Fitoestróxeno

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Un fitoestróxeno é un xenoestróxeno, que quimicamente non é un estróxeno, e é un derivado de plantas non xerado dentro do sistema endócrino animal, pero inxerido coa comida que conteña plantas fitoestroxénicas. Tamén se lles chama "estróxenos dietarios". Son un grupo diverso de compostos vexetais non esteroides que se producen naturalmente que, debido á súa semellanza estrutural co estradiol (17-β-estradiol), teñen capacidade de causar efectos estroxénicos ou antiestroxénicos.[1] Os fitoestróxenos non son nutrientes esenciais porque a súa ausencia da dieta non causa ningunha doenza nin se sabe que participen en ningunha función biolóxica normal.[1]

O seu nome procede do grego phyton ('planta') e estróxeno, a hormona que dá fertilidade ás femias dos mamíferos. A palabra "estrus", en grego οίστρος, oistros, significa 'desexo sexual', e "xeno", en grego γόνο, gono, é 'xerar'. Hipotetizouse que as plantas usan os fitoestróxenos como parte das súas defensas naturais contra a sobrepoboación de animais herbívoros controlando a fertilidade das femias.[2][3]

As semellanzas a nivel molecular dos estróxenos e os fitoestróxenos permítenlles imitar lixeiramente e por veces mesmo actuar como antagonistas dos estróxenos.[1] Os fitoestróxenos descubríronse en 1926,[1][4] pero non se sabía se podía ter algún efecto sobre o metabolismo humano ou animal. Na década de 1940 e einicios da de 1950, descubriuse que algúns pasteiros de trevo subterráneo (Trifolium subterraneum) e trevo rubio (Trifolium pratense), que son plantas ricas en fitoestróxenos, tiñan efectos adversos sobre a fecundidade das ovellas que os pastaban.[1][5][6][7]

Estruturas químicas dos fitoestróxenos máis comúns atopados en plantas (na parte superior e media) comparados cos estróxenos (parte inferior) atopados en animais.

Estrutura[editar | editar a fonte]

Os fitoestróxenos pertencen principalmente a un gran grupo de compostos fenólicos substituídos. Os coumestanos, prenilflavonoides e isoflavonas son tres dos que son máis activos nos seus efectos estroxénicos. Os mellor estudados son as isoflavonas, que se encontran comunmente na soia (Glycine max) e no trevo rubio (Trifolium pratense). Os lignanos tamén se identificaron como fitoestróenos, aínda que non son flavonoides.[1] Os micoestróxenos teñen estruturas e efectos similares, pero non son compoñentes de plantas; son metabolitos do mofo Fusarium, especialmente común en grans de cereais,[8][9][10] pero tamén noutras especies, por exemplo en varias plantas forraxeiras.[11] Aínda que os micoestóxenos raramente se teñen en conta cando se discute os fitoestróxenos, estes son compostos que inicialmente xeraron interese.[12]

Mecanismo de acción[editar | editar a fonte]

Os fitoestróxenos exercen os seus efectos principalmente uníndose a receptores de estróxenos (ER).[13] Existen dúas variantes do receptor de estróxenos, alfa (ER-α) e beta (ER-β) e moitos fitoestróxenos mostran unha afinidade algo máis grande polos ER-β que polos ER-α.[13]

Os elementos estruturais clave que permiten que os fitoestróxenos se unan con alta afinidade a receptores de estróxenos e mostren efectos similares aos do estradiol son:[1]

  • O anel fenólico que é indispensable para unirse ao receptor de estróxenos.
  • O anel de isoflavonas que imita o anel de estróxenos no sitio de unión aos receptores.
  • Baixo peso molecular similar ao dos estróxenos (masa molecular=272).
  • Distancia entre dous grupos hidroxilo no núcleo das isoflavonas similar ao do que se observa no estradiol.
  • Padrón de hidroxilación óptimo.

Ademais da interacción cos ERs, os fitoestróxenos poden tamén modular a concentración de estróxenos endóxenos ao unirse ou inactivar algúns encimas e poden afectar a biodispoñibilidade de hormonas sexuais ao deprimir ou estimular a síntese da globulina que se une ás hormonas sexuais (SHBG).[7]

Están aparecendo diversas probas que indican que algúns fitoestróxenos se unen e transactivan os receptores activados polo proliferador do peroxisoma (PPARs).[14][15] Estudos realizados in vitro indican que hai unha activation dos PPARs a concentracións por riba de 1 μM, que é maior que o nivel de activación dos ERs.[16][17] A unha concentración por debaixo de 1 μM, a activación dos ERs pode ter un papel dominante. A concentracións maiores (>1 μM), actívanse tanto os ERs coma os PPARs. Realizáronse estudos indican que tanto os ERs coma os PPARs inflúense entre si e, por tanto, inducen efectos diferenciais de maneira dependente da dose. Os efectos biolóxicos finais da xenisteína están determinados polo balance entre estas accións pleotrópicas.[14][15][16]

Ecoloxía[editar | editar a fonte]

Estes compostos das plantas forman unha parte importante do seu sistema de defensa, especialmente contra os fungos.[18]

Os fitoestróxenos son substancias naturais moi antigas e como compostos fitoquímicos da dieta considérase que coevolucionaron cos mamíferos. Na dieta humana, os fitoestróxenos non son a única fonte de estróxenos exóxenos. Os xenoestróxenos (novos e feitos polo ser humano), encóntranse en aditivos alimentarios[19] e ingredientes alimentarios, así como en cosméticos, plásticos e insecticidas. Ambientalmente, teñen efectos similares aos fitoestróxenos, o que fai difícil separar claramente a acción destes dous tipos de axentes nos estudos que se fan en poboacións.[20]

Estudos en aves[editar | editar a fonte]

O consumo de plantas cun contido fóra do normal de fitoestróxenos, en condicións climáticas de seca, fai diminuír a fertilidade do paspallás.[21] A comida para papagaios dispoñible na natureza só presenta unha baixa actividade estroxénica. Realizáronse estudos de métodos de cribado de estróxenos ambientais presentes en alimentos suplementarios fabricados co propósito de axudar á reprodución de especies de papagaios en perigo.[22]

Fontes alimenticias[editar | editar a fonte]

Segundo un estudo sobre nove fitoestróxenos comúns na dieta occidental, os alimentos co contido relativamente máis alto de fitoestróxenos eran as noces e sementes aceitosas, seguidos de produtos de soia, cereais e pans, legumes, produtos cárnicos e outras comidas procesadas que poden conter soia, verduras, froitas, e bebidas alcohólicas e non alcohólicas. As sementes de liño e outras sementes aceitosas contiñan o maior nivel de fitoestróxenos total, seguido dos feixóns de soia e o tofu.[23] As maiores concentracións de isoflavonas atopáronse en produtos de soia, seguidos dos legumes, mentres que os lignanos son a fonte primaria dos fitoestróxenos atopados nas noces e sementes aceitosas (por exemplo de liño) e tamén foron atopados en cereais, legumes, froitas e verduras. O contido en fitoestróxenos varía en diferentes alimentos e pode variar significativamente dentro do mesmo grupo de alimentos (por exemplo as bebidas de soia, tofu) dependendo dos mecanismos de procesamento e o tipo de soia utilizada. Os legumes (en particular os feixóns de soia), os grans de cereais completos e algunhas sementes son altos en fitoestróxenos.

Velaquí unha lista máis completa de alimentos que se sabe conteñen fitoestróxenos:

Un estudo epidemiolóxico sobre mulleres nos Estados Unidos atopou que o consumo na dieta de fitoestróxenos en mulleres caucásicas sas post-menopáusicas é de menos dun miligramo por día.[29]

Efectos sobre os humanos[editar | editar a fonte]

Nos seres humanos os fitoestróxenos absórbense rapidamente ao sistema circulatorio, circulan no plasma e son excretados polos ouriños. A influencia metabólica é diferente da que se observa nos animais que pastan debido a diferenzas entre os sistemas dixestivos dos ruminantes e os sistemas dixestivos monogástricos.[20]

Atribuíronse aos fitoestróxenos unha ampla variedade de efectos beneficiosos sobre os sistemas cardiovascular, metabólico, e nervioso central así como para a redución do risco de padecer cancro e síntomas post-menopáusicos. Non obstante, tamén hai unha preocupación de que os fitoestróxenos poidan actuar como disruptores ou perturbadores endócrinos, que afecten negativamente á saúde. Baseándose nas probas dispoñibles non está claro se os beneficios potenciais para a saúde dos fitoestróxenos superan os seus riscos.[30] Vexamos agora os efectos por separado en homes e mulleres.

Homes[editar | editar a fonte]

Non está claro se os fitoestróxenos teñen algún efecto sobre a sexualidade masculina, e hai resultados conflitivos sobre os potenciais efectos das isoflavonas procedentes da soia. Algúns estudos mostraron que a suplementación con isoflavonas tiña un efecto positivo sobre a concentración, reconto ou mobilidade do esperma e incrementaba o volume de exaculado.[31][32] O declive do reconto de espermatozoides e o aumento da taxa de cancro testicular en Occidente pode estar ligado a unha maior presenza de fitoestróxenos de isoflavona na dieta mentres o feto está no útero, pero dita ligazón non foi definitivamente probada.[33] Ademais, aínda que hai algunhas evidencias de que os fitoestróxenos poden afectar a fertilidade masculina, as revisións máis recentes dos estudos dispoñibles non atoparon tal ligazón,[34][35] e ao contrario suxiren que as dietas máis sas como a dieta mediterránea poderían ter un efecto positivo sobre a fertilidade masculina.[35] Nin as isoflavonas nin a soia afectan ás hormonas reprodutivas masculinas.[34][36]

Mulleres[editar | editar a fonte]

Non está claro se os fitoestróxenos teñen algún efecto sobre a causa ou a prevención do cancro en mulleres.[37] Algúns estudos epidemiolóxicos suxeriron un efecto protector contra o cancro de mama.[37][38] Outros estudos epidemiolóxicos encontraron que o consumo de fitoestróxenos da soia é seguro para pacientes con cancro de mama e que pode facer diminuír as taxas de mortalidade e de rocorrencia.[39][40] Segue sen estar claro se os fitoestróxenos poden minimizar algúns dos efectos deletéreos dos niveis baixos de estróxenos (hipoestroxenismo) resultado dunha ooforectomía, da menopausa ou outras causas.[37] Unha Revisión Cochrane do uso de fitoestróxenos para aliviar os síntomas vasomotores da menopausa (calores) afirmou que non había probas concluíntes que indicasen algún beneficio do seu uso, aínda que os efectos da xenisteína deberían ser investigados máis a fondo.[41]

Fórmulas de alimentación infantil[editar | editar a fonte]

Algúns estudos atoparon que certas concentracións de isoflavonas poden ter efectos sobre as células intestinais. A baixas doses a xenisteína actuaba como un estróxeno feble e estimulaba o crecemento celular; a altas doses inhibía a proliferación e alteraba a dinámica do ciclo celular. Esta resposta bifásica correlaciónase con como se pensa que a xenisteína exerce os seus efectos. Algúns traballos de revisión expresan a opinión de que cómpre facer máis investigación para responder a cuestión de que efectos poden ter os fitoestróxenos nos bebés,[42][43] pero os seus autores non encontraron ningún efecto adverso. Os estudos conclúen que non hai efectos adversos no crecemento humano, desenvolvemento ou reprodución como resultado do consumo de fórmulas de alimentos infantís baseadas na soia en comparación con fórmulas con leite de vaca convencionais.[44][45][46] A Academia Americana de Pediatría afirmou: "aínda que fórmulas de proteína baseada na soia illadas poden ser usadas para proporcionar nutrición para o crecemento normal e desenvolvemento, hai poucas indicacións para o seu uso en lugar da fórmula baseada en leite de vaca. Estas indicacións inclúen: (a) para meniños con galactosemia e deficiencia de lactase hereditaria (raro) e (b) en situacións nas que se prefire unha dieta vexetariana."[47]

Etnofarmacoloxía[editar | editar a fonte]

Nalgúns países as plantas fitoestroxénicas levan usándose desde hai séculos no tratamento de problemas mesntruais, menopáusicos e de fertilidade.[48] Entre as plantas usadas que conteñen fitoestróxenos están Pueraria mirifica[49] e o seu parente próxino o kudzu,[50] Angelica,[51] fiúncho,[27] e a planta do anís. Nun estudo rigoroso, o uso dunha ou máis fontes de fitoestróxenos, o trevo rubio, atopouse que era seguro pero carente de efectividade para aliviar os síntomas menopáusicos[52] (a planta Actaea racemosa tamén se usa para aliviar os síntomas menstruais, pero non contén fitoestróxenos.[53])

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Yildiz, Fatih (2005). Phytoestrogens in Functional Foods. Taylor & Francis Ltd. pp. 3–5, 210–211. ISBN 978-1-57444-508-4. 
  2. ↑ Hughes CL (xuño de 1988). "Phytochemical mimicry of reproductive hormones and modulation of herbivore fertility by phytoestrogens". Environmental Health Perspectives 78: 171–4. PMC 1474615. PMID 3203635. doi:10.1289/ehp.8878171. 
  3. ↑ Bentley, Gillian R.; Mascie-Taylor, C. G. N. (2000). Infertility in the modern world: present and future prospects. Cambridge, UK: Cambridge University Press. pp. 99–100. ISBN 978-0-521-64387-0. 
  4. ↑ Varner, JE; Bonner, J (1966). Plant Biochemistry. Academic Press. ISBN 978-0-12-114856-0. 
  5. ↑ Bennetts HW, Underwood EJ, Shier FL (1946). "A specific breeding problem of sheep on subterranean clover pastures in Western Australia". Australian Veterinary Journal 22 (1): 2–12. PMID 21028682. doi:10.1111/j.1751-0813.1946.tb15473.x. 
  6. ↑ Cunningham IJ, Hogan KG (1954). "Oestrogens in New Zealand pasture plants.". N. Z. Vet. J. 2 (4): 128–134. doi:10.1080/00480169.1954.33166. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Johnston, I (2003). Phytochem Functional Foods. CRC Press Inc. pp. 66–68. ISBN 978-0-8493-1754-5. 
  8. ↑ Bennett, G. A.; Shotwell, O. L. (1979-09). "Zearalenone in cereal grains". Journal of the American Oil Chemists' Society (en inglés) 56 (9): 812. doi:10.1007/BF02909525. 
  9. ↑ Kuiper-Goodman T, Scott PM, Watanabe H (1987). "Risk assessment of the mycotoxin zearalenone". Regul. Toxicol. Pharmacol. 7 (3): 253–306. PMID 2961013. doi:10.1016/0273-2300(87)90037-7. 
  10. ↑ Zinedine A, Soriano JM, Moltó JC, Mañes J (2007). "Review on the toxicity, occurrence, metabolism, detoxification, regulations and intake of zearalenone: an oestrogenic mycotoxin". Food Chem. Toxicol. 45 (1): 1–18. PMID 17045381. doi:10.1016/j.fct.2006.07.030. 
  11. ↑ Gallo A, Giuberti G, Frisvad JC, Bertuzzi T, Nielsen KF (2015). "Review on Mycotoxin Issues in Ruminants: Occurrence in Forages, Effects of Mycotoxin Ingestion on Health Status and Animal Performance and Practical Strategies to Counteract Their Negative Effects". Toxins (Basel) 7 (8): 3057–111. PMC 4549740. PMID 26274974. doi:10.3390/toxins7083057. 
  12. ↑ Naz, Rajesh K. (1999). Endocrine Disruptors: Effects on Male and Female Reproductive Systems. CRC Press Inc. p. 90. ISBN 978-0-8493-3164-0. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Turner JV, Agatonovic-Kustrin S, Glass BD (Aug 2007). "Molecular aspects of phytoestrogen selective binding at estrogen receptors". Journal of Pharmaceutical Sciences 96 (8): 1879–85. PMID 17518366. doi:10.1002/jps.20987. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Dang ZC, Lowik C (xullo de 2005). "Dose-dependent effects of phytoestrogens on bone". Trends in Endocrinology and Metabolism 16 (5): 207–13. PMID 15922618. doi:10.1016/j.tem.2005.05.001. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Dang ZC (maio de 2009). "Dose-dependent effects of soy phyto-oestrogen genistein on adipocytes: mechanisms of action". Obesity Reviews 10 (3): 342–9. PMID 19207876. doi:10.1111/j.1467-789X.2008.00554.x. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Dang ZC, Audinot V, Papapoulos SE, Boutin JA, Löwik CW (Jan 2003). "Peroxisome proliferator-activated receptor gamma (PPARgamma ) as a molecular target for the soy phytoestrogen genistein". The Journal of Biological Chemistry 278 (2): 962–7. PMID 12421816. doi:10.1074/jbc.M209483200. 
  17. ↑ Dang Z, Löwik CW (maio de 2004). "The balance between concurrent activation of ERs and PPARs determines daidzein-induced osteogenesis and adipogenesis". Journal of Bone and Mineral Research 19 (5): 853–61. PMID 15068509. doi:10.1359/jbmr.040120. 
  18. ↑ Leegood, Richard C.; Lea, Per (1998). Plant Biochemistry and Molecular Biology. John Wiley & Sons. p. 211. ISBN 978-0-471-97683-7. 
  19. ↑ Amadasi A, Mozzarelli A, Meda C, Maggi A, Cozzini P (2009). "Identification of xenoestrogens in food additives by an integrated in silico and in vitro approach". Chem. Res. Toxicol. 22 (1): 52–63. PMC 2758355. PMID 19063592. doi:10.1021/tx800048m. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Korach, Kenneth S. (1998). Reproductive and Developmental Toxicology. Marcel Dekker Ltd. pp. 278–279. ISBN 978-0-8247-9857-4. 
  21. ↑ Leopold AS, Erwin M, Oh J, Browning B (xaneiro de 1976). "Phytoestrogens: adverse effects on reproduction in California quail". Science 191 (4222): 98–100. Bibcode:1976Sci...191...98S. PMID 1246602. doi:10.1126/science.1246602. 
  22. ↑ Fidler AE, Zwart S, Pharis RP, Weston RJ, Lawrence SB, Jansen P, Elliott G, Merton DV (2000). "Screening the foods of an endangered parrot, the kakapo (Strigops habroptilus), for oestrogenic activity using a recombinant yeast bioassay". Reproduction, Fertility, and Development 12 (3–4): 191–9. PMID 11302429. doi:10.1071/RD00041. 
  23. ↑ Thompson LU, Boucher BA, Liu Z, Cotterchio M, Kreiger N (2006). "Phytoestrogen content of foods consumed in Canada, including isoflavones, lignans, and coumestan". Nutrition and Cancer 54 (2): 184–201. PMID 16898863. doi:10.1207/s15327914nc5402_5. 
  24. ↑ van Elswijk DA, Schobel UP, Lansky EP, Irth H, van der Greef J (xaneiro de 2004). "Rapid dereplication of estrogenic compounds in pomegranate (Punica granatum) using on-line biochemical detection coupled to mass spectrometry". Phytochemistry 65 (2): 233–41. PMID 14732284. doi:10.1016/j.phytochem.2003.07.001. 
  25. ↑ Chadwick LR, Nikolic D, Burdette JE, Overk CR, Bolton JL, van Breemen RB, Fröhlich R, Fong HH, Farnsworth NR, Pauli GF (decembro de 2004). "Estrogens and congeners from spent hops (Humulus lupulus)". Journal of Natural Products 67 (12): 2024–32. PMC 7418824. PMID 15620245. doi:10.1021/np049783i. 
  26. ↑ Rosenblum ER, Stauber RE, Van Thiel DH, Campbell IM, Gavaler JS (decembro de 1993). "Assessment of the estrogenic activity of phytoestrogens isolated from bourbon and beer". Alcoholism: Clinical and Experimental Research 17 (6): 1207–9. PMID 8116832. doi:10.1111/j.1530-0277.1993.tb05230.x. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Albert-Puleo M (decembro de 1980). "Fennel and anise as estrogenic agents". Journal of Ethnopharmacology 2 (4): 337–44. PMID 6999244. doi:10.1016/S0378-8741(80)81015-4. 
  28. ↑ Bacciottini, Lucia; Falchetti, Alberto; Pampaloni, Barbara; Bartolini, Elisa; Carossino, Anna Maria; Brandi, Maria Luisa (2007). "Phytoestrogens: food or drug?". Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism 4 (2): 123–130. ISSN 1724-8914. PMC 2781234. PMID 22461212. 
  29. ↑ de Kleijn MJ, van der Schouw YT, Wilson PW, Adlercreutz H, Mazur W, Grobbee DE, Jacques PF (xuño de 2001). "Intake of dietary phytoestrogens is low in postmenopausal women in the United States: the Framingham study(1-4)". The Journal of Nutrition 131 (6): 1826–32. PMID 11385074. doi:10.1093/jn/131.6.1826. 
  30. ↑ Rietjens IM, Louisse J, Beekmann K (xuño de 2017). "The potential health effects of dietary phytoestrogens". British Journal of Pharmacology 174 (11): 1263–1280. PMC 5429336. PMID 27723080. doi:10.1111/bph.13622. 
  31. ↑ Dabrowski, Waldemar M. (2004). Toxins in Food. CRC Press Inc. p. 95. ISBN 978-0-8493-1904-4. 
  32. ↑ Mitchell JH, Cawood E, Kinniburgh D, Provan A, Collins AR, Irvine DS (Jun 2001). "Effect of a phytoestrogen food supplement on reproductive health in normal males". Clinical Science 100 (6): 613–8. PMID 11352776. doi:10.1042/CS20000212. 
  33. ↑ Patisaul HB, Jefferson W (2010). "The pros and cons of phytoestrogens". Frontiers in Neuroendocrinology 31 (4): 400–19. PMC 3074428. PMID 20347861. doi:10.1016/j.yfrne.2010.03.003. 
  34. ↑ 34,0 34,1 Messina, Mark; Mejia, Sonia Blanco; Cassidy, Aedin; Duncan, Alison; Kurzer, Mindy; Nagato, Chisato; Ronis, Martin; Rowland, Ian; Sievenpiper, John; Barnes, Stephen (2021-03-27). "Neither soyfoods nor isoflavones warrant classification as endocrine disruptors: a technical review of the observational and clinical data". Critical Reviews in Food Science and Nutrition: 1–57. ISSN 1040-8398. PMID 33775173. doi:10.1080/10408398.2021.1895054. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Nassan, Feiby L.; Chavarro, Jorge E.; Tanrikut, Cigdem (2018-09-01). "Diet and men's fertility: does diet affect sperm quality?". Fertility and Sterility (en English) 110 (4): 570–577. ISSN 0015-0282. PMID 30196939. doi:10.1016/j.fertnstert.2018.05.025. 
  36. ↑ Reed KE, Camargo J, Messina M (2020). "Neither soy nor isoflavone intake affects male reproductive hormones: An expanded and updated meta-analysis of clinical studies". Reproductive Toxicology 100: 60–67. PMID 33383165. doi:10.1016/j.reprotox.2020.12.019. 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Bilal I, Chowdhury A, Davidson J, Whitehead S (2014). "Phytoestrogens and prevention of breast cancer: The contentious debate". World Journal of Clinical Oncology 5 (4): 705–12. PMC 4129534. PMID 25302172. doi:10.5306/wjco.v5.i4.705. 
  38. ↑ Ingram D, Sanders K, Kolybaba M, Lopez D (outubro de 1997). "Case-control study of phyto-oestrogens and breast cancer". Lancet 350 (9083): 990–4. PMID 9329514. doi:10.1016/S0140-6736(97)01339-1. 
  39. ↑ Shu XO, Zheng Y, Cai H, Gu K, Chen Z, Zheng W, Lu W (decembro de 2009). "Soy food intake and breast cancer survival". JAMA 302 (22): 2437–43. PMC 2874068. PMID 19996398. doi:10.1001/jama.2009.1783. 
  40. ↑ Fritz H, Seely D, Flower G, Skidmore B, Fernandes R, Vadeboncoeur S, Kennedy D, Cooley K, Wong R, Sagar S, Sabri E, Fergusson D (2013). "Soy, red clover, and isoflavones and breast cancer: a systematic review". PLOS ONE 8 (11): e81968. Bibcode:2013PLoSO...881968F. PMC 3842968. PMID 24312387. doi:10.1371/journal.pone.0081968. 
  41. ↑ Lethaby A, Marjoribanks J, Kronenberg F, Roberts H, Eden J, Brown J (2013). "Phytoestrogens for menopausal vasomotor symptoms". The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD001395. PMID 24323914. doi:10.1002/14651858.CD001395.pub4. 
  42. ↑ Miniello VL, Moro GE, Tarantino M, Natile M, Granieri L, Armenio L (setembro de 2003). "Soy-based formulas and phyto-oestrogens: a safety profile". Acta Paediatrica 91 (441): 93–100. PMID 14599051. doi:10.1111/j.1651-2227.2003.tb00655.x. 
  43. ↑ Chen A, Rogan WJ (2004). "Isoflavones in soy infant formula: a review of evidence for endocrine and other activity in infants". Annual Review of Nutrition 24 (1): 33–54. PMID 15189112. doi:10.1146/annurev.nutr.24.101603.064950. 
  44. ↑ Strom BL, Schinnar R, Ziegler EE, Barnhart KT, Sammel MD, Macones GA, Stallings VA, Drulis JM, Nelson SE, Hanson SA (agosto de 2001). "Exposure to soy-based formula in infancy and endocrinological and reproductive outcomes in young adulthood". JAMA 286 (7): 807–14. PMID 11497534. doi:10.1001/jama.286.7.807. 
  45. ↑ Giampietro PG, Bruno G, Furcolo G, Casati A, Brunetti E, Spadoni GL, Galli E (febreiro de 2004). "Soy protein formulas in children: no hormonal effects in long-term feeding". Journal of Pediatric Endocrinology & Metabolism 17 (2): 191–6. PMID 15055353. doi:10.1515/JPEM.2004.17.2.191. 
  46. ↑ Merritt RJ, Jenks BH (maio de 2004). "Safety of soy-based infant formulas containing isoflavones: the clinical evidence". The Journal of Nutrition 134 (5): 1220S–1224S. PMID 15113975. doi:10.1093/jn/134.5.1220S. 
  47. ↑ Bhatia J, Greer F (maio 2008). "Use of soy protein-based formulas in infant feeding". Pediatrics 121 (5): 1062–8. PMID 18450914. doi:10.1542/peds.2008-0564. 
  48. ↑ Muller-Schwarze, Dietland (2006). Chemical Ecology of Vertebrates. Cambridge University Press. p. 287. ISBN 978-0-521-36377-8. 
  49. ↑ Lee YS, Park JS, Cho SD, Son JK, Cherdshewasart W, Kang KS (Dec 2002). "Requirement of metabolic activation for estrogenic activity of Pueraria mirifica". Journal of Veterinary Science 3 (4): 273–277. PMID 12819377. doi:10.4142/jvs.2002.3.4.273. 
  50. ↑ Delmonte P, Rader JI (2006). "Analysis of isoflavones in foods and dietary supplements". Journal of AOAC International 89 (4): 1138–1146. PMID 16915857. doi:10.1093/jaoac/89.4.1138. 
  51. ↑ Brown, D.E.; Walton, N.J. (1999). Chemicals from plants: Perspectives on plant secondary products. World Scientific Publishing. pp. 21, 141. ISBN 978-981-02-2773-9. 
  52. ↑ Geller SE, Shulman LP, van Breemen RB, Banuvar S, Zhou Y, Epstein G, Hedayat S, Nikolic D, Krause EC, Piersen CE, Bolton JL, Pauli GF, Farnsworth NR (2009). "Safety and efficacy of black cohosh and red clover for the management of vasomotor symptoms: A randomized controlled trial". Menopause 16 (6): 1156–1166. PMC 2783540. PMID 19609225. doi:10.1097/gme.0b013e3181ace49b. 
  53. ↑ Kennelly EJ, Baggett S, Nuntanakorn P, Ososki AL, Mori SA, Duke J, Coleton M, Kronenberg F (xullo de 2002). "Analysis of thirteen populations of black cohosh for formononetin". Phytomedicine 9 (5): 461–467. PMID 12222669. doi:10.1078/09447110260571733. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fitoestróxeno&oldid=6589041»