Hungría: Diferenzas entre revisións
m bot Engadido: mdf:Венгеронь мастор |
m bot Modificado: wo:Ongiri |
||
| Liña 404: | Liña 404: | ||
[[vo:Macarän]] |
[[vo:Macarän]] |
||
[[war:Hungarya]] |
[[war:Hungarya]] |
||
[[wo: |
[[wo:Ongiri]] |
||
[[wuu:匈牙利]] |
[[wuu:匈牙利]] |
||
[[xal:Венгрь]] |
[[xal:Венгрь]] |
||
Revisión como estaba o 7 de setembro de 2008 ás 18:07
Hungria (húngaro:Magyarország) é un país da Europa central. Hungría fai fronteira con Austria, Eslovaquia, Romanía, Ucraína, Serbia, Croacia e Eslovenia. O país ten unha poboación duns dez millóns de habitantes, distribuídos en 93 mil quilómetros cadrados.
A súa capital é Budapest, a maior cidade do país que concentra o 25% de toda a poboación húngara. A poboación do país e das máis homoxéneas etnicamente de toda Europa, estando composta na súa maioría polos maxiares, termo polo cal os húngaros se chaman. Os maxiares eran un pobo nómada que ocupou o planalto dos Cárpatos no século IX e loitou contra os outros pobos durante séculos para manterse no mesmo lugar. Mesmo oprimidos por austríacos, turcos e rusos, os maxiares permaneceron unidos.
O nome Hungria vén do turco On-ogur que significa Dez lanzas e simbolizaba a unión das dez tribos que ocuparan o territorio húngaro no século IX, 7 tribos maxiares e 3 cazares. [1] O termo latino hunni para os hunos, antigo pobo que dominou Hungria ata o século IV xerou os termos latinos para definir Hungria. O termo maxiar probablemente vén das palabras magi e eri, a primeira de raiz proto-úgrica significa home ou pobo e a segunda vén do turco, e ten o mesmo significado, pobo[2].
O 1 de xaneiro do 2004 Hungría pasou a formar parte da Unión Europea, xunto a outros dez países, a maioría do leste europeo, entre os que se atopaban os países bálticos, a República Checa, Eslovaquia e Polonia.
Historia
A chegada das tribos maxiares baixo o comandamento de Árpád ás chairas da Europa central no ano 896 marca o comezo do primitivo estado húngaro. Arredor do ano 1000 o rei Estevo convértese ó cristianismo converténdose así Hungría nun estado cristián. Durante a Idade Media o reino húngaro estenderase cara a chaira sur dos Cárpatos e a do río Danubio, englobando o que hoxe son Eslovaquia, Transilvania (Romanía), Voivodina (Serbia) e Eslavonia (Croacia).
A derrota da batalla de Mohács (1526) fará que o reino desapareza, conservándose só unha estreita franxa da antiga Pózsony (Pressburg, hoxe en día Bratislava). Unida dinasticamente ás posesións dos Habsburgo, non será ata finais do século XVII e comezos do XVIII cando se produza a reconquista dos territorios perdidos.
A revolución de 1848 provocará a revolta na Hungría e a súa proclamación de independencia baixo o goberno de Lajos Kossuth. Os Habsburgo rematarán coa revolta ó ano seguinte coa axuda da Rusia de Nicolás I, iniciandose así un periodo de represión política que só amainará a partires de 1860.
Trala derrota austríaca na batalla de Sadowa (1866) o goberno imperial acordará coas personalidades húngaras máis influentes a restauración das institucións propias, materializándose en 1867. A finais da Primeira Guerra Mundial, o goberno estará nas máns da poderosa aristocracia terratenente, que levará a cabo unha campaña de marxinalización das minorías étnicas.
Ó ano seguinte os comunistas dirixidos por Béla Kun tratarán de chegar ó poder sendo finalmente derrotados polas forzas contrarrevolucionarias axudadas polo exército romanés.
A causa da derrota na Gran Guerra, estoura o novembro de 1918 en Budapest unha revolta que acabará coa proclamación da república, presidida polo comité de Mihály Károlyi.
Perído de entreguerra
O 4 de xuño de 1920 asinábase o Tratado de Trianon no que establecían as novas fronteiras do país. Comparado co reino de preguerra, Hungría perdera o 71% do seu territorio e o 66% da súa poboación. Coas novas fronteiras, un terzo da poboación maxiar converteuse nunha minoría nos países veciños, co tratado, Hungría tamén perdera o seu único porto marítimo en Fiume (hoxe Rijeka). Estes cambios provocarían que a cultura e a política húngara de do periodo de entreguerra estivera dominado polo irredentismo ( a restauración histórica da ¨Gran Hungría¨).
Formalmente Hungría constituíuse nunha monarquía sen rei, gobernada polo rexente, o almirante Miklós Horthy, quen implantou o terror branco con campos de concentración para os elementos contrarios á súa política e no exterior seguindo unha política proxermana.
Segunda Guerra Mundial
O país converteuse en aliado da Alemaña Nazi a partir 1933, coa esperanza de recuperar os territorios perdidos na Primeira Guerra Mundial. A alianza fixo que Hungría recuperara algúns dos seus territorios perdidos nos dous Arbitrados de Viena. Esta alianza fixo que Hungría axudara ós alemáns á ocupación do Reino de Iugoslavia, ocupando o Backa e comezando a loitar na Segunda Guerra Mundial en 1941, loitando contra a Unión Soviética. Depois de sufrir grandes perdidas na Unión Soviética o goberno húngaro comezou negociacións cos líderes aliados. Como consecuencia disto as tropas alemás ocuparon o país o 19 de marzo de 1944 (Operación Margarethe), namentres o prooccidental Miklós Horthy fora sustituído polos comandos alemáns o 15 de outubro (Operación Panzerfaust). O goberno manicreque nazi dirixido por Ferenc Szálasi e o partido da cruz frechada mantería ó país do lado alemán ata a fin da guerra.
Holocausto
Hungría foi o primeiro país que permitiu a existencia de leis antisemitas; as "numerus clausus" de 1920 restrinxían o acceso ós xudeus a unha educación superior. A finais de 1930, promulgáronse máis leis e comezaron a masacrarse ós xudeus por parte das forzas húngaras. Aínda así, Hungría resistiuse a deporta-los seus xudeus. En maio e xuño de 1944, durante a ocupación alemá a policía húngara deportou a máis de 440.000 xudeus en máis de 145 trens, a maioría a Auschwitz. Durante o holocausto máis de 400.000 húngaros foron asasinados, xunto con centos de xitanos. Centos de húngaros foron executados por axudar ós xudeus, entre eles a irmá Sara Salkahazi. Os xefes de estado e diplomáticos axudaron a salvar moitas vidas, entre eles o Papa Pío XII, Raoul Wallenberg, e Carl Lutz.
Era Soviética
Trala caída da Alemaña nazi, Hungría caeu baixo a influencia soviética convertíndose nun estado comunista ó que lle seguiu un curto réxime democrático entre 1946-1947. Depois de 1948, o líder comunista Mátyás Rákosi estableceu un réxime estalinista no país que estableceu un férreo control sobre o país, con purgas e a represión efectuada pola policia política, o que provocou a Revolución Húngara de 1956, aplacada polas tropas soviéticas. Preto dun cuarto de millón de persoas abandonou o país neste ano.
Dende a década de 1960 ata 1980 Hungría foi gobernada de xeito autocrático por János Kádár.
Terceira República
A finais de 1980, Hungría comezou a dirixirse cara unha democracia e a unha economía de mercado. Declarondose o 23 de outubro de 1989, a Terceira República Húngara, con Mátyás Szűrös presidente da república.
As primeiras eleccións libres tiveron lugar en 1990, seguíndolle o colaso da Unión Soviética en 1991.
Nas derradeiras décadas Hungría comezou a densenrolar relacións coa Europa Occidental, e con outros países de Europa central, converténdose en membro do Grupo Visegrád en 1991, uníndose á OTAN en 1999 á Unión Europea o 1 de maio do 2004.
Política
Vexa: Política de Hungría
O Presidente da República, electo polo parlamento cada catro anos , ten un papel ceremonial, aínda que os seus poderes incluen o nomeamento do primeiro ministro. O primeiro ministro escolle ós membros do goberno e ten o dereito exclusivo a destituílos. Cada un dos nomeados para o goberno debe presentarse diante dun ou máis comités parlamentarios e ten que ser formalmente aprobado polo presidente.
A Asemblea Nacional unicameral, con 386 membros (ou Országgyűlés), é o mais alto órgano de autoridade do estado e propón e aproba a lñexislación co aval do primeiro ministro. Un partido ten que obter polo menos o 5% dos votos para poder formar un grupo parlamentario. As eleccións parlamentarias nacionais teñen lugar cada catro anos (a última tivo lugar no abril de 2006).
Nos partidos húngaros as princiapis tendencias políticas son: a esquerda (a centro esquerda e a extrema esquerda) e a dereita (a centro dereita e a extrema dereita). Os partidos políticos húngaros máis importantes son:
- O Partido Socialista Húngaro = MSZP - Magyar Szocialista Párt
- A Alianza de Demócratas Libres = SZDSZ - Szabad Demokraták Szövetsége
- A Alianza de Xoves Demócratas = FIDESZ - Fiatal Demokraták Szövetsége
- Foro Democrático Húngaro = MDF - Magyar Demokrata Fórum
Divisións administrativas
Vexa:Condados de Hungría e Rexións de Hungría
Hungría está subdividida administrativamente en 19 condados máis a capital , Budapest.
Dende 1996, os condados e maila capital agrúpanse en 7 rexións.
Tamén hai 23 vilas con dereitos de condado (megyei jogú város), tamén chamados condados urbanos , estes son:
| Condados urbanos | Condados (Capital do condado) | Rexións |
|---|---|---|
|
Xeografía
Vexa: Xeografía de Hungría
Hungría ocupa a chaira media do río Danubio, terra chá formada polos aluvións deste río e o seu afluínte o río Tisza coñecida como chaira húngara e que tamén se extende polo norte de Serbia , sur de Eslovaquia e o oeste de Romanía. Ó oeste destaca o Lago Balatón un dos maís grandes de Europa. O segundo maior lago da bacia carpática (e provablemente o maior lago artificial de Europa) é o Lago Tisza (Tisza-tó).
A paisaxe húngara consta das chairas chás e onduladas cara a bacia carpática, das colinas e montañas baixas ó norte , ao longo da fronteira eslovaca (o punto máis alto é o Kékes, con 1.014 m)
O clima é continental, con invernos fríos, veráns quentes e precipitacións medias. En Budapest a media de xaneiro é de -1.0º, a de xullo de 21.9º .As precipitacións anuais son de 498 mm.
Economía
Vexa: Economía de Hungría
Hungria continua a mostrar un forte crecemento económico e a traballar para aproximar a súa economia á media da Unión Europea. O sector privado é o responsable de máis do 80% do PIB. O investimento estranxeiro medrou considerablemente nas últimas décadas (23 billóns de dólares dende 1989). A inflación e o desemprego - ambolos dous preocupacións prioritarias na enquisa do 2001 - diminuíron substancialmente. As medidas de reforma económica, tales como a reforma dos coidados da saúde, do sistema tributario e do financiamento da administración local, aínda non foron postas en práctica polo actual goberno.
O goberno húngaro expresou o seu desexo de adotalo Euro no 2010. Isto foi moi criticado por analistas estranxeiros que opinan que esta data é irrealista , sendo a súa entrada entre o 2013-2014 moito máis realista. Algúns analistas foron aínda máis lonxe afirmando que Romanía e Bulgaria, as cales se uniron á UE no 2007 , adotarán antes que Hungria a divisa europea.
Demografía
O 94% da poboación de Hungría está composta por húngaros cuxa lingua nai é o húngaro, unha lingua ugrofinesa non relacionada con ninguna lingua dos seus países veciños. O resto da poboación está composta por xitanos (2,1%), alemáns (1.2%), eslovacos (0.4%), croatas (0.2%), romaneses (0.1%),serbios (0.1%) e ucraínos (0.1%).
Segundo o censo, a relixión dominante en Hungría é o Catolicismo (50% da poboación), seguida do Calvinismo (16% da poboación) , Luteranismo (3%) e Grego Ortodoxo (3%). Aínda que só o 10-14% dos húngaros atende algún tipo de servizo relixioso semanalmente , 50% unha vez ó ano , mentres que o 30% dos húngaros non cren en Deus.
Por razóns históricas, existen numerosas comunidades húngaras arredor en Europa, sobre todo en Romanía (en Transilvania), Eslovaquia, Serbia (en Voivodina), Ucraína (en Transcarpathia), Croacia (en Slavonia) e Austria (en Burgenland); Eslovenia tamén ten unha importante minoría húngara nunha rexión onde o húngaro é oficial.
Deportes
Hungría destaca nos deportes colectivos como o waterpolo, así como no lanzamento de martelo. Tamén tén moita tradición a natación pola que Hungría conseguiu moitos éxitos internacionais. A figura máxima do deporte en Hungría de tódolos tempos foi o futbolista Ferenc Puskás.
A mellor participación de Hungría nos Xogos Olímpicos, foi en 1952 cando obtivo un terceiro posto no medalleiro.
Cultura
Hungría é famosa pola súa música folk con compositores como Franz Liszt, Béla Bartók e Zoltán Kodály, matemáticos como John von Neumann, pioneiro na computación dixital, Eugene Wigner; entre outros. Erdős, von Neumann, e Wigner, como outros científicos húngaros xudeus, tiveron que emigrar debido ó antisemitismo en Europa, e levaron a cabo as súas máis importantes contribucións nos Estados Unidos. A literatura húngara gañou recentemente certo renome fóra das fronteiras húngaras grazas a autores como Sándor Márai, Péter Esterházy, Péter Nádas e Imre Kertész quen sobreviviu ó Holocausto e gañou o Premio Nobel de literatura no 2002. Destacan tamén outros escritores clásicos como János Arany, Sándor Petőfi, o poeta da Revolución de 1848, Endre Ady, Mihály Babits, Dezső Kosztolányi, Attila József e János Pilinszky. Outros escritores húngaros coñecidos son Zsigmond Móricz, Gyula Illyés, Albert Wass e Magda Szabó.
 |
Commons ten máis contidos multimedia sobre: Hungría |
Véxase tamén
Outros artigos
Ligazóns externas
 | ||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
 | ||
| Estados soberanos |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Áreas especiais de soberanía interna |
| ||||||