Mameluco

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Mameluco otomán. Gravado de 1810.

Os mamelucos (do árabe singular: مملوك plural: مماليك) , "escravo, paxe, criado, propiedade de") eran soldados escravos usados polos califas musulmáns e polo Imperio Otomán para os seus exércitos que constituíron un corpo especial e que tamén tomaron o poder en máis dunha ocasión. En Exipto, onde os levou no século XIII o sultán Malik al-Salih, escolleron un sucesor á súa morte. Foron soxuzgados polo turco otomán Selim I a comezos do século XVI. A mediados do século seguinte, os emires mamelucos restableceron a súa supremacía até que Napoleón invadiu Exipto. Cando en 1801 os franceses evacuaron Exipto, os mamelucos tentaron recuperar o poder pero foron dezmados polos turcos en 1811.

Orixe[editar | editar a fonte]

Os primeiros mamelucos serviron os califas abásidas en Bagdad no século IX. Os abásidas recrutárannos das familias non musulmás capturadas en áreas que inclúen a actual Turquía, Europa do Leste e o Cáucaso.

O uso de non musulmáns xustificouse sobre todo porque os gobernantes islámicos lidaban moitas veces con conflitos tribais e debatíanse en intrigas para manter o poder, como relata Ibn Khaldun. Desta maneira podían confiar en tropas sen ligazón coas estruturas de poder (familiares e culturais) estabelecidas. Tamén se pode xustificar esta escolla en parte polo argumento de que o islam prohibía que os musulmáns combatesen entre si (o que naturalmente era un argumento retórico, dado que na verdade combatían entre eles). O principal motivo desta opción, polo tanto, era político: os guerreiros locais eran frecuentemente máis fieis aos sheiks tribais, ás súas familias ou nobres, do que ao sultán ou califa. Se algún comandante militar local conspirase contra o gobernante, era frecuentemente imposíbel lidar con el sen causar intranquilidade entre a nobreza (ligada a ese comandante por lazos familiares ou culturais). As vantaxes das tropas-escravas era que eran estranxeiros, posuían o estatuto máis baixo posíbel na sociedade e non podían conspirar contra o gobernante sen correren o risco de ser punidos.

Após seren convertidos ao islam, eran treinados como soldados de cabalaría. A pesar de non seren máis escravos desde un punto de vista técnico, após ese treino obrigábaselles a servir o sultán. Este mantíñaos como unha forza autónoma so o seu comando directo, para usar no caso de conflitos entre tribos locais. O adestramento intensivo e rigoroso contribuíu a manter as prácticas mamelucas basicamente as mesmas durante case oito séculos.

Os mamelucos en Exipto[editar | editar a fonte]

En Exipto gobernaron dúas dinastías mamelucas: a dos barís (بحري "do río", por estaren acantonados na ínsua de al-Manial, no Nilo), consistente en turcos quipchacos e mongois, e os burxís (برجي "da torre", polo seu centro na cidadela do Cairo), de orixe circasiana e xeorxiana.

En 1250, á morte de Mālik al-Sālih (12401249), os mamelucos barís asasinaron o seu herdeiro, al-Mū'adham. O seu xefe, 'Izz al-Dīn Aybak casou coa súa sogra (ou nai, segundo as fontes) Chajar al-Durr, e tomou o poder. É entón que se instala a hereditariedade dos cargos. Gobernará até 1257. O saqueo de Bagdad polos mongois en 1258 axuda ao establecemento da dinastía barí ao destruír os abbásidas, que poderían ter tentado retomar o poder no Cairo. Os barís racharon coa tradición de postos non herditarios establecendo unha dinastía da que facían parte só unhas poucas familias. Até o século XIX, os mamelucos continuaron a incrementar o seu número mediante a compra de máis soldados escravos.

En 1382, os mamelucos barís son depostos polos mamelucos burxís, que instalan unha dinastía fundada sobre o principio da sucesión por elección, o que comporta numerosos golpes de estado, conspiracións e asasinatos. Manteñen, porén, unha cohesión que lles permite, baixo Qutuz, rexeitar aos mongois de Tamerlán, e baixo Baibars, Qalawun, e Khalil, expulsar aos francos da Siria e conquistar Chipre entre 1424 e 1426.

Vaso de farmacéutico. Exipto, século XIV.

En 1517, o sultán otomán Selím I derrota aos mamelucos, axudado pola súa artillaría e os seus xanízaros. Mantén, porén, aos xefes mamelucos nos postos clave dándolles o título de beis, de maneira que Exipto gozará sempre de bastante autonomía. Cando, en 1766, Alí Bey al-Kabir encabeza unha revolta independentista, logra aplastala en 1777.

En 1798, Napoleón derrota aos mamelucos durante a súa campaña de Exipto na batalla das Pirámides e estes foxen ao Alto Exipto. En todo este tempo, os mamelucos só engadiran o mosquete ás súas tácticas de carga de cabalaría tradicional. Cando as tropas napoleónicas se retiran en 1801, os mamelucos deben combater aos otománs e aos británicos. Como anécdota, en 1803 dous líderes mamelucos solicitáronlle a Rusia poder retornar á súa patria, Xeorxia, pero denegáronllo pois na altura o movemento nacional de liberación xeorxiano resultáballes perigoso.

En 1806, chegada a paz cos otománs, estes nomean gobernador a Muhammad Alí. Os mamelucos, divididos, non son quen de enfrentárenselle. Muhammad Alí dividiunos, enviando unha parte ao Sudán e mascrando nunha emboscada a 600 ou 700 o 1 de marzo de 1811 A tradición di que só un, chamado Hasán, se salvou. Nas semanas seguintes, miles de mamelucos foron asasinados por todo o Exipto.

Os mamelucos en Francia[editar | editar a fonte]

Napoleón constituíu o seu propio corpo de mamelucos nos primeiros anos do século XIX. Mesmo a súa Garda Imperial tiña soldados mamelucos durante a campaña de Bélxica, incluídos algúns dos seus servidores persoais. Após a Batalla de Austerlitz (1805) gañaron o seu propio estandarte reximental. Roustan, o famoso gardacostas de Napoleón, era tamén un mameluco exipcio.O cadro de Francisco de Goya O 2 de maio de 1808 en Madrid: a carga dos mamelucos mostra unha actuación durante a invasión napoleónica de España.

A historia dese corpo napoleónico comezou cando Napoleón lles comprou 2000 mamelucos a uns mercadores sírios coa intención de formar un destacamento. Deixoullo a Kleber cando deixou Exipto, que constituíu unha compañía montada formada por auxiliares mamelucos e xanízaros sirios procedentes de turcos capturados durante o sitio de Acre. En 1800 convertéronse en tres compañías de 100 homes cada un como os "Mamelucos da República". Tres anos máis tarde eran unha compañía dos Cazadores a Cabalo da Garda Imperial. Coa Primeira Restauración, a compañía de Mamelucos da Vella Garda foi incorporada ao Real Corpo de Cazadores de Francia.

O uniforme consistía nun sombreiro (cahouk) verde, turbante branco, pantalóns (saroual) verdes, camisa frouxa e chaleco e botas amarelas, vermellas ou castañas. As armas eran unha cimitarra, pistolas nunha pistoleira decorada coa lúa crecente e unha estrela e unha daga. En 1804 o cahouk pasou a ser vermello cunha lúa crecente e unha estrela e a camisa foi pechada e con gola. Comezaron a usar parte da guarnicionaría regulamentaria, aínda que a sela e os arneses ficaron de estilo árabe.

Os mamelucos noutras partes do Imperio Otomán[editar | editar a fonte]

En Bagdad, os mamelucos proclamáronse independentes no século XVIII até a reconquista otomána en 1832.

Na India, o comandante mameluco das forzas musulmás, Qutbuddin Aibak, proclamouse sultán en 1211, co que se converteu no primeiro Sultanato de Delhi. Esta dinastía mameluca durou até 1290.

Outros soldados escravos[editar | editar a fonte]

Outros estados islámicos tamén usaron soldados escravos, como os xanízaros do Imperio Otomán e os saqaliba das taifas de Al-Andalus, especialmente en Dénia.

Mameluco no sentido suramericano[editar | editar a fonte]

Na América do Sur, mameluco é tamén o termo usado para identificar as persoas de orixe europea mesturada e nativos americanos. Nos séculos XVII e XVIII, "mameluco" referíase a bandos organizados de portugueses cazadores de escravos, tamén coñecidos como bandeirantes, que deambulaban polo interior da América do Sur desde o Atlántico até as abas dos Andes, e do río Paraguai até ao río Orinoco facendo incursións entre áreas habitadas polos guaranís en busca de escravos.

A palabra vulgarizouse en Portugal posibelmente na Idade Media, derivando do termo árabe. Os mamelucos coloniais herdaron, pois, no propio nome, a fama de violencia dos guerreiros turco-exipcios.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]