Lingua panxabí

ISO 639-1	pa
ISO 639-2	pan
ISO 639-3	pan
ISO 639-5	pan

Lingua panxabí
	پنجابی
	pronuncia (axuda · info)
	Instancia de lingua viva; lingua natural; lingua
	Epónimo Panxab
	Estudado por Sikhi (en)
Propiedades
	Número de falantes 125000000 (2021)
	Alfabeto Shahmukhi (pt) ; urdú románico informal; Devanāgarī; Escrita mahajani (pt) ; Gurmukhi; ortografía do urdú; Punjabi Braille (en)
	Institución de normalización Department of Languages, Punjab (en) ; Punjab Institute of Language, Art, and Culture (en)
	Tipoloxía lingüística suxeito obxecto verbo; lingua tonal; lingua flexiva; lingua silábica
	Caso gramatical caso directo; ablativo; locativo; vocativo; oblicuo; instrumental
	Tempo gramatical futuro de indicativo; remote tense (en) ; non-remote tense (en)
	Modo gramatical subxuntivo; imperativo
	Xénero gramatical feminino; masculino
	Ten o fonema vogal anterior fechada não-arredondada (pt) ; fricativa velar surda (pt) ; fricativa alveolar sonora (pt) ; fricativa velar sonora (pt) ; fricativa pós-alveolar surda (pt) ; fricativa labiodental surda (pt) ; fricativa alveolar surda (pt) ; oclusiva velar sonora (pt) ; consoante oclusiva retroflexa sonora (pt) ; transição glotal soprosa (pt) ; vibrante múltipla alveolar (pt) ; aproximante palatal (pt) ; vogal central quase-aberta (pt) ; voiced alveolar tapped fricative (en) ; aproximante lateral retroflexa (pt) ; aproximante labiodental (pt) ; aproximante lateral alveolar (pt) ; Vibrante simples retroflexa (pt) ; oclusiva dental sonora (pt) ; oclusiva bilabial sonora; tʃ; vogal posterior semipechada arredondada; vogal central média (pt) ; vogal anterior semiaberta não-arredondada (pt) ; vogal anterior semifechada não-arredondada (pt) ; vogal quase anterior quase fechada não arredondada (pt) ; vogal quase posterior quase fechada arredondada (pt) ; vogal posterior fechada arredondada (pt) ; oclusiva velar surda (pt) ; vogal posterior semiaberta arredondada (pt) ; nasal bilabial sonora; oclusiva dental surda (pt) ; Oclusiva retroflexa surda (pt) ; vogal anterior aberta não-arredondada (pt) ; oclusiva bilabial xorda; nasal palatal (pt) ; Nasal velar; nasal retroflexa (pt) ; nasal alveolar (pt)
	Estado de lingua da UNESCO segura
Clasificación lingüística
	linguaxe humana; ↳ linguas indoeuropeas; ↳ linguas indoiranias; ↳ Linguas indoarias; ↳ linguas indoarias do período medio e moderno; ↳ linguas indoarias modernas; ↳ Linguas indoarias noroccidentais; ↳ dialectos e linguas do Punjab
Xeografía
	País Paquistán; Afganistán; Fiji; Tailandia; Arabia Saudita; Estados Unidos de América; Emiratos Árabes Unidos; Australia; Singapur; Canadá; Bangladesh; Reino Unido; India; República Popular da China; Kenya; Suráfrica; Malaisia; España
	Orixinario de Panxab; Caxemira
Identificadores
ISO 639-1
ISO 639-1	pa
ISO 639-2	pan
ISO 639-3	pan
ISO 639-5	pan
Fontes e ligazóns
	Descrito pola fonte Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Q24477200 ; Panjabi Bhasha Da Viyakaran (en) ; A Reference Grammar of Punjabi (en) ; Q115923108 ; Waddi Punjabi Lughat (en) ; Introduction to Punjabi: Grammar, Conversation and Literature (en) ; Panjabi: A Comprehensive Grammar ; Punjabi Reader in the Arabic Script (en) ; Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Q24820539 ; Punjabi-English Dictionary (en) ; Encyclopædia Britannica 1911 Encyclopædia Britannica/Panjabi (en) ;
	Wikidata C:Commons

O panxabí,^[1] tamén coñecido como punjabi^[2] (nome local: ਪੰਜਾਬੀ / pañjābī ou پنجابی / panjābī) é unha lingua indoeuropea da rama das linguas indoiranias falada na India (rexión do Panxab) e en Paquistán, por preto de 100 millóns de falantes (entre todos os dialectos; ese número pode ser ben máis pequeno de excluírmos certos dialectos); deriva de prácritos, como o hindi, pero é máis arcaico, e, xa que logo, máis irregular que este.

Para a súa escritura emprega principalmente o semisilabario gurmukhî, así como o devanágari ou o alfabeto árabe na súa variante persa.

Esta lingua sería, co hindi, a lingua nai do romaní, a lingua dos xitanos. O panjabiano é unha lingua con acento de altura, á maneira do sánscrito outrora, e funciona con tres entoacións. É unha das poucas linguas indoarias modernas dese tipo.

O panxabí actual

Na India, o panxabí é unha das 22 linguas con estatuto oficial da India. É a primeira lingua oficial do Panxab e do Estado do Territorio da Unión (Union Territory State) Chandigar (Chandigarh)) e a segunda lingua oficial de Hariana (Haryana), Estado de Himachal (mal chamado Himachal Pradesh, xa que pradesh quere dicir estado, país) e Delhi. En Paquistán, o panxabí é a lingua provincial do Panxab, a principal provincia paquistaní.

Entre os escritores modernos en lingua panxabí de nacionalidade paquistaní, destacan:

Algúns coñecidos poetas modernos do Panxab indio son:

Fonoloxía

**Vogais**
	Anterior	Case anterior	Central	Case posterior	Posterior
pechada	iː				uː
semipechada	eː	ɪ		ʊ	oː
media			ə
semiaberta	ɛː				ɔː
aberta			aː

A lingua panxabí tamén conta con vogais nasalizadas.

**Consoantes**
		Bilabial	Labiodental	Dental/ Alveolar	Retroflexa	Palatal	Velar	Glotal
Nasal		m		n	ɳ	ɲ	ŋ
Oclusiva e africada	xorda	p		t̪	ʈ	ʧ	k
	aspirada xorda	pʰ		t̪ʰ	ʈʰ	ʧʰ	kʰ
	sonora	b		d̪	ɖ	ʤ	g
Fricativa			(f)	s (z)		(ʃ)		ɦ
Vibrante				ɾ	ɽ
Aproximante			ʋ	l	ɭ	j

Morfoloxía

Substantivos

O panxabí distingue dous xéneros, dous números, e cinco casos que son o directo, oblicuo, vocativo, ablativo e locativo/instrumental. Os dous últimos casos son basicamente vestixios na lingua actual: o ablativo só aparece no singular, en variación libre co caso oblicuo máis ablativo posposición, e o locativo/instrumental déixase só para expresións adverbiais. É posible facer unha subdivisión entre os substantivos, dividíndoos entre subclases declinables extensibles e inextensibles, cuxo remate característico é para os masculinos en -ā átono e para os femininos -ī.

Adxectivos

Os adxectivos divídense en categorías declinables e indeclinables. As declinables márcanse na súa terminación, para o xénero, número e caso do substantivo que define. En comparación, o número de terminacións dos adxectivos declinables é similar a dos substantivos aínda que máis simplificado

			Pl.	Sg.
Declin.	Masc.	Dir.	-ā	-e
	Masc.	Obl.	-e	-e, -iā̃
	Fem.		-ī	-īā̃
Indeclin.

Os adxectivos indeclinables son totalmente invariables e poden rematar tanto en consoantes coma vogais (incluíndo ā e ī ). Dir. masc. sing. (-ā) é a forma que aparece nos dicionarios.

Adxectivo declinable caṅgā "bo" en caso atributivo

		Dir.	Obl.	Voc.	Abl.	Loc./ Instr.
Masc.	Sg.	caṅgā kòṛā	caṅge kòṛe	caṅge kòṛiā	caṅge kòṛiõ	(caṅge kòṛe)
Masc.	Pl.	caṅge kòṛe	caṅgiā̃ kòṛiā̃	caṅgiā̃ kòṛio
Fem.	Sg.	caṅgī sakhī		caṅgī sakhīe
Fem.	Pl.	caṅgīā̃ sakhīā̃		caṅgīā̃ sakhīo

		Dir.	Obl.	Voc.	Abl.	Loc./ Instr.
Masc.	Sg.	caṅgā kàr	caṅge kàr	caṅge kàrā	caṅge kàrõ	caṅge kàre
Masc.	Pl.	caṅge kàr	caṅgiā̃ kàrā̃	caṅgiā̃ kàro		caṅgiā̃ kàrī̃
Fem.	Sg.	caṅgī gall		(caṅgī galle)	caṅgī gallõ	caṅgī galle
Fem.	Pl.	caṅgīā̃ gallā̃		caṅgīā̃ gallo		caṅgīā̃ gallī̃

Adxectivo indeclinable xarāb "malo" en uso atributivo (o son "x" equivale ao "j" castelán)

		Dir.	Obl.	Voc.	Abl.	Loc./ Instr.
Masc.	Sg.	xarāb kòṛā	xarāb kòṛe	xarāb kòṛiā	xarāb kòṛiõ	(xarāb kòṛe)
Masc.	Pl.	xarāb kòṛe	xarāb kòṛiā̃	xarāb kòṛio
Fem.	Sg.	xarāb sakhī		xarāb sakhīe
Fem.	Pl.	xarāb sakhīā̃		xarāb sakhīo

		Dir.	Obl.	Voc.	Abl.	Loc./ Instr.
Masc.	Sg.	xarāb kàr		xarāb kàrā	xarāb kàrõ	xarāb kàre
Masc.	Pl.	xarāb kàr	xarāb kàrā̃	xarāb kàro		xarāb kàrī̃
Fem.	Sg.	xarāb gall		(xarāb galle)	xarāb gallõ	xarāb galle
Fem.	Pl.	xarāb gallā̃		xarāb gallo		xarāb gallī̃

Notas

↑ González González, Manuel (ed.). "Panxabí". Tergal. Consultado o 31/12/2024.
↑ "Entrada punjabi en Digalego". Arquivado dende o orixinal o 15 de marzo de 2017. Consultado o 14 de marzo de 2017.

Véxase tamén

Outros artigos

Ligazóns externas

O semisilabario gurmukhî con Unicode

[1] González González, Manuel (ed.). "Panxabí". Tergal. Consultado o 31/12/2024.

[2] "Entrada punjabi en Digalego". Arquivado dende o orixinal o 15 de marzo de 2017. Consultado o 14 de marzo de 2017.

[1]

[2]