Lingua dari
| Dari دری | ||
|---|---|---|
| Pronuncia: | /dæˈɾi/ | |
| Outros nomes: | Dari persa, Persa afgán | |
| Falado en: | Afganistán | |
| Rexións: | Do sueste ao nordeste do Afganistán | |
| Total de falantes: | 8 000 000 (con tódalas variedades) | |
| Familia: | Indoeuropea Irania occidentais occidentais meridionais Rama persa Dari | |
| Escrita: | Escrita perso-arábiga | |
| Estatuto oficial | ||
| Lingua oficial de: | Si | |
| Regulado por: | Academia das Ciencias de Afganistán | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | -
| |
| ISO 639-2: | - | |
| ISO 639-3: | prs
| |
| SIL: | prs
| |
| Mapa | ||
| . | ||
| Status | ||
O dari[1] (en dari دری, pronunciado /dæˈɾi/) é unha variedade estrutural do persa establecida como lingua oficial coa súa propia norma en Afganistán xunto co paxto.
Orixe[editar | editar a fonte]
A orixe do nome está na diferenciación entra a lingua persa que falaban as tribos persas e as tribos partas e bactrianas do norte de Irán que a partir do século VII adoptaron o persa pero mantendo un importante substrato parto. A marcha da corte sasánida de Fars para Ctesiphon fixo que a variedade do norte fora a lingua falada na corte, que se empezou a chamar dari (corte en persa) para distinguila da lingua de Fars (farsi)[2] pero a lingua escrita seguiu a ser o persa medio ata a súa substitución polo árabe no 742 e así os exércitos que levaron o islam máis alá do Amu Daria utilizaban como lingua franca esta variedade do persa e foi a que parte da poboación orixinaria do que actualmente é Afganistán acabou adoptando como lingua de uso común.
Tamén é coñecido coma persa dari (en dari فارسی دری, pronunciado /fɒːɾsije dæˈɾi/) ou persa afgán e por causa do seu illamento conta con menos influencia do árabe . É a principal lingua do país, falada polo 60% da poboación (se xuntamos o aimaq, o hazaraguí e o propio dari) principalmente no sur e centro do país, e preto de Cabul. É a principal lingua de comunicación dos pobos taxico, hazara e aimaq. A lingua serve á súa vez coma medio de comunicación entre diferentes pobos do Afganistán.
A sintaxe do dari non defire moito da do persa, aínda que o acento forte sexa menos expresivo no persa afgán do que no persa iraniano. Moitos lingüistas (incluídos lingüistas iranianos) consideran o dari como unha lingua ou un dialecto á parte; eles considérano a lingua escrita e chaman persa ou, mellor dito, persa afgán á lingua falada. Hoxe en día é a Academia Afgá das Ciencias a encargada da fixación do dari.
O dari conta con varios dialectos: o heratí, o parsiwan, o khorasaní, o aimaq, o harzaraguí, o taxiquí e o cabolí que é o dialecto de prestixio. A principal diferenza do aimaq e o hazaraguí é que contan con moito vocabulario das linguas túrquicas e mongois, e o cabolí e o taxiquí están moitísimo máis próximos ao taxico que ao dari.
Fonética[editar | editar a fonte]
O sistema vocálico[editar | editar a fonte]
O dari consta de 8 vogais, das que 5 son longas /ī ē ū ō ā/ e estables 3 son curtas /a e o/ e inestables.
|
|
O vocalismo literario é bastante conservador en comparación co persa e taxico e é máis próximo ao taxico (aínda que nos dialectos o vocalismo pode ser máis simplificado).
Na táboa seguinte amósase o desenvolvemento do vocalismo entre as linguas de orixe pérsida:
| Persa clásico | ā | a | ē | i | ī | ō | u | ū |
| Persa moderno | ā | a | ī | e | ī | ū | o | ū |
| Dari | ā | a | ē | e | i | ō | o | u |
| Hazaraguí | o | a | e | i | i | ū | u | u |
| Taxico | o | a | e | i | i | ů | u | u |
Obsérvese como a medida que avanzamos cara ao norte o vocalismo vaise parecendo ao taxico mentres que cara ao sur parécese máis ao persa.
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Definición de dari no Dicionario de Galego de Ir Indo e a Xunta de Galicia.
- ↑ Frye, Richard N. "History of the Persian Language in the East (Central Asia)" (PDF). Consultado o 8 de setembro de 2013.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
Ligazóns externas[editar | editar a fonte]
- Alfabeto Dari(www.afghan-web.com) Arquivado 30 de decembro de 2017 en Wayback Machine.
