Protobúlgaros

Soldados protobúlgaros vitoriosos asasinan os seus opoñentes romanos de oriente, do Menoloxio de Basilio II, século X.

Os protobúlgaros foron tribos guerreiras seminómades que floreceron na estepa póntico-caspia e na rexión do Volga durante o século VII. Lingüisticamente, a lingua bulgárica sería a mesma cá dos onogures, sendo os protobúlgaros descendentes destes, teoría apoiada parcialmente por escritos ostrogodos e gregos da época que os chamaban indistintamente hunos. No século VII formaron un estado na estepa póntica: a Gran Bulgaria, que se estendía entre os mares Caspio e Negro. Impuxéronse nos Balcáns de xeiro permanente como clase dominante da Bulgaria do Danubio e entre os ríos Kama e Volga, onde fundaron a Bulgaria do Volga.

Etimoloxía e orixe

A etimoloxía do etnónimo búlgaro non se comprende totalmente e é difícil de rastrexar antes do século IV. Desde os traballos de Wilhelm Tomaschek (1873), en xeral dise que deriva da raíz prototurca *bulga- ("revolver", "mezclar"; "mezclarse"), que co sufixo consonántico -r implica un substantivo que significa "mesturado". Outros estudosos engadiron que bulğa tamén podería implicar "revolver", "perturbar", "confundir" e Talat Tekin interpretou bulgar como a forma verbal "mesturar" (é dicir, máis que o adxectivo "mesturado"). Tanto Gyula Németh como Peter Benjamin Golden defenderon inicialmente a teoría da "mestizaxe", mais posteriormente, ao igual que Paul Pelliot, consideraron que "incitar", "rebelarse" ou "producir un estado de desorde", é dicir, os "perturbadores", era unha etimoloxía máis probable para os nómades migratorios. SEgundo Osman Karatay, se a etimoloxía "mixta" se baseaba na migración cara ao oeste dos Oğurs, atopándose e fusionándose cos hunos, ao norte do mar Negro, era unha teoría defectuosa, xa que os Oghurs estaban documentados en Europa xa no ano 463, mentres que os búlgaros non se mencionaban ata o 482, un período de tempo demasiado curto para que se producise esa etnoxénese. Porén, a "mestura" en cuestión puido ocorrer antes de que os búlgaros emigrasen máis ao leste, e estudosos como Sanping Chen observaron grupos análogos en Asia interior, con nomes fonoloxicamente similares, que foron descritos frecuentemente en termos parecidos: durante o século IV, os Buluoji (chinés medio b'uo-lak-kiei), un compoñente dos grupos "Cinco Bárbaros" da antiga China, foron descritos como unha "raza mixta" e tamén como "algareiros". Peter A. Boodberg sinalou que os Buluoji nas fontes chinesas rexistrábanse como remanentes da confederación Xiongnu, e tiñan fortes elementos caucásicos.

Outra teoría que liga os búlgaros cun pobo túrquico de Asia interior foi formulada por Boris Simeonov, quen os identificou cos pugu (僕骨; buk/buok kwət; Buqut), unha tribo tiele ou Toquz Oguz. Os pugu foron mencionados nas fontes chinesas desde o ano 103 a.C. ata o século VIII, e máis tarde foron situados entre as tribos tiele orientais, como unha das tribos de maior rango despois dos uigures.. Segundo a Crónica de Miguel o Sirio, que engloba varios acontecementos de disinta antigüidade nun relato único, tres míticos irmáns escitas emprenderon unha viaxe desde a montaña Imaon (Tian Shan) en Asia e chegaron ao río Tanais (Don), o país dos alanos chamado Barsalia, que máis tarde foi habitado polos búlgaros e os pugures (Puguraje).

Os nomes Onoğur e Bulgar foron ligados por fontes bizantinas posteriores por razóns que non están claras. Tekin derivou -gur do sufixo altaico -gir. En xeral, os estudosos modernos consideran que os termos oğuz o oğur, como xenéricos para confederacións tribais turcas, derivan do turco *og/uq, que significa "parentesco ou ser afín a". Os termos iniciais non eran os mesmos, xa que oq/ogsiz significaba "frecha", mentres que oğul significaba "vástago, neno, fillo", oğuš/uğuš era "tribo, clan", e o verbo oğša-/oqša significaba "ser como, parecerse".

Tamén parece haber unha asociación etimolóxica entre os búlgaros e o precedente Kutrigur (Kuturgur > Quturğur > *Toqur(o)ğur < toqur; "nove" en protobúlgaro; toquz en turco común) e Utigur (Uturgur > Uturğur < utur/otur; "trinta" en protobúlgaro; otuz en turco común) - como 'Oğur (Oghur) tribos, co etnónimo Bulgar como adxectivo de "propagación". Golden consideraba que a orixe dos kutrigures e dos utigures era escuro e que a súa relación cos onogures e os búlgaros —que vivían en zonas similares na mesma época— non estaba clara. Porén, sinalou unha implicación de que os Kutrigurs e os Utigurs estaban relacionados cos Šarağur (šara oğur, shara oghur; "oğhurs brancos"), e que, segundo Procopio, se trataba de unións tribais hunas, de ascendencia en parte Cimmeria. Karatay consideraba os Kutrigurs e os Utigurs como dous pobos emparentados e ancestrais, e tribos destacadas na posterior unión búlgara, mais diferentes dos búlgaros.

Entre outras moitas teorías sobre a etimoloxía do búlgaro, as seguintes tamén tiveron un apoio limitado.

• unha raíz alemánica oriental que significa "combativo" (é dicir, cognado co latín pugnax), segundo D. Detschev;
• o latín burgaroi, un término romano mercenarios estacionados en burgi ("fortalezas") no limes (G. A. Keramopulos);
• un termo turco temperán reconstruído mais sen testemuños que significa "cinco oğhur", como *bel-gur ou *bil-gur (Zeki Velidi Togan).

Historia

A orixe dos primeiros búlgaros aínda non está clara. Crese que a súa terra natal está situada en Kazakhstán e nas estepas do Cáucaso norte. A interacción coas tribos húngaras, causante da migración, puido ocorrer alí, mais a Estepa póntico-caspiana parece unha localización máis probable.

A primeira mención e evidencia clara dos búlgaros foi en 480, cando serviron como aliados do emperador bizantino Zenón (474-491) contra os ostrogodos. Tamén se poden atopar referencias anacrónicas sobre eles na obra de xeografía do século VII Ashkharatsuyts de Anania Shirakatsi, onde se mencionan as tribos Kup'i Bulgar, Duč'i Bulkar, Olxontor Błkar e os inmigrantes Č'dar Bulkar nas estepas do Cáucaso Norte-Kuban. Atópase unha escura referencia a Ziezi ex quo Vulgares, sendo Ziezi un descendiente de Shem bíblico, na Cronografía de 354.

Segundo D. Dimitrov, a Historia de Armenia do século V de Movses Khorenatsi fala de dúas migracións dos búlgaros, desde o Cáucaso ata o reino de Armenia. A primeira migración menciónase na asociación coa campaña do gobernante armenio Valarshak (probablemente Varazdat) ás terras "denominadas Basen polos antigos... e que despois foron poboadas por inmigrantes do vh' ndur Bulgar Vund, nome a partir do cal (as terras) foron denominadas Vanand". A segunda migración tivo lugar na época do gobernante Arshak III, cando "se produciron grandes disturbios no cordal do gran Cáucaso, na terra dos búlgaros, moitos dos cales emigraron e viñeron ás nosas terras e establecéronse ao sur de Kokh". Ambas as migracións están datadas na segunda metade do século IV. Crese que os "disturbios" que las provocaron foron a expansión dos hunos nas estepas de Europa oriental. Dimitrov rexistrou que os topónimos dos ríos Bolha e Vorotan, afluentes do río Aras, se coñecen como Bolgaru-chaj e Vanand-chaj, e poderían confirmar o asentamento búlgaro en Armenia.

Arredor do ano 463, os akatziroi e outras tribos que formaran parte da unión húngara foron atacadas polos Šarağurs, unha das primeiras tribos turcas oğuricas que se adentraron nas estepas do Ponto-Caspio como resultado das migracións iniciadas na Asia interior. Segundo Prisco, no ano 463 os representantes de Šarağur, Oğur e Onoğur presentáronse ante o emperador en Constantinopla, e explicáronlle que foran expulsados da súa patria polos Sabirs, que foran atacados polos Avares. Esta lea de sucesos indica que as tribos Oğuric están relacionadas cos pobos Ting-ling e Tiele. Parece que os Kutrigurs e os Unigurs chegaron coas vagas iniciais de pobos Oğúricos que entraron nas estepas pónticas. Os búlgaros non foron mencionados no ano 463.

O relato de Pablo o Diácono na súa Historia Langobardorum (século VIII) di que a primeiros do século V nas abas noroccidentais dos Cárpatos, os Vulgares mataron o rei longobardo Axelmundo. Os estudosos atribúen este relato aos hunos, Os ávaros ou algúns grupos búlgaros foron probablemente arrastrados polos hunos á Europa central. Os longobardos, dirixidos polo seu novo rei Laimicho, levantáronse e derrotaron os búlgaros cun gran masacre, gañando un gran botín e confianza, xa que "se volveron máis audaces ao emprender os traballos da guerra" Os búlgaros derrotados convertéronse entón en súbditos dos longobardos e máis tarde emigraron a Italia co seu rei Alboíno. Cando o exército do caudillo ostrogodo Teodorico Estrabón chegou a ter 30 000 homes, sentiuse como unha ameaza para o emperador bizantino Zenón, que dalgunha maneira conseguiu convencer os búlgaros para que atacasen os godos tracios. Os búlgaros foron finalmente derrotados por Estrabón en 480/481. En 486 e 488 volveron loitar contra os godos, primeiro como aliados dos bizantinos, segundo Magnus Felix Ennodius, e posteriormente como aliados dos xépidos, segundo Pablo o Diácono. Porén, cando Teodorico o Grande cos ostrogodos marchou a Italia en 489, a prefectura pretoriana de Illyricum e Tracia quedaron abertas ás incursións búlgaras.

No ano 493, segundo Marcellinus Comes, derrotaron e mataron o magister militum Xuliano. En 499, cruzaron o Danubio e chegaron a Tracia, onde na beira do río Tzurta (considerado un afluente do Maritsa) derrotaron 15 000 homes do exército romano dirixido polo magister militum Aristo. No ano 502, os búlgaros volveron desvastar Tracia, xa que ao parecer non había soldados romanos para oprse a eles. En 528-529 volveron invadir a rexión e derrotaron os xenerais romanos Xustino e Baduario. Non obstante, o xeneral godo, Mundus, ofreceu lealdade ao Xustiniano I (527-565) no ano 530, e conseguiu matar 5000 búlgaros que saqueaban Tracia. Juan Malalas rexistrou que na batalla foi capturado o caudillo búlgaro. En 535, o magister militum Sittas derrotou o exército búlgaro no río Yantra.

Ennodio, Xordanes e Procopio identificaron os búlgaros cos hunos nun topos literario do século VI, en que Ennodio se referiu a un cabalo búlgaro capturado como equum Huniscum. En 505, crese que os supostos 10 000 xinetes hunos do exército do Sabiniano, que foi derrotado polos ostrogodos, eran os búlgaros. En 515, os mercenarios búlgaros figuran xunto con outros dos godos, escitas e tribos húngaras como parte do exército de Vitaliano. En 539, dos "reiciños" húngaros derrotaron dous xenerais romanos durante a incursión en Escitia Menor e Moesia. Un exército romano dirixido polo magister militum Ascum e Constancio interceptounos e derrotounos en Tracia; non obstante, outra partida de incrusión emboscou e capturou dous xenerais romanos. En 539 e 540, Procopio informou de que un poderoso exército huno cruzara o Danubio, devastara Iliria e chegara ata o muro de Anastasio. Esas grandes distancias cubertas en pouco tempo indican que eran xinetes.

Xordanes describiu, na súa obra De origine actibusque Getarum (551), a estepa póntica alén do Acatziri, por riba do Mar Póntico, como o hábitat dos Bulgari, "a quen os males dos nosos pecados fixeron famosos". Nesta rexión, os Hunni dividíanse en dúas tribos: os Altziagiri (que comercian e viven xunto a Chersonesus) e os Saviri, mentres que os Hunuguri (que se cre que son os Onoğurs) destacaban polo comercio de peles de marta. Na idade media, a pel de marta empregábase como substituto do diñeiro cuñado.

A tradución siríaca da Historia Eclesiástica (c. 555) de Pseudo-Zacharias Rhetor en Eurasia Occidental rexistra:

A terra Bazgun... esténdese ata as portas do Caspio e ata o mar, que están nas terras hunas. Alén das portas viven os burgars (búlgaros), que teñen a súa lingua, e son xente pagá e bárbara. Teñen cidades. E os alanos teñen cinco cidades... Avnagur (Aunagur, considerados Onoğurs) son persoas que viven en tendas.

Despois rexistra 13 tribos, os wngwr (Onogur), wgr (Oğur), sbr (Sabir), bwrgr (Burğa, es decir. ¡búlgaro), kwrtrgr (Kutriğurs), br (probablemente Vars, tamén coñecidos como ávaros), ksr (Kasr; posiblemente Akatziri), srwrgwr (Saragur), dyrmr (descoñecidos), b'grsyq (Bagrasir, é dicir, Barsil), kwls (descoñecidos), bdl (probablemente Abdali), e ftlyt (Hephthalite). Son descritos con frases típicas reservadas aos nómades na literatura etnográfica da época, como persoas que "viven en tendas, gañan a vida coa carne do gando e do peixe, dos animais salvaxes e coas súas armas (saqueos)".

Agatías de Mírina (c. 579-582) escribiu:

...todos eles chámanse en xeral escitas e hunos en particular segundo a súa nación. Así, uns son Koutrigours ou Outigours e outros son Oultizurs e Bourougounds... os Oultizurs e Bourougounds foron coñecidos ata a época do emperador León (457-474) e os romanos desa época e pareceran ser fortes. Nós, con todo, neste día, nin os coñecemos nin creo que os coñezamos. Talvez perecesen ou talvez trasladáranse a lugares moi afastados.

Segundo D. Dimitrov, os estudosos lograron identificar e localizar parcialmente os grupos búlgaros mencionados nos Ashkharatsuyts armenios. O Olxontor Błkar é unha das variantes empregadas para os búlgaros de Onoğurs, mentres que outros poderían estar relacionados cos antigos nomes de ríos, como o Kup'i Bulgar e o Kuban (Kuphis). O Duč'i podería lerse Kuchi Bulkar e como tal podería relacionarse co Dniéper (Kocho). Non obstante, a localización de Č'dar Bulkar non está clara. Dimitrov teorizou que as diferenzas no etnónimo búlgaro poderían deberse ás diferenciacións dialectais da súa lingua.

A mediados do século VI, os búlgaros desaparecen momentaneamente das fontes e os kutrigures e os utigures pasan á fronte. Entre o 548 e o 576, sobre todo grazas a Xustiniano I (527-565), mediante a persuasión diplomática e o suborno, os kutrigurs e os utigurs entraron en guerra mutua, decimándose os uns aos outros. Ao final, os kutrigures foron esmagados polos ávaros, mentres que os utigures quedaron baixo o dominio dos turcos occidentais.

Os Oğurs e os Onoğurs, nas fontes dos séculos VI e VII, menciónanse sobre todo en relación coa conquista ávara e turca de Eurasia occidental. A partir do século VIII, as fontes bizantinas mencionan adoito os onoğurs en estreita relación cos búlgaros. Agatón (principios do século VIII) escribiu sobre a nación dos Onoğurs Bulğars. Nicéforo I (principios do século IX) sinalou que Kubrat era o señor dos Onoğundurs; o seu contemporáneo Teófanes referíase a eles como Onoğundur-Bulğars. Constantino VII (mediados do século X) comentou que os Bulğars se chamaban a si mesmos Onoğundurs. Esta asociación reflectiuse anteriormente en fontes armenias, como o Ashkharatsuyts, que se refire ao Olxontor Błkar, e a Historia do século V de Movses Khorenatsi, que inclúe un comentario adicional dun escritor do século IX sobre a colonia dos Vłĕndur Bułkar. Marquart e Golden relacionaron estas formas co Iġndr (*Uluġundur) de Ibn al-Kalbi (c. 820), o Vnndur (*Wunundur) de Hudud al-'Alam (982), o Wlndr (*Wulundur) de Al-Masudi (século X) e o nombe húngaro de Belgrado Nándor Fejérvár, o nndr (*Nandur) de Gardīzī (século XI) e *Wununtur na carta do rei Khazar Joseph. Todas as formas amosan os cambios fonéticos típicos do oğúrico posterior (v- protética).

Os estudosos consideran que non está claro como se produciu esta unión, considerándoa como un longo proceso en que se fusionaron varios grupos diferentes. Durante ese tempo, os búlgaros puideron representar unha gran confederación que incluía os restos de Onoğurs, Utigurs e Kutrigurs entre outros.

Véxase tamén

Bibliografía

• Clauson, Gerard (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Clarendon Press. ISBN 0-19-864112-5. OCLC 521314. Consultado o 2022-11-16. 
• Runciman, Steven (1930). "§ Appendix V – Bulgar titles". A history of the First Bulgarian Empire. macedonia.kroraina.com (London: George Bell & Sons). 
• Maenchen-Helfen, Otto John (1973). The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. University of California Press. ISBN 9780520015968. 
• Tokarev, Sergei A. (1980). Mify narodov mira [Myths of the world's peoples] (en ruso) 2. Moscow: Sovetskaya Entsiklopediya. 
• Shnirelʹman, Viktor A. (1987). "The Rivalry for the Bulgar legacy". Who Gets the Past?: Competition for Ancestors Among Non-Russian Intellectuals in Russia. Woodrow Wilson Center Press. ISBN 9780801852213. 
• Fine, John V. Antwerp (1991). The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. University of Michigan Press. ISBN 9780472081493. 
• Golden, Peter Benjamin (1992). An introduction to the History of the Turkic peoples: ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 9783447032742. 
• Olson, James S.; Pappas, Lee Brigance; Pappas, Nicholas Charles (1994). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313274978. 
• Bowersock, Glen; Brown, Peter; Grabar, Oleg (1999). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Harvard University Press. ISBN 9780674511736. 
• Croke, Brian (2001). Count Marcellinus and His Chronicle. Oxford University Press. ISBN 9780198150015. 
• Karatay, Osman (2003). In Search of the Lost Tribe: The Origins and Making of the Croatian Nation. Ayse Demiral. ISBN 9789756467077. 
• Vásáry, István (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press. ISBN 9781139444088. 
• Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. ISBN 9780521815390. 
• Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing. ISBN 9781438129181. 
• Brook, Kevin Alan (2006). The Jews of Khazaria. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 1442203021. 
• Petkov, Kiril (2008). The Voices of Medieval Bulgaria, Seventh-Fifteenth Century: The Records of a Bygone Culture. Brill. ISBN 9789004168312. 
• Fiedler, Uwe (2008). "Bulgars in the Lower Danube region: A survey of the archaeological evidence and of the state of current research". En Curta, Florin; Kovalev, Roman. The Other Europe in the Middle Ages: Avars, Bulgars, Khazars and Cumans. Brill. pp. 151–236. ISBN 9789004163898. 
• Sophoulis, Panos (2011). Byzantium and Bulgaria, 775–831. Brill. ISBN 9789004206960. Arquivado dende o orixinal o 2015-05-18. Consultado o 2015-05-14. 
• Sedlar, Jean W. (2011). East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 9780295800646. 
• Golden, Peter B. (2011). Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. Editura Academiei Române; Editura Istros a Muzeului Brăilei. ISBN 9789732721520. 
• Chen, Sanping (2012). Multicultural China in the Early Middle Ages. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0812206289. 
• Golden, Peter B. (2012). Oq and Oğur~Oğuz* (PDF). Turkish and Middle Eastern Studies, Rutgers University. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2015-04-19. Consultado o 2015-04-13. 
• Curta, Florin (2015). "Avar Blitzkrieg, Slavic and Bulgar raiders, and Roman special ops: mobile warriors in the 6th-century Balkans". En Zimonyi István; Osman Karatay. Eurasia in the Middle Ages. Studies in Honour of Peter B. Golden. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. pp. 69–89. 
• Lalueza-Fox, C.; Sampietro, M. L.; Gilbert, M. T. P.; Castri, L.; Facchini, F.; Pettener, D.; Bertranpetit, J. (2004). "Unravelling migrations in the steppe: Mitochondrial DNA sequences from ancient Central Asians". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 271 (1542): 941–647. PMC 1691686. PMID 15255049. doi:10.1098/rspb.2004.2698. 
• Karachanak, S.; Grugni, V.; Fornarino, S.; Nesheva, D.; Al-Zahery, N.; Battaglia, V.; Carrosa, C.; Yordanov, Y.; Torroni, A.; Galabov, A.; Toncheva, D.; Semino, O. (2015). "Y-Chromosome Diversity in Modern Bulgarians: New Clues about Their Ancestry". PLOS ONE 8 (3): e56779. PMC 3590186. PMID 23483890. doi:10.1371/journal.pone.0056779. 
• Zimonyi, István (1990). Klára Szõnyi-Sándor, ed. The Origins of the Volga Bulghars. Studia Uralo-Altaica, 32.