Olite

Olite / Erriberri
Vista xeral de Olite
Localización
Olite/Erriberri Olite/Erriberri
País	España
Comunidade Autónoma	Navarra
Provincia	Navarra
Comarca	Tafalla
Xeografía
Altitude	388 msnm
Superficie	83,20 km²
Demografía
Poboación	3 886 habitantes (2014)
Densidade	46,71 hab/km²
Xentilicio	Olitense
Outros datos
Código postal	31390
Alcalde	Francisco Javier Legaz Egea (UPN)
Páxina oficial

Olite (en éuscaro: Erriberri e oficialmente: Olite/Erriberri) é un concello español da Comunidade Foral de Navarra. É a cabeza do meiriñado do mesmo nome, pertencente ao partido xudicial de Tafalla. Cunha poboación de 3.607 habitantes en 2008 (INE).

Xeografía

Olite - Vista do Palacio Vello (actual Parador de Turismo) e da igrexa de Santa María a Real

Olite atópase na zona media de Navarra, a beiras do río Zidacos. A 42 km ao sur de Pamplona e 50 km ao norte de Tudela. Cunha altitude de 388 metros sobre o nivel do mar.

Historia

Polos restos arqueolóxicos coñécese que en época imperial romana (s. I d.C.), un forte cinto amurallado defendía un pequeno altozano no que máis tarde se fundaría a vila medieval. Ademais ao redor do núcleo urbano actual atopáronse restos de vilas romanas.

Santo Isidoro de Sevilla na súa Historia de regibus gothorum ofrécenos a primeira referencia escrita sobre Olite: segundo o citado bispo de Sevilla, o rei godo Suintila fundou a cidade de Oligicus no 621 e volveuna a fortificar para facer fronte aos vascones. Por un privilexio dado en Estella no ano 1147, García IV Ramírez "O Restaurador", rei de Navarra, outorgou a Olite o seu primeiro foro, o Foro dos francos de Estella, dándolles pola mesma ocasión terras de cultivo. A promulgación do Foro produciu unha rápida expansión de Olite. Como instrumento xurídico, proporcionou á poboación un exercicio social propio (o termo municipal), xurisdición privativa e notables vantaxes fiscais, así como elementos e cadros propios de goberno da vila. O 17 de marzo de 1266, en Saint Denis, Teobaldo II concede a Olite quince días de feira anual, como as teñen os burgueses de Estella", empezando o 1 de maio. Desde ese mesmo ano celebráronse Cortes en Olite. En xaneiro de 1302, Felipe e Juana, reis de Navarra, atendendo as peticións de Olite, varían a data da feira anual, sinalando o seu comezo o 2 de novembro.

Santa María a Real de Olite

Tras séculos escuros, a vila de Olite comezou unha etapa de esplendor durante a Baixa Idade Media, ao ser elixida como unha das sedes favoritas dos reis de Navarra. A partir do s. XV o rei Carlos III "O Nobre" e a súa esposa Leonor de Trastámara comezaron a construción do espléndido Palacio Real de Navarra en Olite, reflexo do brillo de toda unha época.

É capital ou cabeza do meiriñado do seu nome, creada por Carlos III O Nobre en 1407. Filipe IV concédelle o título de cidade en 1630. Desde os seus brillantes momentos no s. XV e ata o s. XIX, Olite experimenta unha eclipse política e un forte descenso demográfico. A comezos do s. XIX son de destacar os graves problemas dos comunais e o interesante fenómeno do cooperativismo agrario (en Olite fundouse a primeira cooperativa de Navarra e terceira de España).

Transporte

A estrada nacional N-121, que hoxe en día pasa por fóra do núcleo urbano cunha variante, comunica Olite con Pamplona, o norte de Navarra e Donostia cara ao norte e con Tudela, sur de Navarra, Madrid e Zaragoza na outra dirección. Este percorrido tamén se pode efectuar pola paralela Autoestrada de Navarra (AP-15) da cal existe un enlace na N-121 próximo á localidade. Tamén existen outras estradas locais que comunican a Olite con Peralta, San Martín de Unx e Beire.

A compañía de autobuses Conda, na súa liña Pamplona-Zaragoza, efectúa parada en Olite. Esta mesma compañía tamén ten unha liña entre Pamplona e Lodosa con parada na localidade.

Tamén pasa por Olite a liña de ferrocarril que une as localidades de Castejón e Altsasu. A estación de Olite ten servizos de Media Distancia operados por Renfe Operadora que unen a localidade con Zaragoza, Pamplona, Vitoria ou Tudela, entre outras.

Monumentos

San Pedro

Monumentos relixiosos

Igrexa de San Pedro

É a igrexa máis antiga de Olite. Foi iniciada en estilo románico e ampliada con posterioridade en época barroca. Destacan a portada e o claustro románicos, e unha orixinal torre gótica (de 54 m de altura), coroada por unha airosa frecha (s. XIV), chamada tamén Alta Torre.

Igrexa de Santa María A Real

Portada de Santa María

Igrexa gótica (s. XV) na que destacan a súa portada e o seu retablo renacentista de Pedro de Aponte.

Monumentos civís

Palacio Vello ou dos Teobaldos

A partir dunha construción romana, construír un primeiro castelo defensivo en época do rei Sancho VII, o Forte (ss. XII-XIII). Sendo mellorado polos seus sucesores Teobaldo I e Teobaldo II. Actualmente nel sitúase un Parador Nacional.

Palacio dos Reis de Navarra

Foi Carlos III "O Nobre", quen no s. XIII comezou a ampliación do anterior dando lugar ao Palacio dos Reis de Navarra. Aínda que case todos chámano "castelo", o correcto é referirse a el como "palacio", xa que se trata dunha construción con carácter cortesán, onde os aspectos residenciais prevaleceron sobre os militares (defensa).

Un dos seus principais encantos é a aparente desorde do seu deseño. Isto débese a que a súa construción nunca se afrontou como un proxecto "de conxunto", debéndose o resultado final ás continuas obras de ampliación e reformas que se sucederon durante séculos, aínda que a maior parte das obras realizáronse entre finais do s. XIV e principios do s. XV. O entón rei de Navarra, Carlos III "O Nobre", decidiu converter o palacio existente en sede real permanente e dotala de todo o ornamento propio destas.

Galería da Raíña

O conxunto formado polas súas estancias, xardíns e fosos, rodeados polas altas murallas e rematados polas numerosas torres, confírenlle unha espectacular e máxica silueta. Na súa época, chegou a ser considerado como un dos máis belos de Europa. Nel poderemos diferenciar claramente dous recintos: o Palacio Vello, convertido en Parador Nacional de Turismo, e o Palacio Novo. Tras a invasión de Navarra a principios do s. XVI por parte de Castela, o estado de abandono no que quedou inmerso o palacio fixo que este fose deteriorándose progresivamente. Este proceso culminou co incendio ordenado polo guerrilleiro Espoz e Mina durante a Guerra da Independencia Española (1813), ante o temor de que nel se fortificasen as tropas francesas de Napoleón.

Neveira de xeo do palacio

O estado actual do edificio é froito dunha restauración, aínda sen concluír, iniciada a principios do s. XX, e baseada no proxecto co que os arquitectos José e Javier Yárnoz gañaron o concurso convocado para ese fin. A intención deste complexo labor é a de recuperar a estrutura orixinal do palacio. Así, poderemos distinguir entre o que se corresponde co edificio orixinal, e o que se debe á súa restauración. Con todo, a riquísima decoración interior que revestía os seus muros perdeuse para sempre, do mesmo xeito que os xardíns exteriores que o rodeaban.

Murallas

Olite conserva tramos do recinto amurallado da época romana, encostados a vivendas. Construír para demarcar o termo municipal e vixiar toda a zona. Defendéndose así de posibles ataques inimigos.

Festas

• Festas patronais. En honra á Exaltación da Santa Cruz, celébranse do 13 ao 19 de setembro, aínda que en realidade os patróns de Olite son San Pedro (29 de xuño) e a Inmaculada Concepción (8 de decembro).
• Mercado medieval. Anualmente no mes de agosto celébrase un mercado medieval durante unha fin de semana. Durante estes días engalánase a vila con pendóns medievais e realízanse diferentes actos.(En 2008 este fin de semana é o dos días 23 e 24 de agosto)
• Santa Brígida. Romaría á ermida de Santa Brígida, no monte Encinar. Celébrase o sábado máis próximo ao 22 de maio. As cuadrillas acoden a comer a devandito lugar.
• Virxe do Cólera. 26 de agosto.
• Festa da Vendima. Primeiro fin de semana de setembro. Celébranse diferentes actos, como a extracción do primeiro mosto e a degustación de viños da denominación de orixe Navarra.

Personaxes soados

• Johan Periz de Maillata: Notario e secretario do Rei Carlos III O Nobre e da súa filla dona Branca. Acompañou a esta cando foi a desposarse con Martín, rei de Sicilia. Ademais redactou as Novas Ordenanzas de Olite de 1412. Foi alcalde de Olite.
• Miguel de Oronsuspe: Teólogo que asistiu ao Concilio de Trento e predicou nel.
• Manuel Antonio Gurrea: Coetáneo do xeneral Zaratiegui, aínda que de ideas opostas. De mozo lanzouse ao campo para loitar contra as tropas francesas na guerra da independencia. Na primeira guerra carlista loitou no bando liberal, fronte aos carlistas. Morreu en Andoain o 29 de maio de 1837 nunha valente acción militar e foi enterrado no monte Urgull de San Sebastián.
• Jesús García Leoz: Nado o 10 de xaneiro de 1904 e finado en Madrid o 23 de febreiro de 1953, foi un compositor. Estudou no Conservatorio de Madrid con Joaquín Turina Pérez e Conrado do Campo. Foi un lector insaciable que durante toda a súa vida cultivou unha fértil sensibilidade. Dentro do seu prolija produción destacan numerosas colaboracións con grandes artistas e literatos, moitos dos cales foron amigos seus. Compuxo a banda sonora de películas como Benvido Míster Marshall, As Inquietudes de Shanti Andía, Balarrasa... Tamén prestou a súa música a versos de García Lorca, Alberti, Gerardo Diego, Antonio Machado, Rosalía de Castro... Ademais compuxo obras para ballet (A zapateira prodixiosa, Noite de San Juan), zarzuela (A alegre alcaldesa), ópera (Barataria), concertos para piano (Sonata para piano e violín, Cuarteto de piano) etc.
• Juan de Zaratiegui e Celigueta: Naceu nunha familia acomodada de Olite e desde moi nova participou en accións militares. Exerceu moi pronto como axudante do xeneral Zumalacárregui do que foi a súa man dereita. Chegou a ocupar o cargo de mariscal de campo no bando carlista e, acabada a primeira guerra carlista, tivo que exiliarse ao estranxeiro onde escribiu unha interesante obra de carácter militar Vida e Feitos do Xeneral Zumalacárregui.
• Victoriano Flamarique Biurrun (Beire, 1872 - Tarazona, 1946): Cura e sociólogo de Beire, foi un dos principais impulsores a principios do século XX de iniciativas sociais en favor das clases traballadoras e campesiña. É un dos protagonistas da acción social católica de Navarra e España. Estudou sociología co xesuíta Antonio Vicent en Valencia e á súa volta encargouse de aplicar os coñecementos da Doutrina Social da Igrexa na ribeira de Navarra. En 1900 fundou a Caixa Rural, para conter a fuga do diñeiro do campo cara á cidade. Despois creáronse a Cooperativa de Abonos, Harinera Navarra, Electra Caixa Rural, Adega Cooperativa, Trilladora Sindical, Padroado Social-Escolar Feminino, o Cine Dominical etc. Tratou durante toda a súa vida de mellorar a situación social e económica dos pequenos traballadores do medio rural, razón por que hoxe en día é amplamente recoñecido.
• Mariano Cañardo Lacasta (Olite, 5 de febreiro de 1906 - Éibar, 20 de febreiro de 1987): Ciclista profesional entre 1926 e 1943, período durante o cal logrou máis de 100 vitorias. Tiña boas calidades como contrarrelojista e como escalador, o que lle levou a converterse nun dos grandes do ciclismo español da época. Participou na primeira edición da Vuelta Ciclista a España, disputada en 1935, terminando segundo e logrando un triunfo de etapa. Tamén participou nas outras dúas Grandes Voltas: o Giro de Italia e o Tour de Francia, e foi dúas veces 7º no Campionato do Mundo de ciclismo en ruta, nos anos 1930 e 1933.
• Rafael Marañón (1948): futbolista internacional que destacou pola súa carreira no Real Club Deportivo Español e no Real Madrid C. F.
• Ademais de Rafael Marañón houbo tamén deportistas que destacaron en equipos de primeira división como Julián Vergara, Félix Ruiz Escaleira, Adolfo Marañón, Félix Ruiz Gabari, Anxo Marañón, Paco Gabari, Javier Bayona e Jorge Soa. Tamén cabe destacar que os antes amentados Adolfo Marañón, Félix Ruiz e Rafael Marañón militaron na selección española.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Web do Concello
• Información turística, actividades culturais, monumentos, hostalaría, noticias, fotografías
• Historia, monumentos