Patricio Delgado Luaces

Patricio Delgado Luaces
	; fotografía de Eugenio Lanelongue.
Biografía
Nacemento	6 de agosto de 1850 ; Mondoñedo, España
Morte	25 de abril de 1900 (49 anos); A Habana, Cuba
Actividade
Ocupación	escritor, autor
Xénero artístico	Novela

Patricio Valentín Sisto Delgado Luaces, nado en Mondoñedo o 6 de agosto de 1850 e finado na Habana o 25 de abril de 1900^[1], foi un militante carlista e escritor galego, autor dunha das escasas novelas das letras galegas escritas no século XIX: A besta!, que presentou baixo o pseudónimo de Xan de Masma.

Traxectoria

Escasos son os datos vitais sobre Delgado Luaces. Durante moito tempo coñeceuse a existencia da súa novela publicada con pseudónimo, citada xa na obra de Uxío Carré Aldao en 1911, e aínda que este alude a que coñece o nome do autor, prefire gardar o seu anonimato. Sería Xesús Alonso Montero quen dese as primeiras noticias certas sobre o autor nun artigo do ano 1970, desvelando o seu nome: Patricio Valentín Sisto Delgado Luaces, que fora bautizado na cidade de Mondoñedo o 6 de agosto de 1850, que fora capitán nunha partida tradicionalista que actuou durante a terceira Guerra Carlista nas terras mindonienses, por cuxa causa ingresaría como cativo no castelo de Santo Antón da cidade da Coruña (consonte datos posteriores sufriría cadea entre 1875 e 1885); entéiranos, por último, de que colaboraba na revista cubana Follas Novas e de que faleceu na Habana, posibelmente en marzo de 1900, segundo se deduce dunha necrolóxica inserida en El Eco de Galicia, de 30 de marzo de 1900.

Da lectura da propia novela, infírese que o autor estudou no seminario conciliar da súa cidade natal; que coñecía a fondo o ambiente e as persoas de Mondoñedo e a súa comarca; que participou nas loitas políticas do último terzo do XIX (non só presenta a loita na comarca mindoniense, senón que demostra ter participado no propio País Vasco e Navarra); e que foi enviado a Cuba a loitar no exército español fronte os independentistas.

A novela

Foi publicada a xeito de folletín na citada revista Follas Novas, por entregas desde o 29 de xaneiro de 1899 e até finais de decembro de 1900. Trátase dunha obra moi extensa: 390 páxinas en folletín (unhas 260 na edición de 1993), que conforman a máis ampla das novelas galegas do XIX, e unha das máis extensas de toda a literatura galega

A obra está relatada por un narrador omnisciente, que mostra a visión dos feitos a maneira dunhas memorias, aínda que ese narrador transluce ao propio autor, este na escrita práctica ocúltase. O argumento contrapón as loitas políticas do derradeiro terzo do século XIX entre contendentes que reduce a liberais e tradicionalistas. Dado que o autor comunga co ideario carlista, presenta os liberais como amorais en todos os sentidos (desde manipuladores das eleccións a malversadores, pasando por irrelixiosos, se non ateos), concentrando o símbolo totalizador deles na figura dun cacique ("a besta"), sátiro insaciábel, que se aproveita da súa posición social e económica. Por contra a sociedade mindoniense, especialmente o estrato rural, é mostrada como claramente idílica e virtuosa, e ben simbolizada pola figura de Pepiña, obxecto dos desexos da "besta". Esta tranquila sociedade só pode ser conducida á modernidade polo tradicionalismo, respectuoso cos principios morais fundamentados na guía eclesiástica. Tales valores condénsase na figura de Pedro.

Estilisticamente ten sido cualificada de novela sociopolítica dado o carácter dos feitos xerais narrados. A Carré, porén, impresionoulle máis o asunto traslucido polo título: o abuso sexual dun cacique, de modo que non dubidou en cualificar a novela de naturalista (o propio autor aludía a La bête humaine de Émile Zola), o que só en parte aceptou Ricardo Carballo Calero, que preferiu encadrala na sátira social.

A linguaxe da novela

Delgado Luaces posuía un rico vocabulario e unha variada fraseoloxía, procedentes dun galego sen dúbida bebido no mundo rural mindoniense. Con todo mostra coñecer a literatura que entón se facía, da que incorpora solucións que son alleas ao galego da súa zona. Porén a súa gramática transloce con frecuencia o amoldamento a estruturas do castelán, o que non debe por outra banda estrañar, dado que a súa educación letrada regular por forza fora nese idioma, e, sen dúbida, cando escribe, en Cuba, está inserido nun medio que non favorece a escrita doada e espontánea no que temos que supor o seu idioma materno.

A difusión da novela

Ao ser publicada en folletín, en 187 números, e non ser publicada en volume, o espallamento da obra foi por forza restrinxido e, en principio só ao alcance dos lectores de "Follas Novas". Todo isto aclara o escaso coñecemento da mesma no mundo galego, a pesar de ser citada por Carré en 1911. Sen dúbida, Carballo Calero leu a novela ou ben conseguiu de alguén unha ampla información sobre a mesma por outra persoa. O caso foi que para o lector corrente toda a información sobre a mesma foi indirecta durante bastantes décadas.

Só en 1993, Modesto Hermida e Carme Hermida puideron publicala na editorial Galaxia, cunha introdución literaria xeral (mais que non fornecía maiores datos sobre a vida do autor) e un comentario lingüístico. Porén a edición non é aínda completa, como confesa Modesto Hermida. Os editores bateron con tres tomos encadernados, mais, a pesar dos seus esforzos, non lograron localizar un hipotético IV tomo que contería a parte final, da que Carballo Calero tivo noticia ou viu directamente. A edición actual de "A besta!" é, por desgraza, incompleta.

Edicións

A Besta!: novela de costumes gallegas. A Habana. Rev. Follas Novas. 1899 - 1900.
¡A besta!. Prólogo de Modesto Hermida e comentario lingüístico de Carme Hermida. Vigo. Ed. Galaxia. 1993 - ISBN 84-7154-857-7