Abadía de Cluny: Diferenzas entre revisións

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Contido eliminado Contido engadido
Corrixidos algúns erros lingüísticos. A tradución é pésima e incomprensíbel en moitos parágrafos
Arranxiños varios de formato
Liña 4: Liña 4:
{{ortografía}}
{{ortografía}}
{{sen categorías}}
{{sen categorías}}
A '''Abadía de Cluny''' é unha antiga [[abadía]] [[Orde de San Bieito|beneditina]] da cidade de [[Cluny]], situada no departamento de [[Saona e Loira|Saône-et-Loire]], na rexión de [[Borgoña-Franco Condado|Burgundy - Franche-Comté]], no centro-leste de [[Francia]]. Unha das máis ilustres do mundo pola santidade dos seus abades e monxes, polo número de relixiosos que tiñan suxeitos en toda Europa, por ser o culmen da gran Congregación monástica do seu nome (cluniacenses), polos seus magníficos edificios e rico tesouro de xoias, reliquias e libros, hoxe en día perdidos e destruídos.
A '''Abadía de Cluny''' é unha antiga [[abadía]] [[Orde de San Bieito|beneditina]] da cidade de [[Cluny]], situada no departamento de [[Saona e Loira|Saône-et-Loire]], na rexión de [[Borgoña-Franco Condado|Burgundy - Franche-Comté]], no centro-leste de [[Francia]]. É unha das máis ilustres do mundo pola santidade dos seus abades e monxes, polo número de relixiosos que tiñan suxeitos en toda Europa, por ser o culmen da gran Congregación monástica do seu nome (cluniacenses), polos seus magníficos edificios e rico tesouro de xoias, reliquias e libros, hoxe en día perdidos e destruídos, sobre todo, durante a Revolución francesa, pois en 1790, a abadía foi saqueada e destruída en gran parte polos revolucionarios. Hoxe tan só permanece unha pequena parte do conxunto orixinal.

No 2007, a abadía foi considerada como Patrimonio europeo.<ref>{{Cita web|url=http://europa.eu/rapid/press-release_IP-10-250_es.htm|páxina-web=europa.eu|título=Cultura: la Comisión propone un Sello de Patrimonio Europeo para toda la Unión|data-acceso=10-05-2019|data-publicación=9-3-2010|lingua=es}}</ref> Dende finais do século XIX, unha sonada escola de enxeñería "Arts et Métiers ParisTech", ocupa unha parte das instalacións da abadía. O ''Hotel de Cluny'' de París, datado contra [[1334]], fora a antiga residencia dos abades na cidade. En [[1833]], foi reconvertido en museo público e, máis aló do nome, xa non ten relación algunha coa abadía.


== Historia ==
== Historia ==
[[Ficheiro:Dehio 212 Cluny.jpg|miniatura|Reconstrución da igrexa abacial de Cluny.]]
Foi fundada nunha reserva de caza [[2 de setembro|o 2 de setembro de]] [[909]] por Guillerme I, [[Ducado de Aquitania|duque de Aquitania]], Conde de Auvernia, que instalou alí ao abade Bernón de Baume, e a dedicou a San Pedro Apóstolo, e puxo a abadía baixo a autoridade inmediata do papa [[Serxio III, papa|Serxio III]]. A abadía e a súa constelación de dependencias pronto se converteron nun exemplo do tipo de vida relixiosa do [[Século XI|século XI]].
Foi fundada o 11 de novembro de 910 por [[Guillerme I]], o piadoso, [[Ducado de Aquitania|duque de Aquitania]]<ref>{{Cita libro|título=Crónica de la lengua castellana|apelidos=Camus Lineros|nome=Emilio|editorial=Editorial Universitaria|ano=2010|ISBN=978-956-11-2097-6|ref=|lugar=Santiago de Chile|lingua=es|páxina=203}}</ref><ref>{{Cita libro|título=La Masonería y sus orígenes cristianos|apelidos=Callaey|nome=Eduardo R.|editorial=Kier|ano=2004|ISBN=950-17-0950-7|ref=|lugar=Bos Aires|lingua=es|páxina=93}}</ref><ref name=":0">Loyn (2004), p.118</ref> e [[Condado de Auvernia|conde de Auvernia]], que instalou alí ao abade [[Bernón de Baume]], e a dedicou a San Pedro Apóstolo, e puxo a abadía baixo a autoridade inmediata do papa [[Serxio III, papa|Serxio III]]. A abadía e a súa constelación de dependencias pronto se converteron nun exemplo do tipo de vida relixiosa do [[século XI]].

Do mesmo xeito que o abade Bernón, os primeiros monxes procedentes do mosteiro de Baume estableceron unha observancia máis perfecta da norma de [[Bieito de Nursia|San Bieito]], xunto cos estatutos de [[Aquisgrán]] e os usos de San Bieito de Aniana, que no século anterior restaurara a disciplina monástica en gran número de conventos da [[Galia]]. A vida reformadísima dos cluniacenses pronto foi imitada por moitos outros mosteiros, grazas ao celo dos sucesores de Bernón de Borgoña, que foron [[San Odón]] (926-43), [[San Aymar]] (943-954), [[San Maiol]] (954-994), [[Santo Odilón]] (994-1048), [[San Hugo]] (1048-1109), este levará a Cluny ao auxe da súa gloria. En 1054 fundou a ''Charité sur Loire'': en 1055, o mosteiro feminino de Marcigny, o berce das monxas cluniacenses.


Do mesmo xeito que o abade Bernón, os primeiros monxes procedentes do mosteiro de Baume estableceron unha observancia máis perfecta da norma de San Bieito, xunto cos estatutos de [[Aquisgrán]] e os usos de San Bieito de Aniana, que no século anterior restaurara a disciplina monástica en gran número de conventos da [[Galia]]. A vida reformadísima dos cluniacenses pronto foi imitada por moitos outros mosteiros, grazas ao celo dos sucesores de Bernón de Borgoña, que foron San Odón (926-43), San Aymar (943-954), San Maiol (954-994), Santo Odilón (994-1048), San Hugo (1048-1109), este levará a Cluny ao auxe da súa gloria. En 1054 fundou a ''Charité sur Loire'': en 1055, o mosteiro feminino de Marcigny, o berce das monxas cluniacenses. Tamén debe a fundación de San Pancracio de Lewes en Inglaterra, líder dos cluniacenses británicos. E grazas á súa boa amizade con [[Afonso VI de León|Afonso VI]], fundouse unha importante serie de mosteiros en Castela: este é o caso especialmente de Santa María de Nájera (1079). Hugo tamén comezou a gran basílica cluniacense, unha das mellores e máis grandes igrexas de Francia, que acabou o abade Pedro o Venerábel (1123-1158) e consagrou o Papa [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] en 1130.
Tamén debe a fundación de San Pancracio de Lewes en [[Inglaterra]], líder dos cluniacenses ingleses. E grazas á súa boa amizade con [[Afonso VI de León|Afonso VI]], fundouse unha importante serie de mosteiros en [[Castela]]: este é o caso especialmente de [[Mosteiro de Santa María de Nájera|Santa María de Nájera]] (1079). Hugo tamén comezou a gran basílica cluniacense, unha das mellores e máis grandes igrexas de Francia, que acabou o abade [[Pedro o Venerábel]] (1123-1158) e consagrou o Papa [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] en 1130.


Neste tempo, Cluny estaba na súa cima e, ademais de dar monxes a moitos outros, tiña o mosteiro 460 relixiosos, moitos deles ilustres en santidade e en erudición, algúns tamén distinguidos polas dignidades que lograron na Igrexa. A fundación da Congregación cisterciense e as rivalidades e diferenzas que existían entre ela e o mosteiro de Cluny eran bastante prexudiciais para este, a pesar da brillante defensa que fixo dos seus costumes, usos e cerimonias o abade Pedro ''o Venerábel'', un dos personaxes máis ilustres da súa época.
Neste tempo, Cluny estaba na súa cima e, ademais de dar monxes a moitos outros, tiña o mosteiro 460 relixiosos, moitos deles ilustres en santidade e en erudición, algúns tamén distinguidos polas dignidades que lograron na Igrexa. A fundación da Congregación cisterciense e as rivalidades e diferenzas que existían entre ela e o mosteiro de Cluny eran bastante prexudiciais para este, a pesar da brillante defensa que fixo dos seus costumes, usos e cerimonias o abade Pedro ''o Venerábel'', un dos personaxes máis ilustres da súa época.
Liña 15: Liña 20:
Os sucesores xa non estiveron todos á mesma altura; non obstante, tense esaxerado moito a decadencia que se supón que comezou inmediatamente en Cluny, tamén atribuíndoa á súa dependencia con clara inxustiza, que é moito maior noutros mosteiros de hábito negro, porque tanto en Francia como no resto de Europa, florecían e continuaron sempre observantes moitos outros que non tiñan nada en común con Cluny, se non era profesar a mesma regra.
Os sucesores xa non estiveron todos á mesma altura; non obstante, tense esaxerado moito a decadencia que se supón que comezou inmediatamente en Cluny, tamén atribuíndoa á súa dependencia con clara inxustiza, que é moito maior noutros mosteiros de hábito negro, porque tanto en Francia como no resto de Europa, florecían e continuaron sempre observantes moitos outros que non tiñan nada en común con Cluny, se non era profesar a mesma regra.


No mesmo século de Pedro ''o Venerábel'' gobernou Cluny Teobald, que desde o abade de San Basilio ascendeu a este en 1880 (1880-1884) e logo a un cardeal predecesor para o nomeamento do [[Alexandre III, papa|papa Alejandro III]] e foi finalmente promovido ao cardeal bispo de Ostia para [[Lucio III, papa|Luci III]] (1884-1888). Gerard de Lausana, abade nº 19 de Cluny (1215) máis tarde foi bispo de [[Valence, Drôme|Valença]] e finalmente patriarca de Xerusalén (1230); A abrazada VI de Sales (ou Rochecorbon), trasladada de Sant Martí de Tours, gobernou oito anos e consagrado bispo de [[Langres]], morreu na expedición de [[Terra Santa]] (1244-1250). En 1244 foi sucedido por Guillerme III de Pontoise, antes de ser Charité, que logo de catorce anos ascendeu o bispo de [[Agen]] (1248) e morreu sendo patriarca de Xerusalén en 1263.
No mesmo século de Pedro ''o Venerábel'' gobernou Cluny, Teobaldo, que de abade de San Basilio ascendeu a este en 1880 (1880-1884) e logo a un cardeal predecesor para o nomeamento do [[Alexandre III, papa|papa Alejandro III]] e foi finalmente promovido ao cardeal bispo de Ostia para [[Lucio III, papa|Luci III]] (1884-1888). Gerard de Lausana, abade nº 19 de Cluny (1215) máis tarde foi bispo de [[Valence, Drôme|Valença]] e finalmente patriarca de Xerusalén (1230); A abrazada VI de Sales (ou Rochecorbon), trasladada de Sant Martí de Tours, gobernou oito anos e consagrado bispo de [[Langres]], morreu na expedición de [[Terra Santa]] (1244-1250). En 1244 foi sucedido por Guillerme III de Pontoise, antes de ser Charité, que logo de catorce anos ascendeu o bispo de [[Agen]] (1248) e morreu sendo patriarca de Xerusalén en 1263.


A principios do [[Século XIV|século XIV]], Henri I de Fautrières, gobernou en Cluny durante once anos e foi nomeado bispo de Saint-Flour (1319-1320). Pierre II de Chastelus, elixido en 1322, médico en teoloxía, logo de vinte anos de goberno, ascendeu ao asento episcopal de [[Valence, Drôme|Valença]] (1342-1350). Androin de la Roche, doutor en [[Teoloxía]] (1351), foi creado cardeal do título de Saint Marcel por [[Inocencio VI, papa|Inocencio VI]] (1361). É coñecido na historia. Morreu en [[Viterbo]] en 1369. Incluso no século XV Cluny tiña excelentes abades. Oddó II, da Ferrière, anteriormente Savigny, gobernou 33 anos, destacando a santidade da vida e do espírito profético. Joan III de Borbón, que o sucedeu en 1456, foi relixioso en Sant Andreu d'Avignon; presidiu Cluny por vinte e dous anos, dando novas leis para preservar a disciplina monástica e, aínda que foi nomeado bispo, quería ser enterrado en Cluny. En 1481 sucedeu a Jaume II de Amboise, que presidiu durante trinta e catro anos e que retomará unha reforma de Cluny en 1486 e promulgará unha regulación xeral da reforma en 1494, reorganizando o sistema de visitas e expulsando a todos o ben indesexable e restaurando en todas partes a vida común, incluído o peche. Jaume morreu sendo bispo de Clermont. Geoffroy d'Amboise e Aymard II de Boissy aínda eran abades regulares; pero en 1529 Cluny comezou a eloxiar aos comendadores, cuxas guerras non puideron escapar no futuro, polo que tivo que resumir notablemente, tanto no espiritual como no temporal. [[Cardeal Richelieu|Richelieu]] e [[Jules Mazarin|Mazzarino]], que tiñan poucos clérigos, chamados abades Cluny, para gozar dos seus ingresos brutos.
A principios do [[Século XIV|século XIV]], Henri I de Fautrières, gobernou en Cluny durante once anos e foi nomeado bispo de Saint-Flour (1319-1320). Pierre II de Chastelus, elixido en 1322, médico en teoloxía, logo de vinte anos de goberno, ascendeu ao asento episcopal de [[Valence, Drôme|Valença]] (1342-1350). Androin de la Roche, doutor en [[Teoloxía]] (1351), foi creado cardeal do título de Saint Marcel por [[Inocencio VI, papa|Inocencio VI]] (1361). É coñecido na historia. Morreu en [[Viterbo]] en 1369. Incluso no século XV Cluny tiña excelentes abades. Oddó II, da Ferrière, anteriormente Savigny, gobernou 33 anos, destacando a santidade da vida e do espírito profético. Joan III de Borbón, que o sucedeu en 1456, foi relixioso en Sant Andreu d'Avignon; presidiu Cluny por vinte e dous anos, dando novas leis para preservar a disciplina monástica e, aínda que foi nomeado bispo, quería ser enterrado en Cluny. En 1481 sucedeu a Jaume II de Amboise, que presidiu durante trinta e catro anos e que retomará unha reforma de Cluny en 1486 e promulgará unha regulación xeral da reforma en 1494, reorganizando o sistema de visitas e expulsando a todos o ben indesexable e restaurando en todas partes a vida común, incluído o peche. Jaume morreu sendo bispo de Clermont. Geoffroy d'Amboise e Aymard II de Boissy aínda eran abades regulares; pero en 1529 Cluny comezou a eloxiar aos comendadores, cuxas guerras non puideron escapar no futuro, polo que tivo que resumir notablemente, tanto no espiritual como no temporal. [[Cardeal Richelieu|Richelieu]] e [[Jules Mazarin|Mazzarino]], que tiñan poucos clérigos, chamados abades Cluny, para gozar dos seus ingresos brutos.


A orde beneditina foi clave na estabilidade alcanzada pola sociedade europea do século XI, en parte debido a que era o modelo de estilo da vida monástica en Occidente desde finais do [[Século X|século X]]. Unha sucesión de abades competentes tamén eran figuras relevantes no terreo internacional. O propio mosteiro de Cluny converteuse no mosteiro máis grande e máis prestixioso, e na mellor institución monástica preparada en Europa. A influencia de Cluny estendeuse desde a segunda metade do século ata principios do [[Século XII|século XII]] .
A orde beneditina foi clave na estabilidade alcanzada pola sociedade europea do século XI, en parte debido a que era o modelo de estilo da vida monástica en Occidente desde finais do [[Século X|século X]]. Unha sucesión de abades competentes tamén eran figuras relevantes no terreo internacional. O propio mosteiro de Cluny converteuse no mosteiro máis grande e máis prestixioso, e na mellor institución monástica preparada en Europa. A influencia de Cluny estendeuse desde a segunda metade do século ata principios do [[Século XII|século XII]] .


== Os edificios ==
== Os edificios ==
Os edificios e igrexa de Cluny eran verdaderamente reais e correspondentes ao mosteiro principal. Unha boa proba diso é que en 1245 puido acomodar comodamente e sen falta de respecto aos monxes, o [[Inocencio IV, papa|Papa Inocencio IV]], que veu do consello ecuménico de Lyon coa compañía de 12 cardeais, que estreou a capa vermella por primeira vez; os patriarcas de Antioquia e [[Constantinopla]], tres arcebispos e 15 bispos con gran número de abades; ademais, a San [[Luís IX de Francia]] ; a súa nai [[Branca de Castela|Branca de Castilla]], o seu irmán, o seu irmán, o duque de Artois ea súa irmá, o emperador [[Balduíno II de Constantinopla|Balduí II de Courtenay]], os fillos de San [[Fernando III de Castela|Fernando]] de Castilla e [[Xaime I de Aragón|Santiago o conquistador]], o duque de Borgoña, seis condes e moitos outros grandes señores. En 1130 xa recibira a [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] cos cardeais e as persoas do seu seguimento, e máis tarde, en 1307, a [[Clemente V, papa|Climent V]].
Os edificios e igrexa de Cluny eran verdaderamente reais e correspondentes ao mosteiro principal. Unha boa proba diso é que en 1245 puido acomodar comodamente e sen falta de respecto aos monxes, o [[Inocencio IV, papa|Papa Inocencio IV]], que veu do consello ecuménico de [[Lión]] coa compañía de 12 [[Cardeal|cardeais]], que estreou a capa vermella por primeira vez; os [[Patriarca de Antioquia|patriarcas de Antioquia]] e [[Constantinopla]], tres [[Arcebispo|arcebispos]] e 15 [[Bispo|bispos]] con gran número de abades; ademais, a San [[Luís IX de Francia]]; a súa nai [[Branca de Castela]], o seu irmán, o [[Ducado de Artois|duque de Artois]] e a súa irmá, o emperador [[Balduíno II de Constantinopla|Balduíno II de Courtenay]], os fillos de San [[Fernando III de Castela|Fernando]] de Castela e [[Xaime I de Aragón|Xaime o conquistador]], o [[Ducado de Borgoña|duque de Borgoña]], seis condes e moitos outros grandes señores. En 1130 xa recibira a [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] cos cardeais e as persoas do seu séquito, e máis tarde, en 1307, a [[Clemente V, papa|Clemente V]].


=== Igrexa ===
A igrexa, que tiña a forma de cruz patriarcal, tiña aproximadamente 147 m longo por uns 35 m de ancho entrando nela por un lobby de 31 m de longo e 24 de ancho. O seu tesouro en reliquias, vasos e adornos sagrados era inestimable. En 1561 foi desposuído de heréticos, calculando en 2 000 000 libras o [[ouro]] e [[prata]] que traían desde ese lugar. Tamén destruíron a rica biblioteca, que contiña non menos de 1 800 códices manuscritos, froitos de paciencia e labrego beneditino, que incluían os escritos dos papas e autores antigos. A antiga abadía conserva, ademais dos claustros, unha gran porta románica do século XI, o hórreo do s. XIII e a fachada do [[Xelasio I, papa|papa Xelasio I]], de estilo gótico e, por suposto, pola súa moito máis tarde que esta data. No interior do recinto da Abadía hai catro torres: a do muíño e a das peles, cadradas; a Ronda e a de Fabri, erixida no século XIV polo abade deste nome; da igrexa grandiosa abacial, cuxo longo era de 49 m só se conservan o brazo meridional do crucero, os campanarios do reloxo e da bendita auga e as capelas de Sant Esteve, Sant Marçal e Borbón, este último debido ao abade Xoán III de Borbón no século XV.
A igrexa, que tiña a forma de cruz patriarcal, tiña aproximadamente 147 m longo por uns 35 m de ancho entrando nela por un vestíbulo de 31 m de longo e 24 de ancho. O seu tesouro en reliquias, vasos e adornos sagrados era inestimable. En 1561 foi saqueada polos herexes, calculando en 2 000 000 libras o [[ouro]] e [[prata]] que sacaron dese lugar. Tamén destruíron a rica biblioteca, que contiña non menos de 1 800 [[Códice|códices]] manuscritos, froito do traballo beneditino, que incluían os escritos dos papas e autores antigos.

A antiga abadía conserva, ademais dos [[Claustro|claustros]], unha gran porta románica do século XI, o graneiro do s. XIII e a fachada do [[Xelasio I, papa|papa Xelasio I]], de estilo gótico pero de data moi tardía. No interior do recinto da Abadía hai catro torres: a do [[muíño]] e a das peles, cadradas; a Ronda e a de Fabri, erixida no século XIV polo abade deste nome; da igrexa grandiosa abacial, cuxo longo era de 49 m só se conservan o brazo meridional do crucero, os campanarios do [[reloxo]] e da bendita auga e as capelas de Santo Estevo, San Marcial e a de Borbón, esta última debida ao abade Xoán III de Borbón no século XV.

Tradicionalmente, establécese a súa construción en tres fases ou etapas: Cluny I (dende a fundación en 910), Cluny II (a partir do 981 ou 991) e Cluny III (dende 1135).<ref name=":0" /> Finalmente, a destrucción produciuse entre 1809-1823.<ref>{{Cita libro|título=El Románico. Eclosión de mil años de arte cristiano|apelidos=Labad Sasiaín|nome=Fernando|editorial=Fundación Santa María la Real|ano=2007|ISBN=978-84-89483-40-8|ref=|lugar=Aguilar de Campóo|páxina=157|lingua=es}}</ref>


== Personaxes ==
== Personaxes ==
A fama da santidade ea observancia de Cluny atraeu os personaxes máis importantes desde os primeiros tempos. Neste mosteiro terminou os seus días o piadoso [[Gregorio VI, papa|Gregorius VI]] logo de renunciar á tiara en 1046. Cluny abandonou para ocupar o trono de Polonia, Casimir, que era monxe e diácono (1041), pero nunca foi un abade como algúns historiadores quixeron crer; Siegfried, arcebispo de Maguncia, renunciou á dignidade de reclinarse en Cluny, desde onde volveu ao seu arzobispado en 1084. Aquí tamén os hábitos San Teotger, fillo do Conde de Metz e bispo da mesma cidade, tivo lugar ao redor de 1100; Guido, conde de Alby ao redor de 1060; Enric, fillo do conde de [[Blois]] e irmán de Esteve, rei de Inglaterra, deixando despois ser abade de Glastenbury e bispo de [[Winchester]] (m. 1171); Abrazo, duque de Borgoña (1108); Guido, conde de Macón, con 30 soldados (1224); etc . .
A fama da santidade e a observancia de Cluny atraeron os personaxes máis importantes desde os primeiros tempos. Neste mosteiro terminou os seus días o piadoso [[Gregorio VI, papa|Gregorio VI]] logo de renunciar á [[tiara]] en 1046. De Cluny partiu para ocupar o trono de [[Unión de Lublin|Polonia]], Casimiro, que era [[monxe]] e [[diácono]] (1041), pero nunca foi un abade como algúns historiadores quixeron crer; Siegfried, [[Arcebispado de Maguncia|arcebispo de Maguncia]], renunciou á dignidade de reclinarse en Cluny, desde onde volveu ao seu arzobispado en 1084. Aquí tamén os hábitos San Teotger, fillo do Conde de Metz e bispo da mesma cidade, tivo lugar ao redor de 1100; Guido, conde de [[Albi]] ao redor de 1060; Enric, fillo do conde de [[Blois]] e irmán de Esteve, rei de [[Inglaterra]], deixando despois ser [[Abadía de Glastenbury|abade de Glastenbury]] e bispo de [[Winchester]] (m. 1171); Hugo, duque de Borgoña (1108); Guido, conde de Macón, con 30 soldados (1224); etc . .


O número de ilustres baróns que floreceu en Cluny non era inferior e ilustrou a Igrexa coa súa vida e doutrina. Non se pode listalos, pero recorda os directores. Entre estes están San [[Gregorio VII, papa|Gregorio VII]], [[Urbano II, papa|Urbano II]], [[Pascual II, papa|Pasqual II]] e [[Calisto II, papa|Calixt II]], Papas; San Gerardo, cardeal Bispo de Lyon, sobrino de [[Urbano II, papa|Urbano II]] (1101); Alberic Belbacense, tamén cardeal Bispo de Ostia (1148); Imar, cardeal bispo de [[Frascati]] (1144); Jean de Franciogie, arcebispo de [[Besançon]] e cardeal bispo de Sabina, e legado a España (1233); Giovanni de Cresi, cardeal prelate de Sant Pere e Sant Marcel·lí (1294); Guillem d'Aigrefeuille, arcebispo de Zaragoza, predecesor cardeal de San Calixte, máis tarde cardeal bispo de Sabina (1369); Gérard du Puy, bispo de Saint Flour e de Carcassonne e cardeal predecesor de San Clemente (1375); Guillaume d'Estouteville, prelado de varias diócesis, arcebispo de Ruán, cardeal, decano do Sacred College (1483); André d'Espinay, arcebispo de Lyon e predecesor cardeal de Sant Silvestre i Sant Martí (1500); Durand de Bredon, arcebispo de [[Tolosa, Francia|Toulouse]] (1120); Raynaldo, arcebispo de Lyon (1120); Teobald, bispo de París (1130); Esteve, patriarca de Constantinopla (1128); Hugues III d'Amiens, arcebispo de Rouen (1130) e moitos outros.
O número de ilustres varóns que floreceron en Cluny non era inferior e ilustraron a Igrexa coa súa vida e doutrina. Non se pode enumeralos, pero chega con lembrar aos principais. Entre estes están San [[Gregorio VII, papa|Gregorio VII]], [[Urbano II, papa|Urbano II]], [[Pascual II, papa|Pascual II]] e [[Calisto II, papa|Calixto II]], Papas; [[San Xerardo]], cardeal Bispo de Lyon, sobriño de [[Urbano II, papa|Urbano II]] (1101); Alberic Belbacense, tamén cardeal Bispo de [[Ostia]] (1148); Imar, cardeal bispo de [[Frascati]] (1144); Jean de Franciogie, arcebispo de [[Besançon]] e cardeal bispo de Sabina, e legado en España (1233); Giovanni de Cres, cardeal prelado de San Pedro e San Marcelino (1294); Guillem d'Aigrefeuille, arcebispo de [[Zaragoza]], predecesor cardeal de San Calixto, máis tarde cardeal bispo de Sabina (1369); Gérard du Puy, bispo de Saint Flour e de [[Carcasona]] e cardeal predecesor de San Clemente (1375); Guillaume d'Estouteville, prelado de varias dioceses, arcebispo de Ruán, cardeal, decano do Sacro Colexio (1483); André d'Espinay, arcebispo de Lión e predecesor cardeal de Sant Silvestre e Sant Martín (1500); Durand de Bredon, arcebispo de [[Tolosa, Francia|Toulouse]] (1120); Raynaldo, arcebispo de Lión(1120); Teobaldo, bispo de [[París]] (1130); Esteve, patriarca de Constantinopla (1128); Hugo III de [[Amiens]], arcebispo de [[Ruán]] (1130) e moitos outros.


Eles adquiren famosos, pero non para envexar. Ponç, abade do mosteiro e cardeal, que foi destituído polo papa [[Honorio II, papa|Honorio II]] (m 1126) e Pietro Pierleoni, que foi feito cardeal polo relixioso de Cluny e disputaba a tiara a [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] baixo o nome de [[Anacleto II, antipapa|Anacleto II]] ( 130-1138). Entre os máis clarificados na santidade están Sant Alferi ( Alferio Pappacarbone ), que axiña estender a orde benedictina en toda Italia, converténdose no pai de 3.000 monxes, xa que fundou a Abadía territorial da Santissima Trinità di Cava Tirreni . Fixéronse notables pola súa doutrina Rodolfus Glaber, un notable historiador; Algero, home dos máis sabios da súa época (1150); Ricardo (1160); Rodúlfo, discípulo de Pedro o Venerable ; Pere Pictaviense (1130), Pierre Albert, primeiro maior de Cluny, doutor en Dereito (1420); Jean Raulin, médico en [[teoloxía]] e famoso predicador (1490), e outros que se designan nos seus respectivos lugares.
Eles adquiren famosos, pero non para envexar. Ponç, abade do mosteiro e cardeal, que foi destituído polo papa [[Honorio II, papa|Honorio II]] (m 1126) e Pietro Pierleoni, que foi feito cardeal polo relixioso de Cluny e disputaba a tiara a [[Inocencio II, papa|Inocencio II]] baixo o nome de [[Anacleto II, antipapa|Anacleto II]] ( 130-1138). Entre os máis clarificados na santidade están Sant Alferi ( Alferio Pappacarbone ), que axiña estender a orde benedictina en toda Italia, converténdose no pai de 3.000 monxes, xa que fundou a Abadía territorial da Santissima Trinità di Cava Tirreni . Fixéronse notables pola súa doutrina Rodolfus Glaber, un notable historiador; Algero, home dos máis sabios da súa época (1150); Ricardo (1160); Rodúlfo, discípulo de Pedro o Venerable ; Pere Pictaviense (1130), Pierre Albert, primeiro maior de Cluny, doutor en Dereito (1420); Jean Raulin, médico en [[teoloxía]] e famoso predicador (1490), e outros que se designan nos seus respectivos lugares.


== Privilexios de Cluny ==
== Privilexios de Cluny ==
Non é sorprendente que os pontífices e os reis acumulen privilexios a un mosteiro tan ilustre. Xa desde o seu fundación estaba exento da xurisdición episcopal e inmediata ao pontífice. Esta misericordia foi confirmada solemnemente por San [[Gregorio VII, papa|Gregorio VII]] en 1077, e logo moitos outros papas engadiron novos privilexios, como [[Urbano II, papa|Urban II]], [[Pascual II, papa|Pasqual II]], [[Calisto II, papa|Calixt II]], [[Honorio II, papa|Honorio II]], [[Inocencio II, papa|Inocencio II]], [[Uxío III, papa|Uxío III,]] etc. Os antigos costumes deste convento foron consignados polo monxe de Udalric en tres libros, que son como un complemento cerimonial ao dominio beneditino, escrito polo primeiro clan santo abade. Publicado por P. Lucas d'Achery, Maurin, e tamén reproducido na Patroloxía de [[Jacques Paul Migne|Migne]] .
Non é sorprendente que os pontífices e os reis acumulen privilexios a un mosteiro tan ilustre. Xa desde a súa fundación estaba exento da xurisdición episcopal e inmediata ao pontífice. Este privilexio foi confirmado solemnemente por San [[Gregorio VII, papa|Gregorio VII]] en 1077, e logo moitos outros papas engadiron novos privilexios, como [[Urbano II, papa|Urbano II]], [[Pascual II, papa|Pascual II]], [[Calisto II, papa|Calixto II]], [[Honorio II, papa|Honorio II]], [[Inocencio II, papa|Inocencio II]], [[Uxío III, papa|Uxío III,]] etc.


Os antigos costumes deste convento foron consignados polo monxe de Udalric en tres libros, que son como un complemento cerimonial ao dominio beneditino, escrito polo primeiro clan santo abade. Publicado por P. Lucas d'Achery, Maurin, e tamén reproducido na Patroloxía de [[Jacques Paul Migne|Migne]] .
A destrución do mosteiro cloniano foi ordenada en 1790 por decreto dos republicanos [[13 de febreiro|o 13]] de [[13 de febreiro|febreiro]] dese ano. Os monxes víronse no tranco de abandonar esa abadía secular chea de tumbas e recordos. Posteriormente, en outubro de 1793 os revolucionarios convertéronse en propietarios dos edificios e puxeron as campás da torre para fundir canóns; En novembro, as cruces comezaron a fluír e, ao final, veu unha multitude que profanou todo cando santos e santos acharon o seu camiño, arrastrando as imaxes, logo de destruír os altares. Neste loot, as mulleres aínda participaron, o que axudou a destruílas para aproveitar a [[seda]] eo [[ouro]] coas que máis tarde adornáronse. Un reitor renegado tamén continuou a saquear, adquirir e vendelos nuevamente á sillería do santuario. Dise que pasando [[Napoleón I de Francia|Napoleón a]] través de [[Borgoña]], onde está situado Cluny, para ir a Italia, a cidade cloniana pídelle que teña a oportunidade de visitar a cidade. O emperador respondeu abruptamente: {{Cita|''Heu venut i destruït la vostra gran i bella Església; aneu en hora mala, doncs sou uns vàndals; mai visitaré Cluny.''}}


A destrución do mosteiro cluniano foi ordenada o 13 de febreiro de 1790 por decreto dos republicanos. Os monxes víronse na necesidade de abandonar esa abadía secular chea de tumbas e recordos. Posteriormente, en outubro de 1793 os revolucionarios convertéronse en propietarios dos edificios e colleron as campás da torre para fundir canóns; en novembro, arrincaron as cruces e, ao final, apareceu unha moitedume de xente que profanou todo cando santo e sagrado acharon no seu camiño, arrastrando as imaxes, logo de destruír os altares. Neste saqueo, as mulleres tamén participaron, e axudaron a destruílas para aproveitar a [[seda]] e o [[ouro]] coas que máis tarde se engalanaron. Un reitor renegado tamén continuou a saquear, adquirir e vender, novamente, á sillería do santuario.
== Bibliografía ==


Dise que pasando [[Napoleón I de Francia|Napoleón a]] través de [[Borgoña]], onde está situado Cluny, para ir a [[Italia]], o concello pedíralle que se achegara para visita-la cidade. O emperador respondeu abruptamente: {{Cita|Vendeu e destruíu a súa grande e fermosa igrexa; ide en mala hora, pois sodes uns vándalos; xamais visitarei Cluny}}
* Espada Enciclopédia Volume n. 15, p. 999/1000. ( {{ISBN|84-239-4515-4}} )


== Ligazóns externas ==
== Véxase tamén ==
{{commonscat}}
{{commonscat}}
=== Bibliografía ===

* Espada Enciclopédia Volume n. 15, p. 999/1000. ( {{ISBN|84-239-4515-4}} )
*{{Cita libro|título=Diccionario Akal de Historia Medieva|apelidos=Loyn|nome=H. R.|editorial=Akal|ano=1998|ISBN=84-460-0841-6|ref=|lingua=es|lugar=Madrid}}

=== Ligazóns externas ===

* [http://www.sitesclunisiens.org/ Federación de lugares europeos cluniacenses]


[[Categoría:Orde de Cluny]]
[[Categoría:Orde de Cluny]]

Revisión como estaba o 10 de maio de 2019 ás 12:06

A Abadía de Cluny é unha antiga abadía beneditina da cidade de Cluny, situada no departamento de Saône-et-Loire, na rexión de Burgundy - Franche-Comté, no centro-leste de Francia. É unha das máis ilustres do mundo pola santidade dos seus abades e monxes, polo número de relixiosos que tiñan suxeitos en toda Europa, por ser o culmen da gran Congregación monástica do seu nome (cluniacenses), polos seus magníficos edificios e rico tesouro de xoias, reliquias e libros, hoxe en día perdidos e destruídos, sobre todo, durante a Revolución francesa, pois en 1790, a abadía foi saqueada e destruída en gran parte polos revolucionarios. Hoxe tan só permanece unha pequena parte do conxunto orixinal.

No 2007, a abadía foi considerada como Patrimonio europeo.[1] Dende finais do século XIX, unha sonada escola de enxeñería "Arts et Métiers ParisTech", ocupa unha parte das instalacións da abadía. O Hotel de Cluny de París, datado contra 1334, fora a antiga residencia dos abades na cidade. En 1833, foi reconvertido en museo público e, máis aló do nome, xa non ten relación algunha coa abadía.

Historia

Reconstrución da igrexa abacial de Cluny.

Foi fundada o 11 de novembro de 910 por Guillerme I, o piadoso, duque de Aquitania[2][3][4] e conde de Auvernia, que instalou alí ao abade Bernón de Baume, e a dedicou a San Pedro Apóstolo, e puxo a abadía baixo a autoridade inmediata do papa Serxio III. A abadía e a súa constelación de dependencias pronto se converteron nun exemplo do tipo de vida relixiosa do século XI.

Do mesmo xeito que o abade Bernón, os primeiros monxes procedentes do mosteiro de Baume estableceron unha observancia máis perfecta da norma de San Bieito, xunto cos estatutos de Aquisgrán e os usos de San Bieito de Aniana, que no século anterior restaurara a disciplina monástica en gran número de conventos da Galia. A vida reformadísima dos cluniacenses pronto foi imitada por moitos outros mosteiros, grazas ao celo dos sucesores de Bernón de Borgoña, que foron San Odón (926-43), San Aymar (943-954), San Maiol (954-994), Santo Odilón (994-1048), San Hugo (1048-1109), este levará a Cluny ao auxe da súa gloria. En 1054 fundou a Charité sur Loire: en 1055, o mosteiro feminino de Marcigny, o berce das monxas cluniacenses.

Tamén debe a fundación de San Pancracio de Lewes en Inglaterra, líder dos cluniacenses ingleses. E grazas á súa boa amizade con Afonso VI, fundouse unha importante serie de mosteiros en Castela: este é o caso especialmente de Santa María de Nájera (1079). Hugo tamén comezou a gran basílica cluniacense, unha das mellores e máis grandes igrexas de Francia, que acabou o abade Pedro o Venerábel (1123-1158) e consagrou o Papa Inocencio II en 1130.

Neste tempo, Cluny estaba na súa cima e, ademais de dar monxes a moitos outros, tiña o mosteiro 460 relixiosos, moitos deles ilustres en santidade e en erudición, algúns tamén distinguidos polas dignidades que lograron na Igrexa. A fundación da Congregación cisterciense e as rivalidades e diferenzas que existían entre ela e o mosteiro de Cluny eran bastante prexudiciais para este, a pesar da brillante defensa que fixo dos seus costumes, usos e cerimonias o abade Pedro o Venerábel, un dos personaxes máis ilustres da súa época.

Os sucesores xa non estiveron todos á mesma altura; non obstante, tense esaxerado moito a decadencia que se supón que comezou inmediatamente en Cluny, tamén atribuíndoa á súa dependencia con clara inxustiza, que é moito maior noutros mosteiros de hábito negro, porque tanto en Francia como no resto de Europa, florecían e continuaron sempre observantes moitos outros que non tiñan nada en común con Cluny, se non era profesar a mesma regra.

No mesmo século de Pedro o Venerábel gobernou Cluny, Teobaldo, que de abade de San Basilio ascendeu a este en 1880 (1880-1884) e logo a un cardeal predecesor para o nomeamento do papa Alejandro III e foi finalmente promovido ao cardeal bispo de Ostia para Luci III (1884-1888). Gerard de Lausana, abade nº 19 de Cluny (1215) máis tarde foi bispo de Valença e finalmente patriarca de Xerusalén (1230); A abrazada VI de Sales (ou Rochecorbon), trasladada de Sant Martí de Tours, gobernou oito anos e consagrado bispo de Langres, morreu na expedición de Terra Santa (1244-1250). En 1244 foi sucedido por Guillerme III de Pontoise, antes de ser Charité, que logo de catorce anos ascendeu o bispo de Agen (1248) e morreu sendo patriarca de Xerusalén en 1263.

A principios do século XIV, Henri I de Fautrières, gobernou en Cluny durante once anos e foi nomeado bispo de Saint-Flour (1319-1320). Pierre II de Chastelus, elixido en 1322, médico en teoloxía, logo de vinte anos de goberno, ascendeu ao asento episcopal de Valença (1342-1350). Androin de la Roche, doutor en Teoloxía (1351), foi creado cardeal do título de Saint Marcel por Inocencio VI (1361). É coñecido na historia. Morreu en Viterbo en 1369. Incluso no século XV Cluny tiña excelentes abades. Oddó II, da Ferrière, anteriormente Savigny, gobernou 33 anos, destacando a santidade da vida e do espírito profético. Joan III de Borbón, que o sucedeu en 1456, foi relixioso en Sant Andreu d'Avignon; presidiu Cluny por vinte e dous anos, dando novas leis para preservar a disciplina monástica e, aínda que foi nomeado bispo, quería ser enterrado en Cluny. En 1481 sucedeu a Jaume II de Amboise, que presidiu durante trinta e catro anos e que retomará unha reforma de Cluny en 1486 e promulgará unha regulación xeral da reforma en 1494, reorganizando o sistema de visitas e expulsando a todos o ben indesexable e restaurando en todas partes a vida común, incluído o peche. Jaume morreu sendo bispo de Clermont. Geoffroy d'Amboise e Aymard II de Boissy aínda eran abades regulares; pero en 1529 Cluny comezou a eloxiar aos comendadores, cuxas guerras non puideron escapar no futuro, polo que tivo que resumir notablemente, tanto no espiritual como no temporal. Richelieu e Mazzarino, que tiñan poucos clérigos, chamados abades Cluny, para gozar dos seus ingresos brutos.

A orde beneditina foi clave na estabilidade alcanzada pola sociedade europea do século XI, en parte debido a que era o modelo de estilo da vida monástica en Occidente desde finais do século X. Unha sucesión de abades competentes tamén eran figuras relevantes no terreo internacional. O propio mosteiro de Cluny converteuse no mosteiro máis grande e máis prestixioso, e na mellor institución monástica preparada en Europa. A influencia de Cluny estendeuse desde a segunda metade do século ata principios do século XII .

Os edificios

Os edificios e igrexa de Cluny eran verdaderamente reais e correspondentes ao mosteiro principal. Unha boa proba diso é que en 1245 puido acomodar comodamente e sen falta de respecto aos monxes, o Papa Inocencio IV, que veu do consello ecuménico de Lión coa compañía de 12 cardeais, que estreou a capa vermella por primeira vez; os patriarcas de Antioquia e Constantinopla, tres arcebispos e 15 bispos con gran número de abades; ademais, a San Luís IX de Francia; a súa nai Branca de Castela, o seu irmán, o duque de Artois e a súa irmá, o emperador Balduíno II de Courtenay, os fillos de San Fernando de Castela e Xaime o conquistador, o duque de Borgoña, seis condes e moitos outros grandes señores. En 1130 xa recibira a Inocencio II cos cardeais e as persoas do seu séquito, e máis tarde, en 1307, a Clemente V.

Igrexa

A igrexa, que tiña a forma de cruz patriarcal, tiña aproximadamente 147 m longo por uns 35 m de ancho entrando nela por un vestíbulo de 31 m de longo e 24 de ancho. O seu tesouro en reliquias, vasos e adornos sagrados era inestimable. En 1561 foi saqueada polos herexes, calculando en 2 000 000 libras o ouro e prata que sacaron dese lugar. Tamén destruíron a rica biblioteca, que contiña non menos de 1 800 códices manuscritos, froito do traballo beneditino, que incluían os escritos dos papas e autores antigos.

A antiga abadía conserva, ademais dos claustros, unha gran porta románica do século XI, o graneiro do s. XIII e a fachada do papa Xelasio I, de estilo gótico pero de data moi tardía. No interior do recinto da Abadía hai catro torres: a do muíño e a das peles, cadradas; a Ronda e a de Fabri, erixida no século XIV polo abade deste nome; da igrexa grandiosa abacial, cuxo longo era de 49 m só se conservan o brazo meridional do crucero, os campanarios do reloxo e da bendita auga e as capelas de Santo Estevo, San Marcial e a de Borbón, esta última debida ao abade Xoán III de Borbón no século XV.

Tradicionalmente, establécese a súa construción en tres fases ou etapas: Cluny I (dende a fundación en 910), Cluny II (a partir do 981 ou 991) e Cluny III (dende 1135).[4] Finalmente, a destrucción produciuse entre 1809-1823.[5]

Personaxes

A fama da santidade e a observancia de Cluny atraeron os personaxes máis importantes desde os primeiros tempos. Neste mosteiro terminou os seus días o piadoso Gregorio VI logo de renunciar á tiara en 1046. De Cluny partiu para ocupar o trono de Polonia, Casimiro, que era monxe e diácono (1041), pero nunca foi un abade como algúns historiadores quixeron crer; Siegfried, arcebispo de Maguncia, renunciou á dignidade de reclinarse en Cluny, desde onde volveu ao seu arzobispado en 1084. Aquí tamén os hábitos San Teotger, fillo do Conde de Metz e bispo da mesma cidade, tivo lugar ao redor de 1100; Guido, conde de Albi ao redor de 1060; Enric, fillo do conde de Blois e irmán de Esteve, rei de Inglaterra, deixando despois ser abade de Glastenbury e bispo de Winchester (m. 1171); Hugo, duque de Borgoña (1108); Guido, conde de Macón, con 30 soldados (1224); etc . .

O número de ilustres varóns que floreceron en Cluny non era inferior e ilustraron a Igrexa coa súa vida e doutrina. Non se pode enumeralos, pero chega con lembrar aos principais. Entre estes están San Gregorio VII, Urbano II, Pascual II e Calixto II, Papas; San Xerardo, cardeal Bispo de Lyon, sobriño de Urbano II (1101); Alberic Belbacense, tamén cardeal Bispo de Ostia (1148); Imar, cardeal bispo de Frascati (1144); Jean de Franciogie, arcebispo de Besançon e cardeal bispo de Sabina, e legado en España (1233); Giovanni de Cres, cardeal prelado de San Pedro e San Marcelino (1294); Guillem d'Aigrefeuille, arcebispo de Zaragoza, predecesor cardeal de San Calixto, máis tarde cardeal bispo de Sabina (1369); Gérard du Puy, bispo de Saint Flour e de Carcasona e cardeal predecesor de San Clemente (1375); Guillaume d'Estouteville, prelado de varias dioceses, arcebispo de Ruán, cardeal, decano do Sacro Colexio (1483); André d'Espinay, arcebispo de Lión e predecesor cardeal de Sant Silvestre e Sant Martín (1500); Durand de Bredon, arcebispo de Toulouse (1120); Raynaldo, arcebispo de Lión(1120); Teobaldo, bispo de París (1130); Esteve, patriarca de Constantinopla (1128); Hugo III de Amiens, arcebispo de Ruán (1130) e moitos outros.

Eles adquiren famosos, pero non para envexar. Ponç, abade do mosteiro e cardeal, que foi destituído polo papa Honorio II (m 1126) e Pietro Pierleoni, que foi feito cardeal polo relixioso de Cluny e disputaba a tiara a Inocencio II baixo o nome de Anacleto II ( 130-1138). Entre os máis clarificados na santidade están Sant Alferi ( Alferio Pappacarbone ), que axiña estender a orde benedictina en toda Italia, converténdose no pai de 3.000 monxes, xa que fundou a Abadía territorial da Santissima Trinità di Cava Tirreni . Fixéronse notables pola súa doutrina Rodolfus Glaber, un notable historiador; Algero, home dos máis sabios da súa época (1150); Ricardo (1160); Rodúlfo, discípulo de Pedro o Venerable ; Pere Pictaviense (1130), Pierre Albert, primeiro maior de Cluny, doutor en Dereito (1420); Jean Raulin, médico en teoloxía e famoso predicador (1490), e outros que se designan nos seus respectivos lugares.

Privilexios de Cluny

Non é sorprendente que os pontífices e os reis acumulen privilexios a un mosteiro tan ilustre. Xa desde a súa fundación estaba exento da xurisdición episcopal e inmediata ao pontífice. Este privilexio foi confirmado solemnemente por San Gregorio VII en 1077, e logo moitos outros papas engadiron novos privilexios, como Urbano II, Pascual II, Calixto II, Honorio II, Inocencio II, Uxío III, etc.

Os antigos costumes deste convento foron consignados polo monxe de Udalric en tres libros, que son como un complemento cerimonial ao dominio beneditino, escrito polo primeiro clan santo abade. Publicado por P. Lucas d'Achery, Maurin, e tamén reproducido na Patroloxía de Migne .

A destrución do mosteiro cluniano foi ordenada o 13 de febreiro de 1790 por decreto dos republicanos. Os monxes víronse na necesidade de abandonar esa abadía secular chea de tumbas e recordos. Posteriormente, en outubro de 1793 os revolucionarios convertéronse en propietarios dos edificios e colleron as campás da torre para fundir canóns; en novembro, arrincaron as cruces e, ao final, apareceu unha moitedume de xente que profanou todo cando santo e sagrado acharon no seu camiño, arrastrando as imaxes, logo de destruír os altares. Neste saqueo, as mulleres tamén participaron, e axudaron a destruílas para aproveitar a seda e o ouro coas que máis tarde se engalanaron. Un reitor renegado tamén continuou a saquear, adquirir e vender, novamente, á sillería do santuario.

Dise que pasando Napoleón a través de Borgoña, onde está situado Cluny, para ir a Italia, o concello pedíralle que se achegara para visita-la cidade. O emperador respondeu abruptamente:

Vendeu e destruíu a súa grande e fermosa igrexa; ide en mala hora, pois sodes uns vándalos; xamais visitarei Cluny

Véxase tamén

Bibliografía

Ligazóns externas

  1. "Cultura: la Comisión propone un Sello de Patrimonio Europeo para toda la Unión". europa.eu (en castelán). 9-3-2010. Consultado o 10-05-2019. 
  2. Camus Lineros, Emilio (2010). Crónica de la lengua castellana (en castelán). Santiago de Chile: Editorial Universitaria. p. 203. ISBN 978-956-11-2097-6. 
  3. Callaey, Eduardo R. (2004). La Masonería y sus orígenes cristianos (en castelán). Bos Aires: Kier. p. 93. ISBN 950-17-0950-7. 
  4. 4,0 4,1 Loyn (2004), p.118
  5. Labad Sasiaín, Fernando (2007). El Románico. Eclosión de mil años de arte cristiano (en castelán). Aguilar de Campóo: Fundación Santa María la Real. p. 157. ISBN 978-84-89483-40-8.