Usuaria:AmeliaVR2019/Balún Canán (novela)

Modelo:OtrosusosModelo:OtrosusosBalún Canán foi a primeira novela da poeta e escritora mexicana Rosario <a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Rosario_Castellanos" rel="mw:ExtLink" data-linkid="10" class="cx-link" title="Rosario Castellanos">Castellanos</a>. Foi publicada en 1957; a obra narra os enfrontamentos entre indíxenas e terratenientes (brancos ou ladinos), que aínda que nunca chegaron a entenderse entre si durante a época colonial, trataron de comezar a convivir de mellor forma durante a reforma agraria que implementou o presidente Lázaro Cárdenas na segunda metade da década de 1930.

Tinguidura autobiográfico

Rosario Castellanos foi filla de terratenientes e viviu a súa infancia cunha nana indíxena de nome Rufina. A súa familia abandonou a súa casa durante a repartición agraria e emigrou á Cidade de México. Sergio Magaña e Emilio Carballido incitaron a Rosario Castellanos a escribir sobre a súa infancia en Comitán, poboación cuxo nome en maia antigo era Balunem K'anal que significa nove estrelas ou nove testemuñas.

Castellanos escribiu a novela plasmando as experiencias da súa nenez no mundo antagónico de terratenentes e indíxenas do que foi testemuña. Do mesmo xeito que a protagonista da novela, Rosario Castellanos perdeu ao seu irmán Mario Benjamín; este feito se ficcionaliza no argumento da obra. Ao publicarse o libro, Castellanos dedicoullo a Emilio Carballido e aos seus amigos de Chiapas.

Estrutura

A novela divídese en tres partes. A primeira e a terceira parte son narradas por unha nena de sete anos, filla dunha familia de terratenientes. O relato da segunda parte maiormente lévao a cabo un narrador omnisciente en tempo pretérito. Este cambio de estilo obedece á narración dunha perspectiva diferente aos mesmos feitos da historia: o descontento dos indíxenas, o trato infrahumano ao que eran sometidos polos terratenientes, os brotes de violencia e a repartición agraria impulsado polo goberno de Lázaro Cárdenas.

Argumento

César Argüello é dono da facenda Chactajal e pertence a unha das principais familias de Comitán. Debido á nova lei de educación promulgada polo goberno, os hacendados vense obrigados a impartir a instrución primaria aos nenos dos seus traballadores. Para dar cumprimento á lei, César leva ao seu sobriño Ernesto como mestre, pero este descoñece o idioma tzeltal e non se pode comunicar cos seus alumnos, pois os nenos indíxenas tampouco falan “o castilla”.

O indio fiel ao patrón é asasinado por un grupo de indios sublevados. Prodúcese un incendio nos campos da facenda. Ernesto é enviado a dar parte ao presidente municipal de Ocosingo, pero é asasinando no camiño, presuntamente en vinganza polos malos tratos que fixera aos nenos indíxenas. César Argüello e Jaime Rovelo —terratenente e amigo de César— viaxan a Tuxtla Gutiérrez para entrevistarse co gobernador; en Comitán. quedan a súa esposa Zoraida ao coidado dos seus fillos, Mario e a nena. Mario enferma e morre, e de acordo á nana son en realidade os bruxos da facenda de Chactajal quen producen a súa morte.

Personaxes

• A nena Argüello, non ten nome na narración, o cal reflicte o seu valor na familia polo simple feito de nacer muller.
• A nana, do mesmo xeito que a protagonista non ten nome na narración.
• Mario Argüello, irmán menor da protagonista que morre de apendicitis pero a súa morte presúmese ser causa de bruxaría.
• César Argüello, pai e patrón da facenda.
• Zoraida, nai da nena, é vinte anos menor que o seu esposo.
• Francisca, curmá de César Argüello, é solteira, dominante e temida polos indios. Ten tratos co Dzulum, una especie de demo.
• Romelia, curmá de César Argüello, é casada.
• Matilde, curmá de César Argüello, relaciónase de maneira incestuosa co seu sobriño Ernesto. Decide abortar e pérdese na selva, onde temen que o Dzulum apoderouse dela.
• Ernesto, fillo bastardo do irmán de César Argüello, é asasinado aparentemente por maltratar aos nenos indíxenas, pero máis ben o é para evitar que entregue unha carta.
• Dona Nati, nai de Ernesto, muller branca pero pobre que se involucrou co irmán de César.
• Amalia, terratenente solteira que desexa ingresar como relixiosa. É a encargada de preparar á nena para a súa primeira comuñón infundíndolle medo a Deus.
• Jaime Rovelo, terratenente e amigo de César Argüello.
• Tío David, non é parente da familia, pero xoga cos nenos, quen por instrución adulta dinlle tío para que se sinta menos só.
• Gonzalo Utrilla, afillado de César, traballa para o goberno e inspecciona que as facendas cumpran coa lei de educación promulgada.
• Felipe Carranza Pech é un indíxena que reclama os dereitos do seu pobo, fala castelán e está informado da promulgación das novas leis.

Bibliografía

• Castellanos. Balún Canán. México: Editorial Planeta DeAgostini. ISBN 970-726-173-0. 

Enlaces externos

• "Rosario Castellanos: Balún Canán". Angelfire.
• Negrín Muñoz, Edith (2007). "Voces y documentos en Balún Canán" Instituto de Investigaciones Filológicas de la Universidad Nacional de México. Arquivado dende o orixinal o 24 de novembro de 2013.

[[Categoría:Novelas de Rosario Castellanos]] [[Categoría:Novelas de 1957]] [[Categoría:Novelas mexicanas de 1957]] [[Categoría:México en 1957]]