Taxiquistán: Diferenzas entre revisións
Sen resumo de edición |
Sen resumo de edición |
||
Liña 30: | Liña 30: | ||
| poboación_posto = 96 |
| poboación_posto = 96 |
||
| poboación_densidade = 48,6 |
| poboación_densidade = 48,6 |
||
| PIB = 30 |
| PIB = 30,547 billóns de $<ref name=imf2>{{cita web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=45&pr.y=14&sy=2015&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|título=World Economic Outlook Database, October 2018|editor=[[Fondo Monetario Internacional]]|páxina-web=IMF.org |dataacceso=3 de febreiro de 2019}}</ref> |
||
| PIB_ano = 2018 |
| PIB_ano = 2018 |
||
| PIB_posto = 132 |
| PIB_posto = 132 |
||
Liña 36: | Liña 36: | ||
| PIB_nominal_ano = 2018 |
| PIB_nominal_ano = 2018 |
||
| PIB_nominal_posto = 147 |
| PIB_nominal_posto = 147 |
||
| PIB_nominal = 7 |
| PIB_nominal = 7,350 billóns de $<ref name=imf2 /> |
||
| PIB_nominal_per_cápita= 807 [[Dólar estadounidense|$]] ([[Lista de países por PIB (PPA) per cápita|164º]]) |
| PIB_nominal_per_cápita= 807 [[Dólar estadounidense|$]] ([[Lista de países por PIB (PPA) per cápita|164º]]) |
||
| IDH = 0,650<ref name="HDI">{{cita web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |título=2018 Human Development Report |ano=2018 |dataacceso=14 de setembro de 2018 |editor=United Nations Development Programme }}</ref> |
| IDH = 0,650<ref name="HDI">{{cita web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |título=2018 Human Development Report |ano=2018 |dataacceso=14 de setembro de 2018 |editor=United Nations Development Programme }}</ref> |
||
Liña 55: | Liña 55: | ||
}} |
}} |
||
{{Contén texto cirílico}} |
{{Contén texto cirílico}} |
||
'''Taxiquistán''' (en {{lang-tg|Тоҷикистон}}), oficialmente a '''República de Taxiquistán''' (en {{lang-tg|Ҷумҳурии Тоҷикистон}}, ''Jumhurii Tojikiston'') é un país |
'''Taxiquistán''' (en {{lang-tg|Тоҷикистон}}), oficialmente a '''República de Taxiquistán''' (en {{lang-tg|Ҷумҳурии Тоҷикистон}}, ''Jumhurii Tojikiston'') é un país montañoso e sen saída ó mar que se atopa en [[Asia Central]], cunha área de 143 100 km2 e unha poboación estimada de 9 275 828 persoas (2019).<ref name="worldometers.info"/> Ten fronteiras con [[Afganistán]], a [[China]], o [[Kirguizistán]] e o [[Uzbekistán]]. É o único país do Turquestán da ex Unión Soviética que fala unha lingua non turca, senón [[taxico]], que é unha lingua irania, que xunto co persa moderno e o darí, derivan do persa medio. |
||
== Historia == |
== Historia == |
Revisión como estaba o 25 de novembro de 2019 ás 11:36
Este artigo ou sección precisa dunha revisión do formato que siga o libro de estilo da Galipedia. Pode axudar a mellorar este artigo e outros en condicións semellantes. |
Coordenadas: 39°N 71°L / 39, -71 Modelo:País
Taxiquistán (en taxico: Тоҷикистон), oficialmente a República de Taxiquistán (en taxico: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Jumhurii Tojikiston) é un país montañoso e sen saída ó mar que se atopa en Asia Central, cunha área de 143 100 km2 e unha poboación estimada de 9 275 828 persoas (2019).[1] Ten fronteiras con Afganistán, a China, o Kirguizistán e o Uzbekistán. É o único país do Turquestán da ex Unión Soviética que fala unha lingua non turca, senón taxico, que é unha lingua irania, que xunto co persa moderno e o darí, derivan do persa medio.
Historia
Por favor, axuda na mellora deste artigo ou sección ampliando a información que achega. Se cadra, podes atopar máis información na páxina de conversa. |
Política
O parlamento está constituído por dúas cámaras:
- a Cámara baixa, chamada Majilisi Namoyandagon.
- a Cámara alta, chamada Majlisi Oli.
División Administrativa
O Taxikistán está dividido en tres provincias (вилоят viloiat /vilo'jat/, plural вилоятҳо viloiatgho /vilo'jatxo/) e máis unha provincia autónoma (вилояти мухтор viloiati mughtor /vilo'jati mux'tor/) :
- Provincia de Sogdiana Вилояти Суғд, número 1 no mapa, capital Ghuxand Хушанд (Xushand).
- Dushanbe Душанбе e Distrito Subordinado da República Ноҳияҳои тобеи Жумҳурӣ (Nohiyahoi tobei Jumhurii), número 2 no mapa, capital Dushanbe.
- Provincia de Ghatlón Вилояти Хатлон (Xatlon), no mapa número 3, capital Curgonteppá Қурғонтеппа (Qurghonteppa).
- Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон (Viloyáti Muxtori Kuhistoni Badaxshón), no mapa número 4, capital Ghorug Хоруғ (Xorugh).
Nota : a cada provincia séguelle o nome do seu centro administrativo entre parénteses.
A rexión que contén a capital Dushanbe é independente a nivel administrativo, non ten estatuto de provincia pero si un sistema similar.
Cada provincia está dividida en distritos (ноҳия nohiia /,no'hija/, en plural ноҳияҳо nohiiaho /,no'hijaho/) e á súa vez subdivididos en жамоат xamoatos (que equivalen ás nosas "parroquias"), e logo en vilas.
Xeografía
Por favor, axuda na mellora deste artigo ou sección ampliando a información que achega. Se cadra, podes atopar máis información na páxina de conversa. |
Economía
- Artigo principal: Economía de Taxiquistán.
O Taxiquistán é o país máis pobre da ex-Unión Soviética (URSS) e ademais un dos máis pobres do mundo. As fontes de ingresos, ligadas á exportación do algodón e do aluminio, son precarias e fan a economía vulnerable aos mercados exteriores.
No 2000, a axuda internacional era esencial para soster os programas de rehabilitación, onde se comeza a reintegrar os antigos combatentes da guerra civil dentro da sociedade. A axuda internacional foi igualmente necesaria para limitar a caída da produción de alimentos, consecuencia dun segundo ano de seca. Mais en agosto do 2001, a Cruz Vermella anunciou o comezo da fame no Taxiquistán, e apelou á axuda internacional.
Demografía
O principal grupo étnico do Taxiquistán é o taxico, con minorías tales coma os uzbekos e kirguiz, e unha pequena minoría en retroceso de rusos. Dado que non todo o mundo en Taxiquistán é taxico, aos cidadáns non taxicos chámaselles taxiquistanos. O xentilicio de calquera persoa do Taxiquistán é taxiquistano, mentres que o grupo étnico maioritario taxico chámanse a si mesmos taxico (tajikí).
Os actuais taxicos son un pobo iranio, concretamente descenden dos antigos pobos iranios orientais de Asia Central, tales coma os sogdianos e os bactrios, cunha mestura de iranios occidentais (persas) así coma pobos non iranios.[2]
Historicamente, o Taxiquistán e Uzbekistán (Khanato de Buxara) foron patria dos xudeus buxorís, que remontan a súa ascendencia ás Tribos Perdidas de Israel abandonan o cativerio dos babilonios no século VII d.C., pero non quedan apenas moitos xudeu-buxorís no Taxiquistán.
Estrutura poboacional
- Informacións de CIA factbook excepto cando indicado.
Poboación: 6.863.752 (est. xullo 2003 est.)
Estrutura etaria:
0-14 anos:
39.8% (male 1,376,244; female 1,353,108)
15-64 anos:
55.5% (male 1,896,509; female 1,915,334)
65 anos ou máis:
4.7% (male 140,993; female 181,564) (2003 est.)
Taxa de crecemento da poboación: 1.895% (2007 est.)
Taxa de natalidade: 27.33 nacementos/1,000 habitantes (2007 est.)
Taxa de defunción: 7.05 pasamentos/1,000 habitantes (2007 est.)
Taxa neta de migración: -1.33 migrantes/1,000 habitantes (2007 est.)
Taxa por sexo:
ao nacer:
1.05 varón/muller
menos de 15 anos:
1.02 varón/muller
15-64 ano:
0.99 varón/muller
65 anos ou máis:
0.78 varón/muller
total:
0.99 varón/muller (2003 est.)
Taxa de mortalidade infantil:
total: 113.43 mortes/1,000 nados vivos
muller: 99.63 mortes/1,000 nados vivos (2003 est.)
varón: 126.58 mortes/1,000 nados vivos
Esperanza de vida ao nacer:
poboación total:
64.37 anos
varóns:
61.39 anos
mulleres:
67.5 anos(2003 est.)
Taxa de fertilidade: 4.17 nenos nacidos/mjller (2003 est.)
Grupos étnicos
Os taxicos representan un 79.9%, os uzbekos un 15.3%, os rusos un 1.1% (en grande retroceso debido a emigración ou o retorno a Rusia), os kirguiz un 1.1% (tamén en retroceso, moitos prefiren asentarse en Kirguizistán), outros (incluíndo os xudeus de Buxara e os alemáns do Volga) un 2.6% (segundo o censo de poboación do ano 2000).
Cadro étnico segundo os censos de poboación dende 1926 ata 2000 (en miles) [3]
Nota: Dentro da categoría de taxicos tamén se inclúen aproximadamente 135.000 Pamires (dos que un 65% son xugnís, un 13% rushanís, un 12% vaghís, un 5% bartanguís, un 3% iazgulomís, un 1.5% hufís, e un 0.8% ixcaximís) e uns 5.000 iagnobís. Os taxicos excluíndo os pobos do Pamir e os iagnobís conforman un 77.6% da poboación de acordo co censo de 2000.
Ano | 1926 | 1937 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2000 |
Poboación total | 827,2 | 1383,5 | 1484,4 | 1980,5 | 2899,6 | 3806,2 | 5092,6 | 6127,5 |
Taxicos | 619,0 | 840,6 | 884,0 | 1051,2 | 1629,9 | 2237,0 | 3172,4 | 4898,4 |
Uzbekos e outros pobos turcos | 176,4 | 332,3 | 359,6 | 455,0 | 665,7 | 873,2 | 1197,8 | 1012,5 |
Dos cales: Lakai | 51,0 | |||||||
::Kongrat | 15,1 | |||||||
::Katagan | 4,9 | |||||||
::Barlos | 3,7 | |||||||
::Yuz | 1,1 | |||||||
Rusos | 5,6 | 114,9 | 134,9 | 262,6 | 344,1 | 395,1 | 388,5 | 68,2 |
Kirguiz | 11,4 | 26,4 | 28,0 | 25,7 | 35,5 | 48,4 | 63,8 | 65,5 |
Turcománs | 4,1 | 3,2 | 4,0 | 7,1 | 11,0 | 14,0 | 20,5 | 20,3 |
Tártaros | 1,0 | 16,6 | 18,3 | 56,9 | 70,8 | 79,5 | 79,4 | 19,0 |
Dos cales: Tártaros de Crimea | 7,2 | 0,1 | ||||||
Árabes | 3,3 | 2,3 | 2,3 | 0,3 | 14,5 | |||
Afganos | 0,7 | 1,0 | 0,55 | 2,1 | 4,7 | |||
Romanís | 0,19 | 1,2 | 1,6 | 1,8 | 4,3 | |||
Ucraínos | 1,1 | 12,5 | 17,4 | 26,9 | 31,7 | 35,8 | 41,4 | 3,8 |
Coreanos | 0,04 | 2,4 | 8,5 | 11,2 | 13,4 | 1,7 | ||
Alemáns | 0,06 | 2,0 | 32,6 | 37,7 | 38,9 | 32,7 | 1,1 | |
Armenios | 0,17 | 1,3 | 2,9 | 3,8 | 4,9 | 5,7 | 1,0 | |
Irianos (Osetos) | 0,15 | 1,7 | 4,5 | 5,8 | 7,7 | 7,9 | 1,0 | |
Casacos | 1,6 | 12,4 | 12,7 | 12,6 | 8,3 | 9,6 | 11,4 | 0,9 |
Baxquirios | 0,17 | 1,4 | 3,9 | 4,8 | 6,1 | 6,8 | 0,9 | |
Azerbaixano | 1,6 | 2,2 | 3,6 | 0,8 | ||||
turcos | 0,004 | 0,1 | 0,8 | 0,7 | ||||
Belarusos | 0,06 | 1,0 | 2,8 | 4,0 | 5,1 | 7,2 | 0,5 | |
Moldavos | 0,003 | 0,04 | 0,4 | 0,6 | 0,9 | 0,3 | ||
Mordvíns | 0,18 | 4,8 | 6,7 | 7,0 | 6,5 | 5,5 | 0,3 | |
Xudeus | 0,2 | 5,2 | 12,4 | 14,6 | 14,7 | 14,8 | 0,2 | |
Dos que: Xudeus de Buxara | 0,08 | 0,8 | 6,2 | 4,9 | 0,02 | |||
Chuvaxos | 0,02 | 0,5 | 1,7 | 2,5 | 0,2 | |||
Xeorxianos | 0,03 | 0,4 | 0,7 | 0,8 | 1,0 | 0,2 | ||
Laks | 0,05 | 0,9 | 1,4 | 0,14 | ||||
Polacos | 0,07 | 0,6 | 0,7 | 0,07 | ||||
Búlgaros | 0,04 | 1,1 | 0,07 | |||||
Outros | 1,3 | 2,3 | 7,2 | 6,3 | ||||
Nationalidade non especificada | 0,4 | 0,1 | 0,05 | 0,01 |
Relixións
Son musulmáns nun 90% - 97% (a maioría sunnita e seguida polo xiísmo), os cristiáns son un 2.5% (a maioría cristiáns ortodoxos), o resto un 0.5% (incluíndo zoroastrismo, Bahá'í, budismo, Hare Krishna, xudaísmo etc) [4][5][6]
Linguas
O taxico é a lingua oficial.[7] O ruso é usado en negocios e polo goberno, pero coma nas outras ex-repúbicas soviéticas está en retroceso, mostrando máis interese pola lingua inglesa. O xugní é falado na zona preto de Ghorug (Xorugh, en xugní Xaragh) na Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso. Tamén se falan o sariculí, o ´vakhí, o bartanguí, o ruxaní e o iazgulomí.
Educación
A educación é obrigatoria ata a escola secundaria pero a súa finalización é menos do 90 %.
definición:
idade 15 e máis saben ler e escribir
poboación total:
99.4%
homes:
99.6%
mulleres:
99.1% (2003 est.)
Transporte
A maioría dos sistemas de transportes foron construídos durante a era soviética e dende esa era o sistema foise deteriorando por mor dos insuficientes investimentos e mantementos das infraestruturas. Nin o sistema soviético nin a infraestrutura posteriormente construída se dirixiu á división topográfica entre as rexións do norte e do sur do país. A comezos do ano 2005 unha serie de proxectos sobre transportes principais procurou corrixir este problema. O primeiro dos proxectos, o Túnel de Anzob, que se rematou en 2006, une a estrada de Dushanbe co norte do Taxiquistán, resolvendo o problema que existía anteriormente de incomunicación cada inverno. O transporte aéreo é considerado non fiable.[8]
Ferrocarril
O sistema ferroviario conta soamente con 480 quilómetros de traxectos, todos de vía ancha. O sistema de ferrocarrís conecta os principais centros urbanos do oeste do Taxiquistán coas vilas principais nas veciñas Uzbekistán e Turkmenistán. No ano 2000 unha nova liña conectou as cidades do sur de Curgonteppa (Qurghonteppa) e Kulob. O tránsito de pasaxeiros polo Taxiquistán viuse dificultado polos fracasos periódicos dos ferrocarrís taxicos de pagar tarifas de tránsito e por cuestións de seguridade.[9]
Estradas e autoestradas
O Taxiquistán conta cunha estimación de 30.000 quilómetros de estradas, das que a grande maioría foron construídas antes de 1991. Unha artería principal percorre de norte a sur a través das montañas entre a cidade de Ghuxand (Xushand), no noroeste, e Dushanbe. Unha segunda arteria vai ao leste dende Dushanbe a Ghorog (Xorogh) na Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso e logo ao nordés a través das montañas á cidade de Ox (Oş) en Kirguizistán. Debido a que a ruta Ghuxand–Dushanbe estaba pechada en inverno, construíuse o túnel de Anzob para evitar o paso de montaña e abrir así unha ruta que conecte Taxquent (Taşkent) (Uzbekistán) e puntos do norte con Afganistán e Paquistán ao sur, vía Taxiquistán.
A China investiu aproximadamente 720 millóns de dólares en melloras de infraestruturas no Taxiquistán, incluíndo a reconstrución, ensanche e mellora da estrada entre Dushanbé e Ghuxand que dende agosto de 2007 está a usar equipamento chinés para os traballos de reconstrución.[10]
A mediados do 2005 comezou a construción dunha ponte sobre o río Panxe (Panj) ata Afganistán a cal foi finaciada polos Estados Unidos de America abríndose a ponte en agosto de 2007[11], e pídense proxectos para a construción de varias pontes que unan o Taxiquistán co sur.[12]
Gasodutos e oleodutos
Taxiquistán conta cun gasoduto de 549 quilómetros que leva gas natural dende Uzbekistán ata Dushanbe e leva gas entre lugares de Uzbekistán polo noroeste do Taxiquistán. O Taxiquistán tamén conta cun oleoduto duns 38 quilómetros.[13]
Portos e canles
Taxiquistán non ten acceso ao mar e non conta con canles interiores navegables.[14]
Aeroportos
No ano 2007 o Taxiquistán contaba con 26 aeroportos, dos que 18 tiñan pavimentadas as pistas de aterraxe e dous con pistas de aterraxe de máis de 3.000 metros.[11] O aeroporto máis grande é o de Dushanbe que ten só uns poucos voos con destinos internacionais. Uns poucos voos unen Dushanbe con Taxquent (Taşkent) que é o aeroporto máis achegado que ofrece conexións coa maioría de destinos europeos. Os seguintes aeroportos máis grandes son o de Ghuxand (Xujand) e o de Kulob. A compañía estatal Tajikistan Airlines que conta cun rexistro de seguridade cuestionable, ofrece voos a outros países de Asia Central coa excepción de Uzbekistán, e voos semanais á Alemaña e a Rusia.[15]
Cultura
Por favor, axuda na mellora deste artigo ou sección ampliando a información que achega. Se cadra, podes atopar máis información na páxina de conversa. |
Datos estatísticos
- Poboación: 6.719.567 habitantes (xullo 2002). 0-14 anos: 40,4 %; 15-64 anos: 54,9 %; >65 anos: 4,7 %
- Superficie: 143 000 km²
- Densidade: 47 hab./km²
- Fronteiras terrestres: 3.651 km (Afganistán 1.206 km, China 414 km, Kirguizistán 870 km, Uzbekistán 1 161 km)
- Litoral: 0 km
- Extremidades de altitude: 300 m > 7.495 m
- Esperanza de vida dos homes: 61,24 anos (en 2002)
- Esperanza de vida das mulleres: 67,46 anos (en 2002)
- Taxa de crecemento da popboación: 2,12 % (en 2002)
- Taxa de natalidade: 32,99 ‰ (en 2002)
- Taxa de mortalidade: 8,51 ‰ (en 2002)
- Taxa de mortalidade infantil: 114,77 ‰ (en 2002)
- Taxa de fecundidade: 4,23 nenos/muller (en 2002)
- Taxa de migración: -3,27 ‰ (no 2002)
- Independencia: 9 de setembro do 1991
- Liñas de teléfono: 242.100 (en 2003)
- Teléfonos móbiles: 47.600 (en 2003)
- Aparatos de radio: 1.291.000 (en 1991)
- Aparatos de televisión: 820.000 (en 1997)
- Usuarios de Internet: 5.000 (en 2002)
- Número de provedores de Internet: 4 (en 2002)
- Rutas: 29.900 km: 21.400 km pavimentadas - 8.500 km terra (en 1990)
- Vías férreas: 482 km (2001)
- Vías navigables: 0 km
- Número de aeroportos: 53 (en 2001)
Notas
- ↑ Erro no código da cita: Etiqueta
<ref>
non válida; non se forneceu texto para as referencias de nomeworldometers.info
- ↑ Library of Congress Country Studies - Tajikistan - Historical & Ethnic Background - 1996
- ↑ Results of the 2000 population census in Tajikistan.
- ↑ CIA Factbook - Tajikistan
- ↑ "Religious Freedom - Tajikistan". Arquivado dende o orixinal o 29 de agosto de 2006. Consultado o 24 de agosto de 2008.
- ↑ International Religious Freedom Report 2007 - Tajikistan
- ↑ Constitución da República do Taxiquistán, 6 de novembro de 1994, Artigo 2.
- ↑ Tajikistan country profile. Biblioteca do Congreso Federal Research Division (Xaneiro de 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
- ↑ Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division (Xaneiro 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
- ↑ [1] Arquivado 20 de agosto de 2008 en Wayback Machine. TAJIKISTAN: A CHINESE ROAD TO THE FUTURE? ; EURASIANET. (último acceso 20-08-2008)
- ↑ 11,0 11,1 CIA World Factbook. Tajikistan
- ↑ Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division (xaneiro 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
- ↑ Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division (Xaneiro 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
- ↑ Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division (xaneiro de 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
- ↑ Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division (xaneiro 2007). Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.
Véxase tamén
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Taxiquistán |
Bibliografía
- Kamoludin Abdullaev and Shahram Akbarzadeh, Historical Dictionary of Tajikistan, 3rd. ed., Rowman & Littlefield, 2018.
- Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili and Frederic Grare, eds., Tajikistan: The Trials of Independence, Routledge, 1998.
- Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, Londres: Bloomsbury Publishing, 2019.
- Robert Middleton, Huw Thomas and Markus Hauser, Tajikistan and the High Pamirs, Hong Kong: Odyssey Books, 2008 (ISBN 978-9-622177-73-4).
- Nahaylo, Bohdan and Victor Swoboda. Soviet Disunion: A History of the Nationalities problem in the USSR (1990) excerpt
- Kirill Nourdhzanov and Christian Blauer, Tajikistan: A Political and Social History, Canberra: ANU E-Press, 2013.
- Rashid, Ahmed. The Resurgence of Central Asia: Islam or Nationalism? (2017)
- Smith, Graham, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union (2nd ed. 1995)
- Monica Whitlock, Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia, Nova York: St. Martin's Press, 2003.
- Tajikistan's border crossings & flights: how to get in and out, INDY GUIDE, 2018