Harén

Escena ficticia nun harén co sultán de Jean-Baptiste van Mour (1671–1737), que viviu en Istambul entre 1699 e 1711

O termo harén (en árabe e persa ḥaram, "santuario" "un lugar sacro inviolábel; harén; membros femininos dunha familia," do árabe: harîm حريم, lit. "algo prohibido,") refírese propiamente aos espazos domésticos que están reservados para as mulleres da casa nunha familia musulmá. O termo refírese en xeral ás esposas ou outras mulleres relacionadas en antigas familias aristocráticas, así como á área illada e apartada dunha casa reservada para elas. Entre os otománs e safávidas usábase tamén o termo sarāy, serrallo ou “palacio.” É un lugar sacro e inviolábel, prohibido a calquera home que non sexa un membro da familia inmediata.

Institucións similares foron comúns noutras civilizacións do Mediterráneo e Medio Oriente, especialmente entre familias reais e de clase alta, e o termo úsase ás veces noutros contextos. A institución do harén desenvolveuse nas sociedades musulmás durante as sucesivas invasións e conquistas nas rexións do Mediterráneo e o Oriente Medio, África e India, posibelmente como resultado de adoptar as prácticas que xa eran comúns na cultura persa.

Tradicionalmente entendeuse este espazo privado como un lugar que serve para manter a modestia, o privilexio e a protección da muller. Un harén pode albergar a esposa ou esposas dun home, os seus fillos varóns prepúberes, as súas fillas solteiras, traballadoras domésticas e outras parentes solteiras. En haréns reais do pasado tamén eran aloxadas as concubinas do príncipe. No pasado, algúns haréns estaban custodiados por eunucos aos que se lles permitía estar dentro. A estrutura do harén e o nivel de monogamia ou poligamia variou segundo as personalidades dos membros da familia, a situación socioeconómica e os costumes locais. Na arquitectura residencial tradicional persa, os cuartos das mulleres eran coñecidos como andaruni (en persa: اندرونی; que significa dentro), e no subcontinente indio como zenana (en persa: زنانه).

Aínda que a institución experimentou un forte declive na era moderna debido ao aumento na educación e as oportunidades económicas para as mulleres, así como ás influencias occidentais, a práctica de pechar ou illar as mulleres aínda existe nalgunhas partes do mundo, por exemplo nas zonas rurais de Afganistán ou en estados conservadores da rexión do Golfo Pérsico.

En Occidente, as concepcións orientalistas crearon un imaxinario do harén como un mundo oculto de subxugación sexual onde numerosas mulleres se apoltronan en poses sexualmente suxestivas que influíu en moitas pinturas, obras teatrais, películas e obras literarias. Algunhas pinturas do Renacemento europeo que datan do século XVI, con todo, representan as mulleres do harén otomán como persoas de status e importancia política. En moitos períodos da historia islámica, as mulleres no harén exerceron varios graos de poder político, como o Sultanato das mulleres no Imperio Otomán.

Terminoloxía

A palabra provén do árabe ḥarīm, que pode significar "lugar sacro inviolábel", "harén" ou "membros femininos da familia". En varios idiomas occidentais, o termo harén chegou a referirse tamén ás "esposas (ou concubinas) dun home polígamo". A raíz semítica Ḥ-RM aparece noutros termos relacionados coa noción de interdición ou prohibición, como haram (prohibido), mahram (parente con quen un non pode casar), ihram (o estado de consagración ritual dun peregrino durante o Hajj) e al-Ḥaram ao-Šarīf ("o nobre santuario ", que pode referirse ao Monte do Templo ou ao santuario da Meca).

No turco da época otomá, o harén, é dicir, a parte da casa reservada ás mulleres, chamábase haremlik, mentres que o espazo aberto para homes era coñecido como selamlık.

A práctica da reclusión ou illamento feminino non é exclusiva do islam, mais en occidente o termo haren xeralmente denota o espazo doméstico reservado para as mulleres nos fogares musulmáns. Algúns académicos utilizaron o termo para referirse a familias reais polixínicas ao longo da historia.

En occidente, o termo harén designa ao mesmo tempo o conxunto de mulleres (concubinas ou, simplemente, mulleres fermosas) que rodeaban a un personaxe importante, así como o lugar no que elas residían. Nalgunhas linguas occidentais, o termo utilizouse nun sentido máis estrito, asociado á muller confinada. O sentido dado polos orientais é o de "prohibido aos homes". O termo harem deriva da palabra herâm que serve para designar todo aquilo que é tabú, prohibido pola relixión. Normalmente nas residencias musulmás denominábase "Harim" ás estancias privadas e familiares onde vivían as mulleres da casa (esposa, nais, fillas) onde soamente estaban os membros da familia. As mulleres estrañas eran recibidas naqueles apousentos, mentres que os homes eran recibidos nun salón especial á entrada da vivenda.

A mitificación do harén vén da man dos haréns e serrallos das cortes islámicas, dado que en moitas ocasións o poder político e moitas decisións saían de alí.

Numerosas civilizacións antigas tiveron haréns. Na cultura grega eran coñecidos como xineceos, aínda que estes non eran verdadeiros haréns, tendo en conta que os gregos non acostumaban adoptar a poligamia, coa soa excepción dos macedonios, que en tempos clásicos eran considerados bárbaros. Os últimos haréns, os que en realidade designan a este termo, son os dos sultáns e paxás do Imperio Otomán.

O harén é un lugar no que residían as concubinas oficiais do señor, así como as mulleres que este tiña ao seu servizo. A función das concubinas era a de darlle fillos ao señor, mentres que as mulleres ao seu servizo ofrecíanlle música, danza ou sexo. Os haréns estaban custodiados polos eunucos, cos que algúns señores mantiñan tamén relacións sexuais. Estes non eran considerados homosexuais, xa que os eunucos, debido á ausencia de xenitais masculinos por castración, eran considerados dun xénero distinto ao de home ou muller.

Frecuentemente as mulleres preferidas eran as do grupo saqaliba (ou tamén transcrito como: sakaliba ou sacaliva ou sakaliva, é dicir: eslavas -de ollos e cabelos claros- escravizadas).^{[Cómpre referencia]}

Nas culturas islámicas

Persia en épocas preislámicas

Segundo a Enciclopedia Iránica, a práctica de tomar grandes números de esposas ou concubinas e mantelas en áreas apartadas só empezou en Irán coas primeiras conquistas dos medos. Por exemplo, Estrabón na súa Xeografía escribe que: "O costume [entre os medos] de que os reis teñan moitas esposas é máis xeral, atópase tamén entre as tribos das montañas, mais non se lles permite ter menos de cinco. De igual maneira, ás mulleres parécelles honorábel que os esposos teñan tantas esposas como poidan, e consideran que é un infortunio ter menos de cinco." O obxecto destas prácticas era o de ter moitos fillos. Clearco de Solos menciona nas súas biografías (Perì Βίοι) que os medos puñan eunucos como gardiáns destas mulleres. Con todo, considerando que varias mulleres da realeza e aristocracia aqueménida gozaron dun alto status social e as numerosas evidencias respecto da súa educación e participación en actividades públicas, é improbábel que estas mulleres estivesen encerradas e illadas nun harén. A práctica de haréns reais custodiados por eunucos continuou sen maiores modificacións durante os períodos persa, seléucida, e sasánida. Coa subseguinte conquista musulmá de Persia, os abbásidas adoptaron e continuaron a práctica, espallándoa a todo o seu imperio.

Califatos omeia e abasí

O sistema do harén institucionalizouse por primeira vez no mundo islámico baixo o califato abbásida. O illamento das mulleres estabeleceuse en varias comunidades do Mediterráneo, Mesopotamia e Persia antes da chegada do islam, e algúns académicos cren que os musulmáns adoptaron o costume dos Imperios Bizantino e Persa, interpretando retrospectivamente o corán para xustificalo. Aínda que o termo harem non denota os aloxamentos das mulleres no corán, os comentaristas coránicos usaron unha serie de versículos coránicos que falaban da modestia e o illamento como unha xustificación relixiosa para a separación das mulleres dos homes, incluído o chamado verso hiyab (33:53). No uso moderno, hiyab refírese coloquialmente á vestimenta relixiosa que usan as mulleres musulmás, mais neste verso significa "veo" ou "cortina" que separa fisicamente o espazo feminino do masculino. Aínda que os comentaristas clásicos estiveron de acordo en que o verso falaba dunha cortina que separaba os cuartos das esposas de Mahoma dos visitantes da súa casa, xeralmente viron esta práctica como un modelo para todas as mulleres musulmás.

Segundo Anwar, a conquista de Persia durante o período Sasánida conduciu á asimilación da cultura persa, especialmente nas cidades guarnicións. Os nobres e líderes abasíes conseguiron, grazas ás súas conquistas e expansión, enormes riquezas así como a oportunidade de ter, herdar e capturar prisoneiros de guerra, entre os que se incluían eunucos, mulleres e nenos, moitos dos cales foran dependentes ou membros do harén das derrotadas clases altas sasánidas. Os líderes e gobernantes abbásidas rapidamente adoptaron o costume persa de ter centos de concubinas e escravos e mantiveron os haréns nos seus palacios. En contraste coa era anterior do Profeta Mahoma e o Califato Rashidun, as mulleres nas sociedades omeia e abbásida estaban ausentes de todos os ámbitos dos asuntos centrais da comunidade. Mentres as súas antepasadas ​​musulmás guiaban os homes á batalla, iniciaban rebelións e desempeñaban un papel activo na vida comunitaria, como se demostra na literatura do Hadith, as mulleres abbásidas eran mantidas idealmente en reclusión. Así, tras as conquistas militares da época, un home da elite podería en potencia chegar a ter mil escravos, e os soldados comúns podían ter unhas dez persoas ao seu servizo.

Nabia Abbott, destacada historiadora sobre as mulleres da elite no califato abbásida, describe a vida das mulleres do harén da seguinte maneira:

As mulleres máis selectas eran encarceradas detrás de pesadas cortinas e portas pechadas, cuxas cordas e chaves eran confiadas ás mans desa criatura lamentábel: o eunuco. A medida que crecía o tamaño do harén, os homes entregábanse ao pracer até a saciedade. A saciedade dentro do harén individual significaba aburrimento para o único home e neglixencia para as moitas mulleres. En tales condicións... a satisfacción por medios perversos e antinaturais infiltrouse na sociedade, particularmente entre as súas clases altas.

A comercialización de seres humanos, en particular mulleres, como obxectos de uso sexual significaba que os homes de elite eran donos da gran maioría das mulleres coas que interactuaban, e relacionábanse con elas como o farían os amos coas escravas. Ser escravo significaba unha relativa falta de autonomía durante este período de tempo, e pertencer a un harén facía que unha esposa e os seus fillos tivesen poucas garantías de estabilidade e apoio continuo debido á política volátil da vida no harén. Os homes de elite expresaron na literatura o horror que sentían por mor da humillación e degradación das súas fillas e parentes femininas. Por exemplo, os versos dirixidos a Hasan ibn al-Firat sobre a morte da súa filla dicían:

A Abu Hassan doulle o pésame.

En tempos de desastre e catástrofe

Deus multiplica as recompensas para o que é paciente.

Ser paciente na miseria

Equivale a dar grazas por un agasallo.

Entre as beizóns de Deus sen dúbida

Están a preservación dos fillos

E a morte das fillas.

Mesmo nestas circunstancias, cortesás e princesas escribiron poesía prestixiosa e importante. Sobrevive o suficiente como para darnos acceso ás experiencias históricas das mulleres e revela algunhas figuras vivaces e poderosas, como a mística sufí Rabia al Adawiyya (714-801 d.C.), a princesa e poeta 'Ulayya bint ao-Mahdi (777- 825 EC), e as cantantes (qiyan) Shāriyah (c. 815-70 EC), Fadl Ashsha'ira (m. 871 EC) e Arib al-Ma'muniyya (797-890 EC).

Segundo Anwar, a práctica de ter haréns converteuse en parte importante da estrutura social resultante da expansión musulmá e a súa asimilación da cultura persa e outras, estrutura que foi chamada o "sistema a'yan-amir" na que o poder nas cidades guarnicións era compartido entre os "notábeis" das vilas e aldeas e os líderes ou comandantes militares alí estacionados. De acordo con Anwar, esta repartición do poder resultou nun conflito constante ao redor do status social, segundo o cal a honra dun home dependía en gran medida da honra das súas esposas, concubinas, fillas e escravas que tiñan que ser "protexidas" de maneira ríxida e severa das mans doutros homes, levando á práctica da reclusión e o illamento total.

O harén en al-Ándalus

O maior harén de al-Ándalus atopábase en Córdoba en tempos do Califato occidental.^{[Cómpre referencia]} Agrupaba a unhas 5 000 persoas, seguindo a xerarquía habitual dos haréns musulmáns. No Reino de Granada, era coñecido como "O Serrallo" do árabe (السراج).^{[Cómpre referencia]}

Imperio otomán

Cuartos da nai do sultán (Valide Sultan) no harén do serrallo de Topkapı (Istambul)

Na conciencia e na imaxinación dos europeos, o harén como lugar e o harén como conxunto de mulleres proveñen das fantasías e mitos que rodeaban o harén dos sultáns otománs. Como sinala Elçin Kürsat “A historiografía dos países islámicos garda silencio sobre as mulleres. Isto é especialmente certo para as mulleres rurais e as mulleres das clases baixas, pero mesmo as crónicas da corte apenas conteñen información sobre a vida das residentes do harén: o harén mantívose misterioso e inexplicábel como lugar de residencia, institución educativa e espazo social." Incluso as descricións e pinturas dos visitantes europeos a Constantinopla, que se crearon en gran número desde o século XVI e cuxos autores ás veces afirmaban ser testemuñas directas dependían destas fontes. As supostas condicións de vida nos haréns foron posteriormente aplicadas, xunto co nome “harén”, a fenómenos similares noutras culturas e rexións e noutras épocas, por exemplo ao “harén” dos faraóns exipcios e os emperadores chineses.

A visión do harén dos sultáns otománs como un lugar de poligamia e polixinia evidénciase, por exemplo, nun informe do intérprete e cronista otomán Osman Ağa de Timisoara († c. 1725), que se basea nas regulacións do corán:

Homes! Temede o voso Señor, Que vos creou dunha soa persoa, da que creou o seu cónxuxe, e dos que diseminou un gran número de homes e de mulleres! Temede a Alá, en Cuxo nome vós pedides cousas, e respectade a consanguinidade! Alá sempre vos observa. Dádelles aos orfos os bens que lles pertencen. Non substituades o malo polo bo. Non consumades a súa facenda agregándoa á vosa. Sería un gran pecado. Se temedes non ser equitativos cos orfos, entón, casade coas mulleres que vos gusten: dúas, tres ou catro. Pero se temedes non obrar con xustiza, entón cunha soa ou coas vosas escravas. Así evitaredes mellor o obrar mal.

Benaventurados os crentes, que fan o seu azalá con humildade, que evitan o vaniloquio, que dan o azaque, que se absteñen de comercio carnal, salvo coas súas esposas ou coas súas escravas nese caso non incorren en reproche

Osman Ağa comenta “Connosco, as mulleres, de acordo coa nosa fe, sométense aos mandamentos de Alá e á palabra do seu Profeta. Os que poden pagalo poden ter catro esposas e tantas concubinas como poidan. A este respecto, as nosas mulleres non teñen nada que dicir."

Os haréns con varias esposas ou concubinas eran moi pouco comúns no Imperio Otomán. É probábel que aqueles das provincias árabes fosen máis comúns en comparación coas provincias europeas e de Anatolia. Para o século XIX, por exemplo, o 16% dos homes musulmáns en Nablus tiñan máis dunha muller, en Damasco o 12%, mentres que en Istambul só o 2%.

O harén imperial do sultán otomán (harem-i hümâyûn / حرم همايون), que tamén era chamado "serrallo" en Occidente (de sarā-ye ḥaram “a área do harén,” logo ḥaram-sarāy e finalmente sarāy, "palacio"), era o máis grande da súa época e era parte do Palacio de Topkapi. No Palacio de Topkapi había máis de 300 cuartos, que estaban dispoñíbeis para o harén que chegou a ter (en 1633) máis de 800 mulleres. Tamén albergaba á Valide sultan, así como as fillas do sultán e outras parentes femininas. Eunucos e serventas tamén eran parte do harén. Durante períodos posteriores, os fillos homes do sultán viviron no harén até os 12 anos. Entre os séculos XVI e XIX, con todo, o harén non foi só un lugar de pracer sexual regulado para o sultán, senón máis ben un lugar de reprodución da dinastía e, así, un lugar de familia e, por tanto, de política imperial. Hoxe en día recoñécese máis comunmente que o propósito dos haréns durante o Imperio Otomán era a educación das futuras esposas de membros da nobreza e da realeza. Estas mulleres serían educadas para poder aparecer en público como esposas reais.

No Imperio otomán, o harén era unha sociedade case autónoma, organizada e xerarquizada na que se podían tramar todo tipo de conspiracións. Utilizábase o veleno para quitarse de encima a rivais ou para eliminar os aspirantes á sucesión ^{[Cómpre referencia]}. Había unha xerarquía estrita no harén do sultán. En orde descendente, a xerarquía do harén era:

• A Valide Sultan (en turco: nai sultana), era a nai do sultán. Quedaba fóra do harén á morte do seu fillo.
• A Büyük Valide Sultan (Gran Valide Sultan): Tradicionalmente este título ostentábao a avoa do sultán ou a anterior valide se é que aínda se mantiña con vida. Estas seguían recibindo o mesmo respecto mais perdían poder no harén imperial, a menos que se lles adxudicase algún outro título que lles permitise permanecer no palacio.
• As favoritas do sultán; adoitaban ser catro. Podían ter os seguintes títulos:
  • A Haseki Sultan, nome que recibía a esposa ou consorte legal e nai do herdeiro ao título.
  • As irmás ou fillas do sultán, igualmente chamadas polo título ¨Sultán¨, o cal seguía ao nome.
  • As Baš Haseki, esposas e nais dos pretendentes ao título de sultán. Non podían casar de novo se o sultán falecía e, se os seus fillos morrían, quedaban fóra do harén.
  • As Haseki Kadin eran as nais das fillas do sultán. Podían casar de novo se enviuvaban.

• Por baixo da(s) Kadın estaban as Ikbal, mulleres do harén coas que o sultán durmira polo menos unha vez. Estas mulleres non tiñan necesariamente que terlle dado un fillo ao sultán, senón simplemente atraer a súa atención. A moitas destas mulleres chamábanas Gözde (que significa "Favorita" ou "nos ollos de"), por atraer a atención do sultán.
• As Cariye eran as mulleres que servían á Valide Sultan, así como aos fillos das Ikbal e Kadin co sultán. Podían ser ascendidas a Kalfas o que significaba que eran libres e gañaban soldos. Pola contra, eran propiedade do sultán e vivían no harén. Tales mulleres eran libres de irse tras servir por nove anos.

Por baixo estaban as escravas (sendo a maioría non musulmás) e os eunucos, composto por:

As Kalfas (mulleres a cargo da servidume) e os Aghas.

• As favoritas, que se tiñan un fillo, podían converterse en "nais reais" e eran libres á morte do sultán.
• As observadas, as cales a través dos seus dotes e talentos eran escollidas e educadas para poder ser favoritas.
• As concubinas ou Hatun, que podían igualmente chegar a converterse en favoritas se chamaban a atención do sultán.
• As diplomadas na escola do harén.
• As alumnas da escola do harén, que estudaban música, canto, baile, poesía, artes amatorias, o turco otomán e o persa. A maioría terminaban casadas con oficiais ou funcionarios.
• Os serventes e gardas.

O harén do palacio de Gustave Boulanger

A nai do sultán exercía unha grande influencia no harén porque, como antiga haseki, coñecía mellor os costumes. Case sempre era ela quen elixía á nova ikbal do sultán para o seu dormitorio. Tamén tratababn de previr a monogamia para que ningunha muller puidese chegar a ter demasiada influencia sobre o sultán. A seguinte persoa en importancia no harén era o xefe dos eunucos negros (Kızlar Ağası). Este supervisaba o traballo de todos os demais eunucos, cuxo traballo era ensinar as mulleres do harén e coidar da súa hixiene persoal, así como regular os asuntos monetarios do harén. O Kızlar Ağası tamén era o vínculo entre o harén e o mundo exterior.

En xeral, a todas as mulleres dun harén otomán (e logo por extensión, de calquera país islámico) que non fosen consideradas como as 4 esposas recibían o nome de odaliscas (do turco: odalik — muller da "oda": recámara, dormitorio).

O harén otomán ten como palabra case sinónima a de serrallo, italianismo "serraglio", que pola súa banda é deformación diminutiva da palabra turca saray (palacio), xa que o harén principal do sultán en Istambul estaba nun pequeno e luxoso recinto dentro do palacio imperial. Despois das reformas de Mustafa Kemal Atatürk, estes haréns prohibíronse e déuselles liberdade ás mulleres que o compuñan, devolvendo a maioría ás súas respectivas familias.

A zenana (India musulmá)

Artigo principal: Zenana.

Despois da conquista musulmá da India, sobre todo os Rajputs empezaron a utilizar unha técnica similar de confinamento das mulleres en partes da vivenda ou ás dos palacios, aos que chamaron zenana.^{[Cómpre referencia]} A función destas dependencias era a de protexer a mulleres, esposas, fillas e irmás dos invasores.

Eunucos, escravitude e haréns imperiais

O Ağası, xefe dos eunucos negros do harén imperial otomán

Os eunucos probabelmente foron introducidos no islam a través da influencia das cortes imperiais persas e bizantinas. O uso de eunucos como gardiáns dos haréns entre medos, persas e sasánidas foi rexistrado por varios cronistas gregos, e os abbásidas e as subseguintes dinastías musulmás mantiveron a práctica, cando grazas ás súas conquistas militares lograron o control dos numerosos escravos e haréns persas e empezaron a adoptar as prácticas culturais persas, particularmente nas cidades guarnición.

Como as dinastías musulmás anteriores, os otománs usaron eunucos como gardiáns do harén. O Palacio de Topkapi de Istambul albergaba a varios centos de eunucos a fins do século XVI. O eunuco principal que custodiaba a entrada do harén era coñecido como kızlar ağası. Os eunucos eran escravos nilóticos capturados nas proximidades do Nilo e transportados a través de portos no Alto Exipto, Sudán e Abisinia, ou escravos europeos como eslavos e francos. Segundo a Enciclopedia do Islam, a castración estaba prohibida na lei islámica "por unha especie de consenso tácito" e os eunucos eran adquiridos de traficantes cristiáns e xudeus. Al-Muqaddasi identifica unha cidade en España onde a operación era realizada por xudeus e os sobreviventes eran enviados ao estranxeiro. A Enciclopedia Xudaica declara que a lei talmúdica conta á castración entre as mutilacións que dan dereito a un escravo a ser liberado de inmediato, de modo que a capacidade dos comerciantes de escravos xudeus de prover eunucos aos haréns dependía de se podían adquirir homes castrados.

O eunuco de pel escura era considerado como a encarnación da tiranía sensual que dominaba no palacio otomán das fantasías, xa que fora "cortado" ou "completamente mutilado" para convertelo no "mellor dos escravos" para o gobernante supremo. Na corte otomá, os eunucos brancos, que na súa maioría eran traídos de centros de castración na Europa cristiá e Circasia, eran responsábeis de gran parte da administración do palacio, mentres que os eunucos negros, que sufriran unha forma máis radical de castración, eran os únicos escravos homes empregados no harén real.

O principal eunuco negro, ou Kizlar Agha, chegou a gañar unha gran cantidade de poder dentro do Imperio Otomán. Non só manexaba todos os aspectos da vida das mulleres do harén, senón que tamén era responsábel da educación e a etiqueta social dos príncipes e as mulleres novas no harén. Organizaba todos os eventos cerimoniais dentro do harén, incluídas as vodas e as festas de circuncisión, e mesmo notificaba as mulleres sobre as súas condenas á morte cando eran "acusadas de delitos ou implicadas en intrigas de celos e corrupción".

Narracións de viaxeiros do século XIX describen que eran servidos por escravos eunucos negros. A trata de eunucos foi suprimida no Imperio Otomán a partir de mediados do século XIX e a escravitude foi legalmente abolida en 1887 ou 1888. Os escravos de finais do século XIX en Palestina incluían africanos escravizados e as fillas vendidas de campesiños palestinos pobres. Tanto os árabes como os xudeus posuían escravos. Os circasianos e abasios do norte do Mar Negro tamén poden estar involucrados no comercio de escravos otomán.

Institucións similares noutras culturas

Antigo Exipto

No antigo Exipto, a Casa Jeneret parecíase pouco á noción occidental de harén, chegada até os nosos días debido á propaganda contraria ao Imperio otomán. Era a institución encargada da educación dos príncipes e princesas, papel que, como é fácil de supor, resulta universal a este tipo de organismos en todas as sociedades que contaron con elas; tamén era o lugar onde residían as "esposas diplomáticas".

O faraón, nalgunhas épocas, exixíalles aos reis cos que estaba aliado que lle entregasen ás súas fillas maiores a un lugar no que se recibía educación e se concentraban grandes doses de poder. As concubinas competían entre si para conseguir que os seus fillos obtivesen cargos de importancia.

O harén exipcio era un lugar relativamente aberto, onde as mulleres recibían visitas, practicaban a artesanía, tecían teas para o faraón e se educaba ás novas raparigas. En Exipto non existía un único harén, senón que eran varios, situados contiguamente aos palacios do faraón, mais de tamaño variábel. No Fayum había un destes haréns, no que parece que se aloxaban as avoas da nobreza.

A Casa Jeneret exipcia era así mesmo un lugar de segredos, intrigas, loitas de poder, rivalidades e conspiracións. Normalmente só os fillos homes da grande esposa real tiñan a posibilidade de converterse en príncipe herdeiro. Durante a súa minoría de idade, algúns preceptores encargábanse da súa educación dentro da Casa Jeneret. O persoal era exclusivamente masculino e, contrariamente aos haréns do Imperio otomán, non había eunucos.

Conspiración do harén

Un exemplo destas conspiracións tramadas no interior do harén produciuse cara a finais do reinado do faraón Ramsés III. Estivo liderada pola raíña secundaria Tiy, que quería situar no trono a un dos seus fillos, Pentauret, para o que gañou a simpatía de todas as mulleres do harén de Ramsés, ademais de importantes funcionarios. O plan era asasinalo na Festa do Val de Medinet Habu. Mais a trama fracasou e executaron a 17 conspiradores; a sete ofrecéuselles a máis digna opción de suicidarse, como foi o caso de Pentauret.

O proceso e a execución parece que se efectuaron durante o reinado de Ramsés IV e consérvase documentado nun dos papiros de Turín. Actualmente dubídase se realmente Ramsés III foi asasinado no complot, mais o certo é que morreu aproximadamente aos 65 anos, e a súa momia non presenta signos de violencia.

Estrutura

As Casas Jeneret exipcias tiñan a seguinte estrutura:

Mulleres:

• A grande esposa real.
• A superiora.
• As esposas secundarias.
• As favoritas (Jekerut-nesut).
• As guapas (neferut).

Administración do harén:

• O xefe da administración.
• O adxunto.
• Os escribas.
• Os gardas.
• Os serventes.

Grecia clásica

O xineceo (do grego: γυναικηΐη) era o lugar da casa no que vivían as mulleres. A sociedade grega non permitía a participación feminina directa en actividades intelectuais nin políticas, que eran reservadas exclusivamente aos homes. Ás mulleres nobres apenas se lles deixaba saír do xineceo, lugar no que realizaban as súas actividades. Os fillos homes eran educados nestes apousentos até cumprir os seis anos.

Representacións occidentais

Unha acabada de chegar de Giulio Rosati, escena na que os eunucos inspeccionan unha nova muller no harén

Selección da favorita de Giulio Rosati

Unha visión imaxinaria e distinta do harén xurdiu en Occidente a partir do século XVII, cando os europeos se decataron de que os haréns musulmáns albergaban a numerosas mulleres. A institución da poligamia islámica, e en particular o harén, que estaba protexido de miradas indiscretas, exerceu unha forte fascinación na Europa cristiá nos séculos XVIII e XIX. En contraste coas opinións europeas medievais, que concibían as mulleres musulmás como vítimas mais poderosas a través dos seus feitizos e enganos, durante a era do colonialismo europeo o "harén imaxinario" chegou a representar o que os eruditos orientalistas vían como un estado subxugado e humillado da muller na civilización islámica. Estas nocións servían para presentar a Occidente como culturalmente superior e xustificar a empresa colonial. Baixo a influencia de As mil e unha noites, o harén a miúdo concibiuse como un bordel persoal, onde numerosas mulleres se apoltronaban en pouses suxestivas, dirixindo a súa sexualidade forte mais oprimida cara a un só home nunha forma de "luxuria competitiva".

Os baños do harén de Jean-Léon Gérôme.

Pintura de Ingres, 1840 (Museo Walters de Baltimore).

A representación de escenas de harén foi un tema popular na pintura orientalista. Jean-Auguste-Dominique Ingres (1780-1867), Jean-Léon Gérôme (1824-1904) e Fernand Cormon (1845-1924), por exemplo, pintaron fantasías con tinguiduras eróticas nas que o harén estaba habitado por odaliscas na súa maioría espidas que esperaban a ser escollidas polo seu amo. Estas pinturas orientalistas reflectían a visión erotizada do islam en Europa, co luxo, o lecer e a luxuria como motivos comúns. Estas imaxes constituían a "xeografía imaxinativa" descrita no Orientalismo de Edward Said. Había unha prevalencia da nudez nas escenas de baño e a representación da poligamia con varias mulleres e xeralmente un só home nas pinturas. As mulleres nestas pinturas a miúdo eran retratadas como de pel clara, mentres que os homes a miúdo eran pintados con peles máis escuras. En contraste con isto, artistas otománs como Abdülcelil Çelebi Levni, Buharî ou Enderûnlu Fâzıl pintaron escenas de harén realistas nas que os seus residentes se mostran en situacións cotiás e vestidas. Así mesmo, retratos de mulleres notábeis do harén imperial eran menos sexualizados e moitos deles eran similares aos retratos tradicionais europeos nas súas vestimentas e trazos físicos. Os retratos do artista italiano Tiziano de Hurrem Sultan e da súa filla Mihrimah Sultan son extremadamente similares ao seu popular Retrato dunha dama, sendo a única diferenza notábel o toucado otomán. Dos artistas que ilustraron o harén imperial otomán, moi poucos visitaron o imperio e todos eran homes, polo que é moi posíbel que estas representacións non fosen nin precisas nin auténticas.

Un tema centenario na cultura occidental é a representación de mulleres europeas que eran levadas á forza a haréns orientais, como se evidencia, por exemplo, na ópera O rapto no serallo de Mozart, que trata sobre o intento de rescate que fai o heroe Belmonte da súa amada Constanza do serrallo/harén do Paxá Selim, ou no Cándido de Voltaire, no capítulo 12, no que a anciá relata as experiencias que tivo tras ser vendida en haréns ao longo do Imperio Otomán.

Gran parte da ópera Il corsaro de Verdi ten lugar no harén do Paxá Seid, onde Gulnara, a favorita do Pasha, cansa da vida no harén e anhela a liberdade e o amor verdadeiro. Finalmente, namórase do aposto corsario invasor Corrado, asasina o Paxá e escapa co corsario, só para descubrir que este ama outra muller.

The Lustful Turk (O turco luxurioso), unha coñecida novela erótica británica de 1828, tamén se baseou no tema das mulleres occidentais que son obrigadas á escravitude sexual no harén dos Dey de Alxer, mentres que en A Night in a Moorish Harem (Unha noite nun harén mouro), de 1896, un occidental é convidado a un harén e ten sexo prohibido con nove concubinas. En ambas as obras, o tema de "Occidente vs. Oriente" está claramente entretecido cos temas sexuais.

A novela O árabe e a película nela baseada (The Sheik), unha produción de Hollywood de 1921, son controvertidas e probabelmente as obras máis coñecidas que foron creadas ao facer uso deste motivo. Durante décadas apareceron moitas críticas a estas obras, especialmente de maneira recente, sobre varios dos seus elementos forte e inequivocamente orientalistas e colonialistas, e en particular en contra de ideas estreitamente relacionadas coa trama central da violación, segundo a cal para as mulleres, a submisión sexual é unha condición necesaria e natural, e o amor interracial entre unha inglesa e un árabe, un "nativo", evítase, á vez que a violación se xustifica en última instancia cando o violador resulta ser europeo en lugar de árabe.

Angelique and the Sultan, parte da serie de novelas históricas Angélique de Anne e Serge Golon e logo convertida en película en 1968, ten o tema dunha muller nobre francesa do século XVII que é capturada por piratas e levada ao harén do rei de Marrocos. Logo apuñala o Rei coa súa propia daga cando el tenta ter sexo con ela e organiza unha atrevida fuxida.

O escritor ruso Leonid Solovyov, adaptando os contos populares de Nasreddin en Oriente Medio e Asia Central no seu libro Возмутитель спокойствия (O esmoleiro no harén) agregou prominentemente o tema de que a amada de Nasreddin é levada ao harén do Emir de Bukhara e os esforzos do protagonista por sacala de alí, un tema completamente ausente nos contos populares orixinais.

Un estudo en escarlata, o primeiro dos misterios de Sherlock Holmes de Conan Doyle, aplica moitas das convencións anteriores ao fenómeno historicamente diferente do matrimonio polígamo mormón. Nos días salvaxes do asentamento mormón temperán en Utah, a amada do protagonista é secuestrada e posta en contra da súa vontade no harén dun ancián mormón, onde morre. Ao non poder rescatala, o protagonista empéñase en vingarse dos secuestradores, que é o transfondo do misterio resolto por Holmes.

En The War in the Air de H.G. Wells, a civilización derrúbase debido a unha guerra global. Cando Inglaterra volve á barbarie, un home forte local apodérase dunha cidade e, entre outras cousas, comeza a obrigar as mulleres novas a ingresar nun harén que está a construír. O protagonista debe loitar e matalo para evitar que a súa noiva sexa incluída.

No século XX

Fatema Mernissi en Dreams of a Trespass – Tales of a Harem Girlhood, publicado en 1994, describe o harén doméstico no que viviu na súa infancia e adolescencia na década dos 40 e 50 en Fez.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Mitos y realidades sobre el harén Arquivado 19 de febreiro de 2020 en Wayback Machine., por Leslie P. Peirce. Revista Alif Nûn n.º 72, xuño de 2009.