Mulleres no espazo

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
As tres mulleres astronautas do voo STS-131 do transbordador espacial posan nunha foto tomada por Tracy Caldwell na Expedición 23 da ISS en 2010, a primeira vez que catro mulleres estiveron no espazo á vez.[1]
Mae Jemison, a primeira muller negra no espazo, a bordo do STS-47 en 1992.
Jessica Meir con Christina Koch (á dereita) da Expedición 61 da ISS en 2019, antes de realizar o primeiro paseo espacial exclusivamente feminino.

As mulleres no espazo estiveron presentes e activas desde o inicio dos voos espaciais tripulados. A primeira muller voou ao espazo en 1963, dous anos despois da primeira persoa, pero non foi ata case 20 anos despois cando se enviaron máis. Desde entón, un número considerable de mulleres de diversos países traballaron no espazo, aínda que en xeral as mulleres seguen sendo significativamente menos elixidas para ir ao espazo que os homes e representan en 2020 só o 10% de todos os astronautas que estiveron no espazo.[2]

En 2021, a maioría das 65 mulleres que estiveron no espazo foron cidadás dos Estados Unidos, con misións no transbordador espacial e na Estación Espacial Internacional. Outros países tiveron unha (Reino Unido, Francia, Corea do Sur, Italia) ou dúas (URSS, Canadá, Xapón, Rusia, China) cidadás no espazo, participando en misións de programas con capacidade de voo espacial humano. Ademais, unha muller con dobre nacionalidade, iraniana e estadounidense, participou como turista nunha misión estadounidense.

As mulleres afrontan moitos das mesmas dificultades físicas e psicolóxicas que os homes. Os estudos científicos xeralmente non mostran efecto adverso particular en misións espaciais curtas. Mesmo foi concluído que as mulleres poderían ser mellores para misións espaciais máis longas.[3] O obstáculo principal para as mulleres é a discriminación de xénero.[4][5]

As mulleres nos programas de voos espaciais tripulados[editar | editar a fonte]

Historia[editar | editar a fonte]

Os voos espaciais tripulados comezaron a finais da década de 1950 e principios da de 1960, e as primeiras investigacións sobre posibles misións tripuladas ao espazo estudaron os efectos esperados do espazo nos seres humanos, considerando tamén ás mulleres. As investigacións demostraron que as mulleres poderían mesmo ser máis adecuadas para as misións espaciais por unha serie de razóns[6].

Na competición entre a Unión Soviética ( URSS) e os Estados Unidos, coñecida como a Carreira Espacial, ambas nacións elixiron aos seus primeiros pilotos espaciais (coñecidos como cosmonautas na URSS e astronautas nos Estados Unidos) para os seus programas de entre as filas dos seus pilotos de probas de avións militares de alta velocidade, que eran exclusivamente homes.

A primeira muller que voou ao espazo foi Valentina Tereshkova a bordo da Vostok 6 o 16 de xuño de 1963, pero nin a URSS enviou a outra nos 20 anos seguintes ata Svetlana Savitskaya en 1982, a segunda muller, nin Estados Unidos ata 1983 coa súa primeira muller Sally Ride.

Desde este conxunto de mulleres foron ao espazo unha serie de mulleres, sobre todo co programa dos Estados Unidos de América, comezando co grupo de 8 astronautas da NASA de Ride. A pesar diso, as mulleres seguen representando só un 10% de todas as persoas que foron ao espazo, sendo menos elixidas e habilitadas.[2]

Dado que todos os astronautas que foron á Lúa eran homes, aínda falta que unha muller sexa a primeira astronauta en volver á Luna, obxectivo que persegue o programa estadounidense Artemis.

Unión Soviética ( URSS)

A soviética Valentina Tereshkova converteuse na primeira muller no espazo a bordo do Vostok 6 en 1963 e a única que o fixo nunha misión en solitario.

A soviética Valentina Tereshkova converteuse na primeira muller no espazo a bordo da Vostok 6 en 1963 e a única que o fixo nunha misión en solitario. O director da formación de cosmonautas da URSS, Nikolai Kamanin, comezou en 1961 a facer presión para que as mulleres fosen cosmonautas, despois de ser inspirado polas repetidas preguntas da prensa sobre as mulleres como cosmonautas.[6] Posteriormente, Kamanin gañouse de maneira crucial o apoio do líder do programa espacial, Sergey Korolev, conseguindo a aprobación das mulleres cosmonautas seis meses despois. Durante unha visita aos Estados Unidos en 1962, Kamanin coñeceu a Jerrie Cobb, da entón rexeitada " Mercury 13", sendo ela asesora do programa espacial da NASA desde 1961 e testificando en xullo de 1962 no Congreso sobre os resultados positivos de " Mercury 13" e sobre a discriminación de xénero. Nun momento dado, Kamanin anotou no seu diario: "Non podemos permitir que a primeira muller no espazo sexa estadounidense. Isto sería un insulto aos sentimentos patrióticos das mulleres soviéticas".[7] Para aumentar as probabilidades de enviar primeiro a unha muller soviética ao espazo, as cosmonautas comezaron o seu adestramento antes que os homes. [7]

Valentina Tereshkova foi a única das cinco que voou ao espazo no Vostok 6 en xuño de 1963, con Irina Solovyova como primeiro reforzo.[8] Kamanin enmarcouna como " Gagarin con saia" [7] e o primeiro ministro soviético Nikita Khrushchev mostrouse satisfeito co potencial propagandístico da súa selección, xa que era a filla dun traballador agrícola colectivo que morreu na Guerra de Inverno, e confirmou a súa selección. Cinco meses despois do seu voo, Tereshkova casou co cosmonauta da Vostok 3, Andriyan Nikolayev, o 3 de novembro de 1963 no Palacio das Vodas de Moscova. Kamanin describiu o matrimonio como "probablemente útil para a política e a ciencia"-[9] O 8 de xuño de 1964, case un ano despois do seu voo espacial, deu a luz á súa filla Elena Andrianovna Nikolaeva- Tereshkova, a primeira persoa de pai e nai que viaxara ao espazo.[10]

A primeira muller piloto que voa ao espazo, Svetlana Savitskaya.

Kamanin esperaba facer voar a outras dúas mulleres nos voos Voskhod 3 e 4, pero estes foron cancelados en 1965, deixando ás mulleres con comisións de oficiais da Forza Aérea Soviética. En 1978 Tereshkova e Tatyana Kuznetsova impulsaron un novo programa de cosmonautas para mulleres,[6] pero ata 1980 a URSS non iniciou unha segunda formación de mulleres cosmonautas, enviando ao espazo en 1982 á segunda muller do mundo, Svetlana Savitskaya, na Soyuz T-7. Posteriormente, tamén se converteu na primeira muller en voar ao espazo dúas veces, na misión Soyuz T-12 do 25 de xullo de 1984, e na primeira muller en camiñar polo espazo (actividade extravehicular, EVA) fose da estación espacial Saliut 7 nesa misión.[11] Tras as doce primeiras mulleres estadounidenses, a terceira e última muller lanzada pola URSS foi Helen Sharman en 1991, a primeira muller de Europa Occidental e a primeira que foi á estación espacial Mir. É a primeira e única muller británica ata a data, o que converte ao Reino Unido no primeiro dos dous países (o outro é Corea do Sur) en ter a unha muller como primeira persoa en ir ao espazo. Aínda que non foi enviada polo goberno do Reino Unido, xa que foi financiada de forma privada polo Proxecto Juno, sendo a segunda persoa e a primeira muller en ser financiada de forma privada para ir ao espazo.

Estados Unidos

Sharman en outubro de 2015.

En 1959, un grupo de trece mulleres pilotos estadounidenses, alcumadas pola prensa americana como as Mercury 13, quixeron ter a oportunidade de converterse en astronautas e realizaron, supervisadas por persoal da NASA, as mesmas probas médicas que os homes, obtendo os mesmos resultados e mesmo mellores.[6] Fundado privadamente (pola pioneira da aviación Jacqueline Cochran) non era un programa gobernamental e a idea das mulleres astronautas enfrontouse a unha gran resistencia no goberno dos Estados Unidos de América, o mando militar e a NASA, deixando a estas mulleres sen posibilidades de converterse en astronautas.[12] Aínda que Jerrie Cobb, das " Mercury 13", converteuse en consultora do programa espacial da NASA en 1961 e testificou en xullo de 1962 no Congreso sobre os resultados positivos da " Mercury 13" e sobre a discriminación de xénero.[6]

As seis primeiras mulleres astronautas dos Estados Unidos en 1980, entón aínda á espera dos seus futuros voos. Modelo:Mdash De esquerda a dereita: Margaret R. ( Rhea) Seddon, Kathryn D. Sullivan, Judith A. Resnik, Sally K. Ride, Anna L. Fisher e Shannon W. Lucide.

En 1976 decidiuse que o Grupo 8 de astronautas da NASA incluiría a mulleres e persoas de minorías. A actriz Nichelle Nichols, que interpretou a Nyota Uhura en Star Trek, aproveitara a súa posición pública para falar en favor das mulleres e as persoas de cor e en contra da súa exclusión do programa espacial humano dos Estados Unidos. Posteriormente, a NASA reaccionou contratándoa para axudar a atopar candidatos para o Grupo 8 e o seu futuro programa de transbordadores espaciais. Nichols conseguiu recrutar ás primeiras persoas de cor e mulleres para o programa espacial dos Estados Unidos de América[13] Un dos recrutas foi a especialista en misións Sally Ride, que en 1983 converteuse na primeira muller estadounidense en voar ao espazo, na sétima misión do Transbordador Espacial[11], e a terceira muller en voar ao espazo[11]. Desde entón, máis de 50 dos varios centos de astronautas estadounidenses que entraron no espazo foron mulleres. A maioría serviu nos distintos voos do Transbordador Espacial desde 1983 ata 2011. Judith Resnik foi a segunda muller estadounidense no espazo e a cuarta muller en xeral no espazo, como especialista de misión na viaxe inaugural do Discovery, de agosto a setembro de 1984, morrendo menos dun ano e medio despois ao destruírse o transbordador espacial Challenger. A primeira muller estadounidense en realizar unha actividade extravehicular (EVA) foi Kathryn D. Sullivan na misión STS-41- G, lanzada o 11 de outubro de 1984[11] Mae Jemison converteuse na primeira muller de cor no espazo en 1992. A primeira muller en pilotar o transbordador espacial foi Eileen Collins, que pilotou o Discovery na STS-63 (en 1995) e o Atlantis na STS-84, e converteuse na primeira muller comandante do transbordador na STS-93. A primeira muller nunha tripulación da ISS foi Susan Helms na Expedición 2, que durou desde marzo do 2001 ata agosto dese mesmo ano.[11]

Kalpana Chawla, a primeira muller de orixe india no espazo, e Laurel Clark falececeron no voo de regreso da misión STS-107 . En 2007 Peggy Whitson converteuse na primeira muller en comandar a Estación Espacial Internacional.[10] O Grupo 21 de astronautas da NASA de 2013 foi a primeira clase de astronautas con igual cantidade de mulleres, sendo o posterior e actual Grupo 22 o que volveu ter un número menor.[14] O 18 de outubro de 2019 realizouse a primeira camiñada espacial totalmente feminina por parte de Jessica Meir e Christina Koch.

Só 12 seres humanos, pisaron a Lúa; todas as misións humanas á Lua formaron parte do programa estadounidense Apolo entre 1969 e 1972 e ningunha muller pisou a Luna.[15]En 2020, o director de comunicación da NASA informou de que a NASA planeaba aterrar astronautas na lúa, incluíndo posiblemente unha ou varias mulleres astronautas, como parte do programa estadounidense Artemis.[15] Dos 18 candidatos do programa Artemis, nove son mulleres: Nicole Aunapu Mann, Kayla Barron, Christina Koch, Kate Rubins, Stephanie Wilson, Jessica Meir, Jasmin Moghbeli, Anne McClain e Jessica Watkins.[16] Aínda non se asignou ningún astronauta a ningunha misión Artemis específica.[16]

Ademais de cidadáns estadounidenses, os foguetes estadounidenses lanzaron a astronautas internacionais. Roberta Bondar (en 1992) e Julie Payette (en 1999 e 2009) do Canadá, así como Chiaki Mukai (en 1994 e 1998) e Naoko Yamazaki (en 2010) do Xapón voaron como parte do programa espacial estadounidense.

Federación Rusa

O programa de voos espaciais tripulados da Federación Rusa, chamado Roscosmos, é o sucesor do programa soviético e ata o de agora acolleu a dúas mulleres. A aínda elixida cosmonauta durante a época soviética Elena Kondakova converteuse en 1994 na primeira muller cosmonauta da Federación Rusa, e na primeira muller en viaxar tanto no programa Soyuz como no transbordador espacial. Vinte anos despois, Elena Serova converteuse na segunda da Federación Rusa, e primeira muller cosmonauta rusa en visitar a Estación Espacial Internacional o 26 de setembro de 2014.[17] A única muller cosmonauta rusa actual, Anna Kíkina, foi admitida no corpo de cosmonautas rusos en 2012. En 2019 Roscosmos anunciou cambios nos seus traxes espaciais para acomodar ás mulleres e anunciou en 2020 que Kikina foi seleccionada para un voo á Estación Espacial Internacional en 2022.[18] O programa espacial ruso tamén acolleu a cosmonautas internacionais. Claudie Haigneré de Francia (1996 e 2001), Anousheh Ansari de Irán (2006), Yi So- yeon de Corea do Sur (2008) e Samantha Cristoforetti de Italia (2014).

A astronauta Julie Payette.

Canadá

Roberta Bondar foi a primeira muller canadense no espazo, e a segunda canadense. Voou no transbordador espacial Discovery en xaneiro de 1992.[19] Outra muller astronauta canadense é Julie Payette, de Montreal. Payette formou parte da tripulación da misión STS-96, no transbordador espacial Discovery, do 27 de maio ao 6 de xuño de 1999. Durante a misión, a tripulación realizou o primeiro axuste manual do transbordador á Estación Espacial Internacional, e entregou catro toneladas de loxística e subministracións á estación. No Endeavour en 2009 para a misión STS-127, Payette serviu como especialista da misión. A súa principal responsabilidade era operar o brazo robótico Canadarm desde a estación espacial.[20] Payette xurou o seu cargo como 29ª Gobernadora Xeral do Canadá o 2 de outubro de 2017. En xullo de 2017, a Dra. Jennifer Sidey- Gibbons foi seleccionada pola Axencia Espacial Canadense para recibir formación como astronauta no Centro Espacial Johnson. Completou o Programa de Formación de Candidatos a Astronautas, de dous anos de duración, e obtivo o título oficial de astronauta en xaneiro de 2020.[21]

Xapón

A astronauta Chaiki Mukai.

En 1985, Chiaki Mukai foi seleccionada como unha das tres candidatas xaponesas a especialista de carga útil para a primeira proba de procesamento de material (Spacelab- J) que voou a bordo do STS-47 en 1992. Tamén serviu como especialista de carga útil de reserva para a misión Neurolab ( STS-90). Mukai rexistrou máis de 566 horas no espazo. Voou a bordo do STS-65 en 1994 e do STS-95 en 1998. É a primeira muller xaponesa e asiática que voa ao espazo, e a primeira cidadá xaponesa que voa dúas veces.[22]

Naoko Yamazaki converteuse na segunda muller xaponesa en voar ao espazo co seu lanzamento o 5 de abril de 2010. Yamazaki entrou no espazo no transbordador Discovery como parte da misión STS-131. Yamazaki traballou en proxectos de desenvolvemento de hardware da ISS na década de 1990. É enxeñeira aeroespacial e tamén ten un máster nese campo.[23] Foi seleccionada para a formación de astronautas en 1999 e obtivo a certificación en 2001.[23] Foi especialista de misión no seu voo do transbordador espacial de 2010 e pasou 362 horas no espazo. [23] Yamazaki traballou no campo da robótica e pasou a formar parte da reorganización da organización xaponesa de voos espaciais en 2003, cando a NASDA (Axencia Nacional de Desenvolvemento Espacial) fusionouse co ISAS (Instituto de Ciencias Espaciais e Astronáuticas) e o NAL (Laboratorio Aeroespacial Nacional do Xapón)[33] A nova organización pasou a chamarse JAXA (Axencia de Exploración Aeroespacial do Xapón)[23]

Axencia Espacial Europea (ESA)

A primeira muller de Europa Occidental e cidadá británica que voou ao espazo foi Helen Sharman en 1991, pero non foi enviada por un programa de voos espaciais tripulados financiado polo Estado, senón como participante nun voo espacial financiado con fondos privados do Proxecto Juno nunha misión soviética. A primeira muller europea occidental e francesa enviada por unha axencia espacial estatal CNES e ESA foi Claudie Haigneré en 1996. Desde entón, a única outra muller enviada por unha axencia europea ASI e ESA foi Samantha Cristoforetti en 2014, 18 anos despois de Haigneré. Cristoforetti é a primeira muller italiana que vai ao espazo.

O Grupo de Astronautas da Axencia Espacial Europea convidou especialmente a mulleres e, nun primeiro caso nos voos espaciais tripulados, a persoas con discapacidade ( parastronautas) a presentarse ao grupo.[24]

En novembro de 2022, Sara García Alonso foi seleccionada pola Axencia Espacial Europea en calidade de reserva, converténdose na primeira muller española candidata a astronauta.[25]

China

En 2012, o programa espacial chinés enviou á súa primeira muller ao espazo. Ás primeiras candidatas a astronauta da China, elixidas en 2010 entre as filas dos pilotos de combate, esixíuselles que fosen nais casadas.[26] Os chineses declararon que as mulleres casadas eran "máis maduras física e psicoloxicamente" e que a norma de que tivesen fillos debíase á preocupación de que os voos espaciais puidesen danar os seus órganos reprodutores (incluídos os óvulos non liberados).[26] Tamén se sinalou a natureza descoñecida dos efectos dos voos espaciais nas mulleres. [Con todo, o director do Centro de Astronautas da China declarou que o matrimonio é unha preferencia, pero non unha limitación estrita.[27] Parte do motivo polo que foron tan estritos foi porque se trataba da súa primeira selección de astronautas e estaban a tratar de ser "extra cautelosos".[26] A primeira muller astronauta da China, Liu Yang, estaba casada pero non tiña fillos no momento do seu voo en xuño de 2012.[28]

Wang Yaping converteuse na segunda muller astronauta chinesa como membro da tripulación da nave espacial Shenzhou 10, que orbitou a Terra en xuño de 2013, e da estación espacial orbital Tiangong-1 coa que se axustou.

Outros países

Yi So-yeon, Corea do Sur (2008, financiada polo Estado como participante nun voo espacial con Roscosmos) Jessica Meir, Suecia (2019, debido á dobre nacionalidade, aínda que voou como astronauta estadounidense)

Mulleres turistas espaciais

Despois da segunda persoa cofinanciada con fondos privados en xeral e a primeira muller, Helen Sharman, Anousheh Ansari foi a cuarta viaxeira espacial financiada con fondos privados en xeral, a primeira cidadá iraniana (con dobre nacionalidade cos Estados Unidos de América) en ir ao espazo, así como a primeira muller financiada con fondos privados en voar á Estación Espacial Internacional. Voou á estación en 2006 na nave Soyuz TMA-9.[29] A súa misión despegou do cosmódromo de Baikonur o 18 de setembro de 2006. A Soyuz TMA-9 transportou dous terzos da Expedición 14 da ISS á estación espacial xunto con Ansari.[30] Ansari realizou varios experimentos en nome da Axencia Espacial Europea.[30]

Participante en voos espaciais

Na categoría algo máis ampla de "participantes en voos espaciais" clasificáronse catro mulleres: Helen Sharman, Claudie Haigneré (financiada polo Estado), Anousheh Ansari e Yi So- yeon (financiada polo Estado). [10]

Astronauta comercial

En 2019 Beth Moses converteuse na primeira muller astronauta comercial en ir ao espazo (suborbital).

Fatalidades

Christa McAuliffe no anverso dun dólar conmemorativo (2021).

A tripulación da misión STS-51- L perecería no desastre do Challenger, incluíndo a Judith A. Resnik e Christa McAuliffe. A especialista de carga útil Christa McAuliffe e a especialista de misión Judith Resnik convertéronse nas primeiras mulleres en morrer nunha misión espacial cando o transbordador espacial Challenger explotou menos de 2 minutos despois do lanzamento coa perda de todos os seus tripulantes.[31]

A tripulación do STS-107 perecería no desastre do Columbia, incluídas Kalpana Chawla e Laurel Clark. No desastre do transbordador espacial Columbia de 2003 perdeuse a tripulación na reentrada, incluídas as especialistas da misión Kalpana Chawla e Laurel Clark.[32]

Discriminación

Os programas espaciais non permitiron a entrada de mulleres ata ben entrada a era espacial, xa que a NASA inaugurou o seu programa espacial en 1976. Cando Sally Ride converteuse en 1983 na primeira muller astronauta estadounidense en ir ao espazo, a prensa fíxolle preguntas sobre os seus órganos reprodutivos e sobre se choraría se as cousas ían mal no traballo.[33] As mulleres con fillos tamén tiveron que enfrontarse a preguntas sobre como se compararían coas expectativas tradicionais da maternidade.[34] Shannon Lucide, unha das primeiras mulleres astronautas dos Estados Unidos de América, lembra as preguntas da prensa sobre como manexarían os seus fillos o feito de ser nai no espazo.[35] A miúdo espérase que as mulleres sexan as principais responsables da crianza dos fillos, o que pode afectar á súa carreira.[36]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "Four Women will Fly in Space for the First Time in the History". Russian Federal Space Agency. 3 de abril de 2010. Arquivado dende o orixinal o 8 de abril de 2010. Consultado o 3 de abril de 2010. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Alice Gorman (16 de xuño de 2020). "Almost 90% of astronauts have been men. But the future of space may be female". Consultado o 18 de decembro de 2020. 
  3. ↑ "Here's why women may be the best suited for spaceflight". National Geographic. 2019-06-13. Consultado o 2021-05-26. 
  4. ↑ Davenport, Christian (2019-12-09). "As they break modern-day records and develop pioneering technologies, women at Nasa face face outdated workplace sexism". The Independent. Consultado o 2021-06-10. 
  5. ↑ "Women in space: Roscosmos sets sights on creating female crew of cosmonauts, says source". TASS. Consultado o 2021-07-06. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Malashenko, Uliana (2019-04-12). "The First Group of Female Cosmonauts Were Trained to Conquer the Final Frontier". Smithsonian Magazine. Consultado o 2021-05-26. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Burgess, Colin (2009). The first Soviet cosmonaut team : their lives, legacy, and historical impact. Berlín: Springer. ISBN 978-0-387-84824-2. OCLC 341642550. 
  8. ↑ Hall, Rex (2005). Russia's cosmonauts : inside the Yuri Gagarin Training Center. Chichester, UK: Springer, published in association with Praxis Pub. ISBN 978-0-387-73975-5. OCLC 262679841. 
  9. ↑ Limited, Bangkok Post Public Company. "50yrs ago, Tereshkova became first woman in space". Bangkok Post. Consultado o 2021-07-06. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Gibson, Karen Bush (2014). Women in space : 23 stories of first flights, scientific missions, and gravity-breaking adventures. Chicago, Illinois. ISBN 978-1-61374-845-9. OCLC 869282516. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 "Women in Space". history.nasa.gov. Arquivado dende o orixinal o 13 de febreiro de 2017. Consultado o 2021-07-06. 
  12. ↑ "First Lady Astronaut Trainees". history.nasa.gov. Consultado o 2021-07-06. 
  13. ↑ Childs, Arcynta Ali. "Q & A: Nichelle Nichols, AKA Lt. Uhura, and NASA". Smithsonian Magazine (en inglés). Consultado o 2021-07-07. 
  14. ↑ "Charting each generation of NASA astronauts reveals how the 'right stuff' has changed". National Geographic (en inglés). Consultado o 2021-07-07. 
  15. ↑ 15,0 15,1 CNN, Amanda Jackson and Chris Boyette. "NASA plans to land the first woman on the moon by 2024". CNN. Consultado o 2021-07-07. 
  16. ↑ 16,0 16,1 "NASA announces Artemis astronauts to fly to the moon". Science (en inglés). Consultado o 2021-07-07. 
  17. ↑ "First Russian woman in International Space Station mission". BBC News (en inglés). 2014-09-26. Consultado o 2021-07-09. 
  18. ↑ "Russia’s only female cosmonaut expected to make spaceflight in autumn of 2022". TASS. Consultado o 2021-07-09. 
  19. ↑ "Roberta Bondar - Biography". web.archive.org. 2011-09-28. Archived from the original on 28 de setembro de 2011. Consultado o 2021-07-09. 
  20. ↑ "Welcome to Inventive Women". web.archive.org. 2009-02-17. Archived from the original on 17 de febreiro de 2009. Consultado o 2021-07-09. 
  21. ↑ Agency, Canadian Space (2017-07-01). "Biography of Jennifer (Jenni) Anne MacKinnon Sidey-Gibbons". www.asc-csa.gc.ca. Consultado o 2021-07-09. 
  22. ↑ CCA_EAO, por (2021-03-08). "MUJERES JAPONESAS QUE HAN HECHO HISTORIA". Centro de Cultura Asiática (en castelán). Consultado o 2021-07-14. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 "Shuttle Crew Member - Naoko Yamazaki". web.archive.org. 2015-07-26. Arquivado dende o orixinal o 26 de xullo de 2015. Consultado o 2021-07-14. 
  24. ↑ "European Space Agency in bid to recruit female and disabled astronauts". euronews (en inglés). 2021-02-16. Consultado o 2021-07-14. 
  25. ↑ AGENCIAS, RTVE es / (2022-11-23). "Pablo Álvarez y Sara García, primeros astronautas españoles de la Agencia Espacial Europea en 30 años". RTVE.es (en castelán). Consultado o 2022-11-24. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Brenhouse, Hillary (2010-03-25). "Breaking News, Analysis, Politics, Blogs, News Photos, Video, Tech Reviews". Time (en inglés). ISSN 0040-781X. Consultado o 2021-07-27. 
  27. ↑ "Exclusive interview: Astronauts selection process CCTV News - CNTV English". web.archive.org. 2014-12-13. Archived from the original on 13 de decembro de 2014. Consultado o 2021-07-27. 
  28. ↑ "China launches space mission with first woman astronaut". BBC News (en inglés). 2012-06-16. Consultado o 2021-07-27. 
  29. ↑ "My Dream of Stars | Anousheh Ansari with Homer Hickam | Macmillan". web.archive.org. 2014-03-09. Archived from the original on 09 de marzo de 2014. Consultado o 2021-07-27. 
  30. ↑ 30,0 30,1 "ESA experiments with spaceflight participant Ansari to ISS". www.esa.int (en inglés). Consultado o 2021-07-27. 
  31. ↑ "The Crew of the Challenger Shuttle Mission in 1986". www.hq.nasa.gov. Consultado o 2021-07-27. 
  32. ↑ "Reflections on the Loss of STS-107, the Space Shuttle Columbia: Ten Years Ago". airandspace.si.edu (en inglés). Consultado o 2021-07-27. 
  33. ↑ "A Ride in Space". PEOPLE.com (en inglés). Consultado o 2021-07-27. 
  34. ↑ "NASA - Astronaut Mom Karen Nyberg Prepares for Mission and Motherhood 255 Miles Up". www.nasa.gov (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 08 de decembro de 2021. Consultado o 2021-07-27. 
  35. ↑ Foster, Amy E. (2011-12). Integrating Women Into the Astronaut Corps: Politics and Logistics at NASA, 1972–2004 (en inglés). JHU Press. ISBN 978-1-4214-0195-9. 
  36. ↑ Kramer, Andrew E. (2013-07-02). "Parenting From Earth's Orbit". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2021-07-27. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mulleres_no_espazo&oldid=6660407»