Folga xeral en España de 1855

A folga xeral en España de 1855, considérase a primeira folga xeral convocada na historia de España. Tivo lugar en 1855 e, aínda que circunscrita a Cataluña, xa que era o principal, e case único, centro industrial español (maioritariamente téxtil) considérase pola súa importancia, seguimento e repercusión, a primeira folga xeral en España que ocorreu durante o reinado de Isabel II concretamente co goberno de Baldomero Espartero no Bienio Progresista.

Contexto político

O triunfo da revolución de 1854, iniciada o 30 de xuño co pronunciamento do xeneral Leopoldo Ou'Donnell -que recibiu o apoio de Francia e Gran Bretaña, a través das súas embaixadas en Madrid- e culminada cunha insurrección popular nas principais cidades durante o mes seguinte, deu paso ao Bienio Progresista (1854–1856) no que se formou un novo goberno baixo a presidencia do xeneral Baldomero Espartero, líder do (Partido Progresista).

En Cataluña, a diferenza do resto de España, a Revolución de 1854 tivo unha importante participación obreira, e a noticia da subida ao poder do xeneral Espartero foi recibida con gran xúbilo entre as clases populares.

Orixe da folga

Artigo principal: Orixes do movemento obreiro en España.

Os traballadores mobilizáronse, inicialmente, contra o maquinismo no chamado conflito das selfactinas, pola introdución das selfactinas (do inglés self-acting, "de acción automática"), que mecanizaban unha parte importante do traballo de fiado. Grazas á nova liberdade adquirida trala Revolución de 1854 e á tolerancia do goberno de Espartero desenvolvéronse as asociacións obreiras, que chegaron a constituír trinta delas unha Xunta central. Pero o novo capitán xeneral de Cataluña, o xeneral Juan Zapatero y Navas, rematou coa tolerancia e iniciou unha política de represión do movemento obreiro.

Modelo de selfactina

O 30 de abril de 1855 o gobernador civil de Barcelona prohibiu tanto os peches de fábricas polos patróns como o «abandono colectivo do traballo» polos obreiros, e ademais estableceu o requisito da autorización gubernativa para que as asociacións obreiras puidesen seguir funcionando. Tres semanas máis tarde, o 21 de maio, unha Real Orde sobre «liberdade de contratación» anulaba o conseguido polos traballadores nos acordos do verán anterior. O 6 de xuño era executado José Barceló —«xefe da Asociación de Fiadores desta capital», segundo comunicou o capitán xeneral ao goberno— ao ser condenado como «instigador» dun crime cometido no Mas de Sant Jaume, preto de Olesa, contando o tribunal coa única proba da declaración inesperada dun dos autores do roubo e do asasinato cando estaba á espera de ser executado. O 21 de xuño o capitán xeneral Juan Zapatero —que foi coñecido como «xeneral catro tiros»— deu o paso definitivo na ofensiva contra das asociacións obreiras promulgando un bando no que quedaban prohibidas. Un dos falsos argumentos que empregou foi a suposta conivencia das sociedades obreiras coas partidas carlistas que actuaban no norte de Cataluña —así mesmo encarcerou e deportou a moitos dirixentes obreiros e republicanos para «acabar coas folgas e co problema obreiro»—. A orde de Zapatero tamén puña baixo o control militar tódalas asociacións de socorros mutuos permitidas e así mesmo sometía á lei marcial a «todo aquel que directa ou indirectamente se propasase a coartar a vontade doutro para que abra as súas fábricas ou concorra traballar nelas, se non accede ás esixencias que colectivamente se pretenda impor».

Once días despois declarábase en Barcelona a primeira folga xeral da historia de España. Como dixo o delegado obreiro Juan Alsina meses máis tarde: «Se Zapatero non dese a orde de prohibir as asociacións, a clase obreira houbese permanecido tranquila nos seus talleres agardando o fallo da exposición que con data do 11 de maio de 1855 elevara ao Goberno pedindo remedio aos seus males».

Desenvolvemento (do 2 ao 11 de xullo)

A folga xeral durou do 2 ao 22 de xullo de 1855 e foi seguida de xeito masivo.

Día 2 de xullo

A folga principiou á hora do almorzo do 2 de xullo, cando os obreiros de Barcelona, Gràcia, Badalona, Sants e outras localidades da periferia, e Igualada, abandonaron as fábricas. En Sants morreu dun disparo o presidente da organización patronal, e deputado a Cortes, José Sol y Padrís. Esa mesma tarde, o capitán xeneral Zapatero facía pública a seguinte proclama:

No día de hoxe, e dun xeito incalificábel, vin que se suspenderos tódolos traballos das fábricas, cedendo os obreiros ás suxestións de mala índole, pois cónstame que moitos ou a xeralidade de eles están contentos cos prezos que lles proporciona a súa honrosa ocupación (...). Malévola e perfidamente tense intendado persuadir aos honrados obreiros, que pola miña autoridade ían ser disoltas as asociacións filantrópicas e de respectábel obxecto (...). Prohibiuse a continuidade das que non teñen eses requisitos, das que se achan fóra da lei, e das que levan un fin reprobado e vén se-la causa de que se subvirta a orde...

Pola súa parte, o concello de Barcelona exhortou aos obreiros a non deixárense enganar por «pérfidos instigadores que detestan a causa liberal e ao Ilustre Duque da Vitoria». A este chamamento sumouse a Deputación de Barcelona e,o bispo de Vic falou de que a resignación e o sufrimento habían ser recompensados na "vindeira vida":

Conxurámosvos polas entrañas do Noso Señor Xesus Cristo que abandonedes esa actitude que tanta zozobra e alarma causan ás vosas autoridades e a tódolos vosos concidadáns; que retornedes ao traballo, que volvades aos vosos talleres en onde co traballo das vosas mans poidades gaña-lo sustento das vosas familias (...). Se na vosa vida laboriosa tedes que vos suxeitar a algunhas privacións, a relixión ensínavos a resignación e o sufrimento, a relixión consólanos, prometéndonos máis abondosas felicidades para unha vida futura, canto maiores teñan sido as provacións na presente.

Mais estes chamamentos non conseguiron efecto e a folga continuou en forma de manifestación baixo o lema escrito nunha bandeirola vermella: «Asociación ou morte". Ademais dese lema, as reivindicacións incluían a liberdade de asociación, a redución da xornada de traballo e o aumento do salario. A «Unión de clases» publicou un Manifesto no que, dirixíndose á clase obreira de Cataluña, eran exhortados a se sumaren á ación folguista.

O 3 de xullo estendeuse a Vic, Roda e Sant Hipòlit de Voltregà e ese mesmo día unha gran manifestación dirixiuse até o concello de Barcelona para esixir a entrega dunha bandeira vermella que fora requisada o día anterior por un policía municipal. «Ás dez da noite foilles entregada a bandeira e a manifestación disolveuse entre cantos e aclamacións».

Día 4 de xullo

O 4 de xullo no diario liberal barcelonés La Corona de Aragón, publicouse o seguinte artigo:

A ansiedade, a inquietude, o malestar, a discordia e a desconfianza quedaron finalmente en Barcelona, ​​na fermosa Barcelona. Nun día e hora determinados, o traballo detívose en tódalas fábricas de Cataluña e cen mil homes saíron á rúa pedindo "pan e traballo" e berrando "asociación ou morte". A o estado no que están as cousas, antes de que unha colisión veña sementar o loito e a dor nas familias, xa que non hai que volve-la vista atrás, señon toma-la cuestión no punto en que se acha e coa leal protesta dos mellores e máis sinceros desexos, dicir o que cremos oportuno para pór en práctica e poñer fin a esta triste e angustiosa situación, máis angustiante e triste cando os carlistas voan decididamente a súa negra bandeira e escollen como campo de batalla as chairase montañas do antigo Principado.

Que piden esas inmensas masas de traballadores que poboan as nosas rúas, sen manifestar hostilidade, sen insultar a ninguén, debemos dicilo ao seu favor, sen tentar facer nada? O dereito de asociación. Piden, tamén, que se fixen as horas de traballo dun xeito estábel e que se constitúa un gran xurado de patróns e traballadores para resolver axeitadamente os desacordos que xorden entre eles.
Pois ben, que se forme ese xurado, tamén o solicitamos, tamén o esiximos en nome da liberdade, en nome da orde, en nome das familias, en nome da tranquilidade pública, en nome de toda Barcelona. Que se forme ese xurado, si, mais non só de patróns e traballadores, senón de doce ou quince persoas nas que estean representadas as clases principais, de doce ou quince persoas cuxos nomes por si sós sexan unha garantía para tódolos bos, para todos os liberais, para todos aqueles que, identificados cos santos principios proclamados pola gloriosa revolución de xullo, desexen verdadeiramente que a liberdade, a orde e o progreso finalmente se establezan dun xeito sólido no noso infortunado país. Que se forme ese xurado, que se busquen para o formar homes de talento, de coñecemento, patriotismo claro, de principios recoñecidos, de raíces no país, de influencia no pobo, de sentimentos puros, leais e nobres, e que se dean a ese xurado, amplas facultades tanto por parte dos traballadores como da dos patróns, e que este xurado, finalmente, estude, investigue, indague e traballe á vista dos documentos e probas que se lle presentan, segundo o seu leal entender llle diten, ínterin as Cortes, como xa deberían telo feito, tratando un asunto tan importante e vital.
Esta é a nosa opinión que emitimos francamente, que propoñemos sinceramente, sen pensamentos segundos, sen dobre intención, sen outra intención nin visión que contribuír á felicidade e benestar dos nosos xornalistas, os nosos irmáns. Atrevémonos a preguntarlle ao Excmo. Señor Capitán Xeral, ao Excmo. Señor Gobernador Civil, á Deputación, ao Concello, a tódolos traballadores que adopten o noso proxecto, se o consideran oportuno, como un medio honorable de compromiso. Atrevémonos a pedir á prensa de Barcelona, ​​a nosa irmá, que apoie o noso proxecto, se o considera útil, e que lle engada o que a súa ilustración saberá atopar e a nosa ignorancia non nos deixou ver. É preciso que conclúa esta triste e lamentábel situación, é preciso que os ánimos se calmen a fin de que xuntos, unidos e compactos poidamos acudir contra o noso inimigo común que é o carlista, que é o absolutista, que é o reaccionario, que é, en fin, todo aquel que é inimigo da liberdade.

Nós propomos o medio, cumprindo coa nosa misión de honrados e leais periodistas. Propoña cada quen o seu e que o pobo e as autoridade adopten o mellor, mais que se adopte pronto, pronto, pronto, antes que aproveitando eses momentos para eles propicios, se aventuren a dar un golpe de man os nosos inimigos tan incansábeis como vixiantes, antes de que un tiro disparado promova unha colisión, antes de que veña a guerra intestina, a guerra civil, e coa guerra civil a miseria, a desolación, o loito e a desgraza da un día opulenta e hoxe tan desgrazada Barcelona.

Día 5 de xullo

O 5 de xullo partiron cara a Madrid dúas comisións para se entrevistaren co presidente do goberno, o xeneral Espartero, ao que ían pedir o recoñecemento do dereito de asociación, a xornada de dez horas e a constitución dun xurado integrado por obreiros e patróns. Espartero recibiunos friamente dicindo a «os fillos do pobo, os meus predilectos» que as súas reivindicacións serían atendidas se puñan fin á folga.

Día 8 de xullo

O 8 de xullo, Barcelona comezou a recobrar a normalidade, ao abrir parte do comercio e renovarse o traballo en oficinas e xulgados. Para entón a represión xa comezara e a autoridade militar aplicaba sancións con gran severidade: entre elas, prisión, castigos corporais e ameazas de pena de morte. Tamén, a fragata «Julia» partiu cara á Habana con setenta obreiros a bordo para deportalos.

Día 9 de xullo

O día 9 houbo manifestacións nas Ramblas e unidades do Exército tomaron posicións nos barrios obreiros. As fábricas abriron pero case ningún obreiro se reincorporou ao traballo. A prensa liberal e conservadora atacou aos folguistas e só o xornal dos demócratas La Soberanía Nacional defendeu as súas reivindicacións, especialmente por medio dunha serie de artigos escritos por Sixto Cámara.

Entón, chegou a Barcelona o coronel Sarabia, enviado do xeneral Espartero, que mantiña o apoio das clases populares. Levaba unha mensaxe para os obreiros en folga que comezaba así: «Souben co máis profundo sentimento que algúns obreiros extraviados polos encubertos inimigos da liberdade e da orde pública invocan o meu nome, ao mesmo tempo que descoñecen a miña autoridade».

Día 11 de xullo

O coronel Sarabia conseguiu finalmente que se puxese fin á folga o día 11, facéndolles vagas promesas —na mensaxe o xeneral Espartero pedíalles que confiasen nel, que era «un fillo do pobo que nunca enganou ao pobo»— e constituíndo un xurado mixto. «Sarabia no seu despacho ao Goberno, fachendábase de que o principio de autoridade saía indemne, de que os presos cumprirían as súas penas e de non facer concesións».

Consecuencias

Os obreiros cataláns recibiron mostras de solidariedade por parte dos obreiros de Madrid —a mensaxe foi publicada en El Eco de la clase obrera do 26 de agosto de 1855— e de Sevilla.

O 7 de setembro fíxose pública en Madrid unha «Exposición presentada pola clase obreira ás Cortes Constituíntes» que estivo acompañada dunha «Alocución aos obreiros españois» para que apoiasen a proposta na que se pedía fundamentalmente o recoñecemento do dereito de asociación e dábanse instrucións para a recollida de sinaturas. Segundo Manuel Tuñón de Lara, «foi, probablemente, o primeiro gran movemento a nivel nacional, que facía saír aos traballadores da súa casuística local e tomar conciencia de problemas a nivel de clase, na categoría do que conviñemos chamar obxectivos societarios». A «Exposición» foi redactada por Francesc Pi i Margall e foi impresa e difundida en Madrid, Barcelona, Sevilla, Valencia e outras localidades. O goberno denegou o permiso para que a recollida de firmas culminase cunha «reunión da clase obreira» en Madrid, polo que a presentación da «Exposición» coas 33.000 sinaturas recollidas (22.000 de Cataluña; 4.540 de Sevilla; 1.280 de Alcoi; 1.141 de Navarra; 1.028 de Antequera; 1.000 de Valladolid; 958 de Málaga; 650 de Córdoba; 600 de Madrid; e as restantes de Valencia, de Murcia, da Coruña, de Santander e de «algúns outros pobos de menor importancia») realizouse o 29 de decembro nun acto no que participaron dous representantes dos obreiros de Cataluña, un dos de Málaga e outro dos de Madrid, xunto co director do O Eco da Clase Obreira que lanzara a iniciativa. A continuación entregaron a «Exposición» a unha comisión parlamentaria presidida por Pascual Madoz.

No momento en que se entregou a «Exposición» o Congreso dos Deputados xa levaba máis de dous meses discutindo o proxecto de lei presentado o 8 de outubro polo ministro de Fomento, Manuel Alonso Martínez, sobre «exercicio, policía, sociedades, xurisdición e inspección da industria manufactureira» que en principio respondía as promesas feitas polo enviado de Espartero a Barcelona para rematar coa folga xeral, pero que deixaba de lado as reivindicacións obreiras máis importantes. No proxecto sometíase «toda sociedade de fabricantes ou operarios» á autorización previa do Goberno, incluídas as sociedades de socorros mutuos, e establecíase que non podían superar os 500 membros. En canto aos Xurados, estes non estarían formados por patróns e obreiros senón unicamente por «homes de prol da industria». Doutra banda limitábase a media xornada o traballo dos nenos de oito a doce anos e a dez horas diarias o dos mozos «maiores de doce anos e que non pasen de dezaoito». Dous delegados dos obreiros cataláns puideron falar ante a comisión parlamentaria para reivindicar o dereito de asociación. Responderon o argumento de que «xa estades asociados… formades parte dunha nación», dicindo: «Esta asociación non garante, con todo, o valor das nosas facultades contra as esixencias do capital, nin asegura a nosa vida de fame». Pero tanto o proxecto de lei como a «Exposición» non chegaron a nada porque en xullo de 1856 caeu o goberno de Espartero e púxose fin á experiencia do Bienio Progresista.

Segundo Tuñón de Lara, durante este período produciuse o paso dunhas asociacións obreiras onde prevalecía «un simple espírito mutualista» a outras onde o característico era «o espírito da sociedade de resistencia», «o que hoxe adoitamos chamar un sindicato». «O obxectivo de tipo profesional e o solidario empezan a ser fundamentais; para acadalos téndese xa a unha organización de carácter permanente. Ao redor desa estrutura asociativa, e en parte grazas a ela, prodúcense xa movementos nos que participan os non asociados; as folgas importantes, a campaña de firmas pola "Exposición"…».

Véxase tamén

Bibliografía

• Arbeloa, Víctor Manuel (2009). Clericalismo y anticlericalismo en España (1767-1930): Una introducción (en castelán). Madrid: Encuentro. 
• Costa, María Teresa (1982). La financiación exterior del capitalismo español en el siglo XIX (en castelán). Barcelona: Edicións da Universitat de Barcelona. ISBN 84-7528-051-X. 
• Fontana, Josep (2007). La época del liberalismo. Vol. 6 de la Historia de España, dirigida por Josep Fontana y Ramón Villares (en castelán). Barcelona: Crítica/Marcial Pons. ISBN 978-84-8432-876-6. 
• Pinilla Navarro, Vicente (1985). Conflictividad social y revuelta política en Zaragoza, 1854-1856 (en castelán). Zaragoza: Diputación General de Aragón. ISBN 84-505-0977-7. 
• Soto Carmona, Álvaro (2003). El trabajo en España: de la crisis del sistema gremial a la flexibilización (en castelán). Madrid: Entrelíneas editores. ISBN 84-96190-30-7. 
• Tuñón de Lara, Manuel (1977 [1992]). El movimiento obrero en la historia de España. I.1832-1899 (en castelán) (2ª ed.). Barcelona: Laia. ISBN 84-7222-331-0. 
• Vilar, Pierre (1999). Historia de España (en castelán). Barcelona: Planeta. ISBN 978-84-7423-949-2. 

Outros artigos

• Conflito das selfactinas
• Folga xeral
• Loita de clases
• Ludismo