Ácido carbónico

Ácido carbónico
	Fórmula estrutural
	Ball-and-stick model
	Nome IUPAC ácido carbónico
	Outros nomes Ácido oxidocarboxílico; ácido hidroxifórmico; ácido hidroximetanoico; ácido carbonílico; ácido hidroxicarboxílico; dihidroxicarbonil; solución de dióxido de carbono; ácido aéreo; ácido metacarbónico
Identificadores
Número CAS	463-79-6
PubChem	767
ChemSpider	747
UNII	142M471B3J
DrugBank	DB14531
KEGG	C01353
ChEBI	CHEBI:28976
ChEMBL	CHEMBL1161632
Referencia Gmelin	25554
Imaxes 3D Jmol	Image 1
	SMILES O=C(O)O ;
	InChI InChI=1S/CH2O3/c2-1(3)4/h(H2,2,3,4); Key: BVKZGUZCCUSVTD-UHFFFAOYSA-N InChI=1/H2O3/c2-1(3)4/h(H2,2,3,4); Key: BVKZGUZCCUSVTD-UHFFFAOYAU;
Propiedades
Fórmula molecular	H; 2CO; 3
Aspecto	Gas incoloro
Punto de fusión	−53 °C; −63 °F; 220 K
Punto de ebulición	127 °C; 261 °F; 400 K
Solubilidade en auga	Reacciona para formar dióxido de carbono e auga
Acidez (pKa)	pKa1 = 3,75 (25 °C; anhidro); pKa1 = 6,35 (hidro); pKa2 = 10,33
Perigosidade
NFPA 704	0 0 1
Estrutura
Estrutura cristalina	monoclínica
Grupo espacial	p21/c, No. 14
Grupo puntual	-
Parámetro de rede
Parámetro de rede
	; Se non se indica outra cousa, os datos están tomados en condicións estándar de 25 °C e 100 kPa.

O ácido carbónico é un composto químico coa fórmula química H
2C O
3. A molécula convértese rapidamente en auga e dióxido de carbono en presenza de auga. Porén, en ausencia de auga, é bastante estable a temperatura dunha habitación.^[3]^[4] A interconversión do dióxido de carbono e o ácido carbónico está relacionada co ciclo respiratorio dos animais e a acidificación das augas naturais.^[5]

En bioquímica e fisioloxía o nome "ácido carbónico" é por veces aplicado a solucións acuosas de dióxido de carbono. Estas especies químicas xogan un importante papel no sistema tampón bicarbonato, usado para manter a homeostase ácido–base.^[6]

Terminoloxía na literatura bioquímica

En química, o temo "ácido carbónico" refírese estritramente ao composto químico coa fórmula H
2CO
3. Porén, algunha literatura bioquímica elimina a distinción entre ácido carbónico e dióxido de carbono disolto no fluído extracelular.

Ácido carbónico anhidro

A temperaturas ambientais moderadas o ácido carbónico puro é un gas estable.^[4] Hai dous métodos principais para producir ácido carbónico anhidro: a reacción do cloruro de hidróxeno co bicarbonato de potasio a 100 K en metanol e a irradiación con protóns do dióxido de carbono sólido puro.^[7] Quimicamente, compórtase como un ácido diprótico de Brønsted.^[8]^[9]

Os monómeros de ácido carbónico mostran tres isómeros conformacionais: cis–cis, cis–trans e trans–trans.^[10]

A baixas temperaturas e presións atmosféricas, o ácido carbónico sólido é amorfo e carece de picos de Bragg en difracción de raios X.^[11] Pero a altas presións, o ácido carbónico cristaliza, e a espectroscopia analítica moderna pode medir a súa xeometría.

Segundo o observado por difracción de neutróns de ácido carbónico dideuterado (D
2CO
3) nunha cela abrazadeira híbrida (hybrid clamped cell) (aliaxe rusa/cobre-berilio) a 1,85 GPa, as moléculas son planas e forman dímeros unidos por pares de enlaces de hidróxeno. Os tres enlaces C-O son case equidistantes a 1,34 Å, iintermedios entre as distancias típicas C-O e C=O (respectivamente 1,43 e 1,23 Å). As lonxitudes pouco comúns do enlace C-O atribúense a enlaces π deslocalizados no centro da molécula e enlaces de hidróxeno extraordinariamente fortes. Os mesmos efectos tamén inducen unha separación moi curta O—O (2,13 Å), no ángulo de 136° O-H-O imposto polos aneis de 8 membros con enlaces de hidróxeno dobres.^[5] Distancias O—O máis longas obsérvanse en enlaces de hidróxeno intramoleculares fortes, por exemplo no ácido oxálico, onde as distancias superan os 2,4 Å.^[11]

En solución acuosa

Incluso en presenza de pequenas cantidades de auga, o ácido carbónico deshidrátase a dióxido de carbono e auga, e esta auga despois cataliza unha maior descomposición.^[4] Por isto, o dióxido de carbono pode considerarse o anhídrido ácido carbónico.

A constante de equilibrio de hidratación a 25 °C é [H
2CO
3]/[CO
2] ≈ 1,7×10⁻³ en auga pura^[12] e ≈ 1,2×10⁻³ en auga de mar.^[13] Por tanto, a maioría do dióxido de carbono en interfaces aire-auga xeofísicas ou biolóxicas non se converte a ácido carbónico, permanecendo como gas CO
2 disolto. Porén, chégase ao equilibrio non catalizado bastante lentamente: as constantes de velocidade son 0,039 s⁻¹ para a hidratación e 23 s⁻¹ para a deshidratación.

En solucións biolóxicas

En presenza do encima anhidrase carbónica, o equilibrio chega, a diferenza do caso anterior, moi rapidamente, e a seguinte reacción ten prioridade:^[14] ${\ce {HCO3^- {+}H^+ <=> CO2 {+}H2O}}$

Cando o dióxido de carbono creado excede a súa solubilidade, o gas evoluciona e debe terse en consideración un terceiro equilibrio: ${\ce {CO_2 (soln) <=> CO_2 (g)}}$ A constante de equilibrio defínese por esta razón pola lei de Henry.

As dúas reaccións poden combinarse para o equilibrio en solución: ${\begin{aligned}{\ce {HCO3^{-}{}+ H+{}<=> CO2(soln){}+ H2O}}&&K_{3}={\frac {[{\ce {H+}}][{\ce {HCO3^-}}]}{[{\ce {CO2(soln)}}]}}\end{aligned}}$ Cando a lei de Henry se usa para calcular o denominador cómpre ter coidado coas unidades dado que a constante da lei de Henry pode expresarse comunmente con 8 dimensionalidades diferentes.^[15]

Baixo unha alta presión parcial de CO₂

Na industria das bebidas, a auga "con gas" denomínase xeralmente auga carbonatda. Está feita de dióxido de carbono disolto en auga baixo unha pequena presión positiva. Moitos refrescos tratados desa maneira son efervescentes.

En solucións acuosas a presións de moitos xigapascais (decenas de miles de atmosferas) que se dan no interior dos planetas existen cantidades significativas de H
2CO
3 molecular .^[16]^[17] Chégase a presións de 0,6–1,6 GPa a 100 K, e 0,75–1,75 GPa a 300 K nos núcleos dos grandes satélites xeados como Ganímedes, Calisto e Titán, onde están presentes a auga e o dióxido de carbono. O ácido carbónico puro, ao ser máis denso, espérase que se afunda baixo as capas de xeo e as separe dos núcleos rochosos desas lúas.^[18]

Relación do bicarbonato co carbonato

O ácido carbónico é o ácido conxugado de Brønsted–Lowry formal do anión bicarbonato, estable en solución alcalina. As constantes de protonación medíronse con gran precisión, pero dependen da forza iónica global $I$ . Os dous equilibrios que se miden máis doadamente son os seguintes: ${\begin{aligned}{\ce {CO3^{2-}{}+ H+{}<=> HCO3^-}}&&\beta _{1}={\frac {[{\ce {HCO3^-}}]}{[{\ce {H+}}][{\ce {CO3^{2-}}}]}}\\{\ce {CO3^{2-}{}+ 2H+{}<=> H2CO3}}&&\beta _{2}={\frac {[{\ce {H2CO3}}]}{[{\ce {H+}}]^{2}[{\ce {CO3^{2-}}}]}}\end{aligned}}$ onde os corchetes indican a concentración de especies químicas. A 25 °C, estes equilibrios satisfán empiricamente^[19] ${\begin{alignedat}{6}\log(\beta _{1})=&&0&,54&I^{2}-0&,96&I+&&9&,93\\\log(\beta _{2})=&&-2&,5&I^{2}-0&,043&I+&&16&,07\end{alignedat}}$ $log(β 1)$ diminúe co incremento de $I$ , como tamén $log(β 2)$ . Nunha solución na que están ausentes outros ións (por exemplo, $I = 0$ ), estas curvas implican as seguintes constantes de disociación paso a paso: ${\begin{alignedat}{3}p{\text{K}}_{1}&=\log(\beta _{2})-\log(\beta _{1})&=6,77\\p{\text{K}}_{2}&=\log(\beta _{1})&=9,93\end{alignedat}}$ Os valores directos para estas constantes na literatura son, por exemplo, $p K 1 = 6,35$ e $p K 2 - p K 1 = 3,49$ .^[20]

Para interpretarmos estas cifras, debemos reparar en que as dúas especies químicas nun equilibrio ácido están equiconcentradas cando $p K = p H$ . En particular, o fluído extracelular en sistemas biolóxicos presenta un $p H \approx 7,2$ , así que o ácido carbónico estará disociado case ao 50 % no equilibrio.

Acidificación oceánica

A gráfica de Bjerrum mostra as concentracións de equilibrio típicas en solución en auga de mar de dióxido de carbono e as diversas especies derivadas del, en función do pH.^[8]^[9] A medida que a industralización humana está facendo incrementar a proporción de dióxido de carbono na atmosfera da Terra, a proporción de dióxido de carbono disolto no mar e na auga doce como ácido carbónico tamén se espera que se incremente. Este aumento no ácido disolto tamén se espera que acidifique ditas augas, xerando un descenso do pH.^[21]^[22] Estimouse que o incremento de dióxido de carbono disolto causou xa unha diminución media do pH superficial do océano de aproximadamente 0,1 respecto dos niveis preindustriais.

Notas

↑ "Front Matter". Nomenclature of Organic Chemistry: IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book). Cambridge: The Royal Society of Chemistry. 2014. pp. P001–4. ISBN 978-0-85404-182-4. doi:10.1039/9781849733069-FP001.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Perrin, D. D., ed. (1982). Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution. IUPAC Chemical Data (2ª ed.). Oxford: Pergamon (publicado o 1984). "Carbonic Acid, H₂CO₃" entry. ISBN 0-08-029214-3. LCCN 82-16524.
↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 310. ISBN 978-0-08-037941-8.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Loerting, Thomas; Tautermann, Christofer; Kroemer, Romano T.; Kohl, Ingrid; Hallbrucker, Andreas; Mayer, Erwin; Liedl, Klaus R.; Loerting, Thomas; Tautermann, Christofer; Kohl, Ingrid; Hallbrucker, Andreas; Erwin, Mayer; Liedl, Klaus R. (2000). "On the Surprising Kinetic Stability of Carbonic Acid (H₂CO₃)". Angewandte Chemie International Edition 39 (5): 891–4. PMID 10760883. doi:10.1002/(SICI)1521-3773(20000303)39:5<891::AID-ANIE891>3.0.CO;2-E.
↑ ^5,0 ^5,1 Benz, Sebastian; Chen, Da; Möller, Andreas; Hofmann, Michael; Schnieders, David; Dronskowski, Richard (September 2022). "The Crystal Structure of Carbonic Acid". Inorganics (en inglés) 10 (9): 132. ISSN 2304-6740. doi:10.3390/inorganics10090132.
↑ Acid-Base Physiology 2.1 – Acid-Base Balance by Kerry Brandis.
↑ W. Hage, K. R. Liedl; Liedl, E.; Hallbrucker, A; Mayer, E (1998). "Carbonic Acid in the Gas Phase and Its Astrophysical Relevance". Science 279 (5355): 1332–5. Bibcode:1998Sci...279.1332H. PMID 9478889. doi:10.1126/science.279.5355.1332.
↑ ^8,0 ^8,1 Pangotra, Dhananjai; Csepei, Lénárd-István; Roth, Arne; Ponce de León, Carlos; Sieber, Volker; Vieira, Luciana (2022). "Anodic production of hydrogen peroxide using commercial carbon materials". Applied Catalysis B: Environmental 303: 120848. doi:10.1016/j.apcatb.2021.120848.
↑ ^9,0 ^9,1 Andersen, C. B. (2002). "Understanding carbonate equilibria by measuring alkalinity in experimental and natural systems". Journal of Geoscience Education 50 (4): 389–403. Bibcode:2002JGeEd..50..389A. doi:10.5408/1089-9995-50.4.389.
↑ Loerting, Thomas; Bernard, Juergen (2010). "Aqueous Carbonic Acid (H₂CO₃)". ChemPhysChem (11): 2305–9. doi:10.1002/cphc.201000220.
↑ ^11,0 ^11,1 Winkel, Katrin; Hage, Wolfgang; Loerting, Thomas; Price, Sarah L.; Mayer, Erwin (2007). "Carbonic Acid: From Polyamorphism to Polymorphism". Journal of the American Chemical Society 129 (45): 13863–71. PMID 17944463. doi:10.1021/ja073594f.
↑ Housecroft, C.E.; Sharpe, A.G. (2005). Inorganic Chemistry (2ª ed.). Prentice-Pearson-Hall. p. 368. ISBN 0-13-039913-2. OCLC 56834315.
↑ Soli, A. L.; R. H. Byrne (2002). "CO₂ system hydration and dehydration kinetics and the equilibrium CO₂/H₂CO₃ ratio in aqueous NaCl solution". Marine Chemistry 78 (2–3): 65–73. doi:10.1016/S0304-4203(02)00010-5.
↑ Lindskog S (1997). "Structure and mechanism of carbonic anhydrase". Pharmacology & Therapeutics 74 (1): 1–20. PMID 9336012. doi:10.1016/S0163-7258(96)00198-2.
↑ Sander, Rolf; Acree, William E.; Visscher, Alex De; Schwartz, Stephen E.; Wallington, Timothy J. (2022-01-01). "Henry’s law constants (IUPAC Recommendations 2021)". Pure and Applied Chemistry (en inglés) 94 (1): 71–85. ISSN 1365-3075. doi:10.1515/pac-2020-0302.
↑ Wang, Hongbo; Zeuschner, Janek; Eremets, Mikhail; Troyan, Ivan; Williams, Jonathon (27 de xaneiro de 2016). "Stable solid and aqueous H₂CO₃ from CO₂ and H₂O at high pressure and high temperature". Scientific Reports 6 (1): 19902. Bibcode:2016NatSR...619902W. PMC 4728613. PMID 26813580. doi:10.1038/srep19902.
↑ Stolte, Nore; Pan, Ding (4 de xullo de 2019). "Large presence of carbonic acid in CO₂-rich aqueous fluids under Earth's mantle conditions". The Journal of Physical Chemistry Letters 10 (17): 5135–41. PMID 31411889. arXiv:1907.01833. doi:10.1021/acs.jpclett.9b01919.
↑ G. Saleh; A. R. Oganov (2016). "Novel Stable Compounds in the C-H-O Ternary System at High Pressure". Scientific Reports 6: 32486. Bibcode:2016NatSR...632486S. PMC 5007508. PMID 27580525. doi:10.1038/srep32486.
↑ IUPAC (2006). "Stability constants" (database).
↑ Pines, Dina; Ditkovich, Julia; Mukra, Tzach; Miller, Yifat; Kiefer, Philip M.; Daschakraborty, Snehasis; Hynes, James T.; Pines, Ehud (2016). "How Acidic Is Carbonic Acid?". J Phys Chem B 120 (9): 2440–51. PMC 5747581. PMID 26862781. doi:10.1021/acs.jpcb.5b12428.
↑ Caldeira, K.; Wickett, M. E. (2003). "Anthropogenic carbon and ocean pH". Nature 425 (6956): 365. Bibcode:2001AGUFMOS11C0385C. PMID 14508477. doi:10.1038/425365a.
↑ Sabine, C. L. (2004). "The Oceanic Sink for Anthropogenic CO₂". Science 305 (5682): 367–371. Bibcode:2004Sci...305..367S. PMID 15256665. doi:10.1126/science.1097403. hdl:10261/52596. Arquivado dende o orixinal o 6 de xullo de 2008. Consultado o 22 de xuño de 2021.

Véxase tamén

Bibliografía

"Climate and Carbonic Acid" en Popular Science Monthly Volume 59, xullo de 1901.
Welch, M. J.; Lifton, J. F.; Seck, J. A. (1969). "Tracer studies with radioactive oxygen-15. Exchange between carbon dioxide and water". J. Phys. Chem. 73 (335): 3351. doi:10.1021/j100844a033.
Jolly, W. L. (1991). Modern Inorganic Chemistry (2nd ed.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-112651-9.
Moore, M. H.; Khanna, R. (1991). "Infrared and Mass Spectral Studies of Proton Irradiated H₂O+CO₂ Ice: Evidence for Carbonic Acid Ice: Evidence for Carbonic Acid". Spectrochimica Acta 47A (2): 255–262. Bibcode:1991AcSpA..47..255M. doi:10.1016/0584-8539(91)80097-3.
W. Hage, K. R. Liedl; Liedl, E.; Hallbrucker, A; Mayer, E (1998). "Carbonic Acid in the Gas Phase and Its Astrophysical Relevance". Science 279 (5355): 1332–5. Bibcode:1998Sci...279.1332H. PMID 9478889. doi:10.1126/science.279.5355.1332.
Hage, W.; Hallbrucker, A.; Mayer, E. (1995). "A Polymorph of Carbonic Acid and Its Possible Astrophysical Relevance". J. Chem. Soc. Faraday Trans. 91 (17): 2823–6. Bibcode:1995JCSFT..91.2823H. doi:10.1039/ft9959102823.

Ligazóns externas

[iupac2013-1] "Front Matter". Nomenclature of Organic Chemistry: IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book). Cambridge: The Royal Society of Chemistry. 2014. pp. P001–4. ISBN 978-0-85404-182-4. doi:10.1039/9781849733069-FP001.

[P82db-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Perrin, D. D., ed. (1982). Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution. IUPAC Chemical Data (2ª ed.). Oxford: Pergamon (publicado o 1984). "Carbonic Acid, H₂CO₃" entry. ISBN 0-08-029214-3. LCCN 82-16524.

[3] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 310. ISBN 978-0-08-037941-8.

[lo-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Loerting, Thomas; Tautermann, Christofer; Kroemer, Romano T.; Kohl, Ingrid; Hallbrucker, Andreas; Mayer, Erwin; Liedl, Klaus R.; Loerting, Thomas; Tautermann, Christofer; Kohl, Ingrid; Hallbrucker, Andreas; Erwin, Mayer; Liedl, Klaus R. (2000). "On the Surprising Kinetic Stability of Carbonic Acid (H₂CO₃)". Angewandte Chemie International Edition 39 (5): 891–4. PMID 10760883. doi:10.1002/(SICI)1521-3773(20000303)39:5<891::AID-ANIE891>3.0.CO;2-E.

[neutron-5] 5,0 ^5,1 Benz, Sebastian; Chen, Da; Möller, Andreas; Hofmann, Michael; Schnieders, David; Dronskowski, Richard (September 2022). "The Crystal Structure of Carbonic Acid". Inorganics (en inglés) 10 (9): 132. ISSN 2304-6740. doi:10.3390/inorganics10090132.

[6] Acid-Base Physiology 2.1 – Acid-Base Balance by Kerry Brandis.

[sublime-7] W. Hage, K. R. Liedl; Liedl, E.; Hallbrucker, A; Mayer, E (1998). "Carbonic Acid in the Gas Phase and Its Astrophysical Relevance". Science 279 (5355): 1332–5. Bibcode:1998Sci...279.1332H. PMID 9478889. doi:10.1126/science.279.5355.1332.

[peroxide-8] 8,0 ^8,1 Pangotra, Dhananjai; Csepei, Lénárd-István; Roth, Arne; Ponce de León, Carlos; Sieber, Volker; Vieira, Luciana (2022). "Anodic production of hydrogen peroxide using commercial carbon materials". Applied Catalysis B: Environmental 303: 120848. doi:10.1016/j.apcatb.2021.120848.

[Andersen-9] 9,0 ^9,1 Andersen, C. B. (2002). "Understanding carbonate equilibria by measuring alkalinity in experimental and natural systems". Journal of Geoscience Education 50 (4): 389–403. Bibcode:2002JGeEd..50..389A. doi:10.5408/1089-9995-50.4.389.

[10] Loerting, Thomas; Bernard, Juergen (2010). "Aqueous Carbonic Acid (H₂CO₃)". ChemPhysChem (11): 2305–9. doi:10.1002/cphc.201000220.

[wi-11] 11,0 ^11,1 Winkel, Katrin; Hage, Wolfgang; Loerting, Thomas; Price, Sarah L.; Mayer, Erwin (2007). "Carbonic Acid: From Polyamorphism to Polymorphism". Journal of the American Chemical Society 129 (45): 13863–71. PMID 17944463. doi:10.1021/ja073594f.

[HS-12] Housecroft, C.E.; Sharpe, A.G. (2005). Inorganic Chemistry (2ª ed.). Prentice-Pearson-Hall. p. 368. ISBN 0-13-039913-2. OCLC 56834315.

[SB-13] Soli, A. L.; R. H. Byrne (2002). "CO₂ system hydration and dehydration kinetics and the equilibrium CO₂/H₂CO₃ ratio in aqueous NaCl solution". Marine Chemistry 78 (2–3): 65–73. doi:10.1016/S0304-4203(02)00010-5.

[Lindskog_1997-14] Lindskog S (1997). "Structure and mechanism of carbonic anhydrase". Pharmacology & Therapeutics 74 (1): 1–20. PMID 9336012. doi:10.1016/S0163-7258(96)00198-2.

[15] Sander, Rolf; Acree, William E.; Visscher, Alex De; Schwartz, Stephen E.; Wallington, Timothy J. (2022-01-01). "Henry’s law constants (IUPAC Recommendations 2021)". Pure and Applied Chemistry (en inglés) 94 (1): 71–85. ISSN 1365-3075. doi:10.1515/pac-2020-0302.

[16] Wang, Hongbo; Zeuschner, Janek; Eremets, Mikhail; Troyan, Ivan; Williams, Jonathon (27 de xaneiro de 2016). "Stable solid and aqueous H₂CO₃ from CO₂ and H₂O at high pressure and high temperature". Scientific Reports 6 (1): 19902. Bibcode:2016NatSR...619902W. PMC 4728613. PMID 26813580. doi:10.1038/srep19902.

[17] Stolte, Nore; Pan, Ding (4 de xullo de 2019). "Large presence of carbonic acid in CO₂-rich aqueous fluids under Earth's mantle conditions". The Journal of Physical Chemistry Letters 10 (17): 5135–41. PMID 31411889. arXiv:1907.01833. doi:10.1021/acs.jpclett.9b01919.

[Saleh-Scirep-18] G. Saleh; A. R. Oganov (2016). "Novel Stable Compounds in the C-H-O Ternary System at High Pressure". Scientific Reports 6: 32486. Bibcode:2016NatSR...632486S. PMC 5007508. PMID 27580525. doi:10.1038/srep32486.

[19] IUPAC (2006). "Stability constants" (database).

[20] Pines, Dina; Ditkovich, Julia; Mukra, Tzach; Miller, Yifat; Kiefer, Philip M.; Daschakraborty, Snehasis; Hynes, James T.; Pines, Ehud (2016). "How Acidic Is Carbonic Acid?". J Phys Chem B 120 (9): 2440–51. PMC 5747581. PMID 26862781. doi:10.1021/acs.jpcb.5b12428.

[cald03-21] Caldeira, K.; Wickett, M. E. (2003). "Anthropogenic carbon and ocean pH". Nature 425 (6956): 365. Bibcode:2001AGUFMOS11C0385C. PMID 14508477. doi:10.1038/425365a.

[sabine-22] Sabine, C. L. (2004). "The Oceanic Sink for Anthropogenic CO₂". Science 305 (5682): 367–371. Bibcode:2004Sci...305..367S. PMID 15256665. doi:10.1126/science.1097403. hdl:10261/52596. Arquivado dende o orixinal o 6 de xullo de 2008. Consultado o 22 de xuño de 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]