Taxiquistán

Modelo:País

Taxiquistán (en taxico: Тоҷикистон), oficialmente a República de Taxiquistán (en taxico: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Jumhurii Tojikiston) é un país montañoso e sen saída ó mar que se atopa en Asia Central, cunha área de 143 100 km2 e unha poboación estimada de 9 275 828 persoas (2019). Ten fronteiras con Afganistán polo sur, a China polo leste, Kirguizistán polo norte e Uzbekistán polo oeste. A patria tradicional do pobo taxico inclúe a actual Taxiquistán así como partes de Afganistán e Uzbekistán.

O territorio que hoxe constitúe Taxiquistán foi o fogar de numerosas culturas da antigüidade, como a cidade de Sarazm do Neolítico e da Idade de Bronce, e despois foi dominado por diferentes reinos gobernados por pobos de diversas fes e culturas, incluíndo a civilización de Oxus, a cultura de Andrónovo, o budismo, o nestorianismo, o zoroastrismo, o maniqueísmo e o islam. A área foi dominada por varios imperios e dinastías, como o Imperio aqueménida, o Imperio Sasánida, os Imperio Heftalita, o Imperio Samánida, o Imperio Mongol, a Dinastía Timúrida, o Khanato de Bukhara, o Imperio Ruso, e posteriormente a Unión Soviética. Dentro da Unión Soviética, delimitáronse as fronteiras modernas do país, formando parte da República Socialista Soviética de Uzbekistán como unha república autónoma antes de converterse nunha república soviética de pleno dereito en 1929.

O 9 de setembro de 1991, Taxiquistán converteuse nunha nación independente e soberana logo da disolución da Unión Soviética. Case inmediatamente despois da independencia produciuse unha guerra civil, que durou dende 1992 até 1997. Dende o remate da guerra, a estabilidade política e a axuda exterior permitiron que a economía do país comezase a medrar. Ó igual que outros países veciños de Asia Central, o país, liderado polo Presidente Emomali Rahmon dende 1994, foi criticado por numerosas organizacións non gobernamentais polo seu liderado autoritario, a falta de liberdade relixiosa, a corrupción e as violacións dos dereitos humanos.

Taxiquistán é unha república presidencialista dividida en catro provincias. A maioría da poboación do país pertence ó grupo étnico taxico, que fala o taxico (unha variedade do persa). O ruso é empregada como lingua de comprensión entre etnias. Malia que o estado é constitucionalmente secular, o islam é practicado polo 98% da poboación. No óblast de Badaghxán Montañoso, de Taxiquistán, malia a súa escasa poboación existe unha gran diversidade lingüística, onde o ruxaní, o xugní, o ixcaximí, o vakhí e o propio taxico son algunhas das lingua faladas. As montañas cobren o 90% do país. Ten unha economía de transición que é altamente dependente da produción de aluminio e algodón. Taxiquistán é membro das Nacións Unidas, da Comunidade de Estados Independentes, da Organización para a Seguridade e a Cooperación en Europa, da Organización para a Cooperación Islámica, da Organización de Cooperación Económica, da Organización de Cooperación de Shanghai e da Organización do Tratado da Seguridade Colectiva, así como da Asociación para a Paz da OTAN.

Etimoloxía

Artigo principal: Pobo taxico.

Taxiquistán quere dicir "Terra dos taxicos". O sufixo "-stán" é o termo persa para "terra dos" ou "país" e taxido é o nome da tribo preislámica (anterior ó século VII). De acordo co "1997 Country Study of Tajikistan" da Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos de América, é difícil afirmar a orixe da verba "taxico" porque o termo é "envolto en disputas políticas do século XX sobre se os pobos turcos ou iranianos eran os habitantes orixinais de Asia Central."

Política

O parlamento está constituído por dúas cámaras:

• a Cámara baixa, chamada Majilisi Namoyandagon.
• a Cámara alta, chamada Majlisi Oli.

División Administrativa

Provincias do Taxiquistán

O Taxikistán está dividido en tres provincias (вилоят viloiat /vilo'jat/, plural вилоятҳо viloiatgho /vilo'jatxo/) e máis unha provincia autónoma (вилояти мухтор viloiati mughtor /vilo'jati mux'tor/) :

1. Provincia de Sogdiana Вилояти Суғд, número 1 no mapa, capital Ghuxand Хушанд (Xushand).
2. Dushanbe Душанбе e Distrito Subordinado da República Ноҳияҳои тобеи Жумҳурӣ (Nohiyahoi tobei Jumhurii), número 2 no mapa, capital Dushanbe.
3. Provincia de Ghatlón Вилояти Хатлон (Xatlon), no mapa número 3, capital Curgonteppá Қурғонтеппа (Qurghonteppa).
4. Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон (Viloyáti Muxtori Kuhistoni Badaxshón), no mapa número 4, capital Ghorug Хоруғ (Xorugh).

Nota : a cada provincia séguelle o nome do seu centro administrativo entre parénteses.

A rexión que contén a capital Dushanbe é independente a nivel administrativo, non ten estatuto de provincia pero si un sistema similar.

Cada provincia está dividida en distritos (ноҳия nohiia /,no'hija/, en plural ноҳияҳо nohiiaho /,no'hijaho/) e á súa vez subdivididos en жамоат xamoatos (que equivalen ás nosas "parroquias"), e logo en vilas.

Xeografía

Mapa do Taxikistán

Vista satélite do Taxiquistán

Economía

Artigo principal: Economía de Taxiquistán.

O Taxiquistán é o país máis pobre da ex-Unión Soviética (URSS) e ademais un dos máis pobres do mundo. As fontes de ingresos, ligadas á exportación do algodón e do aluminio, son precarias e fan a economía vulnerable aos mercados exteriores.

No 2000, a axuda internacional era esencial para soster os programas de rehabilitación, onde se comeza a reintegrar os antigos combatentes da guerra civil dentro da sociedade. A axuda internacional foi igualmente necesaria para limitar a caída da produción de alimentos, consecuencia dun segundo ano de seca. Mais en agosto do 2001, a Cruz Vermella anunciou o comezo da fame no Taxiquistán, e apelou á axuda internacional.

Demografía

Evolución da demografía entre 1961 e 2003 (cifra da FAO, 2005). Poboación en milleiros de habitantes.

Nenos taxicos

O principal grupo étnico do Taxiquistán é o taxico, con minorías tales coma os uzbekos e kirguiz, e unha pequena minoría en retroceso de rusos. Dado que non todo o mundo en Taxiquistán é taxico, aos cidadáns non taxicos chámaselles taxiquistanos. O xentilicio de calquera persoa do Taxiquistán é taxiquistano, mentres que o grupo étnico maioritario taxico chámanse a si mesmos taxico (tajikí).

Os actuais taxicos son un pobo iranio, concretamente descenden dos antigos pobos iranios orientais de Asia Central, tales coma os sogdianos e os bactrios, cunha mestura de iranios occidentais (persas) así coma pobos non iranios.

Historicamente, o Taxiquistán e Uzbekistán (Khanato de Buxara) foron patria dos xudeus buxorís, que remontan a súa ascendencia ás Tribos Perdidas de Israel abandonan o cativerio dos babilonios no século VII d.C., pero non quedan apenas moitos xudeu-buxorís no Taxiquistán.

Taxiquistán: Poboación rural e poboación total 1958-2005 (millóns). State Statistical Committee, Dushanbe, estadísticas de varios anos.

Estrutura poboacional

Informacións de CIA factbook excepto cando indicado.

Poboación: 6.863.752 (est. xullo 2003 est.)

Estrutura etaria:
0-14 anos: 39.8% (male 1,376,244; female 1,353,108)
15-64 anos: 55.5% (male 1,896,509; female 1,915,334)
65 anos ou máis: 4.7% (male 140,993; female 181,564) (2003 est.)

Taxa de crecemento da poboación: 1.895% (2007 est.)

Taxa de natalidade: 27.33 nacementos/1,000 habitantes (2007 est.)

Taxa de defunción: 7.05 pasamentos/1,000 habitantes (2007 est.)

Taxa neta de migración: -1.33 migrantes/1,000 habitantes (2007 est.)

Taxa por sexo:
ao nacer: 1.05 varón/muller
menos de 15 anos: 1.02 varón/muller
15-64 ano: 0.99 varón/muller
65 anos ou máis: 0.78 varón/muller
total: 0.99 varón/muller (2003 est.)

Taxa de mortalidade infantil:
total: 113.43 mortes/1,000 nados vivos
muller: 99.63 mortes/1,000 nados vivos (2003 est.)
varón: 126.58 mortes/1,000 nados vivos

Esperanza de vida ao nacer:
poboación total: 64.37 anos
varóns: 61.39 anos
mulleres: 67.5 anos(2003 est.)

Taxa de fertilidade: 4.17 nenos nacidos/mjller (2003 est.)

Grupos étnicos

Xoves mulleres taxicas

Anciá taxica (2007).

Un estudoso de relixión do Taxiquistán (2005).

Os taxicos representan un 79.9%, os uzbekos un 15.3%, os rusos un 1.1% (en grande retroceso debido a emigración ou o retorno a Rusia), os kirguiz un 1.1% (tamén en retroceso, moitos prefiren asentarse en Kirguizistán), outros (incluíndo os xudeus de Buxara e os alemáns do Volga) un 2.6% (segundo o censo de poboación do ano 2000).

Cadro étnico segundo os censos de poboación dende 1926 ata 2000 (en miles)
Nota: Dentro da categoría de taxicos tamén se inclúen aproximadamente 135.000 Pamires (dos que un 65% son xugnís, un 13% rushanís, un 12% vaghís, un 5% bartanguís, un 3% iazgulomís, un 1.5% hufís, e un 0.8% ixcaximís) e uns 5.000 iagnobís. Os taxicos excluíndo os pobos do Pamir e os iagnobís conforman un 77.6% da poboación de acordo co censo de 2000.

Ano	1926	1937	1939	1959	1970	1979	1989	2000
Poboación total	827,2	1383,5	1484,4	1980,5	2899,6	3806,2	5092,6	6127,5
Taxicos	619,0	840,6	884,0	1051,2	1629,9	2237,0	3172,4	4898,4
Uzbekos e outros pobos turcos	176,4	332,3	359,6	455,0	665,7	873,2	1197,8	1012,5
Dos cales: Lakai								51,0
::Kongrat								15,1
::Katagan								4,9
::Barlos								3,7
::Yuz								1,1
Rusos	5,6	114,9	134,9	262,6	344,1	395,1	388,5	68,2
Kirguiz	11,4	26,4	28,0	25,7	35,5	48,4	63,8	65,5
Turcománs	4,1	3,2	4,0	7,1	11,0	14,0	20,5	20,3
Tártaros	1,0	16,6	18,3	56,9	70,8	79,5	79,4	19,0
Dos cales: Tártaros de Crimea							7,2	0,1
Árabes	3,3	2,3	2,3				0,3	14,5
Afganos	0,7	1,0	0,55				2,1	4,7
Romanís	0,19		1,2	1,6			1,8	4,3
Ucraínos	1,1	12,5	17,4	26,9	31,7	35,8	41,4	3,8
Coreanos			0,04	2,4	8,5	11,2	13,4	1,7
Alemáns	0,06		2,0	32,6	37,7	38,9	32,7	1,1
Armenios	0,17		1,3	2,9	3,8	4,9	5,7	1,0
Irianos (Osetos)	0,15		1,7	4,5	5,8	7,7	7,9	1,0
Casacos	1,6	12,4	12,7	12,6	8,3	9,6	11,4	0,9
Baxquirios	0,17		1,4	3,9	4,8	6,1	6,8	0,9
Azerbaixano					1,6	2,2	3,6	0,8
turcos	0,004		0,1				0,8	0,7
Belarusos	0,06		1,0	2,8	4,0	5,1	7,2	0,5
Moldavos	0,003		0,04		0,4	0,6	0,9	0,3
Mordvíns	0,18		4,8	6,7	7,0	6,5	5,5	0,3
Xudeus	0,2		5,2	12,4	14,6	14,7	14,8	0,2
Dos que: Xudeus de Buxara	0,08			0,8	6,2		4,9	0,02
Chuvaxos	0,02		0,5	1,7			2,5	0,2
Xeorxianos	0,03		0,4		0,7	0,8	1,0	0,2
Laks			0,05		0,9		1,4	0,14
Polacos	0,07		0,6				0,7	0,07
Búlgaros			0,04				1,1	0,07
Outros	1,3		2,3				7,2	6,3
Nationalidade non especificada	0,4		0,1				0,05	0,01

Relixións

Son musulmáns nun 90% - 97% (a maioría sunnita e seguida polo xiísmo), os cristiáns son un 2.5% (a maioría cristiáns ortodoxos), o resto un 0.5% (incluíndo zoroastrismo, Bahá'í, budismo, Hare Krishna, xudaísmo etc)

Linguas

O taxico é a lingua oficial. O ruso é usado en negocios e polo goberno, pero coma nas outras ex-repúbicas soviéticas está en retroceso, mostrando máis interese pola lingua inglesa. O xugní é falado na zona preto de Ghorug (Xorugh, en xugní Xaragh) na Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso. Tamén se falan o sariculí, o ´vakhí, o bartanguí, o ruxaní e o iazgulomí.

Educación

A educación é obrigatoria ata a escola secundaria pero a súa finalización é menos do 90 %.
definición: idade 15 e máis saben ler e escribir
poboación total: 99.4%
homes: 99.6%
mulleres: 99.1% (2003 est.)

Transporte

A maioría dos sistemas de transportes foron construídos durante a era soviética e dende esa era o sistema foise deteriorando por mor dos insuficientes investimentos e mantementos das infraestruturas. Nin o sistema soviético nin a infraestrutura posteriormente construída se dirixiu á división topográfica entre as rexións do norte e do sur do país. A comezos do ano 2005 unha serie de proxectos sobre transportes principais procurou corrixir este problema. O primeiro dos proxectos, o Túnel de Anzob, que se rematou en 2006, une a estrada de Dushanbe co norte do Taxiquistán, resolvendo o problema que existía anteriormente de incomunicación cada inverno. O transporte aéreo é considerado non fiable.

Ferrocarril

O sistema ferroviario conta soamente con 480 quilómetros de traxectos, todos de vía ancha. O sistema de ferrocarrís conecta os principais centros urbanos do oeste do Taxiquistán coas vilas principais nas veciñas Uzbekistán e Turkmenistán. No ano 2000 unha nova liña conectou as cidades do sur de Curgonteppa (Qurghonteppa) e Kulob. O tránsito de pasaxeiros polo Taxiquistán viuse dificultado polos fracasos periódicos dos ferrocarrís taxicos de pagar tarifas de tránsito e por cuestións de seguridade.

Estradas e autoestradas

Traballadores chineses construíndo unha ponte na estrada entre Dushanbe e Ghuxand.

O Taxiquistán conta cunha estimación de 30.000 quilómetros de estradas, das que a grande maioría foron construídas antes de 1991. Unha artería principal percorre de norte a sur a través das montañas entre a cidade de Ghuxand (Xushand), no noroeste, e Dushanbe. Unha segunda arteria vai ao leste dende Dushanbe a Ghorog (Xorogh) na Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso e logo ao nordés a través das montañas á cidade de Ox (Oş) en Kirguizistán. Debido a que a ruta Ghuxand–Dushanbe estaba pechada en inverno, construíuse o túnel de Anzob para evitar o paso de montaña e abrir así unha ruta que conecte Taxquent (Taşkent) (Uzbekistán) e puntos do norte con Afganistán e Paquistán ao sur, vía Taxiquistán.

A China investiu aproximadamente 720 millóns de dólares en melloras de infraestruturas no Taxiquistán, incluíndo a reconstrución, ensanche e mellora da estrada entre Dushanbé e Ghuxand que dende agosto de 2007 está a usar equipamento chinés para os traballos de reconstrución.

A mediados do 2005 comezou a construción dunha ponte sobre o río Panxe (Panj) ata Afganistán a cal foi finaciada polos Estados Unidos de America abríndose a ponte en agosto de 2007, e pídense proxectos para a construción de varias pontes que unan o Taxiquistán co sur.

Gasodutos e oleodutos

Taxiquistán conta cun gasoduto de 549 quilómetros que leva gas natural dende Uzbekistán ata Dushanbe e leva gas entre lugares de Uzbekistán polo noroeste do Taxiquistán. O Taxiquistán tamén conta cun oleoduto duns 38 quilómetros.

Portos e canles

Taxiquistán non ten acceso ao mar e non conta con canles interiores navegables.

Aeroportos

No ano 2007 o Taxiquistán contaba con 26 aeroportos, dos que 18 tiñan pavimentadas as pistas de aterraxe e dous con pistas de aterraxe de máis de 3.000 metros. O aeroporto máis grande é o de Dushanbe que ten só uns poucos voos con destinos internacionais. Uns poucos voos unen Dushanbe con Taxquent (Taşkent) que é o aeroporto máis achegado que ofrece conexións coa maioría de destinos europeos. Os seguintes aeroportos máis grandes son o de Ghuxand (Xujand) e o de Kulob. A compañía estatal Tajikistan Airlines que conta cun rexistro de seguridade cuestionable, ofrece voos a outros países de Asia Central coa excepción de Uzbekistán, e voos semanais á Alemaña e a Rusia.

Véxase tamén

Bibliografía

• Kamoludin Abdullaev and Shahram Akbarzadeh, Historical Dictionary of Tajikistan, 3rd. ed., Rowman & Littlefield, 2018.
• Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili and Frederic Grare, eds., Tajikistan: The Trials of Independence, Routledge, 1998.
• Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, Londres: Bloomsbury Publishing, 2019.
• Robert Middleton, Huw Thomas and Markus Hauser, Tajikistan and the High Pamirs, Hong Kong: Odyssey Books, 2008 (ISBN 978-9-622177-73-4).
• Nahaylo, Bohdan and Victor Swoboda. Soviet Disunion: A History of the Nationalities problem in the USSR (1990) excerpt
• Kirill Nourdhzanov and Christian Blauer, Tajikistan: A Political and Social History, Canberra: ANU E-Press, 2013.
• Rashid, Ahmed. The Resurgence of Central Asia: Islam or Nationalism? (2017)
• Smith, Graham, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union (2nd ed. 1995)
• Monica Whitlock, Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia, Nova York: St. Martin's Press, 2003.
• Tajikistan's border crossings & flights: how to get in and out, INDY GUIDE, 2018