Feminización da pobreza

Anciá pobre en Lima, Perú.

Feminización da pobreza é unha expresión acuñada a finais dos anos 70 para cuestionar o concepto de pobreza, os seus indicadores e os seus métodos de medición, e sinalar un conxunto de fenómenos que, dentro da pobreza, afectaban con maior frecuencia ás mulleres. No debate que desde entón se dá, propuxéronse diversos conceptos ou sentidos da expresión, chegando a suxerirse a súa substitución por outras expresións como "feminización das causas da pobreza" ou "feminización das obrigas e responsabilidades".

Medeiros e Costa definen a feminización da pobreza como un proceso, un cambio nos niveis de pobreza, cunha tendencia en contra das mulleres ou os fogares a cargo de mulleres (xefatura de fogar). Este proceso non debe confundirse coa pobreza como estado, isto é, “un nivel máis elevado de pobreza”.

Outras investigacións sosteñen que a feminización da pobreza ten que entenderse como un proceso que fai aumentar a fenda de pobreza entre xéneros. Con todo, a soa permanencia do diferencial de pobreza entre mulleres e homes non é suficiente para concluír que a pobreza se feminiza.

A pobreza desde a perspectiva de xénero

Véxase tamén: Pobreza.

Aos diversos enfoques que existen para definir o fenómeno da pobreza, a perspectiva de xénero achega as críticas a índices e medicións da pobreza así como a necesidade de incorporar outros factores e medicións.

É moi significativo o cuestionamento da medición por ingresos.

O método ten limitacións para amosar as desigualdades de xénero ao descoñecer, en termos monetarios, a contribución ao fogar do traballo doméstico non remunerado, o que pode determinar unha diferenza importante no ingreso por fogar entre aqueles que contan co traballo doméstico gratuíto da cónxuxe e aqueles fogares nos cales non se conta cunha persoa dedicada exclusivamente a este traballo. Por último, a medición de ingresos non capta as diferenzas de xénero en canto ao uso do tempo e ao patróns de gasto, dos elementos que axudan a caracterizar mellor a pobreza e a deseñar mellores políticas.

A perspectiva de xénero permite entender mellor aspectos da pobreza como son a familia, pois desde a perspectiva de xénero estúdanse as relacións entre homes e mulleres.

Historia

O concepto "feminización da pobreza" foi acuñado a finais da década dos 70 en Estados Unidos. A primeira mención do termo atribúese á investigadora Diana Pearce no seu traballo "The feminization of poverty: Women, work, and welfare" referido ao aumento dos fogares encabezados por mulleres nos Estados Unidos e a correlación deste feito coa deterioración das súas condicións de vida en termos de pobreza por ingresos.

Na década de 1980 desenvolveuse a noción para cuestionar conceptos, indicadores e medicións da pobreza que impedían ver que había unha maior cantidade de mulleres pobres que a de homes, unha pobreza feminina máis aguda que a dos homes e unha tendencia a un aumento máis marcado da pobreza feminina relacionada co aumento dos fogares con xefatura feminina. Desde entón estes indicadores véñense cuestionando no debate sobre a “feminización da pobreza”. Concretamente discutiuse que a xefatura do fogar sexa un bo indicador de pobreza. A pesar das investigacións que se levaron a cabo, o impacto do concepto feminización foi bastante máis limitado na práctica, porque non foi seguido de suficientes estudos empíricos e porque se centrou en dous indicadores: “as mulleres xefas do fogar" e a "maternidade precoz".

Na IV Conferencia das Nacións Unidas sobre a Muller, celebrada en Pequín en 1995, afirmouse que o setenta por cento dos pobres do mundo eran mulleres. Nesta Conferencia acordouse que a Plataforma de Acción dedicase unha das doce áreas críticas, á erradicación da pobreza que enfrontan as mulleres.

Nacións Unidas recoñeceu no 2009 que «as crises financeiras e económicas» tiñan «efectos particulares sobre as cuestións de xénero e constituían unha carga desproporcionada para as mulleres, en particular as mulleres pobres, migrantes e pertencentes a minorías». Os recortes do gasto público no sector social incidían negativamente na economía asistencial», agravando as responsabilidades no fogar e asistenciais das mulleres. A Comisión recoñecía a necesidade de integrar unha perspectiva de xénero nos marcos macroeconómicos, facendo unha análise das políticas económicas e auditorías desde a perspectiva de xénero.

A autonomía económica e a violencia de xénero

Respecto da autonomía económica, a situación actual presenta unha gran cantidade de mulleres cónxuxes que viven tanto en fogares pobres como en fogares non pobres, e que debido á súa actividade principalmente doméstica están nunha posición de dependencia con relación ao xefe do fogar.

Por outra banda, a violencia inhabilita as persoas para gozar de autonomía na medida en que dificulta o acceso das mulleres ao mercado de traballo.

En canto aos patróns de gasto, as mulleres invisten unha parte maior dos seus ingresos no benestar dos nenos no fogar. Os homes tenden a reservar unha parte significativa dos seus ingresos para o consumo persoal. Ademais, se os seus ingresos diminúen, tenden a manter o seu consumo persoal.^{[Cómpre referencia]}

A CEPAL definiu a pobreza tomando en consideración as súas diversas dimensións.

“o resultado dun proceso social e económico con compoñentes culturais e políticos no cal as persoas e os fogares se atopan privados de activos e oportunidades esenciais por diferentes causas e procesos, tanto de carácter individual como colectivo, o que lle outorga un carácter multidimensional”

A medición da pobreza desde a perspectiva de xénero inclúe a medición do traballo non remunerado, ben mediante a imputación dun valor monetario ou ben mediante a asignación de tempo.

Ao ter en conta o tempo investido en cada un destes traballos é posíbel visibilizalos de maneira que a sociedade os valore e poida percibir as desigualdades de xénero na familia e na sociedade. Ademais, esta asignación de tempo permite calcular a carga total de traballo, concepto que integra tanto o traballo non remunerado como remunerado.

Doutra banda achéganse criterios para a medición de dimensións non monetarias da pobreza. Estas dimensións son o uso do tempo e a carga de traballo, os tipos de gastos e a violencia de xénero.

Outros autores^[quen?] propoñen ir máis aló da perspectiva de xénero.

Véxase tamén

Bibliografía

• Anderson, Jeanine (1994) "La feminización de la pobreza en América Latina". Lima, Red Entre Mujeres / Diálogo Norte - Sur
• Anderson, Jeanine (2003) Desafíos conceptuales de la pobreza desde una perspectiva de género. CEPAL-OIT
• "Feminization and Juvenilization of Poverty: Trends, Relative Risks, Causes, and Consequences" (1). doi:10.1146/annurev.soc.25.1.307. Arquivado dende o orixinal o 14 de abril de 2020. Consultado o 02 de agosto de 2018. 
• Cobo, Rosa; Posada, Luisa (2006) La feminización de la pobreza El País, 15 de xuño de 2006
• Prada, Grace (2001) Mujeres, pobreza y equidad de género. Costa Rica.