Sumak kawsay

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Primeiro encontro dos pobos e nacionalidades andinas polo «Sumak kawsay» (Ecuador - 2011).

Sumak kawsay é un neoloxismo en quechua creado na década de 1990 como proposta política e cultural de organizacións indixenistas e adoptada posteriormente polos gobernos do movemento polo socialismo do século XXI en Ecuador e Bolivia. O termo alude á implementación dun socialismo que sexa máis independente das teorías socialistas europeas e que estea máis ben, ligado a un pensamento e estilo de vida comunitario e ancestral das etnias quechuas que debería ser promovido como novo modelo de organización social e estatal. En Ecuador traduciuse como bo vivir aínda que expertos en lingua quechua coinciden en sinalar que a tradución máis precisa sería a vida en plenitude.[1] En Bolivia a palabra orixinal en aimará é suma qamaña que se traduciu como vivir ben.[2][3]

Orixe do temo[editar | editar a fonte]

No seu significado quechua orixinal, sumak fai referencia á realización ideal e fermosa do planeta, mentres que kawsay significa "vida", unha vida digna, en plenitude, equilibrio e harmonía. Existen nocións similares noutros pobos indíxenas, como os mapuches (Chile), os guaranís de Bolivia e de Paraguai que falan dos seus teko kavi (vida boa) e teko porã (bo vivir ou bo modo de ser), os achuar (Amazonía ecuatoriana) mais tamén na tradición maia (Guatemala), en Chiapas (México) ou entre os kunas (Panamá).[4]

Historia do termo[editar | editar a fonte]

Dende a última década de 1990 o sumak kawsay desenvólvese como unha proposta política que busca "o "ben común" e a responsabilidade social a partir da súa relación coa Nai Natureza e o freo á acumulación sen fin, que xorde como alternativa ao desenvolvemento tradicional".[5] O "bo vivir" expón a realización do ser humano de maneira colectiva cunha vida harmónica, equilibrada, sustentada en valores éticos fronte ao modelo de desenvolvemento baseado nun enfoque economicista como produtor de bens de valores monetarios.[2] Inicialmente o concepto é utilizado por movementos indíxenas de Ecuador e Bolivia xunto a un grupo de intelectuais para definir un paradigma alternativo ao desenvolvemento capitalista adquirindo unha dimensión cosmolóxica, holística e política. Na primeira década do século XXI incorporouse á Constitución de Ecuador (2008) e á Constitución do Estado Plurinacional de Bolivia (2009).

Diversos teóricos especializados no tema como os economistas Alberto Acosta ou Magdalena León sinalan que non se trata dunha teoría acabada e completamente estruturada senón dunha proposta social aínda inacabada e por tanto perfectible.

Principios do sumak kawsay[editar | editar a fonte]

Para o filósofo andino Javier Lajo o sumak kawsay pode ser entendido como o "pensar ben, sentir ben para facer ben co obxectivo de conseguir a harmonía coa comunidade, a familia, a natureza e o cosmos".[6] O "sumak kawsay" ancestral considera ás persoas como un elemento da Pachamama ou "Nai Terra" (nai mundo). Así, a diferenza doutras paradigmas, o bo vivir moderno, inspirado na tradición indíxena, buscaría o equilibrio coa natureza na satisfacción das necesidades ("tomar só o necesario" con vocación para perdurar), sobre o mero crecemento económico.

O sumak kawsay é un paradigma que se estabelece en cinco principios: sen coñecemento ou sabedoría non hai vida (Tucu Yachay), todos vimos da nai terra (Pacha Mama), a vida é sa (hambi kawsay), a vida é colectiva (sumak kamaña) e todos temos un ideal ou soño (hatun muskuy).

O sumak kawsay para a concepción andina, é o equilibrio entre sentir ben (‘Allin Munay’) e pensar ben (‘Allin Yachay’) o que dá como resultado o facer ben (‘Allin Ruay’) para lograr a harmonía sinala o filósofo Javier Lajo.[7]

Este principio de vida baseado na cosmovisión indíxena andina e nos saberes ancestrais en xeral baséase en:[8]

  • a relacionalidade que se refire á interconexión entre todos os elementos dun todo;
  • a reciprocidade que ten que ver coa relación recíproca entre os mundos de arriba, abaixo, agora, entre seres humanos e natureza, unha especie de coparticipación;
  • a correspondencia que se refire a que os elementos da realidade correspóndense dunha maneira harmoniosa, a maneira de proporcionalidade;
  • a complementariedade que se basea en que os opostos poden ser complementarios, xa que nada está demais.

O sumak kawsay, o bo vivir ou a espléndida existencia choca coa idea de progreso ilimitado. A Pachamama ou a nai natureza ten un límite, que impide un desenvolvemento ilimitado, un crecemento a costa do “outro”- a natureza que inclúe aos seres humanos-, para asumir esta relación en harmonía requírese re-entender e aplicar a complementariedade e a cooperación –non a acumulación-.[7]

Na nova economía e a reconceptualización da idea do traballo, inclúese a dimensión dos coidados, un eixo central da existencia humana. No bo vivir, homes e mulleres reivindican coidados para a natureza, pero tamén deben facerse conscientes da súa necesidade de ser coidados/as, sinala Magdalena León que dende unha perspectiva feminista, introduce o concepto de “economía do coidado humano”.[4]

O sumak kawsay contempla a relación de harmonía coa sociedade, entendida esta como o espazo máis amplo, “globalizado” e ámbito do sistema e cultura dominante, na intención de recrear e exercer a interculturalidade, e a plurinacionalidade, preceptos fundamentais desta proposta de vida.[8]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Luis Macas. "Sumak kawsay" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de decembro de 2016. Consultado o 01 de xullo de 2022. 
  2. 2,0 2,1 "¿Qué es el Sumak Kawsay?". El Telégrafo (en castelán). 7 de abril de 2013. Consultado o 18 de decembro de 2016. 
  3. ""Vivir Bien" - propuesta de modelo de gobierno en Bolivia | Portal de Economía Solidaria". www.economiasolidaria.org. Arquivado dende o orixinal o 20 de decembro de 2016. Consultado o 18 de decembro de 2016. 
  4. 4,0 4,1 Houtart, François. "El concepto de sumak kawsai (buen vivir) y su correspondencia con el bien común de la humanidad". América Latina en movimiento. Consultado o 19 de decembro de 2016. 
  5. Guadalupe Rivadeneira Núñez. "Sumak kawsay - Espléndida existencia - Buen vivir" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de decembro de 2016. Consultado o 17 de decembro de 2016. 
  6. Lajo Lazo, Javier (28 de febreiro de 2008). "¿Qué dice le Sumaj Kawsay? La escuela indígena de "Qhapj Ñan"" (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 08 de marzo de 2022. Consultado o 01 de xullo de 2022. 
  7. 7,0 7,1 Rivadeneira, Guadalupe (1 de decembro de 2013). "Sumak Kawsay en Sumpa - Santa Elena" (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 17 de maio de 2021. Consultado o 01 de xullo de 2022. 
  8. 8,0 8,1 Santiago García Álvarez (2014). "Sumak kawsay o buen vivir como alternativa al desarrollo en Ecuador. Aplicación y resultados en el gobierno de Rafael Correa (2007-2011)" (PDF). Universidade Complutense de Madrid. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de decembro de 2016. Consultado o 18 de decembro de 2016. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]