Vía Appia

Vía Appia

(la) Via Appia
Tipo	rúa Vía romana
Epónimo	Apio Claudio Cego
Parte de	Via Appia. Regina Viarum
Localización
División administrativa	Roma, Italia e Bríndisi, Italia
41°50′29″N 12°31′57″L
Composto por	Decennovium
Características
Patrimonio da Humanidade
Tipo	Patrimonio cultural  → Europa-América do Norte
Data	2024 (46ª Sesión), Criterios de Patrimonio da Humanidade: (i), (iii), (iv), (v) e (vi)
Identificador	1708
Candidato a Patrimonio da Humanidade
Data	1 de xuño de 2006
Identificador	349
Historia
Data de creación ou fundación	312 a. C.
Actividade
Fundador	Apio Claudio Cego
Sitio web	camminodellappia.it

A Vía Appia (en latín e italiano: Via Appia) é unha das vías romanas máis antigas e estratexicamente máis importantes da antiga República Romana. Conectaba Roma con Brindisi, no sueste de Italia. A súa importancia vén indicada polo seu nome común, rexistrado por Statius, de Appia longarum... regina viarum ('a Vía Apia, a raíña dos camiños longos'). A estrada leva o nome de Appius Claudius Caecus, o censor romano que, durante as guerras samnitas, iniciou e completou o primeiro tramo como estrada militar cara ao sur no ano 312 a.C.

En xullo de 2024, a Vía Appia entrou na Lista do Patrimonio Mundial da UNESCO.

Orixes

Porta San Sebastiano é a porta da Appia nas Murallas Aurelianas.

Desenvolvemento

A Vía Appia foi unha vía romana que a república utilizou como vía principal para abastecementos militares para a súa conquista do sur de Italia no 312 a.C. e para mellorar as comunicacións.

A Vía Appia foi a primeira estrada longa construída especificamente para transportar tropas fóra da rexión máis pequena da gran Roma (isto era esencial para os romanos). As poucas estradas fóra da cidade primitiva eran etruscas e ían principalmente a Etruria. A finais da República, os romanos expandíronse pola maior parte de Italia e eran mestres na construción de estradas. As súas estradas comezaron en Roma, onde estaba o itinerarium mestre, ou lista de destinos ao longo das estradas, onde localizábanse e estendíanse ata os límites do seu dominio, de aí a expresión: "Todos os camiños levan a Roma".

As guerras samnitas

Preto de Roma.

Os romanos tiñan unha afinidade co pobo de Campania, que, como eles mesmos, remontaban os seus antecedentes aos etruscos. As guerras samnitas foron instigadas polos samnitas cando Roma intentou aliarse coa cidade de Capua na Campania. Os falantes de linguas itálicas no Lacio foran sometidos e incorporados ao estado romano hai moito tempo. Foron responsables de cambiar Roma dun estado principalmente etrusco a un estado principalmente itálico.

Densas poboacións de samnitas soberanos permaneceron nas montañas ao norte de Capua, que está xusto ao norte da cidade grega de Neápolis. Ao redor do 343 a.C., Roma e Capua intentaron formar unha alianza. Os samnitas reaccionaron coa forza militar..

A barreira das Marismas Pontinas

Tumba de Priscilla

Monumento funerario de Caius Rabirius Postumus Hermodorus, Lucía Rabiria Demaris e Usia Prima, sacerdotisa de Isis ao longo da Vía Appia, preto de Quarto Miglio

San Sebastiano fuori le Mura, situado nas catacumbas de San Sebastiano

Entre Capua e Roma atopáronse as Marismas Pontinas (Pomptinae paludes), un pantano infestado de malaria. Unha tortuosa estrada costeira serpeaba entre Ostia na desembocadura do Tíber e Neápolis. A Vía Latina seguía o seu antigo e pouco accesible trazado ao longo dos contrafortes dos montes Monti Laziali e Monti Lepini, que alazanse impoñentes sobre o antigo pantano.

Na Primeira Guerra Samnita (343–341 a.C.) os romanos descubriron que non podían apoiar nin reabastecer as tropas no campo de batalla contra os samnitas a través da marisma. Unha revolta da Liga Latina esgotou aínda máis os seus recursos. Renunciaron ao intento de alianza e establecéronse con Samnium.

Colonización ao sueste

Os romanos só esperaban o seu momento oportuno mentres buscaban unha solución. A primeira resposta foi a colonia, unha "agrupación" de colonos de Roma, que manterían unha base permanente de operacións. A Segunda Guerra Samnita (327–304 a.C.) estalou cando Roma intentou establecer unha colonia en Cales no 334 a.C. e de novo en Fregellae no 328 a.C. ao outro lado das marismas. Os samnitas, agora unha gran potencia tras derrotar aos gregos de Tarentum, ocuparon Neápolis para tratar de asegurar a súa lealdade. Os napolitanos apelaron a Roma, que enviou un exército e expulsou aos samnitas de Neápolis.

Comezo das obras de Appio Claudio

No 312 a.C., Appius Claudius Caecus converteuse en censor en Roma. Era da gens Claudia, que eran patricios descendentes dos sabinos incorporados ao primeiro estado romano. Recibíu o nome do antepasado fundador da gens, Appius Claudius (Attus Clausus en Sabino). Era un populista, é dicir, un defensor da xente común. Home de discernimento e percepción, nos anos de éxito dicíase que perdrau a súa visión exterior^{[Cómpre clarificar]} e adquiriu así o nome caecus, 'cego'.

Sen esperar a que o Senado dixéralle que facer, Apio Claudio iniciou audaces obras públicas para resolver o problema do abastecemento. Un acueduto (o Aqua Appia) aseguraba o abastecemento de auga da cidade de Roma. O proxecto máis coñecido, con diferenza, foi a estrada, que atravesaba as Marismas Pontinas ata a costa ao noroeste de Nápoles, onde viraba cara ao norte cara a Capua. Nel, calquera número de tropas frescas podían ir ao teatro de operacións, e as subministracións podían moverse en masa ás bases romanas sen obstáculos nin polo inimigo nin polo terreo. Non é de estrañar que, despois do seu mandato como censor, Apio Claudio se convertese en cónsul dúas veces, posteriormente ocupase outros cargos e fose un respectado consultor do Estado mesmo durante os seus últimos anos.

Éxito da estrada

A estrada conseguiu o seu propósito. O resultado da Segunda Guerra Samnita foi por fin favorable a Roma. Nunha serie de golpes os romanos reverteron a súa fortuna, acadando a vitoria sobre Etruria no 311 a.C., o mesmo ano da súa revolta, e Samnium no 304 a.C. A estrada foi o principal factor que permitiulles concentrar as súas forzas coa suficiente rapidez e mantelas adecuadamente abastecidas, polo que convertéronse nun rival formidable.

Construción

O camiño da Via Appia e da Via Appia Traiana

A parte principal da vía Apia comezou e rematou no 312 a.C.

O camiño comezou como un camiño de terra nivelado sobre o que se colocaron pequenas pedras e morteiro. Sobre este colocouse grava, que finalmente rematouse con pedras axustadas e entrelazadas para proporcionar unha superficie plana. O historiador Procopio dixo que as pedras encaixan de forma tan segura e tan estreita que parecían crecer xuntas en lugar de encaixar entre si. A estrada estaba curvada no medio (para a escorrentía da auga) e tiña cunetas a ambos lados da estrada que estaban protexidas por muros de contención.

Entre Roma e o Lago Albano

O Circo de Maxencio

O camiño comezou no Forum Romanum, atravesou a Muralla Servia na porta Capena, atravesaba un corte no clivus Martis e saía da cidade. Para este tramo da vía, os construtores utilizaron a Vía Latina. A construción da Muralla Aureliana séculos máis tarde requiriu a colocación doutra porta, a Porta Appia. Fóra de Roma, a nova Vía Appia atravesaba suburbios acomodados ao longo da Vía Norba, a antiga vía cara aos outeiros Albanos, onde estaba situada Norba. A estrada daquela era unha vía glarea, unha estrada de grava. Os romanos construíron unha calzada de gran calidade, con capas de pedra cementada sobre unha capa de pequenas pedras, peraltada, cunetas de drenaxe a ambos os dous lados, muros de contención baixos nas porcións afundidas e camiños de terra como beirarrúas. Crese que a Vía Appia foi a primeira calzada romana que utilizou o cemento de cal. Os materiais eran rochas volcánicas. Dicíase que a superficie era tan lisa que non se podían distinguir as xuntas. O tramo romano aínda existe e está revestido de monumentos de todas as épocas, aínda que o cemento se desgastou das xuntas, deixando unha superficie moi rugosa.

A través da marisma

A estrada non cede en nada aos outeiros Albanos, senón que atravésaos directamente por desmontes e recheos. As pendentes son pronunciadas. Despois entra nas antigas Marismas Pontinas. Unha calzada de pedra duns 31 km. atravesaba pozas estancadas e fedentas bloqueadas do mar por dunas de area. Apio Claudio planeou drenar o pantano, retomando os intentos anteriores, pero fracasou. A calzada e as súas pontes necesitaron posteriormente unha reparación constante. No 162 a.C., Marcus Cornelius Cathegus fixo construír unha canle ao longo da estrada para aliviar o tráfico e ofrecer unha alternativa cando se reparaba a estrada. Os romanos preferían usar a canle.^{[Cómpre referencia]}

Tumba de Caecilia Metella e o castrum Caetani

Ao longo da costa

A Vía Appia collía a estrada costeira en Tarracina (Terracina). Porén, os romanos endereitarona un pouco con cortes, que hoxe forman cantís. A partir de aí a estrada viraba cara ao norte ata Capua, onde, polo momento, remataba. O Val Caudina non estaba moi lonxe ao norte. O itinerario foi Aricia (Ariccia), Tres Tabernae, Forum Appii, Tarracina, Fondi, Formiae (Formia), Minturnae (Minturno), Suessanum, Casilinum e Capua, pero algunhas destas foron colonias engadidas despois das Guerras Samnitas. A distancia era de 212 km.. A estrada orixinal non tiña miliarios, xa que aínda non estaban en uso. Uns poucos sobreviven de épocas posteriores, incluíndo un primeiro miliario preto da Porta Appia.

Extensión a Beneventum

Vía Appia dentro da antiga Minturno

A Terceira Guerra Samnita (298–290 a.C.) quizais teña un nome incorrecto. Foi un intento total de todos os veciños de Roma: itálicos, etruscos e galos, para frear o poder de Roma. Os samnitas foron os principais pobos da conspiración. Roma asestou aos norteños un duro golpe na Batalla de Sentinum en Umbría no 295. Os samnitas seguiron loitando sós. Roma fundou entón 13 colonias en Campania e Samnio. Debeu ser durante este tempo cando estenderon a Vía Appia 56 quilómetros máis aló de Capua pasando polas Forcas Caudinas ata un lugar que os samnitas chamaban Maloenton, "paso dos rabaños". O itinerario incluía Calatia, Caudium e Beneventum (aínda non se chama así). Aquí tamén rematou a Vía Latina.

Extensión a Apulia e Calabria

No 290 a.C., a soberanía dos samnitas rematara. O talón de Italia estaba aberto aos romanos. As datas son algo incertas e hai unha variación considerable nas fontes, pero durante a Terceira Guerra Samnita os romanos parecen estender o camiño ata Venusia, onde colocaron unha colonia de 20.000 homes. Despois diso estiveron en Tarento.

A expansión romana alarmou a Tarento, a principal cidade da presenza grega (Magna Grecia) no sur de Italia. Contrataron ao rei mercenario Pirro de Epiro na veciña Grecia para loitar contra os romanos no seu nome. No 280 a. C. os romanos sufriron unha derrota a mans de Pirro na Batalla de Heraclea na costa ao oeste de Tarentum. A batalla foi custosa para ambos os bandos, o que levou a Pirro a comentar "Unha vitoria máis e estou perdido". Aproveitandose da situación, o exército romano volveuse contra Rhegium a cidade grega e realizou alí unha masacre de partidarios de Pirro.

En lugar de perseguilos, Pirro foi directo a Roma pola Vía Appia e despois pola Vía Latina. Sabía que se continuaba pola Vía Appia podería quedar atrapado na marisma. Desconfiado tamén de caer nunha trampa na Vía Latina retirouse sen loitar despois de atoparse con oposición en Anagni. Invernando en Campania, retirouse a Apulia no 279 a.C., onde, perseguido polos romanos, conseguiu unha segunda vitoria custosa na Batalla de Asculum. Retirándose de Apulia para un interludio siciliano, regresou a Apulia no 275 a. C. e partiu cara a Campania pola calzada romana.

Abastecidos por esa mesma estrada, os romanos defenderon con éxito a rexión contra Pirro, esmagando o seu exército nunha loita de dous días na Batalla de Beneventum no 275 a.C. Como resultado, os romanos cambiaron o nome da cidade de "Maleventum" ("lugar dos malos acontecementos") a Beneventum ("lugar dos bos acontecementos"). Pirro retirouse a Grecia, onde morreu nunha disputa na rúa en Argos no 272 a.C. Tarento caeu en mans dos romanos ese mesmo ano, que procederon a consolidar o seu dominio sobre toda Italia.

Os romanos extenderon a Vía Appia ata o porto de Brundisium no 264 a.C. O itinerario desde Beneventum era agora Aeculanum, Modelo:Ill, Venusia, Silvium, Tarento, Oria e Brundisium. A República Romana era o goberno de Italia, polo momento. Appius Claudius morreu n0 273, pero ao ampliar a estrada varias veces, ninguén intentou desprazar o seu nome.

Redescubrimento

O camiño da Vía Appia polas rexións actuais de Lazio e Campania sempre foi ben coñecido, pero a posición exacta da parte situada en Apulia (a orixinal, non a extensión de Traxano) descoñeceuse durante moito tempo, xa que non había restos visibles da vía Appia nesa rexión.

Na primeira metade do século XX, o profesor de topografía romana antiga Giuseppe Lugli conseguiu descubrir, coa entón innovadora técnica da fotogrametría, cal era probablemente o percorrido da Vía Appia desde Gravina in Puglia (Silvium) ata Tarento. Ao analizar as tomas aerofotogramétricas da zona, Lugli decatouse dun camiño (tratturo) chamado la Tarantina, cuxa dirección aínda estaba moi influenciada pola centuriación, este, segundo Lugli, era o camiño da vía Appia. Este camiño, así como a parte situada na actual rexión de Apulia, aínda estaba en uso na Idade Media. Outra proba do camiño proposto por Lugli é a presenza dunha serie de restos arqueolóxicos nesa rexión, entre eles o antigo asentamento de Jesce.

Ao estudar as distancias indicadas no Itinerario de Antonino, Lugli tamén asignou as estacións da Vía Appia Blera e Sublupatia (que tamén aparece na Tabula Peutingeriana) respectivamente ás áreas Murgia Catena e Taverna (entre Masseria S. Filippo e Masseria S. Filippo). Porén, o topónimo Murgia Catena definía unha superficie demasiado grande, non permitindo unha localización clara da estación da Vía Appia. Máis recentemente, Luciano Piepoli, baseándose nas distancias indicadas no Itinerario Antonino e nos achados arqueolóxicos máis recentes, suxeriu que Silvium debería ser Santo Staso, unha zona moi próxima a Gravina in Puglia, Blera debería ser masseria Castello e Sublumasa debería ser Sublumasa Caione.

Ramais principais

Dado que o último tramo da Vía Appia resultou ser moi impenetrable, creáronse algúns ramais: primeiro a Vía Aemilia, despois a Vía Minucia, finalmente o emperador Traxano construíu a Via Traiana, un ramal da Vía Appia desde Beneventum, chegando a Brundisium por Canusium e Barium en lugar de por Tarentum. Isto conmemorouse cun arco en Beneventum.

Os viaxeiros podían cruzar o Mar Adriático a través do Estreito de Otranto cara a Albania ben desembarcando na actual Durrës pola Vía Egnatia ou preto da antiga cidade de Apolonia e continuar cara a actual Rrogozhin no centro de Albania.

Acontecementos históricos notables ao longo da estrada

Crucifixión do exército de Espartaco

Artigo principal: Terceira guerra servil.

O emperador Traxano construíu unha desviación da Vía Appia. Este é un tramo da Via Appia Traiana preto de Egnatia.

A columna en Brindisi, que marca o final da Vía Appia

No 73 a.C., unha revolta de escravos (coñecida como Terceira guerra servil) baixo o mando do ex-gladiador de Capua, Espartaco, comezou contra os romanos. Os escravos representaban aproximadamente unha de cada tres persoas en Italia.

Espartaco derrotou moitos exércitos romanos nun conflito que durou máis de dous anos. Mentres tentaba escapar de Italia en Brundisium, moveu sen decatarse levou as súas forzas á histórica trampa de Apulia en Calabria.^{[Cómpre clarificar]} Os romanos estaban ben familiarizados coa rexión. Trouxeron lexións devolta a casa desde o estranxeiro e Espartaco quedou atrapado entre dous exércitos. O exército de ex escravos foi derrotado no río Sele por Marcus Licinius Crassus. Os exércitos de Pompeio capturaron e mataron a varios miles de rebeldes que escaparon da batalla e Craso capturou varios miles máis. Os romanos consideraron que os escravos perderan o seu dereito a vivir. No 71 a.C., 6.000 escravos foron crucificados ao longo dos 200 km. da Vía Appia desde Roma ata Capua.

Segunda Guerra Mundial, Batalla de Anzio

Artigo principal: Batalla de Anzio.

En 1943, durante a Segunda Guerra Mundial, os Aliados caeron na mesma trampa da que Pirro retirouse para evitala, nas lagoas Pontinas, o sucesor dos Marismas Pontinas. O pantano mantívose, a pesar dos moitos esforzos por desaugalo, ata que os enxeñeiros que traballaban para Benito Mussolini finalmente o conseguirono (aínda así, os campos estiveron infestados de paludismol mosquitos ata a chegada do DDT na década de 1950).

Coa esperanza de romper un punto morto en Monte Cassino, os aliados desembarcaron na costa de Italia na zona de Anzio-Nettuno - antigo Antio - que estaba a medio camiño entre Ostia e Terracina. Descubriron que o lugar estaba indefenso. Pretendían moverse pola liña da Vía Appia para tomar Roma, flanqueando o Monte Cassino, pero non o fixeron o suficientemente rápido. Os alemáns ocuparon os montes Laziali e Lepini ao longo da pista da antiga Vía Latina, desde a que choveron proxectís sobre Anzio. Aínda que os aliados se expandiron por toda a rexión de Pomptina, non gañaron terreo. Os alemáns contraatacaron pola vía Appia desde os outeiros de Alban nunha fronte de catro quilómetros de ancho, pero non puideron recuperar Anzio. A batalla durou catro meses, un bando foi abastecido por mar, o outro por terra a través de Roma. En maio de 1944, os aliados escaparon de Anzio e tomaron Roma. As forzas alemás escaparon ao norte de Florencia.

Xogos Olímpicos de verán de 1960

Durante os Xogos Olímpicos de Verán de 1960, a Via Appia formou parte do trazado do maratón masculino. O evento gañouno Abebe Bikila de Etiopía.

Atraccións principais

Vía Appia Antica 4,1 km ao sueste da Porta Appia (Porta San Sebastiano), a porta das Murallas Aurelianas

Artigo principal: Parque Rexional da Vía Appia.

Vía Appia Antica

Despois da caída do Imperio Romano de Occidente, a estrada quedou sen uso. O Papa Pío VI ordenou a súa restauración. En 1784 construíuse unha nova Vía Appia en paralelo á antiga, ata a rexión dos outeiros Alban. A nova estrada é a Via Appia Nuova ('Nova Vía Appia') en oposición ao tramo antigo, agora coñecido como Via Appia Antica. A antiga Vía Appia preto de Roma é agora unha atracción turística gratuíta. Foi amplamente restaurada para as celebracións do Milenio e do Gran Xubileo de Roma. Os primeiros 5 km. seguen sendo moi utilizados por coches, autobuses e autocares, pero a partir de entón o tráfico é moi lixeiro e as ruínas pódense explorar a pé con relativa seguridade. A Igrexa de Domine Quo Vadis está no terceiro km. da estrada. Xunto ou preto da parte da estrada máis próxima a Roma, hai tres catacumbas de orixe romana e dos primeiros cristiáns e unha de orixe xudea.

A construción da circunvalación de Roma, o Grande Raccordo Anulare ou GRA, en 1951 provocou que a Vía Apia se cortase en dous. As melloras máis recentes do GRA corrixiron isto mediante a construción dun túnel baixo o Appia, polo que agora é posible seguir a pé a Appia uns 16 km. desde o seu inicio preto das Termas de Caracalla.

Moitas partes da estrada orixinal máis aló dos arredores de Roma conserváronse, e algunhas son agora utilizadas polos coches (por exemplo, na zona de Velletri). A estrada inspira o último movemento dos Pini di Roma de Ottorino Respighi. A Vía Appia contén ata hoxe o tramo recto máis longo de Europa, totalizando 62 km..

Monumentos ao longo da Vía Appia

A Vía Apia como aparece na imaxinación de Piranesi (1756)

1º a 6º quilómetro

• Porta Appia (Porta de San Sebastián), a porta das Murallas Aurelianas
• Igrexa de Domine Quo Vadis
• Tumba de Priscila
• Catacumba de Calixto
• Hipoxeo de Vibia
• San Sebastiano extramuros
• Catacumbas de San Sebastián
• Catacumbas xudías de Vigna Randanini
• Circo de Maxencio
• Tumba de Cecilia Metella
• Termas romanas de Capo di Bove
• Tumba de Hilarus Fuscus

6ª a 8º km.

O Mausoleo dos Curiazi foi datado entre o final da República e o inicio do Imperio.

• Mausoleo dos Orazi e Curiazi
• Vila dei Quintili, con nymphaeum, teatro e baños
• Mausoleo do Casal de Rotondo

Torre Selce, unha torre do século XII construída sobre un mausoleo moito máis antigo

8º km. ou máis

• Tumba minúscula
• Torre Selce
• Templo de Hércules
• Berrettia di Prete (tumba e posterior igrexa)
• Mausoleo de Galieno
• Tre Taverne
• Vila de Publius Clodius Pulcher (na Vila de Santa Catalina, propiedade do Pontificio Colexio Norteamericano), quilómetro 22
• Vila de Pompeio

Pontes ao longo da estrada

Artigo principal: Lista de pontes romanas.

Hai restos de varias pontes romanas ao longo da estrada, incluíndo a Ponte di Tre Ponti, Ponte di Vigna Capoccio, Viadotta di Valle Ariccia, Ponte Alto e Ponte Antico.

Galería de imaxes

• 
  Primeira pedra miliaria (reprodución)
• 
  Pavimentación da via Appia Antica
• 
• 
• 
  Sepulcro de Hilarus Fuscus
• 
• 
  Tumba do frontispicio
• 
  O túmulo dos curiacios
• 
  Casal Rotondo (casa de labranza no mausoleo romano)
• 
  Mausoleo da Pirámide na Villa dei Quintili
• 
  Túmulo reutilizado como torre de vixía na Idade Media
• 
• 
  Ponte Leproso no concello de Benevento
• 
  Ponte Appiano no concello de Apice
• 
  As dúas columnas que testemuñan o final da Vía Apia no porto de Brindisi

Véxase tamén

Bibliografía

• Berechman, Joseph. 2003. "Transportation – Economic Aspects of Roman Highway Development: The Case of Via Appia". Transportation Research Part A 37, no. 5: 453–478.
• Coarelli, Filippo. 2007. Rome and environs: An archaeological guide. Translated by James J. Clauss and Daniel P. Harmon. Berkeley: Univ. of California Press.
• Della Portella, Ivana. 2004. The Appian Way: From Its Foundation to the Middle Ages. Los Angeles: J. Paul Getty Museum.
• Dubbini, Rachele. 2016. "A New Republican Temple on the Via Appia, at the Borders of Rome's Urban Space". Journal of Roman Archaeology 29: 327–347.
• Kleijn, M. de, R. de Hond, and O. Martinez-Rubi. 2016. "A 3D Spatial Data Infrastructure for Mapping the Via Appia". Digital Applications in Archaeology and Cultural Heritage 3: 23–32.
• Magli, Giulio, Eugenio Realini, Mirko Reguzzoni, and Daniele Sampietro. 2014. "Uncovering a Masterpiece of Roman Engineering: The Project of Via Appia between Colle Pardo and Terracina". Journal of Cultural Heritage 15, no. 6: 665–669.
• Peterson, John. 2015. "Modelling Roman surveying in the Pontine plain". 1st International Conference on Metrology for Archaeology Benevento, Italy, 22–23 October 2015 445–459.
• Luciano Piepoli (2014). "Il percorso della via Appia antica nell'Apulia et Calabria: stato dell'arte e nuove acquisizioni sul tratto Gravina-Taranto". Vetera Christianorum (en italiano) (51): 239–261. 
• Giuseppe Lugli. La via Appia attraverso l'Apulia e un singolare gruppo di strade "orientate" (PDF) (en italiano). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2021-12-29. 
• Smith, William (1854). Dictionary of Greek and Roman Geography. London. 

Outros artigos

• Lista de vías romanas

Ligazóns externas

• Appian Way Regional Park
• Ivana Della Portella, Giuseppina Pisani Sartorio, Francesca Ventre. The Appian Way: From Its Foundation to the Middle Ages. Los Angeles, 2004 (Google Books Preview).
• Via Appia Antica From Torre In Selci To Frattocchie
• Via Appia Antica From Cecilia Metella To Torre In Selci
• The Via Appia And The Cities Of The Pontine Plain
• Documentary Film about the Sassi di Matera and the Appian Way, Roba Forestiera, 44 min., 2004
• New York Times article on condition of Appian Way in modern times
• Robert Kaster's "Advice for the Traveler" excerpted from The Appian Way: Ghost Road, Queen of Roads
• Appia way series