Lingua chukchi

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Chukchi
лыгъоравэтлъэн йилыйил
Falado en: Rusia
Rexións: Chukotka
Total de falantes: 7.742 (Censo de Rusia 2002)
Familia: Linguas chukotko-kamchatkanas
 Norte
  Chukchi
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: ckt
Mapa
Status

O chukchi está clasificado como en perigo severo polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[1]
Un falante de chukchi, gravado en Romanía.

A lingua chukchi[2] (лыгъоравэтлъэн йилыйил, łygˀoravetłˀɛn jilǝjil), tamén luoravetlana, chukcha é unha das linguas paleosiberianas faladas polos chukchis no punto máis extremo de Siberia, en especial no Okrug Autónomo de Chukotka.

Falantes[editar | editar a fonte]

Conforme o Censo ruso de 2002, cerca de 7.700 (outras [3] estimativas indican hoxe 10.400) dos 15.700 Chukchis falan Chukchi. O coñecemento da lingua Chukchi vén caendo e a maioría dos Chukchis falan ruso e apenas 500 din non falar ruso. O chukchi relaciónase co koryak, e a metade dos chukchis entenden esa lingua. A lingua, xunto co koryak, o kerek, o alutor, o itelmen, forma parte das Linguas chukotko-kamchatkanas.

No "Libro vermello das Linguas en Extinción (Red Book of Endangered Languages) da UNESCO o chukchi está listado como unha lingua en proceso de extinción.

Uso do idioma[editar | editar a fonte]

Moitos dos chukchis aínda usan a lingua como primeiro medio de comunicación, tanto na familia, como nas actividades de pastoreo, crianza de renos e tamén nalgunhas actividades de negocios. O chukchi é tamén usado nos "Media", Radio e Televisión. Porén, o ruso vén aumentando nas actividades administrativas, sendo tamén unha lingua franca nos territorios veciños habitados por non-chukchis, como koryak e iacut. Case todos os chukchis falan ruso, con maior ou menor fluencia e dominio. Na educación, o chukchi é a lingua primeira, na escola elemental, porén, a educación secundaria é en "ruso" mentres que o "chukchi" é só unha materia.

Un escritor chukchi, "Yuri Rytkheu" (1930-2008) adquiriu moita reputación tanto en Rusia como en Europa Occidental, coa maioría dos seus libros escritos en ruso, non en chukchi.

Influencias externas[editar | editar a fonte]

Non hai aínda un estudo definitivo sobre influencias externas no chukchi. Aínda está indefinida a real relación da lingua coas Linguas esquimó-aleutianas. As pescudas son difíciles por mor da falta de suficientes rexistros escritos. A influencia por contacto coa Lingua rusa está a medrar e consiste no uso de palabras rusas e algunha presión na sintaxe superficial. Esta última pódese observar na comunicación escrita, porén, non na conversa cotiá.

Ortografía[editar | editar a fonte]

No inicio do século XX, Vladimir Bogoraz, un revolucionario ruso exiliado en Chukotka, descubriu mostras de escrita pictográfica feitas por Tenevil, un criador de renos. A escrita de Tenevil era da súa invención e nunca foi usada fóra do seu grupo familiar. Ata 1931 non había unha ortografía oficial, aínda que houbo diversas tentativas no século XIX para escribir de textos relixiosos. O Chukchi escribíase orixinalmente no alfabeto latino, porén, en 1930 cambiouse ao alfabeto cirílico. A primeira gramática foi escrita en 1922 por Vladimir Bogoraz. Bogoraz escribiu tamén un estudo etnográfico sobre a lingua. Porén, desde aquela poucos libros e xornais foron escritos en chukchi, A lingua pódese escoitar no radio e na televisión preto dunha hora por día.

Alfabeto Latino para chukchi:

А а Ā ā B b C c D d Е е Ē ē Ә ә
Ә̄ ә̄ F f G g H h I i Ī ī J j K k
L l M m N n Ŋ ŋ O o Ō ō P p Q q
R r S s T t U u Ū ū V v W w Z z
Ь ь

Este é o alfabeto Latino de 24 letras, sen X, sen Y. As 5 vogais preséntanse con e sen Macron (Ā). Engándense as letras Ә, Ә̄, e o sinal gráfico Ь.

En 1937, os Chukchis e outros pobos da URSS foron forzados a usar o alfabeto cirílico, que no inicio era simplemente o usado polos rusos, coa adición das letras antigas К’ к’ e Н’ н’. Nos anos 50, porén, empezaron a ser usadas as letras Ӄ ӄ e Ӈ ӈ, principalmente para fins educativos. Aínda que na prensa só se usaban as letras tradicionais. Na fin dos anos 80, a letra Ԓ ԓ (Л con "gancho")substituíu o Л, para evitar confusión de pronuncia, ata entón con ese Л ruso.

O alfabeto "Chukoto" agora é como segue:

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Ӄ ӄ Ԓ ԓ (Л л) М м Н н
Ӈ ӈ О о П п Р р С с Т т У у Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь
Э э Ю ю Я я '

Trátase do Alfabeto cirílico aumentado coas letras Ӄ ӄ, Ԓ ԓ, Ӈ ӈ e do Diacrítico '. As letras Б, Д, Ж, З, Ф, Х, Ц, Ш, Щ son usadas sómente en palabras de orixe rusa.

Oito combinacións de letras son moi usadas: Йи, Че, Чь, Ле, Лё, Ль, Ль, Лю

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  2. Definición de chukchi no Dicionario de Galego de Ir Indo e a Xunta de Galicia.
  3. http://www.omniglot.com/writing/chukchi.htm "Omniglot"

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Comrie, B. 1981. The languages of the Soviet Union, Cambridge University Press (Cambridge Language Surveys). ISBN 0-521-23230-9 (tapa dura) e ISBN 0-521-29877-6 (tapa branda)
  • Nedjalkov, V. P. 1976. "Diathesen und Satzstruktur im Tschuktschischen". En Studia Gramatika 13, Berlin (G.D.R) (en alemán)
  • Skorik, P. Ja. 1961. Grammatika čukotskogo jazyka: Fonetika i morfologija imennyx častej reči (2 Volumes). Leningrad: Nauka.
  • Bogoras, W. 1922. "Chukchee". In Handbook of American Indian languages II, e. F. Boas, Washington, D.C.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]