw-online" /> e aparece ao redor de 1587.<ref name="Golding">Rendered as ''Athisme'': {{cita libro |outros=Translated from French to English by [[Arthur Golding]] & [[Philip Sidney]] and published in London, 1587 |ligazónautor=Philippe de Mornay |nome=Philippe |apelido=de Mornay |título=A Woorke Concerning the Trewnesse of the Christian Religion: Against Atheists, Epicures, Paynims, Iewes, Mahumetists, and other infidels | ano=1581 | trans_title=De la vérite de la religion chréstienne (1581, Paris) |cita=Athisme, that is to say, vtter godlesnes.}}</ref> Un traballo anterior, de ao redor de 1534, usou o termo ''atheonism'' (equivalente a ''ateonismo'').<ref>{{cita libro |url=http://books.google.com/?id=gW-gAAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=vergil+english+history#v=onepage&q=Godd%20would%20not&f=false |ano=c. 1534 |nome=Polydore |apelido=Vergil |título=English history |cita=Godd would not longe suffer this impietie, or rather atheonisme. | dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref><ref>O ''[[Oxford English Dictionary]]'' tamén rexistra un aínda máis temperán, de construción irregular, ''atheonism'', datado ao redor de 1534. As palabras posteriores e agora obsoletas ''athean'' e ''atheal'' datan de 1611 e 1612 respectivamente. {{cita libro |título=[[Oxford English Dictionary|The Oxford English Dictionary]] |edición=Second |ano=1989 |editorial=Oxford University Press, USA |isbn=0-19-861186-2 |autor=prep. by J. A. Simpson&nbsp;...}}
</ref> Posteriormente xurdiron palabras relacionadas: ''deist'' (deísta) en 1621,<ref name="1621Deist">
{{cita libro |apelido=Burton |nome=Robert |ligazónautor=Robert Burton (scholar)
|obra=[[The Anatomy of Melancholy]] |ano=1621 |at=Part III, section IV. II. i |cita=Cousin-germans to these men are many of our great Philosophers and Deists |url=http://books.google.com/?id=cPgveWnCdRcC&printsec=frontcover&dq=anatomy+of+melancholy#v=onepage&q=deists&f=false |título=deist | dataacceso=9 de abril de 2011 |ref=harv}}
</ref> ''theist'' ([[Teísmo (filosofía)|teísta]]) en 1662,<ref>{{cita libro |apelido=Martin |nome=Edward |ligazónautor= Edward Martin |título=His opinion concerning the difference between the Church of England and Geneva [etc.] |editorial=London |ano=1662 |capítulo=Five Letters |páxina=45 |cita=To have said my office..twice a day..among Rebels, Theists, Atheists, Philologers, Wits, Masters of Reason, Puritanes [etc.].}}
</ref> ''deism'' ([[deísmo]]) en 1675<ref name="1675Deism">{{cita libro |url=http://books.google.com/?id=CFBGAAAAYAAJ&pg=PT255&dq=deism#v=onepage&q=deism&f=false
|título=An universal etymological English dictionary |nome=Nathan |apelido=Bailey |ano=1675 | dataacceso=9 de abril de 2011}}
</ref> e ''theism'' (teísmo) en 1678.<ref>"Secondly, that nothing out of nothing, in the sense of the atheistic objectors, viz. that nothing, which once was not, could by any power whatsoever be brought into being, is absolutely false; and that, if it were true, it would make no more against theism than it does against atheism&nbsp;..." Cudworth, Ralph. The true intellectual system of the universe. 1678. Chapter V Section II p.73
</ref> Desde o comezo ''deist'' e ''deism'' levaron os seus sentidos modernos. En cambio, o termo ''theism'' contrastouse con ''deism'' (teísmo e deísmo respectivamente).<!-- anterior

* [[deísmo]] (''déisme'', en francés) que foi utilizado por primeira vez en [[1662]] polo filósofo e matemático [[Blaise Pascal]]<ref>{{cita web|autor=CNRTL|título=Déisme|url=http://www.cnrtl.fr/etymologie/d%C3%A9isme|dataacceso=21 de decembro de 2013|idioma=francés}}</ref> -->

[[Karen Armstrong]] escribe que «Durante os séculos XVI e XVII, a palabra “ateo aínda era reservada exclusivamente para xerar [[polémica]]. [...] O termo “ateo” era un insulto. Ninguén soñaría con chamarse ''a si mesmo'' ateo».<ref name="KArmstrong">{{cita libro |apelidos=Armstrong |nome=Karen |ligazón-autor=Karen Armstrong |título=A History of God |url=https://archive.org/details/historyofgod00unse |ano=1999 |editorial=London: Vintage |isbn=0-09-927367-5}}
</ref>
A metade do século XVII supoñíase aínda que era imposible non crer en Deus;<ref>{{cita web |url=http://www.investigatingatheism.info/historyseventeenth.html |título=17th Century History – Investigating Atheism |editorial=Investigatingatheism.info |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110721214126/http://www.investigatingatheism.info/historyseventeenth.html |dataarquivo=21 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref>
ser ateo significaba non aceptar a concepción do divino daquel momento.<ref>{{Cita web |url=http://www.foothill.edu/attach/bss/schaefers.ch9.pt2.ppt |título=Google.co.uk |data-acceso=04 de xuño de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121018210353/http://www.foothill.edu/attach/bss/schaefers.ch9.pt2.ppt |dataarquivo=18 de outubro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref>

A palabra «ateísmo» foi empregada orixinalmente para describir unha crenza autodeclarada na Europa de finais do século XVIII, que denotaba especificamente o descreemento no deus [[monoteísta]] [[Relixións abrahámicas|abrahámico]].<ref name="adevism">{{cita publicación periódica|autor=Britannica |título=Atheonism |publicación=[[Encyclopædia Britannica]] |edición=11th |ano=1911 |ref=harv |cita=En parte debido ao seu amplo uso na sociedade occidental monoteísta, o ateísmo adóitase describir como 'falta de fe en Deus', no canto dunha forma máis xeral como 'falta de crenza en deuses'. Unha clara distinción de cando en cando é elaborada nos escritos modernos entre estas dúas definicións, pero algúns usos arcaicos de ateísmo abarcan só a incredulidade no Deus singular, non nas deidades politeístas. É sobre esta base que o termo obsoleto ''[[adevismo]]'' foi acuñado no século XIX para describir a ausencia de crenza nas deidades plurais. |idioma=inglés}}</ref> No século XX, a [[globalización]] contribuíu á expansión do termo para referirse ao rexeitamento de ''todas'' as deidades, aínda que é común nas sociedades occidentais describilo simplemente como a «non crenza en Deus [deus abrahámico]».<ref name="mmartin">Martin, Michael. ''[http://books.google.com/books?vid=ISBN0521842700 The Cambridge Companion to Atheism]''. Cambridge University Press. 2006. ISBN 0-521-84270-0.
</ref>

== Historia ==
{{AP|Historia do ateísmo}}
Aínda que o termo ''ateísmo'' orixinouse en [[Francia]] no século XVI,<ref name="mw-online">{{cita web | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/atheism | title=Merriam-Webster Online:Atheism | quote=First Known Use: 1546 | accessdate=21 de novembro de 2013}}</ref><ref name="Golding" /> ideas que hoxe poden recoñecerse como ateas documéntanse desde o [[período védico]] e a [[Antigüidade clásica]].
=== Relixión índica temperá ===
Atópanse escolas ateas no pensamento índico temperán e existiron desde os tempos da [[Vedismo|relixión védica]].<ref>{{cita libro | apelidos = Pandian| título = India, that is, sidd| editorial = Allied Publishers| ano = 1996| páxina = 64| url = http://books.google.com/?id=B90uj14NHjMC&pg=PA64| isbn = 978-81-7023-561-3| dataacceso=9 de abril de 2011}}
</ref>
Entre as seis escolas [[Ástika e nástika|ortodoxas]] da filosofía hindú, o [[samkhya]], a escola filosófica máis antiga non acepta a Deus, e o [[mimamsá]] tempero tamén rexeitou a noción de Deus.<ref>{{cita libro | apelidos = Dasgupta| nome = Surendranath| título = A history of Indian philosophy | volume= 1| editorial = Motilal Banarsidass Publ.| ano = 1992| páxina = 258| url = http://books.google.com/?id=PoaMFmS1_lEC&pg=PA258| isbn = 978-81-208-0412-8| dataacceso=9 de abril de 2011}}
</ref> Este último non só non aceptou a deus, senón que afirmou que a mesma acción humana era suficiente para crear as circunstancias necesarias para o goce dos seus froitos.<ref>{{cita libro | apelidos = Tripathi| título = Psycho-Religious Studies of Man, Mind and Nature| editorial = Global Vision Publishing House| ano = 2001| páxina = 81| url = http://books.google.com/?id=zWFM_SaX24AC&pg=PA81| isbn = 978-81-87746-04-1| dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref> O [[chárvaka]], a escola filosófica antiteísta e completamente [[materialista]] que se orixinou na [[India]] sobre o século -VI é probablemente a escola de filosofía máis explicitamente atea da India, similar á [[escola cirenaica]] grega. Esta rama da filosofía india é clasificada como [[Nástika|heterodoxa]] debido ao seu rexeitamento á autoridade dos [[Vedas]] e por tanto non é considerada parte das seis escolas ortodoxas do hinduísmo, pero é notable como evidencia dun movemento materialista dentro do hinduísmo.<ref>Sarvepalli Radhakrishnan and Charles A. Moore. ''A Sourcebook in Indian Philosophy''. ([[Princeton University Press]]: 1957, Twelfth Princeton Paperback printing 1989) pp. 227–249. ISBN 0-691-01958-4.</ref> Chatterjee e Datta explican que o noso entendemento da filosofía chárvaka é fragmentaria, baseado en gran medida sobre a crítica das súas ideas por outras escolas e en que non é unha tradición vivente:

{{cita|Aínda que o materialismo nalgunha forma ou outra estivo sempre presente na India, e referencias ocasionais son atopadas nos Vedas, a literatura budista, as epopeas, así como nas últimas obras filosóficas, non atopamos ningún traballo sistemático sobre o materialismo, nin ningunha escola organizada de seguidores, como posúen outras escolas filosóficas. Pero case todos os traballos doutras escolas expuxeron, para a súa refutación, o punto de vista materialista. O noso coñecemento do materialismo índico é principalmente a base destes.<ref>Satischandra Chatterjee and Dhirendramohan Datta. ''An Introduction to Indian Philosophy''. Eighth Reprint Edition. (University of Calcutta: 1984). p. 55.</ref>
}}
Outras filosofías indias xeralmente consideradas como ateas inclúen o [[samkhya|samkhya clásico]] e o [[mimamsá|purva mimamsá]]. O rexeitamento a un Deus [[deus persoa|persoa]] e creador tamén se observa no [[xainismo]] e no [[budismo]] da India.<ref name="Joshi">{{cita publicación periódica|apelido=Joshi |nome=L.R. |ano=1966 |título=A New Interpretation of Indian Atheism |publicación=Philosophy East and West |volume=16 |número=3/4 |páxinas=189–206|doi=10.2307/1397540 |ref=harv |jstor=1397540}}
</ref>

=== Antigüidade clásica ===
[[Ficheiro:Socrates Louvre.jpg|miniatura|upright|Na [[Apoloxía (Platón)|''Apoloxía'']] de [[Platón]], [[Sócrates]] (na imaxe) foi acusado por [[Meleto]] de non crer nos deuses.]]
O ateísmo occidental ten as súas raíces na [[filosofía grega]] [[Presocráticos|presocrática]], pero non xurdiu como unha visión do mundo declarada senón ata finais da [[Ilustración]].<ref>{{harvnb|Baggini|2003|pp=73?74}}. «O ateísmo ten as súas orixes na antiga Grecia, pero non xurdiu como un sistema de crenzas abertas e declaradas senón ata o final da Ilustración.»</ref>
O filósofo grego [[Diágoras de Melos|Diágoras]] do século V a. C. coñéceselle como o «primeiro ateo»<ref>Solmsen, Friedrich (1942). ''[http://books.google.com/books?vid=0blEqYn0npw5h4r_qPHc_fk&id=rLASAAAAIAAJ&pgis=1 Plato's Theology]''. Cornell University Press. p 25.</ref> e é sinalado como tal en ''[[De natura deorum]]'' por [[Marcus Tullius Cicero|Cicerón]].<ref name="CIC">«...nullos esse omnino Diagoras et Theodorus Cyrenaicus...» Cicerón, Marco Tulio: ''De natura deorum.'' Comentarios e texto en inglés de Richard D. McKirahan. Thomas Library, Bryn Mawr College, 1997, pág. 3. ISBN 0-929524-89-6</ref> Os [[Atomismo|atomistas]] como [[Demócrito de Abdera|Demócrito]] tentaron explicar o mundo dunha maneira puramente [[Materialismo|materialista]], sen facer referencia ao espiritual ou o místico. [[Critias]] considerou á relixión como unha invención humana usada para asustar ás persoas co fin de que seguisen ordes morais<ref name="eb2007-study-of-religion"/> e [[Pródico de Ceos|Pródico]] tamén parece facer declaracións ateas na súa obra. [[Filodemo de Gadara|Filodemo]] relatou que Pródico cría en que «os deuses da crenza popular non existen nin saben nada, pero o home primitivo [deidificou por admiración] os froitos da terra e practicamente todo o que contribuía á súa existencia». En ocasións considerouse ateo a [[Protágoras de Abdera|Protágoras]], pero realmente sostivo posturas agnósticas: «Con respecto aos deuses, non teño medios para saber se existen ou non ou que clase de seres poden ser. Moitas cousas preveñen o coñecemento, incluíndo a escuridade do tema e a brevidade da vida humana».<ref>{{Cita libro|last=Bremmer|first=Jan|title=Atheism in Antiquity|postscript=,}} in {{harvnb|Martin|2006|pp=12–13}}</ref> No [[século -III|século III a.C.]] os filósofos gregos [[Teodoro o Ateo]]<ref name="CIC"/><ref>Diogenes Laërtius, The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, ii</ref> e [[Estratón de Lámpsaco]]<ref>Cicero, ''Lucullus'', 121. in Reale, G., ''A History of Ancient Philosophy''. SUNY Press. (1985).</ref> non crían que existiran os deuses.

Os compatriotas de [[Sócrates]] (470-399 a. C.) asociárono coas tendencias da filosofía presocráticas cara á investigación natural e o rexeitamento das explicacións divinas dos fenómenos. Aínda que esta impresión malinterpreta o seu pensamento, así foi caracterizado na comedia ''Nubes'' de [[Aristófanes]] e logo foi [[Xuízo de Sócrates|acusado e executado]] por [[impiedad]] e corromper á mocidade. No xuízo Sócrates negou vehemente que fose ateo e a academia contemporánea prové poucas razóns para dubidar desta declaración.<ref>{{cita libro|apelido=Bremmer|nome=Jan|título=Atheism in Antiquity|postscript=,}} in {{harvnb|Martin|2006|pp=14–19}}</ref><ref>
{{cita libro |nome1=Thomas C. |apelido1=Brickhouse |last2=Smith |first2=Nicholas D. |título=Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Trial of Socrates |url=https://archive.org/details/routledgephiloso00bric |ano=2004 |editorial=Routledge |isbn=0-415-15681-5 |páxina=[https://archive.org/details/routledgephiloso00bric/page/n122 112]}} En particular, el sostén que a afirmación de que é un completo ateo contradi a outra parte da acusación, a de introducir «novas divindades</ref>
[[Ficheiro:Pergamonmuseum - Antikensammlung - Portrait - Büste 20.jpg|miniatura|esquerda|170px|[[Epicuro]], filósofo grego.]]
[[Evémero]] ([[circa|c]]. 300 a. C.) publicou a súa idea de que os deuses só eran as [[deificación]]s de antigos gobernantes, conquistadores e fundadores do pasado e que os seus cultos e relixións eran en esencia a continuación de reinos desaparecidos e estruturas políticas pasadas.<ref>Fragmentos do traballo Evémero na tradución ao latín de [[Ennio]] conserváronse nos escritos [[Pais da Igrexa|patrísticos]] (por exemplo, os de [[Lactancio]] e [[Eusebio de Cesarea]]), todos o cales se basean en principios de fragmentos de [[Diodoro]] 5,41-46 e 6.1. Testemuños, especialmente no contexto da crítica polémica, atópanse por exemplo, en [[Calímaco (poeta)|Calímaco]], Himno a Zeus 8.
</ref> Aínda que non era estritamente ateo, criticóuselle posteriormente por propagar « o ateísmo en todo o mundo habitado ao arrasar aos deuses».<ref>[[Plutarco de Queronea|Plutarco]], ''Moralia—Isis and Osiris'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Moralia/Isis_and_Osiris*/B.html#23 23]</ref>

[[Ficheiro:Sextus.jpg|miniatura|170px|[[Sexto Empírico]], médico e filósofo grego.]]
[[Epicuro de Samos|Epicuro]] (341-270 a. C.) tamén foi un personaxe importante na historia do ateísmo. Apoiándose nas ideas atomistas de Demócrito, avogou por unha filosofía materialista segundo a cal o universo está gobernado por leis de causalidade sen ningunha necesidade de intervención divina (véxase [[Determinismo nas ciencias naturais|determinismo científico]]). Aínda que afirmou que as deidades existían, cría que eran indiferentes á existencia humana. O fin dos [[Epicureísmo|epicúreos]] era obter a paz mental e un importante medio para logralo era expoñer o medo á ira divina como un sentimento irracional. Tamén negaban a existencia [[Escatoloxía|despois da morte]] e a necesidade de sentir medo polos castigos do [[Inframundo grego|Hades]].<ref>{{cita web|url=http://plato.stanford.edu/entries/epicurus/ |título=Epicurus (Stanford Encyclopedia of Philosophy) |obra=Plato.stanford.edu |dataacceso=10 de novembro de 2013}}</ref>

O filósofo romano [[Sexto Empírico]] (s. III) sostivo que se debe suspender o xuízo (''[[epojé]]'') acerca de case todas as crenzas (unha forma de escepticismo coñecida como [[Escepticismo filosófico|pirronismo]]), que non había nada inherentemente malvado e a [[ataraxia]] («paz mental») é posible mediante a abstención do xuízo. A cantidade relativamente grande das súas obras sobreviventes tivo unha influencia duradeira nos filósofos posteriores.<ref name="gordonstein">Stein, Gordon (Ed.) (1980). [http://www.positiveatheism.org/india/s1990c25.htm ''The History of Freethought and Atheism''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930024429/http://www.positiveatheism.org/india/s1990c25.htm |date=30 de setembro de 2007 }}. ''An Anthology of Atheism and Rationalism''. New York: Prometheus. Retrieved on 2007-APR-03.</ref>

O significado de «ateo» cambiou ao longo da Antigüidade clásica. Os primeiros cristiáns foron etiquetaxes como ateos polos non cristiáns por mor da súa falta de fe nos deuses pagáns.<ref name="cathencyc-atheism">''[[:s:en:Catholic Encyclopedia (1913)/Atheism|Atheism]]'' en la Enciclopedia Católica de 1913.</ref> Durante o [[Imperio Romano]], os cristiáns foron executados pola súa negación dos [[Deuses e personaxes da mitoloxía romana|deuses romanos]] e o culto ao emperador. [[Teodosio I]] no ano 381 converteu ao cristianismo na [[Estado confesional|relixión oficial]] do Imperio e a [[herexía]] converteuse nun crime punible.<ref>Maycock, A. L. and Ronald Knox (2003). ''[http://books.google.com/books?id=DmL8CljbqDwC Inquisition from Its Establishment to the Great Schism: An Introductory Study]{{Ligazón morta|data=xaneiro de 2023}}''. ISBN 0-7661-7290-2.</ref>

=== Alta Idade Media e Renacemento ===

Durante a [[Alta Idade Media]], o [[mundo islámico]] experimentou unha [[Idade de Ouro do islam|Idade de Ouro]]. Da man de avances na ciencia e filosofía, as terras de [[Arabia]] e [[Persia]] produciron francos racionalistas e ateos, entre eles [[Ibn al-Warraq]] (século IX), [[Ibn al-Rawandi]] (827-911), [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|Al-Razi]] (854-925) e [[Al-Maʿarri]] (973-1058). Al-Ma'arri ensinou que a relixión é tan só un «mito inventado polos antigos»<ref name="Nicholson318">Reynold Alleyne Nicholson, 1962, ''A Literary History of the Arabs'', page 318. Routledge</ref> e que hai persoas «de dúas clases: aquelas con cerebros, pero sen relixión, e aquelas con relixión, pero sen cerebro».<ref>[https://web.archive.org/web/20120531175821/http://www.sdsmt.edu/student-orgs/tfs/reading/freethought/islam.html Freethought Traditions in the Islamic World] by Fred Whitehead; also quoted in Cyril Glasse, (2001), ''The New Encyclopedia of Islam'', p. 278. Rowman Altamira.</ref> A pesar de ser escritores relativamente prolíficos, case ningún dos seus escritos sobreviviron e os poucos que o fixeron foi preservado na súa maioría a través de citas e fragmentos en obras posteriores por [[apoloxética|apoloxéticos]] musulmáns no seu intento por refutalos.<ref>''Al-Zandaqa Wal Zanadiqa'', by Mohammad Abd-El Hamid Al-Hamad, first edition 1999, Dar Al-Taliaa Al-Jadida, Syria (Arabic)</ref> Ademais, outros eruditos da Idade de Ouro asociáronse co pensamento racionalista e o ateísmo, aínda que a actual atmosfera intelectual do mundo islámico e a escasa evidencia sobrevivente fai deste punto un obxecto de debate.
[[Ficheiro:William_of_Ockham.jpg|miniatura|170px|esquerda|[[William de Ockham|Guillerme de Ockham]] (c.&nbsp;1287-1347), frade [[Orde dos Freires Menores|franciscano]] e [[Escolástica (filosofía)|escolástico]] inglés.]]
A divulgación de puntos de vista ateos era rara en Europa durante a [[Alta Idade Media]] e a [[Idade Media]] (véxase [[Inquisición medieval]]), mentres que a [[metafísica]] e a [[teoloxía]] eran os intereses dominantes no concernente á relixión.<ref name="Zdybicka 2005 4">{{harvnb|Zdybicka|2005|p=4}}</ref> Houbo, con todo, movementos dentro deste período que impulsaron concepcións [[Heterodoxia|heterodoxas]] do deus cristián, incluídas diferentes consideracións da natureza, transcendencia e cognoscibilidade de Deus. Individuos e grupos, tales como [[Xoán Escoto Eríxena]], [[David de Dinant]], [[Amalrico de Bena]] e os [[Irmáns do libre espírito]] mantiveron puntos de vista cristiáns con tendencias [[Panteísmo|panteístas]]. [[Nicolás de Cusa]] sostivo unha forma de [[fideísmo]] que chamou ''docta ignorantia'' («ignorancia aprendida»), que afirma que Deus está máis aló de toda categorización humana e por tanto o seu coñecemento limítase á conxectura. [[William de Ockham|Guillerme de Ockham]] inspirou tendencias antimetafísicas coa súa limitación [[Nominalismo|nominalista]] do coñecemento humano a obxectos concretos e afirmou que a [[esencia]] divina non pode ser aprehendida polo intelecto humano, xa sexa racional ou intuitivamente. Os seguidores de Ockham, como [[Xoán de Mirecourt]] e [[Nicolaus de Autricuía]] promoveron esta epistemoloxía. A división resultante entre [[Fe e racionalidade|a fe e a razón]] influíu posteriormente a teólogos radicais e [[Reforma protestante|reformistas]] como [[John Wycliffe]], [[Jan Hus]] e [[Martiño Lutero]].<ref name="Zdybicka 2005 4"/>

O [[Renacemento]] desempeñou un gran papel en ampliar o ámbito do [[librepensamento]] e a investigación escéptica. Individuos como [[Leonardo da Vinci]] buscaron a experimentación como medio de explicación e opuxéronse aos [[Argumento ad verecundiam|argumentos de autoridade]] relixiosa. Outros críticos da relixión e a Igrexa durante este tempo inclúen a [[Niccolò Machiavelli|Nicolás Maquiavelo]], [[Bonaventure des Périers]], [[Michel de Montaigne]] e [[François Rabelais]].<ref name="gordonstein"/>
=== Idade Moderna ===
[[Ficheiro:Baruch de Spinoza.jpg|miniatura|[[Baruch de Spinoza]] (1632-1677), unha das principais figuras do [[racionalismo]] e predecesor influente da [[Ilustración]].<ref>{{cita web|url=http://www.britannica.com/ebchecked/topic/560202/Benedict-de-Spinoza|título=Benedict de Spinoza|data=27 de maio de 2014|obra=Encyclopedia Britannica|idioma=en|cita=|data-acceso=11 de xuño de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150422024536/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/560202/Benedict-de-Spinoza|dataarquivo=22 de abril de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Identificou á filosofía e a ciencia como os medios para descubrir e experimentar a Deus, en lugar do asombro e a submisión reverencial. Sinalou que as últimas só orixinan á superstición e a subordinación cega ás autoridades eclesiásticas; mentres que as primeiras conducen á iluminación, a liberdade e a benaventuranza verdadeira (a paz mental).<ref>{{cita web |url=http://plato.stanford.edu/entries/spinoza/|título=Baruch Spinoza| data=15 de xullo de 2013|obra=Stanford Encyclopedia of Philosophy |idioma=en |cita= }}</ref>]]
O historiador [[Geoffrey Blainey]] escribiu que a [[reforma protestante]] achandou o camiño para a crítica atea á autoridade da [[Igrexa católica]], quen á súa vez «discretamente inspirou a outros pensadores para que atacasen a autoridade das novas igrexas protestantes».<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p.388</ref> O [[deísmo]] gañou influencia en [[Francia]], [[Prusia]] e [[Inglaterra]]. O filósofo [[Baruch de Spinoza]] foi «probablemente o primeiro autoproclamado “semiateo“ coñecido no mundo cristián da idade moderna» de acordo con Blainey. Spinoza cría que as leis da natureza explicaban o funcionamento do universo e en 1661 publicou o seu ''Korte Verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand'' (''Tratado breve sobre Deus, o home e a felicidade'').<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p.343</ref>

A [[crítica ao cristianismo]] volveuse cada vez máis frecuente durante os séculos XVII e XVIII, especialmente en Francia e Inglaterra, onde ao parecer existiu malestar relixioso segundo fontes da época. Algúns pensadores protestantes, como [[Thomas Hobbes]], defenderon unha filosofía [[Materialismo|materialista]] e o escepticismo cara aos sucesos sobrenaturais, mentres que Spinoza rexeitou á [[divina providencia]] en favor dun naturalismo [[Panenteísmo|panenteísta]]. A fins do século XVII, apoiouse abertamente o [[deísmo]] por parte de intelectuais como [[John Toland]], quen acuñou o termo «panteísta».<ref>{{cita web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=pantheism |título=Online Etymology Dictionary |dataacceso=26 de novembro de 2013}}</ref>

O primeiro ateo explícito coñecido foi o [[Crítica da relixión|crítico da relixión]] alemán [[Matthias Knutzen]] a través dos seus tres escritos de 1674.<ref>Winfried Schröder, en: Matthias Knutzen: Schriften und Materialien (2010), p. 8. Ver tamén a Rececca Moore en ''The Heritage of Western Humanism, Scepticism and Freethought'' (2011), chamando a Knutzen «o primeiro avogado aberto dunha perspectiva atea moderna». [http://reason.sdsu.edu/germany.html online here] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120330182416/http://reason.sdsu.edu/germany.html |date=30 de marzo de 2012 }}</ref> Foi seguido por outros dous escritores: o filósofo exxesuita polaco [[Kazimierz Łyszczyński]] e, nos anos 1720, o sacerdote francés [[Jean Meslier]].<ref>{{cita web |url=http://ww3.wpunj.edu/newpol/issue40/Onfray40.htm |título=Michel Onfray on Jean Meslier |editorial=William Paterson University |dataacceso=7 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110603070530/http://ww3.wpunj.edu/newpol/issue40/Onfray40.htm |dataarquivo=03 de xuño de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Co paso ao século XVIII, destacaron novos pensadores abertamente ateos, como o [[Paul Henri Thiry d'Holbach|barón d'Holbach]], [[Jacques-André Naigeon]] e outros [[Materialismo francés|materialistas franceses]].<ref name="Holbach-SoN">{{cita libro |apelidos=d'Holbach |nome=P. H. T. |ligazón-autor=Barón d'Holbach |título=The System of Nature |url=http://fulltextarchive.com/page/The-System-of-Nature-Vol-21/ |dataacceso=7 de abril de 2011 |ano=1770 |volume=2}}</ref> [[John Locke]] en contraste, aínda que defensor da tolerancia, exhortaba ás autoridades a non tolerar o ateísmo, pois cría que a negación da existencia de Deus socavaría a orde social e conduciría ao caos.<ref>[[Jeremy Waldron]]; ''God, Locke, and Equality: Christian Foundations in Locke's Political Thought''; Cambridge, UK; 2002; p.217</ref>

[[David Hume]] desenvolveu unha epistemoloxía [[Escepticismo filosófico|escéptica]] baseada no [[empirismo]] e a filosofía de [[Immanuel Kant]] cuestionou fortemente sequera a posibilidade de obter coñecemento [[metafísica|metafísico]]. Ambos os filósofos obxectaron os cimentos da [[teoloxía natural]] e criticaron os argumentos clásicos da [[existencia de Deus]].
[[Ficheiro:Feuerbach Ludwig.jpg|miniatura|esquerda|upright|''[[Das Wesen des Christentums]]'' (''A esencia do cristianismo'') (1841) de [[Ludwig Feuerbach]] sería unha grande influencia para filósofos como [[Friedrich Engels]], Marx, [[David Friedrich Strauss|David Strauss]], Nietzsche e Stirner. Feuerbach considerou a Deus un invento humano e ás actividades relixiosas unha forma de satisfacción de desexos. Grazas a esta obra considéraselle o pai da [[antropoloxía da relixión]] moderna.]]
[[Ficheiro:Voltaire-Baquoy.gif|miniatura|[[Voltaire]] (1694-1778), escritor e filósofo francés do Século das Luces. Criticou os abusos de poder da [[Igrexa católica]] e avogou pola [[liberdade de culto]], a [[liberdade de expresión]] e a [[separación Igrexa-Estado]].<ref>{{cita web |url=http://plato.stanford.edu/entries/voltaire/ |título=Voltaire| data=31 de agosto de 2009|obra=Stanford Encyclopedia of Philosophy |idioma=en |cita= }}</ref>]]

Blainey notou que aínda que se recoñece amplamente a gran contribución de [[Voltaire]] ao pensamento ateo da [[Revolución Francesa]], o filósofo francés consideraba que o temor a Deus desalentaba maiores disturbios, nas súas palabras «Se deus non existise, sería necesario inventalo».<ref>Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; pp.&nbsp;390–391</ref> En ''[[Reflections on the Revolution in France]]'' (''Reflexións sobre a Revolución francesa'') (1790), o filósofo [[Edmund Burke]] denunciou ao ateísmo de ser unha «camarilla literaria» que formara «fai algúns anos unha especie de plan regular para destruír a relixión cristiá. Perseguiron esta meta cun grao de fervor que ata agora soo se descubrio polos propaladores de certo sistema de devoción. [...] Estes pais do ateísmo teñen un fanatismo propio». Con todo, Burke afirmou que «o home é por constitución un animal relixioso» e «o ateísmo está en contra non só da nosa razón, senón dos nosos instintos; e [...] non pode prevalecer por moito».<ref>[http://ebooks.adelaide.edu.au/b/burke/edmund/reflections-on-the-revolution-in-france/ Reflections on the Revolution in France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203033011/http://ebooks.adelaide.edu.au/b/burke/edmund/reflections-on-the-revolution-in-france/ |date=03 de decembro de 2013 }}; (1790) by [[Edmund Burke]]</ref>

O [[Barón de Holbach|barón d'Holbach]] foi unha figura prominente da [[Ilustración|Ilustración francesa]] e lémbraselle principalmente polo seu ateísmo e os seus voluminosos escritos contra a relixión, dos cales o máis famoso foi ''[[Système de la Nature]] ''(1770) e en menor medida ''[[Le christianisme dévoilé]]'' (O cristianismo desvelado).

Tamén é importante a figura de [[Jean Meslier]], [[sacerdote]] católico da parroquia de [[Étrépigny]] (preto de [[Charleville-Mézières|Mézières]], [[Ardenas]], [[Francia]]). Despois de traballar durante uns 40 anos con dilixencia e insospeitable aparencia de fe, ao morrer en [[1729]] deixou dúas sorprendentes cartas e unha grande obra de preto de 3500 páxinas impresas con argumentos contra a existencia de Deus, que foron posteriormente publicados por [[Voltaire]] en [[1762]].<ref name="fonnesu">Fonnesu, Luca (2006). "The problem of theodicy", pp. 766, '''in''' Haakonssen, Knud. ''The Cambridge History of Eighteenth-century Philosophy'', vol. 2. Cambridge University Press.</ref>

Unha das metas da [[Revolución francesa]] foi a reestruturación e a subordinación do clero con respecto ao Estado a través da [[Constitución civil do clero]]. Os intentos por facela cumprir levaron a violencia [[Anticlericalismo|anticlerical]] e a expulsión de moitos clérigos de Francia, o que se prolongou ata a [[Reacción de Termidor]]. O grupo radical dos xacobinos tomou o poder pola forza en 1793, o que inaugurou o [[Terror (Francia)|Reino do Terror]]. Os xacobinos eran deístas e introduciron o [[Culto da razón e do ser supremo|Culto do ser supremo]] como a nova relixión de estado en substitución ao [[catolicismo]]. Algúns ateos seguidores de [[Jacques-René Hébert|Jacques Hébert]] buscaron establecer no seu lugar un [[Culto da razón e do ser supremo|Culto da razón]], unha forma de pseudorrelixión atea cunha deusa que personificaba á razón. O [[Napoleón Bonaparte|período napoleónico]] proseguiu a institucionalización da secularización da sociedade francesa e expandiu a revolución ata o norte de Italia, coa esperanza de crear repúblicas influenciables.

Durante a segunda metade do século XIX, o ateísmo alcanzou protagonismo baixo a influencia de filósofos [[Racionalismo|racionalistas]] e [[Librepensamento|librepensadores]]. Moitos filósofos alemáns prominentes desta época negaron a existencia de deidades e foron críticos da relixión, tales como [[Ludwig Feuerbach]], [[Arthur Schopenhauer]], [[Max Stirner]], [[Karl Marx]] e [[Friedrich Nietzsche]].<ref>{{cita libro |url=http://books.google.com/?id=BKz2FcDrFy0C&pg=PA1|título=Subjectivity and Irreligion: Atheism and Agnosticism in Kant, Schopenhauer, and Nietzsche |editorial=Ashgate Publishing, Ltd. |apelidos=Ray |nome=Matthew Alun |ano=2003 |isbn=978-0-7546-3456-0 | dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref>

G.J. Holyoake foi a última persoa (1842) en ser encarcerada en Gran Bretaña debido a crenzas ateas.<ref>{{Cita libro |title= Humanism: A Very Short Introduction|url= https://archive.org/details/humanismveryshor0000laws|edition= |last= Law|first= Stephen|year= 2011|publisher= Oxford University Press|location= Oxford|isbn= 978-0-19-955364-8|page= [https://archive.org/details/humanismveryshor0000laws/page/23 23]}} Law notes that he may have also been the first imprisoned on such a charge.</ref> [[Stephen Law]] afirma que Holyoake "acuñou orixinalmente o termo 'secularismo'".<ref>{{Cita libro |title= Humanism: A Very Short Introduction|url= https://archive.org/details/humanismveryshor0000laws|edition= |last= Law|first= Stephen|year= 2011|publisher= Oxford University Press|location= Oxford|isbn= 978-0-19-955364-8|page= [https://archive.org/details/humanismveryshor0000laws/page/23 23]}}</ref>
=== Desde 1900 ===
[[Ficheiro:Bezbozhnik u stanka 22-1929.jpg|miniatura|170px|esquerda|Portada de ''[[Bezbozhnik]]'' en 1929, revista da [[Liga dos Ateos Militantes]]. Móstrase o [[Primeiro Plan Quinquenal da Unión Soviética|primeiro plan quinquenal]] da [[Unión Soviética]] esmagando aos deuses das [[relixións abrahámicas]].]]

O ateísmo avanzou en moitas sociedades durante o século XX, especialmente na forma de ateísmo práctico. O pensamento ateo atopou aceptación nunha gran variedade doutras filosofías máis amplas, como o [[existencialismo]], o [[obxectivismo]], o [[humanismo secular]], o [[nihilismo]], o [[anarquismo]], o [[Neopositivismo|positivismo lóxico]], o [[marxismo]], o [[feminismo]]<ref>{{cita libro |url=http://books.google.com/?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA233&lpg=PA233&dq=%22Feminism+and+Atheism%22&q=%22Feminism%20and%20Atheism%22 |apelidos=Overall |nome=Christine |título=Feminism and Atheism |isbn=978-0-521-84270-9 |ano=2007 |dataacceso=9 de abril de 2011}} in {{harvnb|Martin|2007|pp=233–246}}</ref> e o [[Racionalismo|movemento racionalista]] e científico.

Ademais, xurdiu o [[ateísmo de Estado]] na Europa oriental e en Asia, concretamente na [[Unión Soviética]] baixo o mando de [[Lenin|Vladímir Lenin]] e [[Iosif Stalin]] e a [[República Popular da China]] liderada por [[Mao Zedong]]. A política atea ou [[antirrelixión|antirrelixiosa]] soviética caracterizouse pola aprobación de [[Lexislación antirrelixiosa na Unión Soviética|numerosas leis]], a prohibición da instrución relixiosa nas escolas e o nacemento da [[Liga dos Ateos Militantes]].<ref>[[Richard Pipes]]; ''Russia under the Bolshevik Regime''; The Harvill Press; 1994; pp. 339–340</ref><ref name="Viking p.494">[[Geoffrey Blainey]]; ''[[A Short History of Christianity]]''; Viking; 2011; p. 494</ref> Despois de Mao, o Partido Comunista Chinés permaneceu como unha organización atea e regulou, aínda que non prohibiu completamente, a práctica da relixión na China continental.<ref>Rowan Callick; Party Time - Who Runs China and How; Black Inc; 2013; p.112</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.china-embassy.org/eng/zt/zjxy/t36492.htm|title= White Paper—Freedom of Religious Belief in China|publisher=Embassy of the People's Republic of China in the United States of America|date=October 1997|accessdate=5 de setembro de 2007}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90133.htm|title=International Religious Freedom Report 2007 — China (includes Tibet, Hong Kong, and Macau)|year=2007|publisher=U.S.Department of State|accessdate=2 de outubro de 2007}}</ref>

Mentres que Geoffrey Blainey escribiu que «os líderes máis desapiadados da [[segunda guerra mundial]] foron ateos e seculares que eran intensamente hostís cara ao xudaísmo e o cristianismo»,<ref>[[Geoffrey Blainey]]; ''[[A Short History of Christianity]]''; Viking; 2011; p.543</ref> Richard Madse sinalou que tanto [[Adolf Hitler]] como [[Iosif Stalin]] abriron e pecharon igrexas por un asunto de conveniencia política e Stalin suavizou a súa oposición ao cristianismo co fin de mellorar a aceptación pública do seu réxime durante a guerra.<ref>{{cita libro | editor-last = Smith | editor-first = S. A. | título = The Oxford Handbook of the History of Communism | editorial = Oxford University Press | ano = 2014 | isbn = 9780199602056 | capítulo = Religion Under Communism | apelido = Madsen | nome = Richard | páxina = 588 | urlcapítulo = http://books.google.com/books?id=ZMd7AgAAQBAJ&lpg=PA172&pg=PA586 | url = http://books.google.com/books?id=ZMd7AgAAQBAJ&printsec=frontcover}}</ref> Blackford e Schüklenk escribiron que «a [[Unión Soviética]] foi innegablemente un [[Ateísmo de Estado|estado ateo]], e o mesmo aplica ao [[maoísmo]] chinés e ao fanático réxime dos [[khmer vermellos]] de [[Pol Pot]] en [[Camboxa]] na década de 1970. Iso, con todo, non demostra que as atrocidades realizadas por estes ditadores totalitarios fosen o resultado de crenzas ateas, levadas a cabo no nome do ateísmo ou motivadas fundamentalmente polos aspectos ateos dos pertinentes tipos de comunismo».<ref>{{cita libro | apelido1 = Blackford | nome1 = R. | apelido2 = Schüklenk | nome2 = U. | título = 50 great myths about atheism | editorial = John Wiley & Sons | ano = 2013 | isbn = 9780470674048 | urlcapítulo = http://books.google.com/books?id=fR1rAAAAQBAJ&lpg=PA79&pg=PA85 | url = http://books.google.com/books?id=fR1rAAAAQBAJ&printsec=frontcover | capítulo = Myth 27 Many Atrocities Have Been Committed in the Name of Atheism | páxina = 88}}</ref>
[[Ficheiro:Honourable Bertrand Russell.jpg|miniatura|170px|[[Bertrand Russell]] (1872-1970), filósofo e lóxico inglés.]]
O [[Neopositivismo|positivismo lóxico]] e o [[cientificismo]] achandaron o camiño para o [[neopositivismo]], a [[filosofía analítica]], o [[Estruturalismo (filosofía)|estruturalismo]] e o [[naturalismo (filosofía)|naturalismo]]. O neopositivismo e a filosofía analítica descartaron ao racionalismo clásico e á [[metafísica]] en favor do [[empirismo]] estrito e do [[nominalismo]] epistemolóxico. Ateos como [[Bertrand Russell]] rexeitaron enfaticamente a crenza en Deus. Nos seus primeiros traballos, [[Ludwig Wittgenstein]] tentou separar a linguaxe metafísica e sobrenatural do discurso racional. [[Alfred Jules Ayer]] afirmou a non verificabilidade e a carencia de significado das declaracións relixiosas e avogou polas ciencias empíricas. En relación a isto, o [[Antropoloxía estruturalista|estruturalismo aplicado]] de [[Claude Lévi-Strauss|Lévi-Strauss]] atribuíu a orixe da linguaxe relixiosa ao subconsciente humano e negou o seu significado transcendental. [[J. N. Findlay]] e [[J. J. C. Smart]] sostiveron que a existencia de Deus non é loxicamente necesaria. Os naturalistas e os [[Materialismo|materialistas]] [[monismo|monistas]] como [[John Dewey]] consideraron ao mundo natural como a base de todo e negaron a [[existencia de Deus]] ou a [[inmortalidade]].<ref name="stanford"/><ref>{{harvnb|Zdybicka|2005|p=16}}</ref>
=== Outros desenvolvementos ===
Outros líderes loitaron contra o [[hinduísmo]] e os [[brahma]]s por discriminar e dividir á xente en nome da [[casta]] e a relixión.<ref>{{cita libro |apelidos=Michael |nome=S. M. |ano=1999 |capítulo=Dalit Visions of a Just Society |editor=S. M. Michael (ed.) |editorial=Lynne Rienner Publishers |título=Untouchable: Dalits in Modern India |isbn=1-55587-697-8 |páxinas=31–33}}
</ref> Isto púxose de relevo en 1956 cando [[Periyar E. V. Ramasamy|E. V. Ramasamy]], un prominente activista ateo da [[India]] coñecido como Periyar, organizou a erección da estatua dun deus hindú nunha representación humilde e fixo declaracións [[Antiteísmo|antiteístas]].<ref>{{Cita web |url=http://new.modernrationalist.com/2015/02/periyar-and-indias-dravidian-movementa-strident-atheist-in-the-land-of-religion/ |título=Periyar and India’s Dravidian Movement:A strident Atheist in the Land of Religion |editor=The Modern Rationalist |cita=There is no God. There is no God.There is no God at all. He who invented God is a fool. He who propagates God is a knave. He who worships God is a primitive.(galego Non hai Deus. Non hai Deus. Non hai Deus en absoluto. O que inventou a Deus é un necio. O que propaga a Deus é un adicto. O que adora a Deus é un primitivo.) |dataacceso=25 de xuño do 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170607074338/http://new.modernrationalist.com/2015/02/periyar-and-indias-dravidian-movementa-strident-atheist-in-the-land-of-religion/ |dataarquivo=07 de xuño de 2017 |urlmorta=yes }}</ref>

[[Vashti McCollum]] converteuse nun emblema ateo en 1948 ao demandar ante a [[Tribunal Supremo dos Estados Unidos|Corte Suprema dos Estados Unidos]] a abolición da educación relixiosa nas escolas públicas do país.<ref>{{cita web|apelido=Martin |nome=Douglas |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805E1DB103EF935A1575BC0A9609C8B63 |título=Vashti McCollum, 93, Plaintiff In a Landmark Religion Suit - Obituary (Obit); Biography |editorial=The New York Times |data=26 agosto 2006 |dataacceso=25 de xuño do 2017}}</ref> [[Madalyn Murray O'Hair]] foi quizais unha das ateas estadounidense máis influentes. En 1963 presentou ante a Corte Suprema o caso ''[[Murray v. Curlett]]'', a cal fallou a favor da prohibición da oración obrigatoria nas escolas públicas.<ref>{{cita libro|título=Religion on Trial|apelido=Jurinski|nome=James|ano=2004|editorial=AltraMira Press|lugar=Walnut Creek, California|isbn=0-7591-0601-0|páxina=48|url=http://books.google.com/?id=0Yq_z5LaCjsC&pg=PA48&lpg=PA48|dataacceso=25 de xuño do 2017}}</ref> En 1966 e en resposta ao movemento teolóxico de [[Deus esta morto]], a revista ''[[Time]]'' preguntou «Esta morto Deus?»<ref>[http://www.time.com/time/covers/0,16641,19660408,00.html ''TIME Magazine'' cover] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130812213258/http://www.time.com/time/covers/0,16641,19660408,00.html |date=12 de agosto de 2013 }} online. 8 de abril de 1966. Consultado 2007-04-17.</ref> e revelou que case a metade de todas as persoas no mundo vivían baixo un poder [[Antirrelixión|antirrelixioso]] e millóns delas en África, Asia e América do Sur parecían carecer de coñecemento sobre o deus da teoloxía cristiá.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,835309,00.html Toward a Hidden God] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130827203533/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,835309,00.html |date=27 de agosto de 2013 }}". ''Time Magazine'' online. 8 de abril de 1966. Consultado o 25 de xuño do 2017.</ref> A [[Freedom From Religion Foundation]] foi fundada en 1976 por Anne Nicol Gaylor e a súa filla, [[Annie Laurie Gaylor]], nos Estados Unidos de América, e concedéuselle recoñecemento nacional en 1978. Esta promove a [[separación Igrexa-Estado]].<ref name="aboutCalling">{{cita noticia |título= The atheists' calling the Madison-based Freedom From Religion Foundation is taking its latest battle to the U.S. Supreme court. It's a milestone for the often-vilified but financially strong group, which has seen its membership grow to an all-time high |url= http://host.madison.com/news/the-atheists-calling-the-madison-based-freedom-from-religion-foundation/article_85a849c9-f26a-50e8-8a04-cf8bc889d8a0.html |data= 25 de febreiro de 2010 |apelido= Erickson |nome= Doug |newspaper= [[Wisconsin State Journal]] |dataacceso= 30 de xuño de 2013 }}
</ref><ref>
{{cita web|url=http://host.madison.com/news/the-atheists-calling-the-madison-based-freedom-from-religion-foundation/article_85a849c9-f26a-50e8-8a04-cf8bc889d8a0.html|título=The Atheists' Calling|editorial=[[Wisconsin State Journal]]|nome=Doug|apelido=Erickson|data=25 de febreiro de 2007|dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref>

Desde a caída do [[Muro de Berlín]], o número de réximes activamente antirrelixiosos reduciuse considerablemente. En 2006, Timothy Shah do ''Pew Research Center'' observou «unha tendencia mundial entre todos os principais grupos relixiosos, onde os movementos baseados en Deus e na fe, en xeral, están a aumentar cada vez máis a súa confianza e influencia con respecto a movementos e ideoloxías seculares».<ref>"[http://pewforum.org/Politics-and-Elections/Timothy-Samuel-Shah-Explains-Why-God-is-Winning.aspx Timothy Samuel Shah Explains 'Why God is Winning'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101021111513/http://pewforum.org/Politics-and-Elections/Timothy-Samuel-Shah-Explains-Why-God-is-Winning.aspx |date=21 de outubro de 2010 }}." 2006-07-18. The Pew Forum on Religion and Public Life. Consultado el 07-04-2011.</ref> Con todo, [[Gregory S. Paul]] e Phil Zuckerman consideran que isto é un mito e suxiren que a situación real é moito máis complexa e matizada.<ref>{{cita publicación periódica |nome=Gregory |apelido=Paul |ligazón-autor=Gregory S. Paul |nome2=Phil |apelidos2=Zuckerman |título=Why the Gods Are Not Winning |publicación=Edge |volume=209 |ano=2007 |url=http://www.edge.org/documents/archive/edge209.html#gp |ref=harv |dataacceso=9 de abril de 2011 |apelidos= |data-arquivo=13 de maio de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070513205846/http://edge.org/documents/archive/edge209.html#gp |url-morta=yes }}</ref>

No 2012, realizouse en Arlington, Virxinia a primeira conferencia de Women in Secularism (Mulleres no laicismo).<ref>{{cita web |url=http://www.womeninsecularism.org/2012/ |título=Women in Secularism |dataacceso=22 de xullo do 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130730235818/http://www.womeninsecularism.org/2012/ |dataarquivo=30 de xullo de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> A Secular Woman organizouse no 2012 como unha organización nacional dirixida a mulleres irrelixiosas.<ref>{{cita web |url=http://www.secularwoman.org/about |título=Secular Woman:About |dataacceso=21 de novembro de 2013 |urlarquivo=https://archive.today/20131121223333/http://www.secularwoman.org/about |dataarquivo=21 de novembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O movemento do [[feminismo ateo]] comezou a enfocarse en loitar contra o [[sexismo]] e o [[acoso sexual|acoso sexua]]<nowiki/>l.<ref>{{cita web |url=http://freethoughtblogs.com/greta/2013/08/13/a-timeline-of-the-sexual-harassment-accusations/ |título=A Timeline of the Sexual Harassment Accusations |dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref> En agosto de 2012, Jennifer McCreight (a organizadora do [[Boobquake]]) fundou un movemento ateo coñecido como Atheism Plus ou A+, que «aplica o escepticismo a todo, incluíndo os problemas sociais como o sexismo, racismo, política, pobreza e crime».<ref>{{cita web |url=http://freethoughtblogs.com/blaghag/2012/08/atheism/ |título=Blaghag: Atheism+ |dataacceso=21 de novembro de 2013}}
</ref><ref>
{{cita web  |url=http://freethoughtblogs.com/blaghag/2012/08/how-i-unwittingly-infiltrated-the-boys-club-why-its-time-for-a-new-wave-of-atheism/ |título=How I unwittingly infiltrated the boys club, why it's time for a new wave of atheism |dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://atheismplus.com/faq.php |título=About Atheism+ |dataacceso=21 de novembro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130822080733/http://atheismplus.com/faq.php |dataarquivo=22 de agosto de 2013 |urlmorta=yes }}</ref>

En 2013 o primeiro monumento ateo erixido en propiedade do goberno estadounidense inaugurouse fronte ao xulgado de [[Bradford County, Florida|Bradford County]] ([[Florida, Estados Unidos de América|Florida]]), á beira do [[:en:Glassroth v. Moore|monumento dos dez mandamentos]]. A obra foi financiada pola Stiefel Freethought Foundation e consiste nunha banca de 680 quilos de granito con citas inscritas de [[Thomas Jefferson]], [[Benjamin Franklin]] e [[Madalyn Murray O'Hair]].<ref>{{cita web |url=http://www.alligator.org/news/local/article_f9a8713c-e2cf-11e2-b9d8-001a4bcf887a.html |título=Alligator News |dataacceso=21 de novembro de 2013}}
</ref><ref>
{{cita web |url=http://www.rawstory.com/rs/2013/06/29/atheists-unveil-monument-in-florida-and-promise-to-build-50-more |título=Atheists unveil monument in Florida and promise to build 50 more |dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref><ref>
{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/05/31/atheist-monument-starke-florida_n_3368319.html |título=Public Atheist Monument Going Up Near Courthouse In Starke, Florida, Is Country’s First|dataacceso=22 de xullo do 2017}}</ref>

=== Novo ateísmo ===
[[Ficheiro:Four Horsemen.jpg|miniatura|Os «[[Novo ateísmo|Catro xinetes do Non-Apocalipse]]» (en sentido horario desde esquina sup. esq.): [[Richard Dawkins]], [[Christopher Hitchens]], [[Daniel Dennett]] e [[Sam Harris]].]] 
{{AP|Novo ateísmo}}
O novo ateísmo é un movemento dalgúns escritores ateos [[anglosaxóns]] de principios do século {{Versaleta|xxi}} que propugnan que «a relixión non debería simplemente tolerarse, senón que debe ser contrarrestada, criticada e exposta á argumentación racional onde queira que se manifeste a súa influencia».<ref>{{cita novas|url=http://www.cnn.com/2006/WORLD/europe/11/08/atheism.feature/index.html|título=The rise of the New Atheists|editorial=CNN|nome=Simon|apelido=Hooper|dataacceso=16 de marzo de 2010| urlarquivo= https://web.archive.org/web/20100408094135/http://www.cnn.com/2006/WORLD/europe/11/08/atheism.feature/index.html| dataarquivo=2010-04-08 <!--DASHBot-->}}</ref><!--- NB: Tamén poden defender outras opinións--->

Usualmente recoñécese a [[Sam Harris]], [[Daniel C. Dennett]], [[Richard Dawkins]], [[Victor J. Stenger]] e [[Christopher Hitchens]] como líderes do recente movemento,<ref>{{cita publicación periódica |título=Preview: The Four Horsemen of New Atheism reunited |nome=Alice |apelido=Gribbin |url=http://www.newstatesman.com/blogs/the-staggers/2011/12/richard-dawkins-issue-hitchens |publicación=[[New Statesman]] |data=22 de decembro de 2011 |dataacceso=13 de febreiro de 2012}}</ref>{{sfn|Stenger|2009}} posto que varios dos seus libros superventas, publicados entre 2004 e 2007, conforman a base da maior parte do discurso do novo ateísmo.{{sfn|Stenger|2009}}

Este movemento busca disociarse do ateísmo político de masas que gañou forza en varias nacións no século XX. Nos seus libros, sinalouse aos atentados motivados pola relixión [[Atentados do 11 de setembro de 2001|do 11-S]] e o éxito parcial dos intentos do [[Discovery Institute]] por [[Caso Kitzmiller|cambiar nos Estados Unidos o currículo escolar en ciencias]] e incluír ideas [[Creacionismo (pseudociencia)|creacionistas]], co apoio de [[George W. Bush]] en 2005, como mostras da necesidade de avanzar cara a unha sociedade atea.<ref name="sharedvalues">{{cita publicación periódica |url=http://lawreview.vermontlaw.edu/files/2012/02/13-Garfield-Book-2-Vol-33.pdf |título=Vermont Law Review |dataacceso=21 de novembro de 2013 |apelidos= |data= |revista= |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131207172239/http://lawreview.vermontlaw.edu/files/2012/02/13-Garfield-Book-2-Vol-33.pdf |dataarquivo=07 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web|url=http://the-geek.org/docs/dawkinskansas/|título=El regalo de Dios a Kansas|autor=Richard Dawkins}}</ref>

== Demografía ==
{{AP|Demografía do ateísmo}}
Cuantificar o número de ateos no mundo é unha tarefa difícil. Os participantes de enquisas de crenzas relixiosas poden definir «ateísmo» de distintas maneiras ou trazar diferentes liñas entre ateísmo, [[irrelixión]] e crenzas relixiosas e espirituais non teístas.<ref>{{cita web
|url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Nonreligious
|título=Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents, Section on accuracy of non-Religious Demographic Data
|dataacceso=9 de abril de 2011
|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110422093857/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Nonreligious
|dataarquivo=22 de abril de 2011
|deadurl=yes
}}</ref> Deste xeito, un hinduísta ateo identificaríase como hindú, a pesar de tamén ser ateo.<ref>{{cita libro | apelido = Huxley| nome = Andrew| título = Religion, Law and Tradition: Comparative Studies in Religious Law | editorial = Routledge | ano = 2002 | páxina = 120 | url = http://books.google.com/books?id=YsUMTA4MebwC&pg=PA120 | isbn = 978-0-7007-1689-0 | ol = 7763963M | dataacceso=9 de abril de 2011}}</ref> Unha enquisa de 2010 publicada na ''[[Encyclopædia Britannica]]'' descubriu que os irrelixiosos constituían o 9,6 % da poboación mundial e os ateos o 2,0 %, cunha ampla maioría asiática. Esta cifra non inclúe aos seguidores de relixións ateas, como certos budistas.<ref name="eb-2010">{{cita web|título=Religion: Year in Review 2010: Worldwide Adherents of All Religions|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1731588/Religion-Year-In-Review-2010/298437/Worldwide-Adherents-of-All-Religions|obra=Encyclopædia Britannica Online|editorial=Encyclopædia Britannica Inc.|dataacceso=21 de novembro de 2013}}
</ref> A media da variación anual do ateísmo entre o 2000 e o 2010 foi de -0,17 %.<ref name="eb-2010" /> Unha cifra maior estima o número de ateos e agnósticos totais en 1100 millóns.<ref>{{cita libro | url = http://books.google.com/books?id=rQTdki1xyK0C&pg=PA122 | título = Secularization and the World Religions | ano = 2010 | editor1-first = Hans | editor1-last = Joas | editor1-link	= Hans Joas | editor2-first = Klaus | editor2-last = Wiegandt | editorial = Liverpool University Press | isbn = 978-1-84631-187-1 | ol = 25285702M | páxina = 122 (footnote 1) | dataacceso =18 de abril de 2012}}</ref>
[[Ficheiro:Atheists Agnostics Zuckerman en.svg|miniatura|500px|Porcentaxe de ateos e agnósticos no mundo (2007).<ref>(en inglés) Phil Zuckerman: ''Atheism: Contemporary Rates and Patterns'', in: Michael Martin (ed.), ''The Cambridge Companion to Atheism'', Cambridge University Press, 2007.</ref>]]
En termos mundiais, aínda que existen ateos e agnósticos en todos os países do mundo, o seu número é máis reducido en países pobres e menos desenvolvidos que nos países ricos e industrializados.<ref>Pippa Norris y Ronald Inglehart, ''Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide'', Cambridge University Press, Nueva York, EEUU, 2004, ISBN 0-521-83984-X</ref><ref>Steve Bruce, ''Politics and Religion'', Polity Press (Cambridge)/ Blackwell Publishing Ltd. (Oxford), Reino Unido, 2003, ISBN 0-7456-2819-2, ISBN 0-7456-2820-6</ref> De acordo co psicólogo evolucionista Nigel Barber, o ateísmo florece onde a maioría das persoas se senten economicamente seguras, particularmente no [[modelo nórdico]] e as [[socialdemocracia]]s de Europa, xa que existe unha menor incerteza achega do futuro grazas ás extensas redes de seguridade social e a unha mellor atención médica que logran unha maior calidade e expectación de vida na súa poboación; en contraste coas nacións subdenvolvidas, onde virtualmente non hai ateos.<ref>Nigel Barber (2010). [http://www.psychologytoday.com/blog/the-human-beast/201005/why-atheism-will-replace-religion Why Atheism Will Replace Religion]. [[Psychology Today]]. Retrieved 2013-05-22.</ref>

O ''Global Index of Religiosity and Atheism'' (2012) de Gallup enquisou a 50&nbsp;000 persoas en 57 países, preguntándolles «Independentemente de se asistes a un lugar de culto ou non, dirías que es unha persoa relixiosa, non relixiosa ou un ateo convencido?» O 59 % da poboación mundial identificouse como relixiosa, un 23 % non relixiosa e un 13 % declarouse atea convencida. Os ateos están concentrados principalmente na [[Asia Oriental]], especialmente a [[China]] e o [[Xapón]], e en [[Europa Occidental]] (en media 14 %), onde sobresae Francia. Os dez países con maior proporción de «ateos convencidos» foron a China (47 %), o Xapón (31 %), a [[República Checa]] (30 %), Francia (29 %), [[Corea do Sur]] (15 %), [[Alemaña]] (15 %), [[Países Baixos]] (14 %), [[Austria]] (10 %), [[Islandia]] (10 %), [[Australia]] (10 %) e [[Irlanda]] (10 %). En contraste, a lista de dez países con maior porcentaxe de «persoas relixiosas» son [[Ghana]] (96 %), [[Nixeria]] (93 %), [[Armenia]] (92 %), [[Fidxi]] (92 %), [[Macedonia do Norte]] (90 %), [[Romanía]] (89 %), [[Iraq]] (88 %), [[Kenya]] (88 %), o [[Perú]] (86 %) e o [[Brasil]] (85 %). En comparación co mesmo estudo realizado en 2005, en sete anos a relixiosidade diminuíu nove puntos porcentuais mentres que os ateos aumentaron tres nos países comúns a ambos os anos. O estudo tamén achou que a relixiosidade é maior entre os pobres, cunha diferenza de 17 puntos porcentuais entre o quinto (49 %) e primeiro quintil (66 %). De igual forma, os países son menos relixiosos conforme aumenta a súa prosperidade. A relixiosidade é menor entre aqueles con maior educación, aqueles con educación superior (52 %) son 16 puntos menos relixiosos que aqueles sen educación secundaria (68 %).<ref name="gallup2012"/>
=== Por áreas xeográficas ===
[[Ficheiro:Europe No Belief enhanced.svg|miniatura|300px|Porcentaxe de cidadáns europeos que responderon «Non creo que existe algunha clase de espírito, deus ou forza suprema» no [[eurobarómetro]] de 2005.<ref name="Eurobarometro">{{cita web|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/arquives/ebs/ebs_225_report_en.pdf |título=Social values, Science and Technology |formato=PDF | dataacceso=9 de abril de 2011| urlarquivo= https://web.arquive.org/web/20110430163128/http://ec.europa.eu/public_opinion/arquives/ebs/ebs_225_report_en.pdf| dataarquivo=2011-04-30}}</ref>]]
A edición de xuño de 2005 do [[eurobarómetro]] revelou que o 18 % da poboación europea identifícase con «Non creo que existe algunha clase de espírito, deus ou forza suprema», fronte ao 52 % que elixiu «Creo que existe un deus» e o 27 % que se decidiu por «Creo nalgunha clase de espírito ou forza suprema». Nun extremo sitúanse os [[Francia|franceses]] (33 % de ateísmo), os [[República Checa|checos]] (30 %) e os [[Bélxica|belgas]] e [[Países Baixos|neerlandeses]] (ambos no 27 %). No cabo oposto están [[Polonia]], [[Irlanda]] (4 %) e [[Romanía]]. Móstranse ademais diferenzas por sexos, clases de idade, orientación política e nivel cultural: as mulleres, os maiores, os que se consideran de [[Dereita política|dereitas]] e aqueles de menor educación formal teñen unha maior tendencia a crer en deus.<ref name="Eurobarometro"/>

Unha enquisa realizada a fins do 2006 e publicada no ''[[Financial Times]]'' estudou a poboación dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e de cinco países europeos. A taxa máis baixa do ateísmo correspondeu aos Estados Unidos con tan só 4 %, mentres que en Europa estas foron considerablemente maiores: [[Italia]] (7 %), [[España]] (11 %), [[Gran Bretaña]] (17 %), [[Alemaña]] (20 %) e [[Francia]] (32 %).<ref name="Harris">{{cita web
 |url          = http://www.harrisinteractive.com/news/allnewsbydate.asp?NewsID=1131
 |url-arquivo  = https://web.archive.org/web/20130723125147/http://www.harrisinteractive.com/news/allnewsbydate.asp?NewsID=1131
 |título      = Religious Views and Beliefs Vary Greatly by Country, According to the Latest Financial Times/Harris Poll
 |editorial    = Financial Times/Harris Interactive
 |data-arquivo = 23 de xullo de 2013
 |dataacceso   = 25 de xullo do 2017
 |urlmorta     = yes
}}</ref>

De acordo ao [[eurobarómetro]] do 2010, a porcentaxe da poboación que contestou «Non creo que existe algunha clase de espírito, deus ou forza suprema» varía desde Romanía (1 %), [[Malta]] (2 %), Chipre (3 %), Grecia (4 %), Polonia (5 %), ata Estonia (29 %), Países Baixos (30 %), Suecia (34 %), República Checa (37 %) e Francia (40 %), cunha media global do 20 % para a Unión Europea.<ref>{{cita libro
|autor=<!--none specified-->
|título=Social values, Science and Technology
|editorial=Directorate General Research, European Union
|ano=2010 
|páxinas=207
|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_341_en.pdf
|formato=PDF | dataacceso=25 de xullo do 2017| urlarquivo= https://web.archive.org/web/20110430163128/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf| dataarquivo=2011-04-30}}
</ref> De acordo co [[Australian Bureau of Statistics]], o 22 % dos [[australia]]nos decláranse «sen relixión», unha categoría que inclúe aos ateos.<ref name="abs">
{{cita web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2071.0main+features902012-2013
|título=Cultural Diversity in Australia
|editorial=Australian Bureau of Statistics
|ano=2012
| dataacceso=25 de xullo do 2017}}
</ref> Entre o 64 e o 65 % dos [[xaponeses]]<ref name="Martin2007"/> e o 81 % dos [[vietnamita]]<ref name="Intelligence">{{cita web|url=http://davesource.com/Fringe/Fringe/Religion/Average-intelligence-predicts-atheism-rates-across-137-nations-Lynn-et-al.pdf|título=Average intelligence predicts atheism rates across 137 nations|data=3 de xaneiro de 2008|dataacceso=25 de xullo do 2017}}</ref> son ateos, agnósticos ou non cren en deus algún. Nos Estados Unidos, houbo un incremento da identidade atea entre 1 e 5 puntos porcentuais entre os anos 2005 e 2012, e unha caída moito maior de 13 puntos naqueles que se chamaban «relixiosos», desde un 73 a un 60 %<ref name="BBCViewpoints">{{cita noticia|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-19262884|título=BBC News – Viewpoints: Why is faith falling in the US?|data=22 de agosto de 2012|obra=[[BBC Online]]|dataacceso=28 de agosto de 2012}}</ref> De acordo a un informe do 2012 de [[Pew Research Center]], o 2,4 % dos estadounidenses adultos identifícase como ateos, maior ao 1,6 % do 2007, e dentro dos non afiliados a unha relixión (19,6 %) os ateos representaban o 12 %.<ref name="pew 2012">{{cita web|apelido=Cary Funk|nome=Greg Smith|título="Nones" on the Rise: One-in-Five Adults Have No Religious Affiliation|url=http://www.pewforum.org/files/2012/10/NonesOnTheRise-full.pdf|editorial=Pew Research Center|páxinas=9, 42|dataacceso=21 de novembro do 2013|urlarquivo=https://www.webcitation.org/6QhAHAv1T?url=http://www.pewforum.org/files/2012/10/NonesOnTheRise-full.pdf|dataarquivo=29 de xuño de 2014|urlmorta=yes}}</ref>

{{VT|Relixión na Unión Europea|Ateísmo en Hispanoamérica|Irrelixión por país}}

=== Relixiosidade e educación ===
Un estudo dos Estados Unidos observou unha correlación positiva entre o nivel de educación e a [[irrelixión]], o [[agnosticismo]] e o ateísmo,<ref name="Zuckerman"/> e unha enquisa na UE atopou unha correlación positiva entre o abandono escolar prematuro e a crenza nun deus.<ref name="Eurobarometro"/> A diferenza entre ricos e pobres esténdese ao campo dos estudos; segundo o ''Global Index of Religiosity and Atheism'' elaborado por Gallup International en 2012, o grao de ateísmo entre os licenciados ascende ao 19 %, fronte ao 7 % dos que non teñen estudos, e o número de crentes diminúe a medida que sobe o nivel de estudos das persoas.<ref name="Gallup2012">{{cita web|autor=El Confidencial|título=El ateísmo crece en todos los países, menos en España|url=http://www.elconfidencial.com/alma-corazon-vida/2012-08-14/el-ateismo-crece-en-todos-los-paises-menos-en-espana_502838/|dataacceso=25 de xullo d0 2017|data=14 de agosto de 2012 |lingua=es}}</ref> Tamén é común atopar altos niveis de escepticismo en países con gobernos [[Socialismo|socialistas]] (ver [[ateísmo de estado]]), como o son [[Corea do Norte]], [[Vietnam]] e [[República Popular da China|China]], e por razóns históricas en [[Rusia]] (ver [[Unión Soviética|URSS]]).

<!-- anterior -->En 1914, James H. Leuba publicou que o 58 % de 1000 científicos estadounidenses expresaron «[[Escepticismo relixioso|escepticismo]] ou dúbida na existencia do deus xudeocristián». O estudo repetiuse en 1996 e produciu unha porcentaxe similar do 61 %.<!--trad--> En 1998 ''[[Nature]]'' publicou un artigo que suxire que a crenza nun [[deus persoal]] ou nun [[Escatoloxía|máis aló]] estaba no seu punto máis baixo de todos os tempos entre os membros da [[Academia Nacional de Ciencias dos Estados Unidos]]: só o 7,0 % cría nun deus persoal, en contraste con máis do 85 % da poboación xeral nacional;<ref>{{cita publicación periódica|título=Correspondence: Leading scientists still reject God |apelido=Larson |nome=Edward J. |apelidos2=Larry |nome2= Witham |ano=1998 |publicación=Nature |volume=394 |número=6691 |páxinas=313–4 |doi=10.1038/28478 |pmid=9690462 |ref=harv}} Dispoñible en [http://www.stephenjaygould.org/ctrl/news/file002.html StephenJayGould.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140301051125/http://www.stephenjaygould.org/ctrl/news/file002.html |date=01 de marzo de 2014 }}, Stephen Jay Gould archive. Consultado o 17-12-2006</ref> aínda que este estudo foi criticado por [[Rodney Stark]] e [[Roger Finke]] pola súa definición de crenza en deus: «Creo nun deus a quen podo rezar coa esperanza de recibir unha solución».<ref name="Standard1">{{cita libro|url=http://books.google.com/?id=2P_RJqdUYBAC&pg=PA57&dq=He+wanted+to+show+that+men+of+science+were+irreligious.#v=onepage&q=He%20wanted%20to%20show%20that%20men%20of%20science%20were%20irreligious.&f=false|título=The Secularization Debate (chapter by Rodney Stark)|editorial=[[Rowman & Littlefield]]|editor=William H. Swatos; Daniel V. A. Olson|cita=Recentemente, publicáronse en '' Nature '' datos de series temporais bastante sorprendentes sobre as crenzas dos científicos. O criterio de Leuba para crer en Deus é tan estrito que excluiría unha porción substancial do clero "principal". Obviamente foi un truco intencional do seu parte. Quería demostrar que os homes de ciencia eran irrelixiosos.|dataacceso=19 de agosto de 2011|isbn=978-0-7425-0761-6|ano=2000}}

* {{cita libro|url=https://www.ucpress.edu/book/9780520222021/acts-of-faith|apelido1=Stark|nome1=Rodney|apelidos2=Finke|nome2=Roger|título=Acts of Faith: Explaining the Human Side of Religion|editorial=[[University of California Press]]|cita=Recentemente, publicáronse en '' Nature '' datos de series temporais bastante sorprendentes sobre as crenzas dos científicos. O criterio de Leuba para crer en Deus é tan estrito que excluiría unha porción substancial do clero "principal". Obviamente foi un truco intencional do seu parte. Quería demostrar que os homes de ciencia eran irrelixiosos..|dataacceso=19 de agosto de 2011}}</ref>

En 2009 o [[Pew Research Center]] cuantificou a relixiosidade entre os científicos membros do [[Asociación Estadounidense para o Avance da Ciencia]] e atopou que «un pouco máis da metade dos científicos (51 %) cren nalgunha clase de deidade de poder superior; en concreto, 33 % dos científicos di crer en deus, mentres que un 18 % cre nun espírito universal».<ref name="American Academy">{{cita web|url = http://www.pewforum.org/2009/11/05/scientists-and-belief/|título =Scientists and Belief|editorial = [[Pew Research Center]]|cita=A survey of scientists who are members of the American Association for the Advancement of Science, conducted by the Pew Research Center for the People & the Press in May and June 2009, finds that members of this group are, on the whole, much less religious than the general public.1 Indeed, the survey shows that scientists are roughly half as likely as the general public to believe in God or a higher power. According to the poll, just over half of scientists (51%) believe in some form of deity or higher power; specifically, 33% of scientists say they believe in God, while 18% believe in a universal spirit or higher power.| dataacceso=21 de novembro de 2013}}</ref> Unha enquisa publicada no ''[[Journal of Xeral Internal Medicine]]'' en 2005 informou que o 76 % dos médicos nos Estados Unido cría nun Deus, superior ao 7 % da Academia Nacional de Ciencias, pero aínda menor ao 85 % da poboación xeral. Aínda que case tan relixiosos como aquela, as súas relixións concretas a miúdo diferían das dos seus pacientes.<ref name="Physicians">{{cita web|url = http://chronicle.uchicago.edu/050714/doctorsfaith.shtml|título =Survey on physicians' religious beliefs shows majority faithful|editorial = [[Universidade de Chicago]]|cita=The first study of physician religious beliefs has found that 76 percent of doctors believe in God and 59 percent believe in some sort of afterlife. The survey, performed by researchers at the University and published in the July issue of the Journal of General Internal Medicine, found that 90 percent of doctors in the United States attend religious services at least occasionally compared to 81 percent of all adults.|dataacceso=8 de abril de 2011}}</ref>

[[Frank Sulloway]] do [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts]] (MIT) e [[Michael Shermer]] da [[Universidade Estatal de California]] dirixiron un estudo sobre unha mostra de adultos estadounidenses «acreditados» (o 12 % posuía un doutoramento e o 62 % un grao universitario): o 64 % cría en Deus, e existía unha correlación que indicaba que a convicción relixiosa diminuía a maior nivel educativo.{{sfn|Shermer|1999|pp = 76?79}} O sociólogo Philip Schwadel atopou que maiores niveis educativos non só están asociados cun incremento na participación relixiosa e costumes relixiosos na vida cotiá, senón que tamén están correlacionados cunha maior tolerancia á oposición pública á relixión dos ateos e un maior escepticismo cara a «posturas relixiosas [[exclusivismo|exclusivistas]] e o [[literalismo bíblico]]».<ref>{{cita publicación |título=The Effects of Education on Americans' Religious Practices, Beliefs, and Affiliations|apelido=Schwadel|nome=Philip|ano=2011|publicación=Review of Religious Research|volume=53|número=2|doi=10.1007/s13644-011-0007-4 |páxina=161}}</ref>

Unha enquisa de 2010 atopou que aqueles que se identifican como ateos ou agnósticos teñen en media máis coñecementos sobre as relixións principais que os seus propios seguidores. Os non crentes obtiveron mellores resultados nas preguntas acerca dos principios centrais do protestantismo e do catolicismo. Só os fieis mormóns e xudeus acertaron tanto como os ateos e os agnósticos.<ref name="religion knowledge">
{{cita noticia|apelido=Landsberg|nome=Mitchell|título=Atheists, agnostics most knowledgeable about religion, survey says |url=http://articles.latimes.com/2010/sep/28/nation/la-na-religion-survey-20100928|xornal=Los Angeles Times|data=28 de setembro de 2010 |dataacceso=8 de abril de 2011}}</ref>

=== Relixiosidade e intelixencia ===
Tamén se examinou a relación entre a relixiosidade e a intelixencia. En 1958, o profesor [[Michael Argyle (psicólogo)|Michael Argyle]] da [[Universidade de Oxford]] analizou sete estudos que investigaban a relación entre a actitude relixiosa e o [[coeficiente intelectual]] (CI) dos estudantes escolares e universitarios dos Estados Unidos. Aínda que se atopou unha clara correlación negativa, a análise non identificou a causalidade, pero notou que factores como un contexto familiar autoritario e a clase social tamén desempeñaban un papel na relixiosidade.<ref>{{cita libro
|apelido=Argyle
|nome=Michael
|ligazónautor=Michael Argyle (psicólogo)
|título=Religious Behaviour
|url=https://archive.org/details/religiousbehavio0000argy
|editorial=Routledge and Kegan Paul
|ano=1958
|lugar=Londres
|páxinas=[https://archive.org/details/religiousbehavio0000argy/page/93 93]–96
|isbn=0-415-17589-5}}</ref>

Unha [[revisión sistemática]] do 2013 analizou os 63 estudos sobre o tema. 53 mostraban que a [[Teoría das intelixencias múltiples|intelixencia analítica]] estaba correlacionada negativamente coa relixiosidade, dos que 35 alcanzaron [[Significación estatística|significancia estatística]], mentres que outros 10 atoparon unha correlación positiva, aínda que destes últimos só foi significativa en dous. O [[metaanálise]] revelou que a relixiosidade está correlacionada negativamente coa intelixencia. Esta asociación é máis forte en adultos que en nenos e adolescentes en idade escolar. Dado o anterior, os seus autores propuxeron tres posibles explicacións:

# As persoas intelixentes non adoitan conformarse con facilidade, polo que é máis probable que resistan o [[dogma]] relixioso.
# As persoas intelixentes tenden a adoptar un estilo de pensamento analítico (oposto ao intuitivo), o cal se demostrou que mina as crenzas relixiosas.
# Moitas funcións da relixión, incluído o control compensatorio, a autorregulación, o autoengrandecemento e o apego seguro, tamén son outorgadas pola intelixencia. Polo que as persoas intelixentes poden ter menor necesidade de prácticas e crenzas relixiosas.<ref>{{cita web|url=http://arstechnica.com/science/2013/08/new-meta-analysis-checks-the-correlation-between-intelligence-and-faith/|título=New meta-analysis checks the correlation between intelligence and faith|nome=Akshat|apelido=Rathi|editorial=Ars Technica|data=11 de agosto de 2013|dataacceso=29 de maio de 2014}}</ref>

== Notas ==

{{listaref|30em|refs=
<ref name="eb2011-atheism">{{harvnb|Nielsen|2013}}: "No canto de dicir que un ateo é alguén que cre que é falsa ou probablemente falsa a probabilidade de que haxa un deus, unha caracterización máis adecuada do ateísmo consiste na máis complexa afirmación de que un ateo é alguén que rexeita a crenza en deus polo seguinte... porque un deus é antropomórfico, o ateo rexeita a crenza en deus, e que é falsa ou probablemente falsa que haxa un deus, un deus nonanfopomòrfico... para quen o concepto dun deus así é, xa sexa sen sentido, ininteligible, contraditorio e incomprensible ou incoherente, para o deus retratado por algúns teólogos ou filósofos... modernos ou contemporáneos, porque o concepto de deus en cuestión é tal que simplemente enmascara unha substancia atea, por exemplo, " Deus "é só outro nome para o amor, ou... un simbólico prazo para os ideais morais."</ref>

<ref name="encyc-philosophy">{{harvnb|Edwards|2005}}: "Na nosa definición, un 'ateo' é unha persoa que rexeita a crenza en deus, independentemente de se a súa razón do rexeitamento é que a afirmación de que 'Deus existe' exprese unha proposición falsa. A miúdo a xente adopta unha actitude de rexeitamento cara a unha posición por razóns distintas a que esta sexa unha proposición falsa. É común entre os filósofos contemporáneos, e de feito non era raro en séculos anteriores, rexeitar as posicións sobre a base de que carecen de significado. Ás veces, tamén, unha teoría é rexeitada por motivos tales como que é estéril, redundante ou caprichosa, e hai moitas outras consideracións, que en certos contextos, están xeralmente acordadas para constituír boas razóns para rexeitar unha afirmación".</ref>

<ref name="RoweRoutledge">{{harvnb|Rowe|1998}}: "Tal como se entende, o ateísmo é a postura que afirma a inexistencia de deus. Polo que un ateo é alguén que non cre en deus, mentres que un teísta é alguén que si cre en deus. Outro significado de 'ateísmo' é simplemente non crer na existencia de deus, máis que a crenza positiva na inexistencia de deus. ...un ateo, no sentido amplo do termo, é alguén que non cre en ningunha das formas de divindade, non só no deus da teoloxía occidental tradicional."</ref>

<ref name="encyc-unbelief-def-issues">{{cita libro|apelido=Harvey|nome=Van A.|título=Agnosticism and Atheism|postscript=,}} in {{harvnb|Flynn|2007|p=35}}: "Os termos ''ateísmo'' e ''agnosticismo'' teñen diferentes definicións. Os dous collen a letra ''a'' ante os termos gregos ''theos'' ( ''divindade'') e ''gnosis'' (''saber'') no sentido de que o ateísmo é simplemente a ausencia da crenza nos deuses e o agnosticismo non é máis que a falta de coñecemento dalgúns temas especificados. A segunda definición ten o ateísmo no sentido da negación explícita da existencia dos deuses e o agnosticismo como a posición dunha persoa que, debido á existencia dos deuses é incognoscible, suspende o xuízo con respecto eles ... o primeiro é o máis inclusivo e recoñece só dúas alternativas: ou se cre nos deuses ou un non o fai. En consecuencia, non hai unha terceira alternativa, como aqueles que se chaman a si mesmos agnósticos ás veces afirman. Na medida en que lles falta entender, son realmente ateos. Ademais, dado que a ausencia de crenza é a posición cognitiva en que nace todo o mundo, a carga da proba recae sobre aqueles que defenden a crenza relixiosa. Os partidarios da segunda definición, pola contra, consideran que a primeira definición é demasiado ampla, xa que inclúe os nenos desinformados xunto cos ateos agresivos e explícitos. En consecuencia, é pouco probable que o público a adopte."</ref>

<ref name="oxdicphil">
{{cita enciclopedia |editor=Simon Blackburn |encyclopedia=The Oxford Dictionary of Philosophy |title=atheism |url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199541430.001.0001/acref-9780199541430-e-278?rskey=GC0Coc&result=279 |accessdate=21 de novembro de 2013 |edition=2008 |year=2008 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |quote= Ou a falta de crenza que hai nun deus, ou a crenza de que non hai ningunha. Ás veces o pensamento mesmo para ser máis que un mero agnosticismo dogmático, aínda que hai ateos que replican que todo o mundo é un ateo sobre a maioría dos deuses, estes avanzan un paso máis aló.}}<!--Same in 2005 edition: http://books.google.com/books?id=WHILCw0hDA4C&pg=PA27&dq=%22atheism%22#v=onepage&q=%22atheism%22&f=false -->
</ref>

<ref name="religioustolerance">A maioría dos dicionarios (vexa a consulta en OneLook para [http://www.onelook.com/?w=atheism&ls=a "atheism"]) en primeiro lugar, unha das definicións máis estritas.
* {{cita libro |url=http://www.ditext.com/runes/a.html |título=Dictionary of Philosophy |nome=Dagobert D.(editor) |apelido=Runes |ligazónautor=Dagobert D. Runes |ano=1942 |editorial=Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library |lugar=Nova Jersey |isbn=0-06-463461-2 |cita=(a) a crenza de que non hai deus, (b) Algúns filósofos chamaron "atea" porque non se fixeron á crenza nun deus persoal. O ateísmo neste sentido significa "non teísta". O antigo significado da palabra é unha tradución literal. Este último significado é un uso menos rigoroso do termo, aínda que amplamente actual na historia do pensamento. |dataacceso=9 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110513234916/http://www.ditext.com/runes/a.html |dataarquivo=13 de maio de 2011 |deadurl=yes }} – entry by [[Vergilius Ferm]]</ref>

<ref name="reldef">
{{cita web |url=http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |título=Definitions: Atheism|editorial=Department of Religious Studies, University of Alabama |dataacceso=1 de decembro de 2012}}
</ref>
<ref name="eb2007-demographics">{{cita web
|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1360391/Religion-Year-In-Review-2007
|título=Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2007
|editorial=Encyclopædia Britannica
|ano=2007
|dataacceso=21 de novembro de 2013}}
* 2.3% Atheists: Persons professing atheism, skepticism, disbelief, or irreligion, including the militantly antireligious (opposed to all religion).
* 11.9% Nonreligious: Persons professing no religion, nonbelievers, agnostics, freethinkers, uninterested, or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so.</ref>
<ref name="eb1911-atheism">{{cita enciclopedia |year=1911 |url=http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |title=Atheism |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |accessdate=9 de abril de 2011 |quote=The term as generally used, however, is highly ambiguous. Its meaning varies (a) according to the various definitions of deity, and especially (b) according as it is (i.) deliberately adopted by a thinker as a description of his own theological standpoint, or (ii.) applied by one set of thinkers to their opponents. As to (a), it is obvious that atheism from the standpoint of the Christian is a very different conception as compared with atheism as understood by a Deist, a Positivist, a follower of Euhemerus or Herbert Spencer, or a Buddhist. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512015453/http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |archivedate=12 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref>
<ref name="agnosticism-compatible">{{harvnb|Martin|1990|pp=[http://books.google.com/books?id=MNZqCoor4eoC&pg=PA466&dq=%22compatible+with+negative+atheism%22 467–468]}}: "In the popular sense an agnostic neither believes nor disbelieves that God exists, while an atheist disbelieves that God exists. However, this common contrast of agnosticism with atheism will hold only if one assumes that atheism means positive atheism. In the popular sense, agnosticism is compatible with negative atheism. Since negative atheism by definition simply means not holding any concept of God, it is compatible with neither believing nor disbelieving in God."</ref>
<ref name="flint-agnostic-atheism">{{harvnb|Flint|1903|pp=[http://books.google.com/books?id=DWMtAAAAYAAJ&pg=PA49&dq=%22The+atheist+may+however+be%22 49–51]}}: "The atheist may however be, and not unfrequently is, an agnostic. There is an agnostic atheism or atheistic agnosticism, and the combination of atheism with agnosticism which may be so named is not an uncommon one."</ref>
<ref name="encyc-unbelief-compatible">{{cita libro|apelido=Holland|nome=Aaron|título=The New Encyclopedia of Unbelief|contribution=Agnosticism|postscript=,}} en {{harvnb|Flynn|2007|p=[http://books.google.com/books?ei=xvzhT-_WFIaQ8wSivd2GCA&id=YR4RAQAAIAAJ&dq=agnosticism+compatible+with+atheism&q=%22It+is+important+to+note+that+this+interpretation+of+agnosticism%22 34]}}: "It is important to note that this interpretation of agnosticism is compatible with theism or atheism, since it is only asserted that ''knowledge'' of God's existence is unattainable."</ref>
<ref name="martin-agnosticism-entails">{{harvnb|Martin|2006|p=2}}: "But agnosticism is compatible with negative atheism in that agnosticism ''entails'' negative atheism. Since agnostics do not believe in God, they are by definition negative atheists. This is not to say that negative atheism entails agnosticism. A negative atheist ''might'' disbelieve in God but need not."</ref>
<ref name="barker-agnostic-atheism">{{harvnb|Barker|2008|p=[http://books.google.com/books?id=fAjPWYgIfCoC&pg=PA96&dq=%22both+an+atheist+and+an+agnostic%22 96]}}: "People are invariably surprised to hear me say I am both an atheist and an agnostic, as if this somehow weakens my certainty. I usually reply with a question like, "Well, are you a Republican or an American?" The two words serve different concepts and are not mutually exclusive. Agnosticism addresses knowledge; atheism addresses belief. The agnostic says, "I don't have a knowledge that God exists." The atheist says, "I don't have a belief that God exists." You can say both things at the same time. Some agnostics are atheistic and some are theistic."</ref>
<ref name="besant-open-to-new-truth">{{cita libro |título=The atheistic platform, 12 lectures by C. Bradlaugh [and others].| capítulo = Why Should Atheists Be Persecuted? | nome = Annie | apelido = Besant | ligazónautor = Annie Wood Besant }} in {{harvnb|Bradlaugh|Besant|Bradlaugh|Moss|1884|pp =[http://books.google.com/books?id=jh8HAAAAQAAJ&pg=PA185&dq=%22The+Atheist+waits+for+proof+of+God%22 185–186]}}: "The Atheist waits for proof of God. Till that proof comes he remains, as his name implies, without God. His mind is open to every new truth, after it has passed the warder Reason at the gate."</ref>
<ref name="holyoake-question-of-probability">{{cita publicación | título = Mr. Mackintosh's New God | nome = George Jacob | apelido = Holyoake | ligazónautor = George Holyoake | magazine = [[w:The Oracle of Reason|The Oracle of Reason, Or, Philosophy Vindicated]] | volume = 1 | número = 23 | ano = 1842 | páxina = 186 | url = http://books.google.com/books?id=BFY9AAAAYAAJ&pg=PA186 | cita = On the contrary, I, as an Atheist, simply profess that I do not see sufficient reason to ''believe'' that there is a god. I do not pretend to ''know'' that there is no god. The whole question of god's existence, ''belief'' or ''disbelief'', a question of probability or of improbability, not knowledge.}}</ref>
<ref name="eb2011-atheism-critique">{{harvnb|Nielsen|2013}}:"atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings. As such, it is usually distinguished from theism, which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence. Atheism is also distinguished from agnosticism, which leaves open the question whether there is a god or not, professing to find the questions unanswered or unanswerable."</ref>
<ref name="eb2011concise-atheism">{{cita enciclopedia|title = Atheism | url=http://www.merriam-webster.com/concise/atheism?show=0&t=1323944845 |encyclopedia=Encyclopædia Britannica Concise |publisher=Merriam Webster |accessdate=15 de decembro de 2011 | quote = Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings. Unlike agnosticism, which leaves open the question of whether there is a God, atheism is a positive denial. It is rooted in an array of philosophical systems.}}</ref>
<ref name="eb1911-atheism-sceptical">{{cita enciclopedia |year=1911 |url=http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |title=Atheism |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |accessdate=9 de abril de 2011 |quote=But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type, which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God, but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense, though, in practice, agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism. |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512015453/http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |archivedate=12 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref>
<ref name="eb2011-Rejection-of-all-religious-beliefs">{{cita enciclopedia |title=Atheism as rejection of religious beliefs |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |edition=15th |volume=1 |page=666 |year=2011 |id=0852294735 |ref=harv |accessdate=9 de abril de 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512015453/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |archivedate=12 de maio de 2011 |deadurl=yes }}</ref>
<ref name="hume-metaphysics">{{harvnb|Hume|1748|loc=Part III}}: "If we take in our hand any volume; of divinity or school metaphysics, for instance; let us ask, Does it contain any abstract reasoning concerning quantity or number? No. Does it contain any experimental reasoning concerning matter of fact and existence? No. Commit it then to the flames: for it can contain nothing but sophistry and illusion."</ref>
<ref name="eb2007-study-of-religion">{{cita enciclopedia | título = religion, study of |enciclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] | ano = 2007 | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/497151/study-of-religion | dataacceso =2007-04-02 }}</ref>
}}

== Véxase tamén ==
{{commonscat|Atheism}}
{{wikcionario|ateísmo}}
=== Bibliografía ===
{{Refempeza|2}}
* {{cita libro
|apelido=Baggini
|nome=Julian
|ligazónautor=Julian Baggini
|título=Atheism: A Very Short Introduction
|url=https://archive.org/details/atheismveryshort0000bagg
|ano=2003
|editorial=Oxford: Oxford University Press
|isbn=0-19-280424-3
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Dawkins
|nome=Richard
|ligazónautor=Richard Dawkins
|título=The God Delusion
|url=http://books.google.com/books?id=yq1xDpicghkC&lpg=PP1&dq=The%20God%20Delusion&pg=PP1#v=onepage&q&f=true
|ano=2006
|editorial=Bantam Press
|isbn=0-593-05548-9
|ref=harv}}
* {{cita enciclopedia
|apelido=Edwards
|nome=Paul
|ligazón-autor=Paul Edwards (filósofo)
|título=Atheism
|editorial=MacMillan Reference USA (Gale)
|editor=Donald M. Borchert
|ano-orixinal=1967
|ano=2005
|edición=2nd
|enciclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy|The Encyclopedia of Philosophy]]
|volume=Vol. 1
|páxina=359
|isbn=978-0-02-865780-6
|ref=harv}}<!-- (páxina 175 na  edición de 1967) -->
* {{cita libro
|apelido=Harris
|nome=Sam
|ligazón-autor==Sam Harris (autor)
|título=The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason
|url=https://archive.org/details/isbn_9780739453797
|editorial=W. W. Norton & Company
|ano=2005
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Harris
|nome=Sam
|ligazónautor=Sam Harris (autor)
|título=Letter to a Christian Nation
|data=19 de setembro de 2006
|editorial=Knopf
|isbn=978-0-307-27877-7
|ol=25353925M
|url=http://books.google.com/books?id=RlZATs3xD0gC&lpg=PP1&pg=PP1
|ref=harv}}
* {{cita publicación
|apelido=Harris
|nome=Sam
|ligazónautor=Sam Harris (autor)
|título=The Myth of Secular Moral Chaos
|publicación=[[Free Inquiry]]
|issn=0272-0701
|data=abril 2006a
|volume=26
|número=3
|url=https://www.secularhumanism.org/index.php/articles/2863 <!--- requires subscription -->
| dataacceso=21 de novembro de 2013
|ref=harv}} [http://www.samharris.org/site/full_text/the-myth-of-secular-moral-chaos alternate URL] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150224084447/http://www.samharris.org/site/full_text/the-myth-of-secular-moral-chaos/ |date=24 de febreiro de 2015 }}
* {{cita libro
|apelido=Hume
|nome=David
|ligazónautor=David Hume
|título=[[s:Dialogues Concerning Natural Religion|Dialogues Concerning Natural Religion]]
|ano=1779
|ol=7145748M
|lugar=London
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Hume
|nome=David
|ligazónautor=David Hume
|título=[[s:An Enquiry Concerning Human Understanding|An Enquiry Concerning Human Understanding]]
|ano=1748
|lugar=London
|ref=harv}}
* {{cita libro
 |apelido       = Martin
 |nome          = Michael
 |ligazónautor = Michael Martin (philosopher)
 |título       = Atheism: A Philosophical Justification
 |url           = http://books.google.ca/books?id=MNZqCoor4eoC&lpg=PP1&dq=Atheism%3A%20A%20Philosophical%20Justification&pg=PP1#v=onepage&q&f=true
 |lugar         = Philadelphia
 |editorial     = Temple University Press
 |ano           = 1990
 |isbn          = 978-0-87722-642-0
 |ol            = 8110936M
 |dataacceso    = 9 de abril de 2011
 |urlarquivo    = https://web.archive.org/web/20110519174319/http://books.google.ca/books?id=MNZqCoor4eoC&lpg=PP1&dq=Atheism%3A%20A%20Philosophical%20Justification&pg=PP1#v=onepage&q&f=true
 |dataarquivo   = 19 de maio de 2011
 |deadurl       = yes
 |ref           = harv
}}
* {{cita enciclopedia
|last=Nielsen
|first=Kai
|ligazónautor=Kai Nielsen (philosopher)
|title=Atheism
|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]
|year=2013
|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism
|accessdate=25 de novembro de 2013
|ref=harv}}
* {{cita enciclopedia
|url=http://books.google.com/?id=lnuwFH_M5o0C&pg=PA530&lpg=PA530&dq=atheism+routledge#v=onepage&q=atheism%20routledge&f=false |first=William L. |last=Rowe |ligazónautor=William L. Rowe |encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]] |title=Atheism |year=1998 |editor=Edward Craig |isbn=978-0-415-07310-3 |publisher=Taylor & Francis
|accessdate=9 de abril de 2011
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Sartre
|nome=Jean-Paul
|author-link=Jean-Paul Sartre
|origyear=1946
|contribution=Existentialism and Humanism
|editor-last=Priest
|editor-first=Stephen
|título=Jean-Paul Sartre: Basic Writings
|url=https://archive.org/details/jeanpaulsartreba00sart
|ano=2001
|editorial=Routledge
|lugar=London
|páxina=[https://archive.org/details/jeanpaulsartreba00sart/page/n53 45]
|isbn=0-415-21367-3
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Sartre
|nome=Jean-Paul
|author-link=Jean-Paul Sartre
|origyear=1946
|contribution=An existentialist ethics
|ano=2004
|editor-last=Gensler
|editor-first=Harry J.
|editor2-last=Spurgin
|editor2-first=Earl W.
|editor3-last=Swindal
|editor3-first=James C.
|título=Ethics: Contemporary Readings
|url=https://archive.org/details/ethicscontempora00gens
|place=London
|editorial=Routledge
|páxina=[https://archive.org/details/ethicscontempora00gens/page/n138 127]
|isbn=0-415-25680-1
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Sartre
|nome=Jean-Paul
|ligazónautor=Jean-Paul Sartre
|título=El existencialismo es un humanismo
|origyear=1946
|ano=2006
|lugar=México
|editorial=UNAM
|isbn= 9703235077
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Smith
|nome=George H.
|ligazónautor=George H. Smith
|título=Atheism: The Case Against God
|url=https://archive.org/details/atheismcaseagain0000smit_c3p0
|ano=1979
|lugar = Buffalo, Nova York
|editorial=Prometheus Books
|isbn=0-87975-124-X
|lccn=79002726
|ol=4401616M
|ref=harv
}}
* {{cita libro
|apelido=Stenger
|nome=Victor J.
|ligazónautor=Victor J. Stenger
|título=God: The Failed Hypothesis—How Science Shows That God Does Not Exist
|url=https://archive.org/details/godfailedhypothe0000sten
|ano=2007
|editorial=Prometheus Books
|lugar=Amherst, New York
|isbn=978-1-59102-652-5
|ref=harv}}
* {{cita libro
|apelido=Stenger
|nome=Victor J.
|ligazónautor=Victor J. Stenger
|título=The New Atheism: Taking a Stand for Science and Reason
|data=22 de setembro de 2009
|editorial=Prometheus
|isbn=1-59102-751-9
|url=http://www.colorado.edu/philosophy/vstenger/battle.html
|dataacceso=23 de xullo de 2009
|ref=harv
|data-arquivo=11 de outubro de 2012
|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121011014538/http://www.colorado.edu/philosophy/vstenger/battle.html
|url-morta=yes
}}
* {{cita libro
|apelido= Zdybicka
|nome= Zofia J.
|ano=2005
|contribution = Atheism
|url=http://ptta.pl/pef
|contribution-url=http://ptta.pl/pef/haslaen/a/atheism.pdf
|editor-first = Andrzej
|editor-last = Maryniarczyk
|título=Universal Encyclopedia of Philosophy
|volume = 1
|editorial=Polish Thomas Aquinas Association
|ref= harv
|postscript= <!--None-->
| dataacceso=9 de abril de 2011}}
{{Reftermina}}

=== Outros artigos ===
* [[Apostasía]]
* [[Disteleoloxía]]
* [[Politeísmo]]
* [[Alianza Atea Internacional]]

=== Ligazóns externas ===
;En inglés

* [http://www.iep.utm.edu/n-atheis The New Atheists] en ''[[The Internet Encyclopedia of Philosophy]]''
* [http://dmoztools.net/Society/Religion_and_Spirituality/Atheism/ Atheism]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170516164810/http://dmoztools.net/Society/Religion_and_Spirituality/Atheism/ |date=16 de maio de 2017 }} Directorio de enlaces a organizacións e sitios webs.
* [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/atheism/ Religion & Ethics—Atheism] en [[bbc.co.uk]].
* [http://www.infidels.org/library/ Secular Web library], biblioteca de obras históricas e modernas.
* [https://web.archive.org/web/20150526145238/http://www.agreeley.com/articles/hardcore.html The Demand for Religion], un estudo sobre a demografía do ateísmo por Wolfgang Jagodzinski (Universidade de Colonia) e Andrew Greeley (Universidade de Chicago e Universidade de Arizona).
{{Ilustración}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Ateísmo]]
[[Categoría:Irrelixión]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Relixión)]]