Legio X Gemina

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Legio X Gemina
Representación do escudo da Legio X Gemina a principios do século V segundo a Notitia dignitatum
ActivaDesde o -70 ata o século V.
PaísAntiga Roma
TipoLexión romana
TamañoAproximadamente 5250 homes mais as unidades de apoio.
Alcume(s)Equestris, baixo César
Venerea, en honor a César
Gemina (desde -31 ou -30)
Pia Fidelis (desde 89)
Pia VI Fidelis VI (desde 260)
Mascota(s)Touro
EnfrontamentosSitio de Xergovia
Batalla de Alesia
Batalla de Dirraquio
Batalla de Farsalia
Batalla de Munda
Batalla de Accio
Sitio de Lancia
Rebelión dos bátavos
Guerras dacias
Guerras párticas
Rebelión de Bar Kojba
Guerra máurica
Guerras marcomanas
Guerras romano-xermánicas
Batalla de Adrianópole
Comandantes
Comandantes notablesXulio César
Marco Antonio

A Legio X Gemina,[Nota 1] foi unha lexión romana recrutada cara ao ano -70 na Galia Cisalpina e enviada á Galia Narbonense como gornición de defensa desta provincia. As probas atopadas no seu campamento de Vindobona [Nota 2] e o descrito na Notitia dignitatum indican que a súa existencia se prolongou até comezos do século V. Como case todas as lexións de Xulio César, o seu símbolo foi o touro. Inicialmente esta lexión levou o sobrenome de Equestris[1] debido a que Xulio César a utilizou unha vez como cabalaría; tamén foi coñecida como Legio X Venerea,[2] xa que o propio Xulio César dicía que a gens Iulia descendía da deusa Venus.

Das orixes ao final da segunda guerra civil (-70 a -44).[editar | editar a fonte]

Campañas de Xulio César na Galia. A Legio X Equestris participou en todas.
Campañas de Xulio César na Galia. A Legio X Equestris participou en todas.
A campaña de Xulio César en Britania do ano -54.
A campaña de Xulio César en Britania do ano -54.

A Legio X fora recrutada posibelmente cara ao ano -70 e destinada á Galia Narbonense, participando na década dos anos -60 na guerra contra a tribo gala dos alóbroxes.

A Lex Vatinia de -59, ampliada cun senatusconsultum dese mesmo ano, asignou a Xulio César o goberno das provincias de Ilírico, Galia Cisalpina e Galia Transalpina para un proconsulado de cinco anos que empezaba no ano -58. Nesta última provincia estaba estacionada a Legio X, converténdose nunha das unidades claves para que Xulio César conquistase a Galia, xa que este a consideraba a lexión máis segura e fiábel.[3][4]

Ao longo de todas as campañas de Xulio César na Galia xogou un importante papel no seu éxito militar e por esta razón transformouse na súa lexión preferida. O epíteto Equestris conseguiuno ao escoltar a Xulio César durante a súa entrevista co caudillo suevo Ariovisto, cando os seus infantes foron montados dacabalo para poder contrarrestar, se fose preciso, a cabalaría do pobo xermano.[5]

Ao comezo da guerra das Galias, a Legio X Equestris participou nas operacións que conduciron á contención e derrota dos helvecios, cuxa migración afectara ás tribos galas aliadas con Roma, na batalla de Bibracte.[6][7]

Durante as campañas que Xulio César levou a cabo ao longo da conquista das Galias, estivo presente na batalla contra os nervios e o resto das tribos belgas, nas expedicións de castigo contra os xermanos cruzando o río Rin, a primeira expedición contra Britania, na pacificación dos mórinos por Tito Labieno ao retornar de Britania, na segunda campaña contra Britania e as campañas contra Vercinxetórix, particularmente na derrota romana no sitio de Xergovia, onde os seus soldados se distinguiron nun difícil combate cubrindo a retirada do resto das tropas, e na batalla de Alesia, acción que terminou coa derrota total de Vercinxetórix e os galos.[8][9][10][11][12][13]

No ano -49, a lexión mantivo a súa fidelidade a Xulio César na guerra civil que o enfrontou a Pompeio, participando na campaña de Hispania que culminou na batalla de Ilerda en -49. Ao ano seguinte, -48, seguiu a Xulio César na invasión do Epiro e Macedonia, provincias usadas por Pompeio como bases de reorganización, participando na batalla de Dirraquium[Nota 3] e na decisiva batalla de Farsalia, na que Pompeio e os seus seguidores foron derrotados, servindo na á dereita do despregamento de Xulio César, rodeando a unidade a á esquerda de Pompeio e recibindo honras pola súa brillante actuación.[14][15][16][17] Nesta batalla distinguiuse especialmente o primopilo da unidade Caio Crastino, quen resultou morto.[18][19]

A unidade volveu a Italia e a Roma, onde foi posta ás ordes de Marco Antonio, que actuaba como gobernador da Urbe en ausencia de Xulio César; alí, xunto co resto do exército protagonizou un motín pedindo o licenciamento dos seus veteranos e a entrega das terras e recompensas debidas, motín que só foi acougado ao chegar Xulio César, quen utilizou a psicoloxía dos seus soldados para tranquilizalos e facer que desexasen permanecer ás súas ordes.[20]

No ano -46, parte dos seus veteranos acompañaron ao ditador ao norte de África, pasando a esta provincia con Xulio César, quen expulsou de volta a Italia ao tribuno Caio Avieno polo seu comportamento deshonroso, participando na batalla de Tapso, que terminou coa morte de Catón de Útica.[21][22][23][24] Por último, no ano -45, Xulio César licenciou aos veteranos da lexión asentándoos na Colonia Narbo Martia, a actual Narbona, pero o reagrupamento dos fillos de Pompeio en Hispania fixo que a unidade fose reactivada e os seus veteranos pediron voluntariamente a volta ao servizo; así, trasladouse con Xulio César á Península Ibérica, tomando parte na batalla de Munda na que a súa actuación, ás ordes persoais do ditador na á dereita, decidiu a batalla.[25][26]

As súas accións baixo o mando de Xulio César na guerra contra os galos —os seus catro mil oitocentos lexionarios venceron a máis de trescentos cincuenta mil helvecios preto de Xenebra— e belgas, aguantando cerca do río Sambre o ataque de sesenta mil guerreiros nervios cando a batalla parecía perdida, como na posterior guerra civil, acabando ela soa con toda a á esquerda pompeiana en Farsalia, fan que moitos historiadores militares a consideren como unha das unidades de combate máis famosas de toda a historia.

Entre o asasinato de Xulio César e o final da República (-44 a -27).[editar | editar a fonte]

A Legio X combateu ás ordes de Marco Antonio na batalla de Actium. Denario de Marco Antonio en cuxo reverso se nomea esta lexión.
A Legio X combateu ás ordes de Marco Antonio na batalla de Actium. Denario de Marco Antonio en cuxo reverso se nomea esta lexión.
As emitido baixo Claudio I na Colonia Patras en Acaia, en cuxo reverso aparecen os estandartes das legiones X e XII, con cuxos veteranos foi fundada.
As emitido baixo Claudio I na Colonia Patras en Acaia, en cuxo reverso aparecen os estandartes das legiones X e XII, con cuxos veteranos foi fundada.

Morto Xulio César, a lexión pasou a ser controlada por Marco Emilio Lépido, colaborando os seus soldados activamente en -43 na reconciliación e asociación entre Lépido, Marco Antonio e Augusto, herdeiro do ditador, acordo que se transformou no Segundo Triunvirato.[27] Na repartición resultante deste acordo, a unidade foi asignada a Marco Antonio, baixo cuxo mando loitou na batalla de Filipos contra os asasinos de Xulio César. Despois disto seguiu a Marco Antonio a Oriente nas súas infrutuosas campañas contra o Imperio parto, para ser derrotada, por último, xunto a el na batalla de Actium no ano -31.

Augusto tomou entón o control da lexión e asentou aos seus veteranos en Patras.[28] A lexión amotinouse, aínda que se descoñecen os motivos, e como castigo perdeu o seu sobrenome de Equestris, refundiuse con veteranos doutras legiones e pasou a chamarse Gemina ou dobre, aínda que unha inscrición no templo de Marte, do Foro de Augusto, foi erixida polos centurións da Legio X Equestris Gemina.[29]

Hispania (-27 a 63).[editar | editar a fonte]

No ano -27 a Legio X Gemina foi trasladada á Hispania Tarraconense para intervir nas guerras contra cántabros, ástures e galaicos, posibelmente baixo o mando de Estatilio Tauro. A partir do ano -25 combateu na fronte ástur ás ordes do legado da nova provincia de Lusitania, Publio Carisio, participando, entre outras, na acción que permitiu vencer aos ástures durante o ataque no inverno do ano -25, que conduciu á ocupación da cidade de Lancia.[Nota 4] Nalgún momento das operacións entre os anos -25 e -19, a Lexión instalou o seu campamento en Petavonium, nas proximidades do que hoxe é Rosinos de Vidriales na provincia de Zamora, aínda que as escavacións neste lugar foron moi superficiais.[30] Finalizada a guerra, mantivo un destacamento en Asturica Augusta,[Nota 5] colaborando no proceso de urbanización e monumentalización desta cidade.[31]

A lexión permaneceu acantonada en Hispania durante un longo período de tempo e os seus veteranos foron os primeiros habitantes de Augusta Emerita,[Nota 6] segundo transmite Dión Casio, e de Caesaraugusta,[Nota 7] fundadas ambas as dúas por orde de Augusto con veteranos desta lexión e con outros da Legio V Alaudae no primeiro caso (-25)[32] e da Legio IV Macedonica e da Legio VI Victrix para o segundo (entre -19 e -13).

Nas proximidades do seu campamento de Petavonium, na próxima localidade leonesa de Castrocalbón, os lexionarios construíron tres campamentos de tipo marcha usados para realizar prácticas de castrametación. Así mesmo, a unidade explotou uns prata legionis delimitados por termini augustales, dos cales conservamos un que separaba os pastos da lexión do territorium da cidade ástur de Bedunia.[33]

Os soldados da unidade colaboraron na construción da calzada das Cinco Villas, que comunicaba Pompaelo[Nota 8][./Legio_X_Gemina#cite_note-41 [Nota 8]] con Caesaraugusta, na construción da ponte de Martorell (Barcelona) sobre o flumen Rubicatus[Nota 9] na Vía Augusta cara á Galia Narbonense e Italia, na construción do porto fluvial e das murallas de Caesaraugusta, e na urbanización de Asturica Augusta.[34][35][36]

Tamén proporcionou persoal para o inicio da explotación das minas de ouro do Bierzo, norte de Portugal, Lugo e Salamanca, e mantivo soldados destacados nas capitais das provincias de Lusitania, Augusta Emerita, e Tarraco, ás ordes dos seus respectivos gobernadores, integrados dentro dos seus officia, para realizar tarefas de escolta e de apoio administrativo.[37]

  • Augusto fíxose cargo da lexión favorita de seu tío despois de Actium e enviouna a Hispania no ano -27. Na imaxe o Augusto de Prima Porta, Museos Vaticanos (Roma).
    Augusto fíxose cargo da lexión favorita de seu tío despois de Actium e enviouna a Hispania no ano -27. Na imaxe o Augusto de Prima Porta, Museos Vaticanos (Roma).
  • Restos do porto fluvial de Zaragoza, en cuxos perpiaños aparecen as marcas IV, VI e X, referidas ás legiones IV Macedonica, VI Victrix e X Gemina.
    Restos do porto fluvial de Zaragoza, en cuxos perpiaños aparecen as marcas IV, VI e X, referidas ás legiones IV Macedonica, VI Victrix e X Gemina.
  • Pont del Diable na localidade de Martorell (reconstrución gótica feita en 1289). A ponte é parte da calzada romana que une Llobregat e a Vía Augusta, en cuxos estribos aparecen ladrillos selados cos numerais das legiones IX Gemina, IV Macedonica e VI Victrix.
    Pont del Diable na localidade de Martorell (reconstrución gótica feita en 1289). A ponte é parte da calzada romana que une Llobregat e a Vía Augusta, en cuxos estribos aparecen ladrillos selados cos numerais das legiones IX Gemina, IV Macedonica e VI Victrix.

Panonia (63-68) e o ano do catro emperadores[editar | editar a fonte]

No ano 63, Nerón ordenou o traslado da Legio X Gemina ao limes do Danubio, á provincia Panonia, ao campamento de Carnuntum, para substituír a Legio XV Apollinaris, enviada a Xudea[38]. Neste campamento danubiano, recibiu recrutas procedentes da Galia Narbonense que entraron en filas a través dun dilectus extraordinario ordenado por Nerón, parte dos cales morreron en filas con períodos de servizo moi reducidos.[39][40]

Posibelmente unha vexillatio da unidade integrouse no exército que Nerón reunira para a súa proxectada guerra contra os albanos no Caspio e que fixera regresar para combater a revolta de Caio Xulio Vindex na Galia[41]. En Roma, estaban acampadas no porticus Vipsanii.[42] Este destacamento tomou partido por Otón contra Galba.[43] Á morte de Nerón, a lexión permaneceu á expectativa, xurando lealdade sucesivamente aos novos e efémeros emperadores Galba, Otón e Vitelio.[44]

Por orde do emperador Vitelio, a lexión regresou a finais de 68 a Hispania.[45] Aínda que se descoñece onde foi acuartelada, o máis probábel é que fose enviada á Bética para tentar previr as accións de Lucio Clodio Macro, quen, desde África Proconsular, se fixo co control das provincias do norte de África, dirixindo a Legio III Augusta e recrutando a efémera Legio I Macriana Liberatrix.

A unidade, xunto co resto das tropas en Hispania, non fixo caso do chamamento de Vitelio para reforzar o seu exército en Italia e enfrontarse ás forzas de Vespasiano, ata que a intervención dun dos seus tribuni angusticlavii, Lucio Bebio Avito, natural de Saguntum, supuxo que no 69 a unidade abandonase a Vitelio e xurase lealdade a Vespasiano, arrastrando consigo ás outras dúas legiones que nese momento formaban a gornición da Península Ibérica: a Legio VI Victrix e a Legio I Adiutrix, xunto con todas as unidades auxiliares que tiñan asignadas.[46][47][48]

  • Ruínas do anfiteatro de Carnuntum, edificado orixinariamente pola Legio XV Apollinaris e utilizado polos milites da Legio X Gemina entre os anos 63 e 68.
    Ruínas do anfiteatro de Carnuntum, edificado orixinariamente pola Legio XV Apollinaris e utilizado polos milites da Legio X Gemina entre os anos 63 e 68.
  • Sestercio de Nerón emitido en Lugdunum en 66 con contramarca posterior X, realizada no limes do Rin pola officina da Legio X Gemina.
    Sestercio de Nerón emitido en Lugdunum en 66 con contramarca posterior X, realizada no limes do Rin pola officina da Legio X Gemina.
  • Aulo Vitelio enviou a lexión a Hispania para facer fronte á rebelión que Clodio Macro encabezaba en África. Na imaxe, busto atribuído a Vitelio. Copia do século XVI dun orixinal de época de Hadriano.
    Aulo Vitelio enviou a lexión a Hispania para facer fronte á rebelión que Clodio Macro encabezaba en África. Na imaxe, busto atribuído a Vitelio. Copia do século XVI dun orixinal de época de Hadriano.
  • A lexión púxose ás ordes de Vespasiano tras negarse a seguir a Vitelio. Na imaxe, retrato de Vespasiano. Copia dun orixinal do museo do Louvre.
    A lexión púxose ás ordes de Vespasiano tras negarse a seguir a Vitelio. Na imaxe, retrato de Vespasiano. Copia dun orixinal do museo do Louvre.

Xermania Inferior (70-104).[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Rebelión dos bátavos.
Disposición das legiones imperiais no ano 80. A Legio X Gemina estaba acampada en Noviomagus Batavorum (n.º 4). Entre os anos 63 e 68 tiña a súa base en Carnuntum (n.º 11).

No ano 70, para colaborar na represión da rebelión dos bátavos, Vespasiano ordenou o seu traslado ao exército de Quinto Petilio Cerial en Xermania Inferior, axudando a construír o campamento de Arenacum (Ridern, Alemaña), no que se atrincheirou; como os rebeldes desistiron de tentar asaltalo, decidiron fustrigar aos forraxeadores da Legio X Gemina.[49][50][51]

Entre 71 e 103 a lexión foi estacionada na base construída sobre o terreo da arrasada capital bátava pola Legio II Adiutrix en Ulpia Noviomagus Batavorum (Nimega, Países Baixos) para controlar o limes xermano da provincia de Xermania Inferior.

Nesta zona, colaborou na reconstrución da rede de aldeas bátavas, na explotación das canteiras de pedra de gra de Brohl, na provincia de Xermania Superior, da canteira de Mediomatrici (Norroy-lès-Pont-à-Mousson, Francia), na provincia da Galia Bélxica, e no afianzamento e reconstrución dos campamentos do resto das legiones da fronteira, Vetera (Xanten, Alemaña) e Novaesium (Neuss, Alemaña) gravemente danados durante a revolta bátava, e na monumentalización do seu propio campamento.[52][53][54][55] Así mesmo, colaborou na construción do castellum Albaniana (Alphen aan den Rijn, Países Baixos), alén do Rin.[56]

Cando Domiciano no período 82-83 se dirixiu cara ao limes Germanicus para emprender unha expedición contra a tribo xermana dos catos, a Legio X Gemina participou nas operacións, que foron rápidas e eficaces, recibindo o emperador o título de Xermánico.[57]

No 89, a lexión permaneceu leal a Domiciano cando se sublevou o gobernador de Xermania Superior, Lucio Antonio Saturnino, colaborando na represión da revolta, polo que o emperador lle outorgou os títulos de Pia Fidelis Domitiana, que, á morte de Domiciano e a súa damnatio memoriae polo Senado, foron reducidos a Pia Fidelis.[58][59]

No ano 103, a unidade foi destinada a Panonia, en concreto a Aquincum (Budapest), para ser trasladada despois, cara a 106, a Vindobona (Viena, Austria), onde se escavaron restos da muralla campamental, que indican que o campamento non era regular debido á disposición do curso do río Danubio, das vías decumana e cardo maximus e dalgúns barracóns e aloxamentos de oficiais, documentándose cerámicas, armas, moedas e un importante conxunto de epígrafes votivos e funerarios dos seus homes.

  • Impresión das chatolas dunhas caligae dun lexionario da Legio X Gemina sobre un ladrillo en Noviomagus Batavorum (Nimega, Países Baixos), base da unidade a finais do século I.
    Impresión das chatolas dunhas caligae dun lexionario da Legio X Gemina sobre un ladrillo en Noviomagus Batavorum (Nimega, Países Baixos), base da unidade a finais do século I.
  • Ladrillo coa lenda L(egio) X G(emina) procedente de Forum Hadriani (Arentsburgh, Países Baixos), localidade bátava reconstruída con axuda da unidade entre 70 e 89.
    Ladrillo coa lenda L(egio) X G(emina) procedente de Forum Hadriani (Arentsburgh, Países Baixos), localidade bátava reconstruída con axuda da unidade entre 70 e 89.
  • Ara funeraria do centurión Tito Casio Flaviano, natural de Tarraco, que serviu na Legio X Gemina a principios do sećulo II.
    Ara funeraria do centurión Tito Casio Flaviano, natural de Tarraco, que serviu na Legio X Gemina a principios do sećulo II.

Panonia (104-192).[editar | editar a fonte]

Durante os anos 104 a 106, participou na segunda campaña de Traxano contra os dacios, colaborando no mantemento do castellum Sucidava (Cartierul Celei, Romanía), quedando finalmente acantonada en Viena até comezos do século V.[60][61]

No século II, enviou senllas vexillationes á campaña pártica de Traxano (113-117), á represión da revolta xudaica con Hadriano (132-135), á guerra contra os mauritanos de Antonino Pío (150-152), e á campaña pártica de Lucio Vero (163-167), dirixindo o destacamento formado por tropas da unidade e por outras da Legio I Adiutrix e da Legio XIII Gemina o legado desta lexión Publio Xulio Xeminio Marciano.[62][63][64]

Baixo Marco Aurelio (172-180), a lexión participou nas guerras contra cuados e marcomanos; este emperador utilizou Vindobona como base de operacións e morreu alí, campañas que tiveron continuidade, por breve tempo, baixo o seu fillo e sucesor Cómodo (180-182).[65]

Durante os séculos II e III, enviou pequenos destacamentos a diferentes partes de Panonia Superior, Dalmacia e Nórico, incluíndo algns nas capitais destas provincias integrados no officium de cada un dos seus gobernadores provinciais. Tamén mandou vexillationes alén do Danubio, na beira xermana deste río, como, por exemplo, ao pequeno fortín de media hectárea de superficie en Stupava (República Checa), a dezaseis quilómetros ao nordés de Vindobona, ou ao castellum Gerulata (Bratislava, República Checa).[66][67] Así mesmo, colaborou no mantemento e renovación da vía que transcorría paralela ao río Danubio desde Carnuntum até Aquincum (Budapest, Hungría).

  • Tropaeum Traiani. Monumento conmemorativo erixido por Traxano en 109, na Dobruia meridional, para conmemorar a súa vitoria sobre os dacios na batalla de Tapae, na que participaron lexionarios da Legio X Gemina.
    Tropaeum Traiani. Monumento conmemorativo erixido por Traxano en 109, na Dobruia meridional, para conmemorar a súa vitoria sobre os dacios na batalla de Tapae, na que participaron lexionarios da Legio X Gemina.
  • Ara votiva procedente de Vindobona, dedicada a Xúpiter Óptimo Máximo polo soldado Ulpio Secundo a finais do século II.
    Ara votiva procedente de Vindobona, dedicada a Xúpiter Óptimo Máximo polo soldado Ulpio Secundo a finais do século II.

Os Severos (192-235).[editar | editar a fonte]

Vindobona cara ao ano 250

Cando Cómodo foi asasinado en 192 e substituído por Pertinax, a Legio X Gemina xurou lealdade ao novo emperador, pero ao ser asasinado este e sucedido por Didio Xuliano, a unidade foi unha das legiones que apoiaron a Septimio Severo, gobernador de Panonia Superior, no seu ascenso á púrpura imperial, participando en todas as súas campañas, non sendo a británica.[68]

Así, boa parte da Legio X Gemina foi integrada no exército que acompañou a Septimio Severo a Italia en 193-194 contra Didio Xuliano, e soldados desta lexión foron utilizados por Septimio Severo para renovar a garda pretoriana e as Cohortes Urbanas, cuxa actuación determinara o asasinato dos seus predecesores Pertinax e Didio Xuliano, polo cal os soldados orixinais desas dúas unidades, maioritariamente itálicos, foran licenciados.[69][70]

En 195, unha vexillatio da lexión foi integrada no exército desprazado a Oriente para derrotar a Pescenio Níxer, participando despois na expeditio Parthica de Septimio Severo.[71][72] Por último, outra vexillatio da unidade foi enviada en 198 a Occidente para combater contra Clodio Albino, loitando na decisiva batalla de Lugdunum (Lión, Francia), que proporcionou o control de todo o Imperio a Septimio Severo.[73] Este, ao regresar de Oriente, visitou os campamentos do exército no limes do Danubio, incluíndo na súa visita o desta lexión en Vindobona.[74]

Unha vez restablecida a unidade do Imperio, a Legio X Gemina contribuíu ao mantemento da vía que percorría o limes paralela ao Danubio no tramo entre Carnuntum e Vindobona, conservándose un miliario desta época na localidade de Ala Nova (Schwechat, Austria).[75]

Caracalla visitou, tal e como fixera o seu pai, a base da unidade no 213.[76] Máis tarde, no 214, outra vexillatio da unidade foi traslada por orde deste mesmo emperador á pars Orientalis do Imperio para colaborar na súa campaña contra os partos, recibindo a unidade o epíteto de Antoniniana, aínda que pouco despois xurou lealdade a Macrino, asasino e herdeiro de Caracalla, quen a devolveu a Panonia, e, tras o seu asasinato, xurou fidelidade a Heliogábalo.

Baixo Alexandre Severo, unha vexillatio da lexión foi desprazada novamente a Oriente para colaborar na campaña que expulsou os persas sasánidas do Imperio en 230-231.

  • Restos de barracóns da lexión en Vindobona, na Michaelerplatz de Viena.
    Restos de barracóns da lexión en Vindobona, na Michaelerplatz de Viena.
  • Septimio Severo, gobernador de Panonia Superior, fixo que as súas tropas o proclamasen emperador contra Didio Xuliano, emprendendo sucesivas campañas en Italia, Oriente e Occidente, nas que participaron os milites da Legio X Gemina.
    Septimio Severo, gobernador de Panonia Superior, fixo que as súas tropas o proclamasen emperador contra Didio Xuliano, emprendendo sucesivas campañas en Italia, Oriente e Occidente, nas que participaron os milites da Legio X Gemina.
  • Inscrición dedicada a Tiberio Claudio Cándido, gobernador da Tarraconense, por Silio Hospes, centurión da Legio X Gemina a principios do sećulo III.
    Inscrición dedicada a Tiberio Claudio Cándido, gobernador da Tarraconense, por Silio Hospes, centurión da Legio X Gemina a principios do sećulo III.

A crise do século III[editar | editar a fonte]

O emperador Galieno conseguiu manter o control sobre Italia e as provincias da península balcánica co exército do Danubio, utilizando a Legio X Gemina como un dos piares da súa reserva estratéxica.
O emperador Galieno conseguiu manter o control sobre Italia e as provincias da península balcánica co exército do Danubio, utilizando a Legio X Gemina como un dos piares da súa reserva estratéxica.
Antoniano emitido por Aureliano coa lenda CONCORDIA MILITVM no reverso. Este emperador utilizou a lexión para recompoñer a unidade do Imperio perdida baixo Galieno.
Antoniano emitido por Aureliano coa lenda CONCORDIA MILITVM no reverso. Este emperador utilizou a lexión para recompoñer a unidade do Imperio perdida baixo Galieno.

Asasinado Alexandre Severo, a lexión xurou lealdade a Maximino o Tracio e, formando parte das súas tropas, descendeu a Italia para tentar esmagar a rebelión do Senado, que entronizara a Balbino e Pupieno.

Morto violentamente o emperador Maximino, aceptou a Gordiano III como emperador, recibindo por iso o epíteto de Gordiana, —aparece nas figlinae da unidade como LEG X GEM(inae) GORDIANAE—. Un destacamento da unidade acompañou a Gordiano III a Oriente para combater novamente aos sasánidas en 242-244; asasinado Gordiano, prestou lealdade a Filipo o Árabe. Con este emperador, combateu contra godos e sármatas no Danubio.

A unidade proclamouse partidaria de Decio en 248 —aparecendo nas súas figlinae como LEG X GEM(inae) DEC(ianae)—, combatendo xunto a este emperador contra Filipo o Árabe no norte de Italia e contra os godos no Danubio.

Ao longo da segunda metade do século III, colaborou cos diferentes emperadores panonios no mantemento da orde no limes danubiano e durante as guerras que enfrontaron a estes cos usurpadores.

En época de Galieno, a lexión permaneceu fiel a este emperador durante as rebelións de Inxenuo en 258 e de Regaliano en 260, como indican as moedas emitidas co emblema desta lexión e as lendas sextam piam sextam fidelem e septimam piam septimam fidelem[77] Así mesmo, este emperador incrementou a cabalaría das legiones ás súas ordes de cento vinte xinetes até setecentos cincuenta e seis e terminou por separalas das súas unidades para formar unha reserva de cabalaría ao mando dun magister equitum, acuartelando as tropas no norte de Italia en Mediolanum (Milán, Italia) —alí permaneceu até 284, embrión dos exércitos de manobra baixoimperiais—; no caso da cabalaría da Legio X Gemina, foi coñecida como Decumani e transformouse nunha unidade de elite ás ordes directas dun magister equitum, cargo que desempeñaron, sucesivamente, os futuros emperadores Claudio II, Aureliano e Probo.[78][79]

Un destacamento da lexión estivo integrado no exército que, ás ordes de Claudio II, derrotou aos godos en 268 na batalla de Naissus (Nïs, Serbia), triunfo polo que foi honrada cunha moeda polo emperador do Imperio galo Victorino.

Baixo Aureliano, en 272, destacamentos da lexión axudaron a reintegrar á autoridade imperial o reino de Palmira, participando na batalla de Emesa, e ao Imperio galo en 274.[80]

En 276, a Lexión apoiou ao emperador Floriano —aparecendo nas súas figlinae como LEG X GEM(inae) FLOR(ianae)—, e axudando a este emperador a derrotar novamente aos godos, aínda que enseguida xurou lealdade ao novo emperador Probo.[81]

A lexión declarouse partidaria en 283 do emperador Carino —aparecendo como LEG X GEM(inae) CARIN(ianae) nas súas figlinae, acompañando a este emperador na súa expedición a Mesia para combater a Diocleciano, tamén proclamado emperador polas súas tropas, quen, a pesar de ser derrotado, conseguiu facerse coa púrpura imperial en 284, xurándolle lealdade a lexión.[82]

Os séculos IV e V e a desaparición da lexión.[editar | editar a fonte]

Recreación dun soldado romano de infantaría na zona norte de Europa no século IV

Dado que a unidade apoiara aos rivais de Diocleciano, este emperador prestoulle pouca atención. No entanto, entre os anos 295 e 298, un destacamento da lexión integrouse no exército que Diocleciano e Galerio utilizaron contra os persas sasánidas, e co que recuperaron o terreo perdido nos cincuenta anos anteriores no norte de Mesopotamia.[83] Baixo Maximiano, entre os anos 298 e 305, a unidade mantivo un destacamento no norte de Italia ás ordes do praepositus Aurelio Vicencio.[84]

A Notitia dignitatum asigna á lexión as bases de Arrabona e Vindobona ás ordes do dux Pannoniae I et Norici

Xa en época de Constantino I, a unidade foi dividida en dúas como consecuencia dos numerosos conflitos internos e externos aos que este emperador tivo que facer fronte. Así, unha parte, posibelmente a desprazada para loitar contra Licinio no ano 320, foi integrada no exército de manobra de Oriente.[85] Nas súas filas, combateu contra os persas baixo a dirección Constancio II e Xuliano o Apóstata, e foi destruída na batalla de Adrianópole ás ordes do emperador Valente no ano 378. A outra parte, de acordo coa Notitia dignitatum, permaneceu na súa base de Vindobona dentro da nova provincia de Panonia I na prefectura do pretorio do Ilírico, adscrita ao dux Pannoniae I, mantendo ao mesmo tempo un destacamento en Arrabona (Raba, Hungría), conxunto coa Legio XIV Gemina[86]. En ambas as dúas partes, as tropas estaban dirixidas por senllos praefecti legionis e debían estar formadas por uns mil lexionarios.

No ano 351, a unidade asentada en Vindobona, do mesmo xeito que o resto das tropas de gornición nas provincias panónicas, proclamou emperador a Vetranión, magister per Illyricum, fronte a Constancio II, aínda que cando este emperador avanzou cun exército cara á zona, Vetranio someteuse voluntarimente; pouco despois, no mesmo ano, todas as tropas tiveron que facer fronte ao usurpador Magnencio, vencendo ao seu exército na batalla de Mursa Maior.[87][88]

Os soldados desta unidade colaboraron na fortificación do limes de Panonia I baixo Valentiniano I, ás ordes do magister militum Ursicino, como proban as figlinae da unidade en diferentes fortificacións da fronteira.

A desaparición das tropas limitanei procedentes desta lexión produciuse a finais do século IV ou principios do século V, debido aos movementos de pobos orixinados polos hunos e os visigodos, que terminaron coa presenza romana na chaira panonia, xa que o emperador Graciano, despois do desastre de Adrianópole e das razzias do visigodo Fritixerno, se viu na necesidade de entregar a zona a estes pobos e ordenar a evacuación das moi minguadas guarnicións romanas nesas provincias. A lexión non sobreviviu a este traslado.

Inscricións dos decimanos en Hispania[editar | editar a fonte]

O limes do Danubio nas provincias panonias, con indicación das principais fortalezas lexionarias, incluída Vindobona, e as fortificaciones auxiliares, xunto coa rede de calzadas que as comunicaban.
  • Lucius Lavius Luci filius Aemilia tri(bu) Tuscus Felicitis Iulia miles legionis X Geminae Victricis- Porto (Portus), Portugal. AE 1953, 268.
  • Sacrum Caius Valerius Carus miles legionis X Geminae votum solvit libens merito. Lugo (Lucus Augusti), . Hisp. Epi. 19118.
  • Caius Iulius Sergia Hispali (f) Victor miles legionis X Gemina ) Fabi Celtiberi annorum XLII aerum / XVIII hic (...). Pontevedra. CIL II 2545.
  • Iovi Augusto Ultori sacrum Lucius Valerius Paternus miles legionis X Geminae optio centuria Censoris exs (...). Pontevedra. AE 1908, 147.
  • Gaius Iulius Primus miles veteranus legionis X Geminae / hic situs estsit tibi terra levis. Jaén. CIL II2/5, 5.
  • Dis Manibus Gaio Urbanio Firmino militi legionis X / Iulius Ingenuus miles legionis. Jaén. CIL II 1691
  • Capito Sunnae filius decurio equitum alae geminae legionis X Rustica Galli filia. Sevilla (Hispalis). CIL II2/5, 1136.
  • Publius Talius Quinti filius Papiria (tribu) legionis X hic situs est sit tibi terra (...). Beja (Pax Iulia) Portugal. Hisp. Epi. 23031.
  • Marcus Aurelius Marci filius Galeria (tribu) Abbicus miles legionis X decimae. Beja (Pax Iulia) Portugal. AE 1980, 562.
  • Lucius Octavius Luci fillius Pupinia (tribu) Baeterensis Magiusannorum XXXVII / aerorum XIX tubicen / miles legionis X Geminae (...). Astorga (Asturica). AE 1928, 163.
  • Caius Pelgus Luci filius Scaptia (tribu) Clemens veteranus legionis) X Geminae vixit annos LVI hic situs est/ Caius Pelgus (...). Astorga (Asturica). CIL II 5076 = CIL II 5662 = AE 1904, 160.
  • Caius Coelius Cai filius Papiria (tribu) Valens Narniense miles legionis X Geminae centuria Castellani annorum XXXV aerorum XIII (...). Astorga (Asturica). IRPLe 79.
  • Marcus Persius Marci filius Pollia (tribu) Blaesus domo Hasta miles legionis X Geminae centuria (...). Astorga (Asturica). AE 1904, 160.
  • Lucius Herennius Luci filius) Galeria (tribu) Callicus domo Ugia miles legionis X Geminae / centuria Licini Clementis annorum / (...). Zamora. CIL II 5076 = CIL II 5662 = AE 1904, 180.
  • Publius Cosconius Publi fillius / Galeria Arsensis / miles legionis X Geminae centuria Etrili annorum XXXI aerorum XI / hic situs (...). Zamora. AE 1928, 179.
  • Marcus Cornelius Marci filius Aniensi Foro Iulii miles legionis X Geminae centuriae Terebrae annorum XXII aerorum (...). Zamora. Hisp. Epi. 15846.
  • Rufus miles legionis X Geminae fecit. Zamora. AE 1997, 867.
  • Marcus Volumnius Cai filius Aniensi / Cremona miles legionis X hic situs est. Zamora. CIL II 2631.
  • Dis Manibus Tito Cassio Flavino centurioni legionis X Geminae Chrysampelus patrono optimo pecunia sua fecit. Tarragona (Tarraco). CIL II 4152.
  • Severus Marci filius (...) miles legionis X Geminae centuriae (...). Burgos. Hisp. epi. 16472.

Galería de imaxes[editar | editar a fonte]

A Lexión X Xémina en imaxes
  • Inscrición funeraria procedente de Tardemezar (Zamora, España) erixida preto da base da Lexión en Petavonium en honra do soldado da Legio X Gemina Marco Cornelio na primeira metade do século I.
    Inscrición funeraria procedente de Tardemezar (Zamora, España) erixida preto da base da Lexión en Petavonium en honra do soldado da Legio X Gemina Marco Cornelio na primeira metade do século I.
  • Tégula con figlina Rufus / mil(es) / l(egionis) X G(eminae) f(ecit), procedente do campamento da Lexión en Petavonium (Rosinos de Vidriales, Zamora, España).
    Tégula con figlina Rufus / mil(es) / l(egionis) X G(eminae) f(ecit), procedente do campamento da Lexión en Petavonium (Rosinos de Vidriales, Zamora, España).
  • Inscrición funeraria procedente de Astorga (León, España) erixida en Asturica Augusta (Astorga, León, España) honor Lucio Optavio Magio, tubicen da Legio X Gemina a mediados do século I.
    Inscrición funeraria procedente de Astorga (León, España) erixida en Asturica Augusta (Astorga, León, España) honor Lucio Optavio Magio, tubicen da Legio X Gemina a mediados do século I.
  • Inscrición de Augusta Emerita (Mérida, Badaxoz) dedicada a un vetereno da Legio X Pia Fidelis, quen serviu na unidade na segunda metade do século I na Xermania Inferior.
    Inscrición de Augusta Emerita (Mérida, Badaxoz) dedicada a un vetereno da Legio X Pia Fidelis, quen serviu na unidade na segunda metade do século I na Xermania Inferior.
  • O desenvolvemento de Noviomagus Batavorum ao longo do século I, incluíndo o castra da Legio X Gemina.
    O desenvolvemento de Noviomagus Batavorum ao longo do século I, incluíndo o castra da Legio X Gemina.
  • Inscrición funeraria romana procedente de Nimega (Países Baixos), a antiga Ulpia Noviomagus, base da Legio X Gemina no último terzo do século I, dedicada en honra dun dos seus lexionarios, Marco Escanio Máximo, natural de Anfípole, en Macedonia.
    Inscrición funeraria romana procedente de Nimega (Países Baixos), a antiga Ulpia Noviomagus, base da Legio X Gemina no último terzo do século I, dedicada en honra dun dos seus lexionarios, Marco Escanio Máximo, natural de Anfípole, en Macedonia.
  • Lucio Casio Clemente Tauro, de orixe itálica, faleceu en Ulpia Novionamgus con 40 anos e 21 de servizo na Legio X Gemina entre 70 e 89.
    Lucio Casio Clemente Tauro, de orixe itálica, faleceu en Ulpia Novionamgus con 40 anos e 21 de servizo na Legio X Gemina entre 70 e 89.
  • Inscrición funeraria dedicada a Lucio Valerio Marino, natural de Tolosa na Galia Narbonense, soldado da Legio X Gemina, recrutado en 63 en Pannonia e falecido 75 en Noviomagus Batavorum na Xermania Inferior.
    Inscrición funeraria dedicada a Lucio Valerio Marino, natural de Tolosa na Galia Narbonense, soldado da Legio X Gemina, recrutado en 63 en Pannonia e falecido 75 en Noviomagus Batavorum na Xermania Inferior.
  • Altar dedicado a Hercules Saxano nas canteiras de Brohl (Alemaña) dedicada por Coetio Marcelo, centurión da Legio X Gemina no último terzo do século I.
    Altar dedicado a Hercules Saxano nas canteiras de Brohl (Alemaña) dedicada por Coetio Marcelo, centurión da Legio X Gemina no último terzo do século I.
  • Fragmento de ara votiva procedente das canteiras de Brhol, dedicado por unha vexillatio do exército da Xermania Inferior, do que formaban parte a Legio X Gemina e a Legio VI Victrix.
    Fragmento de ara votiva procedente das canteiras de Brhol, dedicado por unha vexillatio do exército da Xermania Inferior, do que formaban parte a Legio X Gemina e a Legio VI Victrix.
  • Epitafio dedicado ao veterano Gaio Xulio Pudente, natural da Colonia Iulia Emona (Liubliana, Eslovenia), quen prestou servizo na Legio X Gemina na súa base de Ulpia Noviomagus e se asentou nas súas cannabae ao se licenciar.
    Epitafio dedicado ao veterano Gaio Xulio Pudente, natural da Colonia Iulia Emona (Liubliana, Eslovenia), quen prestou servizo na Legio X Gemina na súa base de Ulpia Noviomagus e se asentou nas súas cannabae ao se licenciar.
  • Inscrición procedente de Colonia (Alemaña) erixida a finais do século I en honra dun veterano de orixe hispana da Legio X Gemina, asentado na Colonia Agrippina quen aparece recostado nun Triclinium nunha escena de banquete.
    Inscrición procedente de Colonia (Alemaña) erixida a finais do século I en honra dun veterano de orixe hispana da Legio X Gemina, asentado na Colonia Agrippina quen aparece recostado nun Triclinium nunha escena de banquete.
  • Inscrición noritálica en honra do Tribunus Militum C. Placidius Casdianus, que serviu na Legio X Gemina a principios do século II.
    Inscrición noritálica en honra do Tribunus Militum C. Placidius Casdianus, que serviu na Legio X Gemina a principios do século II.
  • Miliarios procedentes da antiga Ala Nova (Schwechat, Austria), o segundo dos cales a partir da esquerda, foi tallado baixo Septimio Severo por soldados da Legio X Gemina Pia Fidelis ao traballaren na reconstrución da calzada paralela ao Danubio entre a súa base de Vindobona e o campamento da Legio XIV Gemina Martia Victrix en Carnuntum.
    Miliarios procedentes da antiga Ala Nova (Schwechat, Austria), o segundo dos cales a partir da esquerda, foi tallado baixo Septimio Severo por soldados da Legio X Gemina Pia Fidelis ao traballaren na reconstrución da calzada paralela ao Danubio entre a súa base de Vindobona e o campamento da Legio XIV Gemina Martia Victrix en Carnuntum.
  • Inscrición funeraria do veterano da Legio X Gemina Iulius Dolens, antigo Beneficiario Consular, asentado coa súa esposa na Colonia Claudia Salona (Solin, Croacia) a finais do século II.
    Inscrición funeraria do veterano da Legio X Gemina Iulius Dolens, antigo Beneficiario Consular, asentado coa súa esposa na Colonia Claudia Salona (Solin, Croacia) a finais do século II.
  • Extremo dun imbrex en forma de antefixa para pechar unha zona de tellas curvas nunha esquina, procedente do campamento de Vindobona. Parece representar a cabeza dun león marcado na fronte cunha tira coa inscrición [L(egio)] X G(emina).
    Extremo dun imbrex en forma de antefixa para pechar unha zona de tellas curvas nunha esquina, procedente do campamento de Vindobona. Parece representar a cabeza dun león marcado na fronte cunha tira coa inscrición [L(egio)] X G(emina).
  • Imbrex ou tella curva de finais do século II procedente do campamento de Vindobona con 'figlina L(egio) X G(emina).
    Imbrex ou tella curva de finais do século II procedente do campamento de Vindobona con 'figlina L(egio) X G(emina).
  • Inscrición procedente de Vindobona dedicada a Xúpiter Doliqueno pola saúde do emperador Cómodo polo centurión da lexión G. Espurio Silvano e a súa esposa.
    Inscrición procedente de Vindobona dedicada a Xúpiter Doliqueno pola saúde do emperador Cómodo polo centurión da lexión G. Espurio Silvano e a súa esposa.
  • Inscrición dedicada á Fortuna polo Primus pilus M. Aurelius Cocceius Florianus baixo Alexandre Severo.
    Inscrición dedicada á Fortuna polo Primus pilus M. Aurelius Cocceius Florianus baixo Alexandre Severo.
  • Sinal dunha caliga que serve de cartela á figlina da Leg(io) X G(emina) P(ia) Fidelis) no castellum Ala Nova en Austria, dentro do dispositivo defensivo do limes danubiano, en dirección cara a Aquimcum (Budapest, Hungría).
    Sinal dunha caliga que serve de cartela á figlina da Leg(io) X G(emina) P(ia) Fidelis) no castellum Ala Nova en Austria, dentro do dispositivo defensivo do limes danubiano, en dirección cara a Aquimcum (Budapest, Hungría).
  • Altar mitraico dedicado por Ulpio Secundo, soldado da Legio X Gemina no Mitreo de Vindobona, xunto á base da unidade.
    Altar mitraico dedicado por Ulpio Secundo, soldado da Legio X Gemina no Mitreo de Vindobona, xunto á base da unidade.
  • Inscrición do século III dedicada polo Armorum Custos da Lexión ao Xenio da unidade, aparecendo os pés dese genius.
    Inscrición do século III dedicada polo Armorum Custos da Lexión ao Xenio da unidade, aparecendo os pés dese genius.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ En galego, Lexión Décima Xemelga.
  2. ↑ Actual Viena (Austria).
  3. ↑ Actual, Durres (Albania).
  4. ↑ Actual Villasabariego, España
  5. ↑ Actual Astorga, na provincia de León.
  6. ↑ Actual Mérida, na provincia de Badaxoz, España
  7. ↑ Actual Zaragoza, España.
  8. ↑ Actual, Pamplona, Navarra
  9. ↑ Actual río Llobregat, Cataluña.
Referencias
  1. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 38, 42, 43, 46; CIL III 503: C(aio) Aurelio P(ubli) f(ilio) Quir(ina) veter(ano) leg(ionis) X Eq(uestris) aedil(iciis) ornament(is)/ D I[---] datis [---]o C(ai) [f(ilio)] Qu[i]r(ina) [P]rocu[---]/ CI[---]IAROVIV[---]T aedi[l]i d(ecreto) d(ecurionum) [---]/ LINNAE[--- hon]orato IOCOONES[--- h]onorato [---]/ FPRIQE[---]/ C(aio) Aurelio C(ai) f(ilio) IA[---]IRX[---] Prisco VIvir(o); CIL III 508: C(aius) Vetullus M(arci) f(ilius)/ Qui(rina) signifer/ leg(ionis) X Equ(estris); Patras 156: L(ucio) Aemilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)/ cent(urioni) [l]eg(ionis) X Eq(uestris) IIvir(o)/ P(ublio) Aem[ilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)]/ cent(urioni) l[eg(ionis) eiusdem, as tres inscricións proceden de Patras (Grecia)
  2. ↑ CIL V 4191, Bagnolo, Italia: C(aius) Lanius/ C(ai) f(ilius) Ani(ensi) de/ leg(ione) X Vener(ia) C(aius) Lanius C(ai) l(ibertus)/ Eros filius/ de suo
  3. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 7, 2: Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi.
  4. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 40, 15: Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non dubitet, sibique eam praetoriam cohortem futuram. Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem confidebat maxime; íb. I, 41, 2: X. legio per tribunos militum ei gratias egit quod de se optimum iudicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum paratissimam confirmavit; Dión Casio. XXXVIII, 46, 3; íb. XXXVIII, 47, 2; Frontino, Estrataxemas. I, 11, 3: C. Caesar adversus Germanos et Ariovistum pugnaturus confusis suorum animis pro contione dixit, nullius se eo die opera nisi decimae legionis usurum: quo consecutus est, ut decimani tamquam praecipuae fortitudinis testimonio cogerentur et ceteri pudore, ne penes alios gloria virtutis esset.
  5. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 42: Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum mittit: quod antea de conloquio postulasset, id per se fieri licere, quoniam propius accessisset seque id sine periculo facere posse existimaret. Non respuit condicionem Caesar iamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, cum id quod antea petenti denegasset ultro polliceretur, magnamque in spem veniebat pro suis tantis populique Romani in eum beneficiis cognitis suis postulatis fore uti pertinacia desisteret. Dies conloquio dictus est ex eo die quintus. Interim saepe cum legati ultro citroque inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit ne quem peditem ad conloquium Caesar adduceret: vereri se ne per insidias ab eo circumveniretur; uterque cum equitatu veniret: alia ratione sese non esse venturum. Caesar, quod neque conloquium interposita causa tolli volebat neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat, commodissimum esse statuit omnibus equis Gallis equitibus detractis eo legionarios milites legionis X., cui quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam amicissimum, se quid opus facto esset, haberet. Quod cum fieret, non inridicule quidam ex militibus X. legionis dixit: plus quam pollicitus esset Caesarem facere; pollicitum se in cohortis praetoriae loco X. legionem habiturum ad equum rescribere.
  6. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 8, 1: Interea ea legione quam secum habebat militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum XVIIII murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit.
  7. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. I, 24, 2-3: Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit legionum quattuor veteranarum; in summo iugo duas legiones quas in Gallia citeriore proxime conscripserat et omnia auxilia conlocavit, ita ut supra se totum montem hominibus compleret; impedimenta sarcinasque in unum locum conferri et eum ab iis qui in superiore acie constiterant muniri iussit. Helvetii cum omnibus suis carris secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie, reiecto nostro equitatu, phalange facta sub primam nostram aciem successerunt.
  8. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. II, 8, 5: Hoc facto, duabus legionibus quas proxime conscripserat in castris relictis ut, si quo opus esset, subsidio duci possent, reliquas VI legiones pro castris in acie constituit. Hostes item suas copias ex castris eductas instruxerunt; íb. II, 21, 1-2: Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortandos milites, quam [in] partem fors obtulit, decucurrit et ad legionem decimam devenit. Milites non longiore oratione cohortatus quam uti suae pristinae virtutis memoriam retinerent neu perturbarentur animo hostiumque impetum fortiter sustinerent, quod non longius hostes aberant quam quo telum adigi posset, proelii committendi signum dedit. Atque in alteram item cohortandi causa profectus pugnantibus occurrit; íb. II, 23, 1: Legionis VIIII. et X. milites, ut in sinistra parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (nam his ea pars obvenerat) celeriter ex loco superiore in flumen compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt; íb. II, 25, 1: Caesar ab X. legionis cohortatione ad dextrum cornu profectus...; íb. II, 26, 4:...et T. Labienus castris hostium potitus et ex loco superiore quae res in nostris castris gererentur conspicatus X.legionem subsidio nostris misit; íb. II, 27, 1-2: Horum adventu tanta rerum commutatio est facta ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuissent, scutis innixi proelium redintegrarent, calones perterritos hostes conspicati etiam inermes armatis occurrerent, equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, omnibus in locis pugnae se legionariis militibus praeferrent.
  9. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. IV, 6, 1-2: Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bello, occurreret, maturius quam consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, ea quas fore suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab non nullis civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab se fore parata; íb. IV, 18, 1: Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere effecto exercitus traducitur. Caesar ad utramque partem pontis firmo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit; para ver as características técnicas da ponte: íb. IV, 17.
  10. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. IV, 22, 3: Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori, legatis praefectisque distribuit; íb. IV, 25, 3: Atque nostris militibus cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui X legionis aquilam gerebat, obtestatus deos, ut ea res legioni feliciter eveniret, ' desilite', inquit, ' milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque imperatori officium praestitero.'
  11. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. IV, 38, 1-2: Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis legionibus quas ex Britannia reduxerat in Morinos qui rebellionem fecerant misit. Qui cum propter siccitates paludum quo se reciperent non haberent, quo perfugio superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem Labieni venerunt.
  12. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. V, 8, 2: ipse cum quinque legionibus et pari numero equitum, quem in continenti reliquerat, ad solis occasum naves solvit et leni Africo provectus media circiter nocte vento intermisso cursum non tenuit, et longius delatus aestu orta loce sub sinistra Britanniam relictam conspexit.
  13. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. VII, 51, 1: Nostri, cum undique premerentur, XLVI centurionibus amissis deiecti sunt tolo. Sede intolerantius Galos insequentes legio decima tardavit, quae pro subsidio paulo aequiore loco constiterat.
  14. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. III, 2: His rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiendis XI dies tribuit dictaturaque se abdicat et ab urbe proficiscitur Brundisiumque pervenit. Eo legiones XII, equitatum omnem venire iusserat. Sede tantum navium repperit, ut anguste XV milia legionariorum militum, DC equites transportari possent. Hoc unum Caesari ad celeritatem conficiendi belli defuit. Atque hae ipsae copiae hoc infrequentiores imponuntur, quod multi Gallicis tot bellis defecerant, longumque iter ex Hispania magnum numerum deminuerat, et gravis autumnus in Apulia circumque Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus omnem exercitum valetudine temptaverat.
  15. ↑ Xulio César, A guerra das Galias. III, 89, 1: Caesar superius institutum servans decimam legionem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, tametsi erat Dyrrachinis proeliis vehementer attenuata, et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat.
  16. ↑ Apiano, Guerras civís. II, 79.
  17. ↑ Apiano, Guerras civís. II, 82.
  18. ↑ Xulio César, Guerra civil. III, 91: Erat C. Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, qui superiore anno apud eum primum pilum in legione X duxerat, vir singulari virtute. Hic signo dato, "sequimini me," inquit, "manipulares mei qui fuistis, et vestro imperatori quam constituistis operam dáche. Unum hoc proelium superest; quo confecto et ille suam dignitatem et nos nostram libertatem recuperabimus." Simul respiciens Caesarem, "faciam," inquit, "hodie, imperator, ut aut vivo mihi aut mortuo gratias agas." Haec cum dixisset, primus ex dextro cornu procucurrit, atque eum electi milites circiter CXX voluntarii eiusdem cohortis sunt prosecuti.
  19. ↑ Xulio César, Guerra civil. III, 99, 2: Interfectus est etiam fortissime pugnans Crastinus, cuius mentionem supra fecimus, gladio in vos adversum coniecto. Neque id fuit falsum, quod ille in pugnam proficiscens dixerat. Sic enim Caesar existimabat, eo proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse, optimeque eum de se meritum iudicabat; Apiano, Guerras civís. II, 82.
  20. ↑ Suetonio, Vidas dos césares, «Xulio César». 70: Decimanos autem Romae cum ingentibus minis summoque etiam urbis periculo missionem et praemia flagitantes, ardente tunc in Africa bello, neque adire cunctatus est, quanquam deterrentibus amicis, neque dimittere; sede una uoce, qua 'Quirites' eos pro militibus appellarat, tam facile circumegit et flexit, ut ei milites esse confestim responderint et quamuis recusantem ultro in Africam sint secuti; ac sic quoque seditiosissimum quemque et praedae et agri destinati tertia parte multauit; Apiano, Guerras civís. II 92-94; Dión Casio. XLII, 52, 1-2.
  21. ↑ Xulio César, Guerra de África. 16: Labienus in equo capite nó versari in prima acie, simul suos cohortari, nonnumquam legionarios Caesaris ita appellare: 'Quid o teu' inquit 'miles tiro, tam feroculus é? Vos quoque iste verbis infatuavit? In magnum mehercule vos periculum impulit. Misereor vestri.' Tum miles, 'Non sum' inquit 'tiro Labiene, sede de legione X veteranus.' Tum Labienus, 'Non agnosco' inquit 'signa decumanorum.' Tum ait miles: 'Iam me quis sim intelleges'; simul cassidem de capite deiecit ut cognosci ab eo posset, atque ita pilum viribus contortum, dum in Labienum mittere contendit, equi graviter adverso pectori adfixit et ait: 'Labiene, decumanum militem qui che petit scito esse.' Omnium tamen animi in terrorem coniecti, et maxime tironum: circumspicere enim Caesarem neque amplius facere nisi hostium iacula vitare.
  22. ↑ Xulio César, Guerra de África. 53: Dum haec circum Uzittam ab utrisque ducibus administrantur, legiones duae, X et VIIII, ex Sicilia navibus onerariis profectae, cum iam non longe a portu Ruspinae abessent, conspicati naves Caesarianas quae in statione apud Thapsum stabant, veriti ne in adversariorum ut insidiandi gratia ibi commorantium classem inciderent imprudentes, vea in altum dederunt ac diu multumque iactati tandem multis post diebus siti inopiaque confecti ad Caesarem perveniunt.
  23. ↑ Xulio César, Guerra de África. 54: Quibus legionibus eitis memor in Italia pristinae licentiae militaris ac rapinarum certorum hominum parvulam modo causulam nactus, quod C. Avienus tribunus militum X legionis navem [ex] commeatu familia sua atque iumentis occupavisset neque militem unum ab Sicilia sustulisset, postero die de suggestu convocatis omnium legionum tribunis centurionibusque 'Maxime vellem' inquit 'homines suae petulantiae nimiaeque libertatis aliquando finem fecissent meaeque lenitatis modestiae patientiaeque rationem habuissent. Sede quoniam ipsi sibi neque modum neque terminum constituunt, quo ceteri dissimiliter se gerant, egomet ipse documentum more militari constituam. C. Aviene, quod in Italia milites populi Romani contra rem publicam instigasti rapinasque per municipia fecisti quodque mihi reique publicae inutilis fuisti et pro militibus tuam familiam iumentaque in naves imposuisti tuaque opera militibus tempore necessario res publica caret, ob eas res ignominiae causa ab exercitu meo che removeo hodieque ex Africa abesse et quantum pote proficisci iubeo. (...)
  24. ↑ Xulio César, Guerra de África. 81: Quo postquam Caesar pervenit et animadvertit aciem pro valo Scipionis [contra] elephantis dextro sinistroque cornu collocatis, et nihilo minus partem militum castra non ignaviter munire, ipse acie triplici collocata, legione X + secundaque dextro cornu, VIII et VIIII sinistro oppositis, quinque legiones + in quarta acie ad ipsa cornua quinis cohortibus contra bestas collocatis, sagittariis funditoribus in utrisque cornibus dispositis, levique armatura inter equites interiecta, ipse pedibus circum milites concursans virtutesque veteranorum proeliaque superiora commemorans blandeque appellans animos eorum excitabat. Tiróns autem qui numquam in acie dimicassent, hortabatur ut veteranorum virtutem aemularentur eorumque famam locum nomen vitoria parta cuperent possidere.
  25. ↑ Plinio o Vello, Historia natural. III, 32: in ora rexio Sordonum intusque Consuaranorum, flumina Tecum, Vernodurum, oppida Illiberis, magnae quondam urbis tenue vestigium, Ruscino Latinorum, flumen Ataz, e Pyrenaeo Rubrensem permeans lacum, Narbo Martius Decumanorum colonia XII p. mari distans, flumina Araris, Liria. oppida de cetero rara praeiacentibus stagnis.
  26. ↑ Xulio César, Guerra de Hispania. 30: Erat acies XIII aquilis constituta, quae lateribus equitatu tegebatur, cum levi armatura milibus sex; praeterea auxiliares accedebant prope alterum tantum. Nostra praesidia LXXX cohortibus, octo milibus equitum. Ita cum in extrema planitie iniquum in locum nostri adpropinquassent, paratus hostis erat superior, ut transeundum superius iter vehementer esset periculosum. Quod cum a Caesare esset animadversum, nequid temere culpa secus admitteretur, eum locum definire coepit. Quod cum hominum auribus esset obiectum, moleste et acerbe accipiebant se inpediri quominus proelium conficere possent. Haec moura adversarios alacriores efficiebat: Caesaris copias timore inpediri ad committendum proelium. Ita se efferen tes iniquo loco sui potestatem faciebant, ut magno tamen periculo accessus eorum haberetur. Hic decumani suum locum, cornum dextrum, tenebant, sinistrum III et V, itemque et cetera [auxilia equitatus]. Proelium clamore facto committitur.
  27. ↑ Cicerón, Cartas. Familiares. X, 11: (...) Se nudus huc se Antonius conferet, facile mihi videor per me sustinere posse remque publicam ex vestra sententia administrar, quamvis ab exercitu Lepidi recipiatur; se vero copiarum aliquid secum adducet et si decima legio veterana, quae nostra opera revocata cum reliquis est, ad eundem furorem redierit, tamen, ne quid detrimenti fiat, dabitur opera a me, idque me praestaturum spero, dum istinc copiae traiiciantur coniunctaeque nobiscum facilius perditos opprimant (...); Apiano, Guerras civís. III, 83.
  28. ↑ Veteranos nesta colonia, CIL III 503 e 508 e Patras 156, ver máis arriba xunto con moedas conmemorativas
  29. ↑ AE 1934, 152: ] / leg[---]/ legion(is) eius pe[---] [leg(ione)]/ X Gemina eque[stre]/ centuriones e[t --]/ clupeum aura[tum]/ M(arti) Ou(ltori) v(otum) [s(olverunt)]
  30. ↑ Ladrillos con figlinae da lexión:
  31. ↑ Perpiaños con indicación da unidade:
  32. ↑ Dión Casio. LIII, 26.
  33. ↑ AE 1982, 578: Ex [au]cto[r]i[t]/ate [T]i(beri) [Claud]i/ Caesaris Au[g(usti)] / Germa[n]i[c]i/ imp(eratoris) terminn/us pratorum/ leg(ionis) X Gem(inae) inte/r legionem De/[c]imam et [ci]v/[i]tatem/ Bed(uniensium)Tradución: "Pola autoridade de Tiberio Claudio César Augusto Germánico Imperator. Límite dos pastos da Lexión X Gemina, entre a lexión décima e a cidade de Bedunia.
  34. ↑ AE 1984, 583: Imp(erator) Caesar divi f(ilius)/ Augustus co(n)s(ul) XI/ tribunic(ia) potes(tate) XV/ {XV} imp(erator) XIII/ pontife(x) maxsu(mus) (sic)/ l(egio) X G(emina)/ m(ilia) p(assuum) XXXIIX
  35. ↑ AE 1984, 607c, Martorell, Barcelona, España: L(egio) X
  36. ↑ Hep. 10, 664a, Zaragoza, España: X
  37. ↑ CIL II 4176 = CIL II214, 1076: ------ miles(?)] / leg(ionis) X Gem(inae) / h(ic) s(itus) e(st)
  38. ↑ Tácito, Anais. XV, 26: addiditque legionem quintam, quae per Pontum agens expers cladis fuerat, simul quintadecimanos recens adductos et vexilla delectorum ex Illyrico et Aegypto, quodque alarum cohortiumque, et auxiliae regum in unum conduta apud Melitenen, qua tramittere Euphraten parabat.
  39. ↑ Tácito, Anais. XVI, 13, 3: Eodem anno dilectus per Galliam Narbonensem Africamque et Asiam habiti sunt supplendis Illyrici legionibus, ex quibus aetate aut valetudine fessi sacramento solvebantur.
  40. ↑ Os militares recrutados en 65 e falecidos antes da partida da unidade cara a Hispania son:
  41. ↑ Tácito, Historias. I, 6, 2: introitus in urbem trucidatis tot milibus inermium militum infaustus omine atque ipsis etiam qui occiderant formidolosus. inducta legione Hispana, remanente ea quam e classe Nero conscripserat, plena urbs exercitu insolito; multi ad hoc numeri e Germania ac Britannia et Illyrico, quos idem Nero electos praemissosque ad claustra Caspiarum et bellum, quod in Albanos parabat, opprimendis Vindicis coeptis revocaverat: ingens novis rebus materia, ut non in unum aliquem prono favore ita audenti parata.
  42. ↑ Tácito, Historias. I, 31, 2: missus et Celsus Marius ad electos Illyrici exercitus, Vipsania in porticu tendentis (...)
  43. ↑ Tácito, Historias. I, 31, 3: (...) Illyrici exercitus electi Celsum infestis pilis proturbant. (...)
  44. ↑ Tácito, Historias. I, 76, 1: Primus Othoni fiduciam addidit ex Illyrico nuntius iurasse in eum Dalmatiae ac Pannoniae et Moesiae legiones. idem ex Hispania adlatum laudatusque per edictum Cluvius Rufus: set statim cognitum est conversam ad Vitellium Hispaniam.
  45. ↑ Tácito, Historias. II, 58, 2: inde Cluvio Rufo metus, et decimam legionem propinquare litori ut transmissurus iussit.
  46. ↑ Tácito, Historias. II, 97, 1: Auxilia tamen e Germania Britanniaque et Hispaniis excivit, segniter et necessitatem dissimulans. perinde legati provinciaeque cunctabantur, Hordeonius Flaccus suspectis iam Batavis anxius proprio bello, Vettius Bolanus numquam satis quieta Britannia, et uterque ambigui. neque ex Hispaniis properabatur, nullo tum ibi consulari: trium legionum legati, pares iure et prosperis Vitellii rebus certaturi ad obsequium, adversam eius fortunam ex aequo detrectabant.
  47. ↑ CIL VI 1359 = CIL IX = AE 2003, 182, Roma, Italia: L(ucio) Baebio L(uci) f(ilio)/ Gal(eria) Avito/ praef(ecto) fabr(um) trib(un)/ mil(itum) leg(ionis) X Gem(inae) proc(onsuli)/ Imp(eratoris) Caesaris Vespasiani/ Aug(usti) provinciae Lusitaniae/ adlecto inter praetorios Tradución: A Lucio Baebio Avito, fillo de Lucio, da tribo Galeria, prefecto dos obreiros, tribuno militar (angusticlavio) da Lexión X Gémina, procónsul do emperador César Vespasiano Augusto na provincia Lusitania, promocionado (ao Senado) entre os de rango pretorio.
  48. ↑ Tácito, Historias. III, 44: Capto Valente cuncta ad victoris opes conversa, initio per Hispaniam a curmá Adiutrice legione orto, quae memoria Othonis infensa Vitellio decimam quoque ac sextam traxit. (...)
  49. ↑ Tácito, Historias. V, 19, 1: Postera die quartadecima legio in superiorem prol vinciam Galo Annio missa: Cerialis exercitum decima ex Hispania legio supplevit: Civili Chaucorum auxilia venere.
  50. ↑ Tácito, Historias. V, 20, 1: Tantumque belli superfuit ut praesidia cohortium alarum legionum uno die Civilis quadripertito invaserit, decimam legionem Arenaci, secundam Batavoduri et Grinnes Vadamque, cohortium alarumque castra, ita divisis copiis ut ipse et Verax, sorore eius genitus, Classicusque ac Titor suam quisque manum traherent, nec omnia patrandi fiducia, sede multa ausis aliqua in parte fortunam adfore: simul Cerialem neque satis cautum et pluribus nuntiis huc illuc cursantem posse medio intercipi.
  51. ↑ Tácito, Historias. V, 20, 2: Quibus obvenerant castra decimanorum, obpugnationem legionis arduam rati egressum militem et caedendis materiis operatum turbavere, occiso praefecto castrorum et quinque primoribus centurionum paucisque militibus: ceteri se munimentis defendere. Interim Germanorum manus Batavoduri interrumpere inchoatum pontem nitebantur: ambiguum proelium nox diremit.
  52. ↑ Nestas canteiras documéntanse as seguintes inscricións que testemuñan a presenza de soldados e destacamentos da unidade:
  53. ↑ CIL XIII 4624: Herculi Sax{s}ano et / Imp(eratori) V<e=I>spasiano / Aug(usto) et Perico Imp(eratori) et / Domitiano Caesari / M(arcus) Vibius Martialis / |(centurio) l< e = I >g(ionis) X Gem(inae) et commili/tones vexilli leg(ionis) eiusd(em) / qui sunt sub cura eius / v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  54. ↑ CIL XIII 8646, AE 1899, 8 e AE 1905, 234.
  55. ↑ AE 1905, 139.
  56. ↑ AE 2000, 1025c: Transr(h)anana / C(aius) I(ulius?) Can(didus?) lle(gionis) X G(eminae) f(ecit), xunto con AE 2000, 1025 d1 e d2: L(egio) X G(emina).
  57. ↑ AE 2000, 287, Mentana, Italia: -----/)(centurioni) l]eg(ionis) X G[em(inae)]/ P(iae) F(idelis) D(omitianae?) donis] donato [ab]/ [Imp(eratore) Domiti]ano Caesa[re]/ [Aug(usto) Ger]/manico coro[na]/ [valar(i?) to]rquibus phal[er(is)]/ [armill(is?) qui] vix(it) ann(vos) [---/ --- l]ib(ertus?) Ali[---]/ [patrón(?) o seu]ou [b(ene) m(erenti) f(aciendum?) c(uravit?)]
  58. ↑ P. ex. CIL XIII 7717, Brohl, Alemaña: I(ovi) Ou(ptimo) M(aximo)/ Her(culi) Sax(ano) Sex(os teus)/ Donnius / Vindex )(centurio) leg(ionis)/ X G(eminae) P(iae) F(idelis) D(omitianae) et/ commili/tones v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  59. ↑ P. ex. CIL XIII 7718, Brohl, Alemaña: I(ovi) [Ou(ptimo)] M(aximo)/ [Hei]rc(uli) [Sa]xan(ou)/ C(aius) Nigidius/ Aponinus )(centurio)/ leg(ionis) X G(eminae) P(iae) F(idelis) et/ commilitones/ leg(ionis) eiusdem/ v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  60. ↑ IDR 2, 237: [L]eg(io) X G(emina).
  61. ↑ Dión Casio. LV, 23, 4.
  62. ↑ CIL VIII, 6706, Tiddis, Tunes: Q(uinto) Lollio M(arci) fil(io)/ Quir(ina) Urbico co(n)s(uli)/ leg(ato) Aug(usti) provinc(iae) Germ(aniae)/ inferioris fetiali legato/ Imp(eratoris) Hadriani in expedition(e)/ Iudaica qua donatus est/ até pura coroa aurea leg(ato)/ leg(ionis) X Geminae praet(ori) candidat(ou)/ Caes(aris) trib(un) pleb(is) candidat(ou) Caes(aris) leg(ato)/ proco(n)s(ulis) Asiae quaest(oris) urbis trib(un)/ laticlavio leg(ionis) XXII Primigeniae/ IIIIviro viarum curand(arum)/ patrón/ d(ecreto) d(ecurionum) p(ecunia) p(ublica). Tradución: A Qunito Lolio Úrbico, fillo de Marco, da tribo Quirina, cónsul, legado do Augusto na provincia Germania Inferior, (sacerdote) fecial, legado do emperador Hadriano na expedición contra os xudeus, na que recibiu unha hasta pura e unha coroa aúrea, legado da Lexión X Gemina, pretor candidato do César, tribuno da plebe candidato do César, legado do procónsul de Asia, cuestor da cidade (de Roma), tribuno laticlavio da Lexión XXII Primigenia, cuatorviro a cargo das rúas de Roma, patrón (da cidade de Tiddis); custeado con diñeiro público por decreto dos decuriones (da cidade de Tiddis)CIL VI, 3505, Roma, Italia: Sex(os teus) Attius Senecio/ praef(ectus) alae [I] Fl(aviae) Gaetulorum/ trib(unus) leg(ionis) X Geminae missus/ a divo Hadriano in expedi/tione Iudaica ad vexilla/[tiones deducendas in-----Tradución: A Sexto Atio Senecio, prefecto da á I Flavia Gaetulorum, tribuno (angusticlavio) militar da Lexión X Gemina enviado polo divino Adriano na expedición xudaica cos destacamentos reunidos (de Panonia)...
  63. ↑ CIL VIII 21669 = AE 1897, 35 = AE 1941, 113, Ain Temouchent, Alxeria: D(is) M(anibus)/ M(arcus) Iuni/us Capi/to Lin/do m(i)l(é)/ leg(ionis) X G(eminae)/ st(ipendiorum) X Iul(ius)/ Primus/ sig(nifer) h(es) f(aciendum) c(uravit).
  64. ↑ CIL VIII 7050, Constantina, Tunes: [P(ublio) I]ulio P(ubli) fil(io) Quir(ina)/ [Ge]minio Marciano/ [co(n)s(uli)] sodali Titio proco(n)s(uli) provin/[cia]e Macedoniae leg(ato) Augg(ustorum) prol pr(aetore)/ [pr]ovinciae Arabiae leg(ato) Augg(ustorum) o seu/[per] vexillationes in Cappa/[do]cia leg(ato) Aug(usti) leg(ionis) X Geminae/ [leg(ato)] prol pr(aetore) provinc(iae) Africae/ [pr]aetori trib(un) pleb(is) quaestori/ [tr]ibuno laticlavio leg(ionis) X/ [Fr]etensis et leg(ionis) IIII Scy/[th]icae IIIviro kapitali/ [op]timo constantissimo/ [- D]urmius Felix primi/[pi]laris leg(ionis) III Cyren< a = E >icae/ [st]rator in Arabica maioris/ [che]mporis legationis eius/ [h]on(oris) causa d(ecurionum) d(ecreto).
  65. ↑ Aurelio Víctor, De Caesaribus. XVI, 14: Ita anno imperii oitavo decimoque aevi validior Vendobonae interiit, maximo gemitu mortalium omnium.
  66. ↑ AE 1977, 631e: Leg(io) X G(emina) P(ia) F(idelis).
  67. ↑ AE 1987, 821a: Leg(io) X G(emina) P(ia) F(idelis). AE 1987, 821e: Leg(io) X G(emina) Car(inianae?).
  68. ↑ Dión Casio. LXXIV, 14, 3-4; Herodiano. II, 9.
  69. ↑ Dión Casio. LXXIV, 1, 1-2 e 2, 4-6; Herodiano. II, 13, 5-9 e 14, 5. O que proban as inscricións:
  70. ↑ CIL VI 02893, Roma (Italia): Quiet(a) anima dulcis habe/ D(is) M(anibus) s(acrum)/ Faonio Paterno ex evokat(ou)/ qui se probavit ann(is) XVII/ militavit coh(orte) XI urb(ana) ann(is)/ XIII pavit leg(ione) X Gem(ina) vixit/ ann(is) LVIIII m(ense) uno die(bu)s XIIII fili(i)/ et herdes patri innocen/tissimo bene merenti
  71. ↑ Herodiano. II, 14, 5-7; íb. III, 2, 1-2 e 4, 3-4.
  72. ↑ Herosiano, III, 9, 8-12; AE 1941, 166 (Ancara, Turquía): D(is) M(anibus)/ Vlp(ius) Maximus/ Nat(ione) Pann(onicus) Mil/é L(egionis) X G(eminae) Stip(endiorum) XVIII/ Anno(rum) XXXVIII Re/dei(ens) a Parthia De/cessit III non(as)/ Sept(embres) heres faci/endum curavit/ Tert< ou = E >llo et Cle/mente Con(n)s(ulibus) Tradución: Aos deuses Manes. Ulpio Maximo, natural de Pannonia, soldado da Lexión X Gémina, con 18 anos de estipendios e 38 anos de idade, faleceu regresando de Partia tres días antes das nonas de setembro, sendo cónsules Tértulo e Clemente
  73. ↑ Herodiano. III, 7, 2-8.
  74. ↑ Herodiano. III, 10, 1.
  75. ↑ CIL III 4642, Schwechat, Austria: Imp(erator) Caes(ar) L(ucius) Sep(timius) S[everus]/ Pius [P]ertinax Au[g(ustus)]/ Arab(icus) Adiab(enicus) Part(hicus) max(imus)/ pont(ifex) max(imus) trib(unicia) pot(está) [VI]/ imp(erator) XI co(n)s(ul) II p(ater) [p(atriae) proco(n)s(ul) et Im]/p(erator) Caes(ar) M(arcus) Aur(elius)/ [Ant]on[inus Aug(ustus)]/ [trib(unicia)] p(otestate) proco(n)[s(ul) per leg(ionem)] X < G = C >(eminam) P(iam) F(idelem)/ curante Fab(i)ou Cilone leg(ato) Aug(ustorum)/ [a] Kar(nunto) m(ilia) p(assuum) XXI
  76. ↑ Herodiano. IV, 7, 2.
  77. ↑ O título VII piam VII fidelem aparece recollido tamén na inscrición, datada en 268, CIL III 14359,27 =AEA 1983/92, 95 = AEA 2010, 6: [I(ovi)] Ou(ptimo) M(aximo) Neptuno [Aug(usto)/ S]alaceae N< e = I >mph[is Flu/v]io Acauno dis [deab/us]q(ue) omnib(us) v[exill(arii) leg(ionis)/ VI]II Aug(ustae) sub c[ura ---]/ A[ou]re[li] Secun[dei )(centurionis)/ p]r(aepositi) tra(ns)lati a leg(ione) X G(emina) VII/ P(ia)] V[II] F(ideli) in leg(ionem) I[I Italicam/ Gallienam ] VII P(iam) VII F(idelem)]/ Aurel(io) Monta[non/ v(ices)] a(xente) leg(ati) l[e]g(ionis) s(upra) s(criptae) [--- Sa]/t[ou]rn[i]n[ou ---/ e]t Aurel(io) [---/ -]NAVMA[---]/ eq(uitis) f[ec(erunt) Mariniano et]/ Paterno co(n)[s(ulibus) ---/ --] Maias
  78. ↑ Historia augusta, «O Divino Aureliano». 17.
  79. ↑ Historia augusta, «Probo». 6, 4-7: Non magnum fortassis iudicium Gallieni esse videatur, principis mollioris, sede, quod negari non potest, ne dissolutus quidem quispiam se nisi in eius fidem tradit, cuius sibi virtutes aestimat profuturas. sede isto, Gallieni epistula sequestretur, quid Aureliani iudicium? qui Probo decimanos, fortissimos exercitus sui et cum quibus ipse ingentia gesserat, tradidit sub huius modi testimonio: 'Aurelianus Augustus Probo salutem dicit. ut scias, quanti che faciam, decimanos meos some, quos Claudius mihi credid<it>. isti enim sunt, qui quadam felicitatis praerogativa praesules nisi futuros principes habere non norunt.' Ex quo intellectum est Aurelianum in animo hoc habuisse, ut, se quid sibi scienti prudentique eveniret, Probum principem faceret.
  80. ↑ Zósimo. I, 52.
  81. ↑ CIL III 11354
  82. ↑ AE 1987, 822b
  83. ↑ Eutropio, Epítome. IX, 25: Mox tamen per Illyricum Moesiamque contractis copiis rursus cum Narseo, Hormisdae et Saporis avo, in Armenia maiore pugnavit successu ingenti nec minore consilio, simul fortitudine, quippe qui etiam speculatoris munus cum altero aut tertio equite susceperit. Pulso Narseo castra eius diripuit; uxores, sorores, liberos cepit, infinitam extrinsecus Persarum nobilitatem, gazam Persicam copiosissimam. Ipsum in ultimas regni solitudines egit. Quare a Diocletiano in Mesopotamia cum praesidiis tum morante ovans regressus ingenti honore susceptus est. (...)
  84. ↑ CIL XI 1016, Canossa, Italia: D(is) M(anibus)/ Aurelia Iustina/ coniu< x = S > Flavi An/toniani cum quo/ vixit annos XXVI m(enses)/ III soror Aureli Vin/centi ex pr(a)epositis legionis/ X Gemin(a)e qu(a)e vixit/ annos XXXVII m(enses) VIII / civ< i = E >s Poetavionen/sis ou(bita?) Flavius Anto/nianus con{g}iugi/ memoriam faci/endam curavit
  85. ↑ Notitia dignitatum, «Oriental». VII, 1-2. 17. Insignia viri illustris magistri militum per Orientem. Sub dispositione viri illustris magistri militum per Orientem: (...)legiones comitatenses (...) Decima gemina.Tradución: Insignia do Ilustre Xeneral de Oriente: A disposicón do Ilustre Xeneral do exército de Oriente(...) legiones comitatenses (...): X Gémina
  86. ↑ Notitia dignitatum, «Occidental». XXXIV, 1-2. 14: Dux Pannoniae primae. Sub dispositione viri spectabilis ducis Pannoniae et Norici ripensis: (...) Praefectus legionis decimae Geminae, Vindomarae. Tradución: Duque de Pannonia I: A disposición do Notable Duque de Panonia e Nórico Ripense, están: (...) Prefecto da Lexión X Gémina en Vindomarae (Vindobona)
  87. ↑ Zósimo. II, 43.
  88. ↑ Zósimo. II, 44-45.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Legio_X_Gemina&oldid=6678834»