Manuel Lugrís Freire

Manuel Lugrís Freire (Sada, 11 de febreiro de 1863 — A Coruña, 15 de febreiro de 1940) foi un escritor e galeguista, director ou cofundador, entre outras moitas, da Escola Rexional de Declamación, da Real Academia Galega, das Irmandades da Fala ou do Partido Galeguista.

Biografía

O pai de Manuel Lugrís Freire tiña un almacén de sal no porto, pero perdeuno por problemas administrativos, polo que axiña chegaron as dificultades económicas. Así, ao rematar os estudos primarios, Manuel veuse obrigado a estudar para escribán no concello de Oleiros, ata onde ía andando dende a súa casa en Soñeiro. É daquela cando escribe "Nociones generales de mitología". Emigrou a Cuba aos vinte anos, chamado polo seu irmán maior Plácido, entre as guerras. Alí traballou como contable na firma Otamendi Amiel, formou parte do Centro Galego dende 1884 e foi o director (e fundador) do primeiro xornal americano redixido integramente en lingua galega A gaita gallega (1885-1889), tras colaborar con El eco de Galicia de Waldo Álvarez Ínsua, no que a súa primeira colaboración fora un poema intitulado "Nostalxia". A declaración de principios aparece no seu artigo "O noso pensamento". N´A gaita gallega colaborou durante as primeiras seis entregas pero, pelexado con Ramón Armada, deixouna. Foi tamén vogal da xunta directiva do Centro Galego da Habana. En Cuba publicou Soidades (poesías prologadas por Curros Enríquez), o primeiro capítulo da novela curta O penedo do crime e A costureira da aldea, obra de teatro costumista que tamén se representou. Escribiu tamén a obriña De Galicia a Lavapiés, en resposta a unha obra que pretendía ridiculizar os galegos.

Voltou á Galiza en 1896 acompañado da cubana de ascendencia española Concepción Orta Iglesias, instalouse na Coruña e continuou o seu labor literario, mentres que seguía empregándose como contábel. Ingresou na Sociedad Anónima Aguas de La Coruña, da que foi socio accionista e primeiro empregado. Relacionouse cos rexionalistas coruñeses, tomando parte en todas as actividades galeguistas do momento, como a Cova Céltica, xunto con Murguía, Pondal e outros. En 1897 entrou na directiva da Liga Gallega da Cruña, presidida por Salvador Golpe, como secretario.

En 1898 naceu a súa filla Socorro e morreu a súa muller, o que lle causou unha forte depresión. En 1901 publicou Noitebras, libro de poemas na que mestura pesimismo persoal e composicións de intención social e mítica. Ao ano seguinte casou con Purificación González Varela, irmá do pintor e escritor rexionalista Urbano González, coa que tería cinco fillos.

Pulou pola creación da Escola Rexional de Declamación (1903), que fundou con Galo Salinas e foi presidente dela. Tivo como especial preocupación a de fornecer de textos á nova entidade, teimando retirar a literatura galega do costumismo predominante. Todos os seus textos teñen unha carga reivindicativa forte. A Escola presentouse cunha peza de Galo Salinas e, durante o ano que durou, a totalidade das montaxes foron sobre obras do propio Lugrís Freire: A Ponte (1903), Minia (1904) e Mareiras (1904). Lugrís Freire foi o primeiro autor teatral galego en utilizar a prosa. É tamén o máximo representante do teatro social ou de tese.

En 1904 participou na fundación da Asociación da Prensa de Coruña e en 1906 da Real Academia Galega. Lugrís Freire foi o primeiro en utilizar o galego nun mítin: foi o seis de outubro de 1907 en Betanzos, nun acto do sindicato Solidaridad Gallega, do que tamén fora fundador. Participou noutros moitos actos públicos na comarca da Coruña. En 1908 pasou a ser membro do Consello Redactor d´A Nosa Terra, publicación na que aparecerían desde o primeiro número (4 de agosto) unha serie de contos populares baixo o título xenérico de A carón do lar.

Abandonado o teatro, retomou a poesía e escribiu tamén numerosos relatos curtos, que reuniu en 1909 en Contos de Asieumedre. En 1916 participou na creación da Irmandade da Fala da Coruña. En 1919, como suplemento do periódico El Noroeste, publicou Versos de loita, pero o seu mellor libro poético foi Ardencias (1927), que está dedicado á xuventude galega.

En 1922 publicou unha Gramática do idioma galego, seguidora da Gramática de Saco y Arce, pero a primeira nesta lingua, e ao ano seguinte ingresou como socio correspondente no Seminario de Estudos Galegos cun discurso sobre Pondal. O 5 de maio de 1924 foi nomeado fillo predilecto de Sada.

En 1930 participou na elaboración do programa do Partido Autonomista Republicano Agrario para a campaña electoral e na constitución da Federación Republicana Gallega. Neste ano tamén se lle dedicou unha rúa na súa vila natal. En maio do ano seguinte, participou na redacción do anteproxecto de Estatuto de Galiza promovido polo Seminario de Estudos Galegos e en decembro na redacción dos estatutos do Partido Galeguista. En 1932, xunto con Alexandre Bóveda, redactou o anteproxecto definitivo do Estatuto, por encarga da Asemblea de Municipios de Galicia.

O 28 de abril de 1934 foi nomeado presidente da Real Academia Galega, mais renunciou o 20 de agosto do ano seguinte por problemas de saúde. Pouco antes participara como orador no acto de inauguración do monumento a Curros Enríquez na Coruña, xunto do presidente da República Española, Niceto Alcalá Zamora. Tamén foi nomeado socio de mérito do Istituto Histórico do Minho, de Viana do Castelo.

O seu labor xornalístico foi tamén extenso. Asinou cons pseudónimos de Asieumedre, L.U. Gris, K. Ñoto e Roque das Mariñas.

Lugrís Freire morreu na Coruña ao ano de iniciarse a Guerra Civil española, no medio da persecución da actividade galeguista e o drama de ver dous fillos en bandos distintos da guerra, debido ás circunstancias: Secundino no Quinto Rexemento en Madrid e Urbano Lugrís, que logo destacaría como pintor, recrutado polo bando nacional. Está enterrado no cemiterio de San Amaro.

O Día das Letras Galegas de 2006 estivo dedicado a Manuel Lugrís Freire.

Obra

• Soidades: versos en gallego, 1894
• Noitegras: poesías, 1901
• A ponte: drama en dous actos en prosa, 1903
• Mareiras: drama en tres actos en prosa, 1904
• Minia: drama n-un acto en prosa, 1904
• Esclavitú: drama en dous actos en prosa, 1906
• Contos de Asieumedre, 1908 (8 contos) , 1909 (28 contos)
• O pazo: comedia en dous actos, en prosa, 1916
• Estadeíña: comedia en duas xornadas en prosa, 1919
• Versos de loita, 1919
• Gramática do idioma galego, 1922 e 1931
• Ardencias, 1927
• As Mariñas de Sada: homenaxe a Sociedade Sada y sus Contornos, 1928
• A carón do lar, 1970
• Nociones generales de mitología, 1880

Véxase tamén

Bibliografía

• Xabier Campos Villar: Dicionario Manuel Lugrís Freire
• Xabier Campos Villar: Lugrís Freire. Unha biografía
• Xabier Campos Villar: A obra narrativa en galego de Manuel Lugrís Freire ISBN 84-453-4218-5
• Francisco Pillado Maior: Na outra banda da ponte
• Fernández Costas, Xosé Manuel (2006). Manuel Lugrís Freire. A fe na causa. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 978-84-96526-36-5. 
• Ramón Nicolás: Vida e obra
• Henrique Rabunhal: Manuel Lugrís Freire

Ligazóns externas

• Especial da Real Academia Galega
• Artigo na web do IES "As Lagoas" de Ourense
• A Saga dos Lugrís