Fernando VI de España

Fernando VI de España
Rei de España
Fernando VI de España
Nacemento	23 de setembro de 1713 Madrid, España
Falecemento	10 de agosto de 1759 (45 anos) Villaviciosa de Odón, España
Predecesor	Filipe V
Sucesor	Carlos III
Consorte	Bárbara de Braganza
Casa real	Casa de Borbón
Proxenitores	Filipe V María Luísa Gabriela de Savoia
Na rede

Fernando VI de España, chamado «o Prudente» ou «o Xusto», nado en Madrid, España, o 23 de setembro de 1713 e finado en Villaviciosa de Odón, España, o 10 de agosto de 1759, foi rei de España desde 1746 ata 1759. Foi o cuarto fillo de Filipe V e da súa primeira esposa María Luísa Gabriela de Savoia. Casou na igrexa de San Juan Bautista de Badaxoz con Bárbara de Braganza en 1729, que foi raíña de España ata a súa morte en 1758. Autorizou a Gran Redada que procuraba o xenocidio dos xitanos.

Príncipe de Asturias

Cando Fernando naceu o 23 de setembro de 1713, que foi bautizado sen gran solemnidade na igrexa franciscana de San Gil, o 4 de decembro, tiña por diante na sucesión ao trono a dous irmáns máis vellos Lois e Felipe Pedro, nados en 1707 e 1712, respectivamente e un terceiro irmán, maior ca el, morrera en 1709 a pouco de nacer. Pero cando tiña seis anos faleceu Felipe Pedro, polo que Fernando quedou o segundo na sucesión tralo príncipe de Asturias, Luís, seis anos maior ca el.

A infancia de Fernando estivo marcada polo feito de que a súa nai, a raíña María Luísa Gabriela de Savoia, falecera aos cinco meses do seu nacemento, e de que o seu pai contraeu novas nupcias, sete meses logo de enviuvar, coa princesa do ducado de Parma, Isabel de Farnesio, que lle deu seis fillos que prosperaron, dos que o primeiro foi o infante Carlos nado o 20 de xaneiro de 1716. Así a nova raíña preocupouse máis pola sorte e o futuro dos seus propios fillos ca pola dos seus fillastros, adicando todos os seus esforzos en lles conseguir en Italia un estado propio sobre o que puidesen reinar, o que determinou en boa medida a política exterior da Monarquía de Filipe V durante as décadas seguintes. Ademais, o ríxido protocolo da corte impedía o contacto directo dos príncipes cos reis: nin comían xuntos, nin asistían a actos oficiais cos seus pais, así que Luís e Fernando comunicábanse co seu pai e coa súa madrasta a través de cartas escritas en francés, que era a lingua que utilizaba a familia.

En 1721, tras cumprir os sete anos, o infante Fernando foi dotado de «cuarto separadamente para que nel sírvanlle e asistan só homes, e para o coidado da súa persoa, a súa asistencia e educación [o rei] resolveu nomear ao conde de Salazar, co título de gobernador da casa de S.A.».

Retrato do infante Fernando cando tiña dez anos de idade, obra do pintor de cámara Jean Ranc (1723)

O que cambiou definitivamente o destino do infante Fernando foron os acontecementos ocorridos en 1724, durante os cales estivo preto de converterse en rei aos once anos de idade. O 10 de xaneiro de 1724 o rei Filipe V asinou un decreto polo que abdicaba no seu fillo Lois, de dezasete anos, casado con Luísa Isabel de Orleáns, dous anos menor ca el, pero Lois I de España reinou só durante oito meses xa que a mediados de agosto enfermou de varíola e morreu o 31. Ao abdicar Filipe V, o seu sucesor tería que ser Fernando, pero a rápida actuación da raíña Isabel de Farnesio impediuno. Tivo que facer fronte a certos sectores da nobreza castelá que apoiaban a opción do príncipe Fernando argumentando que non cabía a marcha atrás na abdicación dun rei e custoulle convencer ao propio rei para que volvese reinar, pero o 7 de setembro de 1724, unha semana despois da morte de Lois I, Filipe V volvía ostentar a Coroa de España, e Fernando era proclamado como o novo Príncipe de Asturias e xurado o 25 de novembro polas Cortes de Castela, convocadas con tal fin.

Durante a maior parte dos vinte e dous anos en que foi Príncipe de Asturias (1724-1746), Fernando e a súa esposa, a princesa portuguesa Bárbara de Braganza con quen casou en xaneiro de 1728, viviron illados da corte e coas visitas restrinxidas. A orde de 1733 de "esta especie de arresto domiciliario" dos príncipes, como a chamou o historiador Pedro Voltes, partiu da raíña Isabel de Farnesio que quería impedir que mantivesen contactos cos grupos "casticistas" e "contestatarios" da nobreza castelá e da corte que propugnaban unha nova abdicación de Filipe, cuxa saúde mental continuaba a deteriorarse.

Detalle do cadro A familia de Filipe V de Van Loo (1743), no que aparece de pé o príncipe de Asturias Fernando, xunto ao seu pai o rei Filipe V e a súa madrasta, a raíña Isabel de Farnesio, ambos sentados

Así o regulamento da conduta do príncipe de Asturias aprobado no verán de 1733, pouco despois da volta a Madrid da corte logo de deambular por Sevilla e outras poboacións andaluzas durante os cinco anos anteriores para intentar restablecer a saúde mental e física do rei, determinaba que "don Fernando e dona Bárbara poderían ser visitados cada un por só catro persoas, cuxo nome e cargo s indicábase. Non poderían recibir a outros embaixadores que os de Francia e Portugal. Os príncipes non debían comer en público nin saír de paseo nin ir a ningún templo ou convento. [...] Suprimiuse tamén a asistencia do príncipe ao Consello de Goberno e todo despacho con el, e en especial calquera trato co ["primeiro ministro"] Patiño e os ministros, e, en suma, toda visita súa aos seus pais".

Durante os últimos anos do seu reinado, a enfermidade mental e a deterioración física de Filipe V fóronse acentuando –"ata os pintores de cámara como Jean Ranc e Van Loo, habían ter que reflectir a decrepitude do rei, inchado e torpe, coas pernas arqueadas e a mirada perdida"–, ata que na noite do 9 de xullo de 1746 morreu dun ataque cerebrovascular. Apenas transcorrida unha semana da morte do seu pai, o novo rei Fernando VI ordenou á súa madrasta, a raíña viúva Isabel de Farnesio, que abandonase o palacio real do Bo Retiro, e marchásese a vivir a unha casa da duquesa de Osuna, acompañada dos seus fillos, os infantes Luís e María Vitoria. Ao ano seguinte foi desterrada de Madrid e a súa residencia quedou fixada no palacio de A Granxa de San Ildefonso. Cando a raíña viúva protestou por medio dunha carta na que lle dicía ao rei que «desexaría saber se faltei en algo para emendalo», Fernando VI respondeulle con outra misiva na que dicía: «o que eu determino nos meus reinos non admite consulta de ninguén antes de ser executado e obedecido».

Reinado

Grandes armas de Filipe V con manto real, cimeira real de Castela e o lema «A solis ortu usque ad occasum» (Desde a saída do sol ata o solpor), derivado da famosa frase atribuída a Filipe II: «Nos meus dominios non se pon o sol», facendo referencia a que o sol nunca se poñía nos territorios españois, pois abarcaban os dous hemisferios. Tamén se inclúe a palabra Santiago, en referencia ao Santo Patrón de España, Santiago o Maior, e máis concretamente ao lema tradicional «Santiago y cierra España». Utilizadas por Fernando VI á morte do seu pai.

Artigo principal: Reinado de Fernando VI.

Cando chegou ao trono, España atopábase na Guerra de Sucesión Austríaca, que terminou ao pouco tempo (Paz de Aquisgrán, 1748) sen ningún beneficio para España. Comezou o seu reinado eliminando a influencia da raíña viúva Isabel de Farnesio e do seu grupo de cortesáns italianos. Establecida a paz, o rei impulsou unha política de neutralidade e paz no exterior para posibilitar un conxunto de reformas internas. Os novos protagonistas destas reformas foron o Marqués da Ensenada, francófilo, e José de Carvajal y Lancaster, partidario da alianza con Gran Bretaña. A pugna entre ambos terminou en 1754 ao morrer Carvajal e caer Ensenada, pasando Ricardo Wall a ser o novo home forte da monarquía.

O 30 de agosto de 1749, Fernando VI autorizou unha persecución co fin de arrestar e extinguir aos xitanos do reino, coñecida como a Gran Redada.

Mediante a ordenanza do 2 de xullo de 1751 prohibiu a masonería.

Os proxectos de Ensenada

Fernando VI de España

Algúns dos máis importantes proxectos durante o reinado foron levados a cabo polo marqués da Ensenada, secretario de Facenda, Mariña e Indias. Suscitou a participación do Estado para a modernización do país. Para iso era necesario manter unha posición de forza no exterior para que Francia e Gran Bretaña considerasen a España como aliada, sen que iso supuxese unha renuncia a Xibraltar.

Entre os proxectos do marqués da Ensenada están:

• O novo modelo da Facenda, suscitado por Ensenada en 1749. Intentou a substitución de impostos tradicionais por un imposto único, o catastro, que gravaba en proporción á capacidade económica de cada contribuínte. Propuxo tamén a redución da subvención económica por parte do Estado ás Cortes e ao exército. A oposición da nobreza fixo que se abandonase o proxecto.
• A creación do Xiro Real en 1752, un banco para favorecer as transferencias de fondos públicos e privados fóra de España. Así, todas as operacións de intercambio no estranxeiro quedaron en mans da Real Facenda, o que beneficiaba ao Estado. Pódese considerar o antecesor do Banco de San Carlos, que se instituíu durante o reinado de Carlos III.
• O impulso ao comercio americano, que pretendeu acabar co monopolio das Indias e eliminar as inxustizas do comercio colonial. Así se apoiou aos navíos de rexistro fronte ao sistema de frotas. O novo sistema consistía na substitución das frotas e galeóns para que un barco español, previa autorización, puidese comerciar libremente con América. Isto incrementou os ingresos e diminuíu a fraude. Aínda así, este sistema provocou moitas protestas dos comerciantes do sector privado.
• A modernización da mariña. Unha poderosa mariña era fundamental para unha potencia cun imperio en ultramar e aspiracións a ser respectada por Francia e Gran Bretaña. Para iso, o Marqués da Ensenada incrementou o orzamento e ampliou a capacidade dos estaleiros de Cádiz, Ferrol, Cartaxena e A Habana, o que supuxo o punto de partida do poder naval español no século XVIII.
• As relacións coa Igrexa, que foron moi tensas desde os inicios do reinado de Filipe V a causa do recoñecemento do arquiduque Carlos como rei de España polo Papa. Mantívose unha política regalista que perseguía tanto o obxectivo fiscal como político e cuxo logro decisivo foi o Concordato de 1753. Por este obtívose do papa Bieito XIV o dereito de Patronato Universal, que supuxo importantes beneficios económicos á Coroa e un gran control sobre o clero.
• Florecemento cultural coa creación en 1752 da Real Academia de Belas Artes de San Fernando.
• Prisión xeral de xitanos, un intento de exterminar os xitanos mediante o seu arresto e posterior separación dos homes e das mulleres, obrigándoos a traballar a eles en estaleiros e minas e ás mulleres en fábricas. Os menores de 14 anos foron internados en institucións relixiosas.

A política exterior de Carvajal

Durante a Guerra de Sucesión Austríaca e a dos Sete Anos, España reforzou o seu poderío militar.

O principal conflito foi o enfrontamento con Portugal pola colonia de Sacramento, desde a que se facilitaba o contrabando británico polo Río da Prata. José de Carvajal conseguiu en 1750 que Portugal renunciase a tal colonia e á súa pretensión de libre navegación polo Río da Prata. A cambio, España cedeu a Portugal dúas zonas na fronteira brasileira, unha na Amazonia e a outra no sur, na que se atopaban sete das trinta reducións guaranís dos xesuítas. Os españois tiveron que expulsar aos misioneiros xesuítas, o que xerou un enfrontamento cos guaranís que durou once anos.

O conflito das reducións provocou unha crise na Corte española. Ensenada, favorable aos xesuítas, e o pai Rábago, confesor do Rei e membro da Compañía de Xesús, foron destituídos, acusados de entorpecer os acordos con Portugal.

O último ano: o «ano sen rei» (agosto 1758 – agosto 1759)

Mausoleo do rei Fernando VI (Convento das Salesas Reais, en Madrid).

A raíña Bárbara de Braganza non gozaba de boa saúde. "Padecía especialmente unha tose continua, que a obrigaba ás veces a suspender as cultas veladas que se organizaban case diariamente en palacio". Na primavera de 1758 foi trasladada a Aranjuez pensando que alí se restablecería do asma, facendo a viaxe en etapas para que non se cansase. Aínda que ao principio pareceu mellorar, pronto volveron as dores e a fatiga. En xullo a súa saúde empeorou. Padecía febres altas que aumentaban pola tarde e a madrugada. O 25 de agosto perdeu a voz. A agonía durou dous días, falecendo na madrugada do 27 de agosto de 1758. O seu cadáver foi levado ao Convento das Salesas Reais en Madrid, que fora fundado por ela, e provisionalmente gardado baixo a cripta.

O falecemento da raíña produciu un agravamento na saúde do rei (os reis estaban profundamente unidos), ata chegar a un alto grado de tolemia.

Durante as periódicas recaídas da saúde da raíña, Fernando VI sempre estivo e sufriu xunto a ela, o que debilitou o seu estado de saúde. Algúns médicos actuais supuxeron que o rei padecía Alzheimer e que a morte da raíña acelerou o proceso da enfermidade. Fernando VI non participou no cortexo que conduciu o cadáver da raíña a Madrid, senón que abandonou Aranjuez o mesmo día en que morreu dona Bárbara para instalarse no castelo de Villaviciosa de Odón, acompañado polo seu medio irmán o infante don Luís. Pensouse que sería un bo lugar porque alí nada lle recordaría á raíña e podería distraerse coa súa afección favorita, a caza. Pero aos dez días apareceron os primeiros síntomas da enfermidade. Sentía grandes temores de morrer ou de afogar e foi abandonando os asuntos e a caza. [...] O último documento que asinou é dun mes despois da defunción da súa esposa e o último despacho do rei co ministro Wall foi a principios de outubro de 1758, «de pé e en conversación». [...] O rei deixou de falar, e foi reducindo as súas comidas ata o punto de que non se alimentaba. As teimas fixeron a súa aparición e pouco despois encerrouse nunha habitación na que había sito escaso para unha cama, onde pasou os seus últimos meses. Durante ese tempo mostrouse agresivo –«ten uns impulsos moi grandes de morder a todo o mundo», escribiu o infante Luís á súa nai Isabel de Farnesio– e para calmalo fornecíanlle opio; intentou suicidarse en varias ocasións e pediu veleno aos médicos ou armas de fogo aos membros da garda real; xogaba a finxir que estaba morto ou, envolvido nunha saba, a que era unha pantasma. Cada día estaba máis delgado e pálido, o que se unía ao deixamento no seu aseo persoal. Non durmía na cama senón sobre dúas cadeiras e unha banqueta. Mentres isto sucedía no castelo de Villaviciosa de Odón, pola "vila e corte" de Madrid circulaban versos como estes:

...Si este rey no tiene cura,
¿a qué esperáis o qué hacéis?
Muy presto cumplirá un año
que sin ver a vuestro rey,
os sujetáis a una ley
hija de un continuo engaño...

Fernando VI morreu o 10 de agosto de 1759, no décimo terceiro aniversario da súa proclamación como monarca. O seu cadáver foi trasladado ao Convento das Salesas Reais e do mesmo xeito que se fixera cos restos da súa esposa, os seus foron gardados nun sepulcro provisional debaixo do coro. Os mausoleos do rei e da raíña foron construídos durante o reinado do seu sucesor Carlos III e terminados en 1765. O de Fernando, deseñado por Francesco Sabatini e labrado en mármore por Francisco Gutiérrez Arribas, foi colocado no lado dereito do cruceiro da igrexa do Convento e o de dona Bárbara no coro baixo das monxas, detrás do do seu esposo.

Foi sucedido polo seu medio irmán, Carlos III, fillo de Filipe V e a súa segunda esposa Isabel de Farnesio, ao non ter descendencia propia.

Fernando VI na ficción

Na película Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides, o rei Fernando VI é interpretado por Sebastián Armesto.

Devanceiros

16. Lois XIII de Francia

8. Lois XIV de Francia

17. Ana de Austria

4. Luís de Francia, o Gran Delfín

18. Filipe IV de España

9. María Tareixa de Austria

19. Isabel de Francia

2. Filipe V de España

20. Maximiliano I de Wittelsbach

10. Fernando María de Baviera

21. María Ana de Habsburgo

5. María Ana Cristina de Baviera

22. Vítor Amadeu I de Savoia

11. Henriqueta Adelaida de Savoia

23. Cristina de Francia

1. Fernando VI de España

24. Vítor Amadeu I de Savoia

12. Carlos Manuel II de Savoia

25. Cristina de Francia

6. Vítor Amadeu II de Savoia

26. Carlos Amadeu de Savoia

13. María Xoana Bautista de Savoia-Nemours

27. Isabel de Vendôme

3. María Luísa Gabriela de Savoia

28. Lois XIII de Francia

14. Filipe I de Orleáns

29. Ana de Austria

7. Ana María de Orleáns

30. Carlos I de Inglaterra

15. Henriqueta Ana Estuardo

31. Henriqueta María de Francia

Véxase tamén

Bibliografía

• LYNCH, John, El siglo XVIII, Crítica, Barcelona, 1991 (1989)
• OZANAM, D. (ed.), La diplomacia de Fernando VI. Correspondencia entre Carvajal y Huéscar, 1746–1749, Escuela de Historia Moderna, Madrid, 1975
• VOLTES, Pedro (1998). La vida y la época de Fernando VI. Barcelona: Planeta. ISBN 84-08-02617-8. 

Outros artigos

• Bárbara de Braganza

Ligazóns externas

• Biografía de Fernando VI ofrecida pola Biblioteca M. Cervantes (en castelán)

Predecesor: Lois de Borbón	Príncipe de Asturias 1724 – 1746	Sucesor: Carlos de Borbón
Predecesor: Filipe V	Rei de España 1746 – 1759	Sucesor: Carlos III