Humberto Akabal

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Infotaula de personaHumberto Ak'abal
Biografía
Nacemento1952
Momostenango, Guatemala
Morte28 de xaneiro de 2019 (67 anos)
Cidade de Guatemala, Guatemala
Datos persoais
País de nacionalidadeGuatemala Editar o valor em Wikidata
Grupo étnicoMaia
Actividade
OcupaciónEscritor e poeta
Xénero artísticoPoesía Editar o valor em Wikidata
LinguaLingua castelá, Lingua kʼicheʼ e Linguas maias Editar o valor em Wikidata
Premios

Páxina webakabal.com Editar o valor em Wikidata


Humberto Ak'abal, nado en Momostenango, Guatemala, en 1952 e finado en Cidade de Guatemala o 28 de xaneiro de 2019, foi un poeta maia kʼicheʼ e escritor guatemalteco.

Traxectoria[editar | editar a fonte]

Pensou e escribiu os seus poemas na lingua kʼicheʼ e traduciuse ao español. Foi un dos poetas guatemaltecos máis recoñecidos en Europa e América do Sur. As súas obras foron traducidas ao francés, inglés, alemán, italiano, portugués, hebreo, árabe, escocés, húngaro, estoniano en máis de 20 idiomas.

Os seus poemas publicáronse en xornais e revistas en Guatemala, América Central, México, Estados Unidos, Venezuela, Brasil, Colombia, Líbano, Xapón, España, Francia, Austria, Suíza, Alemaña, Países Baixos e Italia.

Críticas[editar | editar a fonte]

  • "Humberto Ak'abal é un poeta que enmana en si mesmo a conciencia indíxena (as súas linguas, a súa grandeza, a súa espiritualidade, a súa música, o seu canto) e a conciencia dos novos países que levan cincocentos anos chamados Chile nalgunhas partes, Bolivia ou Perú e noutras Guatemala ou México ". Carlos Montemayor.
  • "Quedo, da poesía de Ak'abal, seriamente impresionado pola súa sinxeleza esencial, pola elementalidade sagrada na que palpitan as palabras que revelan feitos, cousas, seres directamente naturais ..." Antonio Gamoneda.
  • "Humberto Ak'abal canta como os paxaros, fala maia kʼicheʼ" e pensa como nos gustaría que pensen a maioría dos homes. " Mestura de Miguel Rojas. "A poesía de Ak'abal é forte, xa que non hai límite entre ela e a vida". Francisco Morales Santo.

Premios e recoñecementos[editar | editar a fonte]

  • 1993: "Quetzal de Oro APG 1993" outorgado pola Asociación de Periodistas de Guatemala.
  • 1995: Diploma Emeritíssimum pola Facultade de Humanidades da Universidade de San Carlos de Guatemala.
  • 1997: Premio Internacional de Poesía Blaise Cendrars de Neuchatel, Suíza.
  • 1998: Premio Continental "Canto de América", outorgado pola UNESCO, México.
  • 2004: Premio Internacional de poesía "Pier Paolo Pasolini", Italia.
  • 2005: Condecorado "Chevalier de l'Ordre des Arts et des Lettres" polo Ministerio de Cultura de Francia.
  • 2006: Fellowship John Simon Guggenheim, Nova York, USA.
  • 2010. Dedicouse a Feira Internacional do Libro de Le Mans, capital do departamento de Sarthe, Francia.
  • 2012.Un continuo dos seus poemas titulado "Koyopa' Oxlajuj Baqtun", foi musicalizado polo músico inglés Jan Vriend, e interpretado e cantado pola Orquestra e coros de Radio Nederland, Holanda, presentado o 23 de decembro no Teatro "Musiekgebouw aan t IJ "Desde Amsterdam. 2017. Foi galardoado co diploma “Reconcimiento a la trayectoria”, outorgado polo Gobernador do Estado de Campeche, México.
  • En 2003 declinou recibir o Premio Nacional guatemalteco de literatura "Miguel Ángel Asturias".

Obra[editar | editar a fonte]

Poesía
  • Ajyuq' - El animalero (1990, 1995, Guatemala).
  • Chajil tzaqibal ja' - Guardián de la caída de agua (1993, 1994, 1996, 2000, Guatemala).
  • Hojas del árbol pajarero (1995, 1999, Guatemala).
  • Lluvia de luna en la cipresalada (1996, Guatemala).
  • Hojas solo hojas (1996, Guatemala).
  • Retoño salvaje (1997, México).
  • Ch'analik ek'eje nabe mul - Desnuda como la primera vez (1998, México; 2000, 2004, Guatemala).
  • Con los ojos después del mar (2000, México).
  • Gaviota y sueño: Venecia es un barco de piedra (2000, 2004, Guatemala).
  • Ovillo de seda (2000, Guatemala).
  • Corazón de toro (2002, Guatemala).
  • Detrás de las golondrinas (2002, México).
  • Kamoyoyik - Oscureciendo (2002, Guatemala).
  • Remiendo de media luna (2006, Guatemala; 2006 Venezuela).
  • Raqon chi'aj - Grito (2004, 2009 Guatemala).
  • Uxojowem labaj - La danza del espanto (con prólogo de Francisco José Cruz,[1])
  • Las palabras crecen (Biblioteca Sibila-Fundación BBVA, Sevilla, 2009; 2010 Guatemala).
  • Tukelal - Solitud (2010, Guatemala).
  • Are jampa ri abaj kech'awik - Cuando las piedras hablan (2012, España, 2014, Guatemala).
  • Wachibal q’ijil, Las caras del tiempo (2017, Universidade de Guadalajara, México).
  • Ismachi’ - Bigotes (2018, Guatemala).
Contos
  • Grito en la sombra (2001, Guatemala).
  • De este lado del puente (2006, Guatemala).
  • El animal de humo (2014, Guatemala).
  • Los héroes gemelos contras los tres gigantes (2017, Guatemala).
Ensaios
  • Las ceremonias mayas: origen (1ra edición 2014, 2da edición corrixida e aumentada 2018, Guatemala).
  • La Cruz maya, Cosmogonía (2015, Guatemala).
  • El retorno del 8 Mono (2017, Guatemala).
  • Paráfrasis del Popol Wuj (1ra e 2da edición 2016, 3ra edición 2017 Guatemala).
Antoloxías
  • Tejedor de palabras / Ajkem tzij (1996, Guatemala; 1998, México; 2001, 2012, Guatemala).
  • Cinco puntos cardinales (1998, Colombia).
  • Saq'irisanik: cielo amarillo (2000, España).
  • Todo tiene habla (selección de Francisco José Cruz, prólogo de Mario Monteforte Toledo, col, Palimpsesto, Carmona, Sevilla, 2000).
  • Arder sobre la hoja (2000, México).
  • Warinaq balam - Jaguar dormido (2001, Guatemala).
  • Aqaj tzij - Palabramiel (2001, Guatemala).
  • Otras veces soy jaguar (2006, Guatemala).
  • Ri upalaj ri kaqiq' - El rostro del viento (2006, 2012, Venezuela).
  • 100 Poemas de amor (2011, Guatemala).
  • La palabra rota (2011, Colombia).
  • Donde los árboles (2011, España).
  • Sueños de floripondio (Biblioteca Americana, Estampa Ediciones 2014, Madrid, España).
Discografía
  • 2000, CD: Xirixitem chikop Cantos de Pájaros, voz y poesía de Humberto Ak'abal. Proxecto de Educación Maia intercultural GTZ de Alemaña.
  • 1998, Videocassete "Du soleil entre les tuiles" (El sol entre las tejas), Film realizado por Phippe Cassar, Mediathêques des trois mondes, Francia.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Cruz, Francisco José. "Humberto Ak'abal, las palabras de un hombre". Artesanales Fz'ukulik, Guatemala, 2007. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]